પ્રવેશ
।। ઓં ઓં નમો નારાયણાય।। શ્રી વેદવ્યાસાય નમઃ ।।
શ્રી કૃષ્ણદ્વૈપાયન વેદવ્યાસ વિરચિત
શ્રી મહાભારત
ખિલભાગે હરિવંશઃ
વિષ્ણુ પર્વ
અધ્યાય 177
સાર
પરાજિતનાદ જ્વરનુ કૃષ્ણન શરણુહોગુવુદુ (1-16). કૃષ્ણનિંદ જ્વરનિગॆ વરદાન (17-39).
19177001 વૈશંપાયન ઉવાચ ।
19177001a મૃતમિત્યબિવિજ્ઞાય જ્વરં શત્રુનિષૂદનઃ ।
19177001c કૃષ્ણો ભુજબલાભ્યાં તુ ચિક્ષેપાથ મહીતલે ।।
વૈશંપાયનનુ હેળિદનુ: “જ્વરનુ મૃતનાદનॆંદુ ભાવિસિ શત્રુનિષૂદન કૃષ્ણનુ તન્ન ભુજબલદિંદ અવનન્નુ ભૂમિય મેલॆ ऎસॆદનુ.
19177002a મુક્તમાત્રઃ સ બાહુભ્યાં કૃષ્ણદેહં વિવેશ હ ।
19177002c અમુક્ત્વા વિગ્રહં તસ્ય કૃષ્ણસ્યાપ્રતિમૌજસઃ ।।
કૃષ્ણન ભુજગળિંદ બિડુગડॆહॊંદુત્તલે અવનુ કૃષ્ણન દેહવન્નુ પ્રવેશિસિદનુ. અપ્રતિમ તેજસ્વી કૃષ્ણન શરીરદિંદ અવનિગॆ હॊરબરલિક્કાગલિલ્લ.
19177003a સ હ્યાવિષ્ટસ્તથા તેન જ્વરેણાપ્રતિમૌજસા ।
19177003c કૃષ્ણઃ સ્ખલન્નિવ મુહુઃ ક્ષિતૌ ગાઢં વ્યવર્તત ।।
આ અપ્રતિમ બલશાલિ જ્વરનિંદ આવિષ્ટનાદ કૃષ્ણનુ પુનઃ પુનઃ ऎડવુત્તા ભૂમિયમેલॆ કુળિતુકॊંડુ જોરાગિ સુત્તતॊડગિદનુ.
19177004a જૃંભતે શ્વસતે ચૈવ વલ્ગતે ચ પુનઃ પુનઃ ।
19177004c રોમાંચોત્થિતગાત્રશ્ચ નિદ્રયા ચાભિભૂયતે ।।
પુનઃ પુનઃ આકળિસુત્તિદ્દનુ મત્તુ દીર્ઘ નિટ્ટુસિરુ બિડુત્તિદ્દનુ. મુક્કરિસિ બીળુત્તિદ્દનુ. અવન સંપૂર્ણ અંગાંગગળલ્લિ રોમાંચનવુંટાયિતુ મત્તુ અવનુ નિદ્રॆયિંદ આવરિસલ્પટ્ટનુ.
19177005a તતઃ સ્થૈર્યં સમાલંબ્ય કૃષ્ણઃ પરપુરંજયઃ ।
19177005c વિકુર્વતિ મહાયોગી જૃંભમાણઃ પુનઃ પુનઃ ।।
આગ સ્થૈર્યવન્નુ તંદુકॊંડુ પરપુરંજય મહાયોગી કૃષ્ણનુ પુનઃ પુનઃ આકળિસુત્તા વિકારહॊંદલુ પ્રારંભિસિદનુ.
19177006a જ્વરાભિભૂતમાત્માનં વિજ્ઞાય પુરુષોત્તમઃ ।
19177006c સોઽસૃજજ્જ્વરમન્યં તુ પૂર્વજ્વરવિનાશનમ્ ।।
તાનુ જ્વરદિંદ અભિભૂતનાગિદ્દેનॆંદુ તિળિદ પુરુષોત્તમનુ હિંદિન જ્વરવન્નુ નાશગॊળિસુવંતહ અન્ય જ્વરવન્નુ સૃષ્ટિસિદનુ.
19177007a ઘોરં વૈષ્ણવમત્યુગ્રં સર્વપ્રાણિભયંકરમ્ ।
19177007c સંસૃષ્ટવાન્સ તેજસ્વી તં જ્વરં ભીમવિક્રમમ્ ।।
આ તેજસ્વિયુ સર્વપ્રાણિગળિગૂ ભયંકરવાદ ઉગ્રવાદ ભીમવિક્રમિયાદ વૈષ્ણવી જ્વરનન્નુ સૃષ્ટિસિદનુ.
19177008a જ્વરઃ કૃષ્ણવિસૃષ્ટસ્તુ ગૃહીત્વા તં જ્વરં બલાત્ ।
19177008c કૃષ્ણાય હૃષ્ટઃ પ્રાયચ્છત્તં જગ્રાહ તતો હરિઃ ।।
કૃષ્ણનુ સૃષ્ટિસિદ જ્વરનુ ત્રિશિર જ્વરનન્નુ બલવત્તાગિ હિડિદુ કૃષ્ણનિગॆ કॊટ્ટનુ. હરિયુ અવનન્નુ સંતોષદિંદ હિડિદુકॊંડનુ.
19177009a તતસ્તં પરમક્રુદ્ધો વાસુદેવો મહાબલઃ ।
19177009c સ્વગાત્રાત્સ્વજ્વરેણૈવ નિષ્કાસયત વીર્યવાન્ ।।
પરમક્રુદ્ધનાદ મહાબલિ વીર્યવાન્ વાસુદેવનુ તન્ન જ્વરદિંદલે તન્ન શરીરદલ્લિદ્દ જ્વરનન્નુ હॊરતॆગॆદનુ.
19177010a આવિધ્ય ભૂતલે ચૈનં શતધા કર્તુમુદ્યતઃ ।
19177010c વ્યઘોષત જ્વરસ્તત્ર ભોઃ પરિત્રાતુમર્હસિ ।।
અવનન્નુ ભૂતલક્કॆ હॊડॆદુ નૂરારુ ચૂરુગળન્નાગિ માડલુ હॊરટાગ જ્વરનુ “ભો! નન્નન્નુ પારુમાડબેકુ!” ऎંદુ કૂગિકॊંડનુ.
19177011a આવિદ્ધ્યમાને તસ્મિંસ્તુ કૃષ્ણેનામિતતેજસા ।
19177011c અશરીરા તતો વાણી હ્યંતરિક્ષાદભાશત ।।
અમિત તેજસ્વી કૃષ્ણનુ અવનનુ અપ્પળિસલુ તિરુગિસુત્તિદ્દાગ અંતરિક્ષદલ્લિ અશરીરવાણિયॊંદુ નુડિયિતુ.
19177012a કૃષ્ણ કૃષ્ણ મહાબાહો યદૂનાં નંદિવર્ધન ।
19177012c મા વધીર્જ્વરમેનં તુ રક્ષણીયસ્ત્વયાનઘ ।।
“કૃષ્ણ! કૃષ્ણ! મહાબાહો! યદુગળ આનંદવન્નુ વૃદ્ધિસુવવને! અનઘ! ઈ જ્વરનન્નુ વધિસબેડ. ઇવનન્નુ રક્ષિસુ!”
19177013a ઇત્યેવમુક્તે વચને તં મુમોચ હરિઃ સ્વયમ્ ।
19177013c ભૂતભવ્યભવિષ્યસ્ય જગતઃ પરમો ગુરુઃ ।।
ઈ માતન્નુ કેળિ ભૂત-ભવ્ય-ભવિષ્યદ જગત્તિન પરમ ગુરુ સ્વયં હરિયુ અવનન્નુ મુક્તગॊળિસિદનુ.
19177014a કૃષ્ણસ્ય પાદયોર્મૂર્ધ્ના શરણં સોઽગમજ્જ્વરઃ।
19177014c એવં મુક્તો હૃષીકેશં જ્વરો વાક્યમથાબ્રવીત્ ।।
હીગॆ અવનિંદ મુક્તનાદ જ્વરનુ કૃષ્ણન પાદગળલ્લિ શિરવન્નિત્તુ અવન શરણુબંદનુ. હૃષીકેશનિગॆ જ્વરનુ હેળિદનુ:
19177015a શૃણુષ્વ મમ ગોવિંદ વિજ્ઞાપ્યં યદુનંદન ।
19177015c યો મે મનોરથો દેવ તં ત્વં કુરુ મહાભુજ ।।
“ગોવિંદ! યદુનંદન! નન્ન વિજ્ઞાપનॆયન્નુ કેળુ. દેવ! મહાભુજ! નન્ન મનોરથવન્નુ ઈડેરિસિકॊડુ.
19177016a અહમેકો જ્વરસ્તાત નાન્યો લોકે જ્વરો ભવેત્।
19177016c ત્વત્પ્રસાદાદ્ધિ દેવેશ વરમેનં વૃણોમ્યહમ્ ।।
અય્યા! નાનॊબ્બને જ્વરનિરુવંતાગલિ. લોકદલ્લિ અન્ય જ્વરવુ ઇરદંતાગલિ. દેવેશ! નિન્ન પ્રસાદદિંદ ઈ વરવન્નુ નાનુ કેળિકॊળ્ળુત્તિદ્દેનॆ.”
19177017 દેવ ઉવાચ ।
19177017a એવં ભવતુ ભદ્રં તે યથા ત્વં જ્વર કાંક્ષસે ।
19177017c વરાર્થિનાં વરો દેયો ભવાંશ્ચ શરણં ગતઃ ।।
દેવનુ હેળિદનુ: “જ્વર! નિનગॆ મંગળવાગલિ! નીનુ બયસિદંતॆયે આગલિ! વરાર્થિગળિગॆ વરવન્નુ નીડુવુદુ ઉચિતવાગિદॆ. નીનાદરો નન્ન શરણુબંદિદ્દીયॆ.
19177018a એક એવ જ્વરો લોકે ભવાનસ્તુ યથા પુરા ।
19177018c યોઽયં મયા જ્વરઃ સૃષ્ટો મય્યેવૈષ પ્રલીયતામ્ ।।
હિંદિનંતॆ નીનોબ્બને જ્વરનુ લોકદલ્લિરુત્તીયॆ. નાનુ સૃષ્ટિસિદ ઈ જ્વરવુ નન્નલ્લિયે લીનગॊળ્ળુત્તદॆ.””
19177019 વૈશંપાયન ઉવાચ ।
19177019a એવમુક્તે તુ વચને જ્વરં પ્રતિ મહાયશાઃ ।
19177019c કૃષ્ણઃ પ્રહરતાં શ્રેષ્ઠઃ પુનર્વાક્યમુવાચ હ ।।
વૈશંપાયનનુ હેળિદનુ: “જ્વરન કુરિતુ હીગॆ માતનાડિ મહાયશસ્વી પ્રહારમાડુવવરલ્લિ શ્રેષ્ઠ કૃષ્ણનુ પુનઃ ઇંતॆંદનુ.
19177020 વાસુદેવ ઉવાચ ।
19177020a શૃણુષ્વ જ્વર સંદેશં યથા લોકે ચરિષ્યસિ ।
19177020c સર્વજાતિષુ વિશ્રબ્ધં યથા સ્થાવરજંગમે ।।
વાસુદેવનુ હેળિદનુ: “જ્વર! નીનુ લોકદલ્લિ સર્વજાતિય સ્થાવરજંગમગળલ્લિ હેગॆ નિરાતંકનાગિ નડॆદુકॊળ્ળુત્તીયॆ ऎન્નુવુદર કુરિતુ નન્ન સંદેશવન્નુ કેળુ.
19177021a ત્રિધા વિભજ્ય ચાત્માનં મત્પ્રિયં યદિ કાંક્ષસે ।
19177021c ચતુષ્પાદાન્ભજૈકેન દ્વિતીયેન ચ સ્થાવરાન્ ।।
19177022a તૃતીયો યશ્ચ તે ભાગો માનુષેષૂપપત્સ્યતે ।
નનગॆ પ્રિયવાદુદન્નુ માડલુ બયસુવॆયાદરॆ નીનુ મૂરુભાગગળાગિ વિભજનॆહॊંદિ ऒંદુ ભાગદિંદ ચતુષ્પાદગળન્નુ આશ્રયિસિ, ऎરડને ભાગદિંદ વૃક્ષ પર્વતાદિ સ્થાવર વસ્તુગળન્નુ મત્તુ મૂરનॆય ભાગદિંદ મનુષ્યરન્નુ આશ્રયિસુત્તીયॆ.
19177022c ત્રિધાભૂતં વપુઃ કૃત્વા પક્ષિષુ ત્વં ભવ જ્વર ।।
19177023a ચતુર્થો યસ્તૃતીયસ્ય ભવિષ્યતિ સ તે ધ્રુવમ્ ।
19177023c એકાંતરસ્તૃતીયસ્તુ સ વૈ ચાતુર્થિકો જ્વરઃ ।।
જ્વર! હીગॆ નિન્ન સ્વરૂપવન્નુ મૂરુ ભાગગળન્નાગિ માડિકॊંડિરુ. મૂરનॆય ભાગદ કાલુ અંશદલ્લિ નીનુ પક્ષિગળલ્લિ નિરંતરવાગિ વાસિસુત્તીયॆ. ઈ મૂરનॆય ભાગદ જ્વરવુ ऒંદુ દિનદ અંતરદલ્લિ બરબહુદુ (એકાંતર જ્વર), મૂરુ દિનગળ અંતરદલ્લિ બરબહુદુ (તૃતીયાંતર જ્વર) મત્તુ નાલ્કુ દિનગળ અંતરદલ્લિ બરબહુદુ (ચાતુર્થિક જ્વર).
19177024a માનુષેષ્વભિભેદેન વસ ત્વં પ્રવિભજ્ય વૈ ।
19177024c જાતિષ્વથાવશેષાસુ નિવસ ત્વં શૃણુષ્વ મે ।।
ઈ રીતિ નિન્ન રૂપવન્નુ ભેદ-ઉપભેદગળાગિ વિંગડિસિકॊંડુ મનુષ્યરલ્લિ વાસિસુ. ઉળિદ જીવજાતિગળલ્લિયૂ વાસિસુ. નન્ન ઈ માતન્નુ કેળુ.
19177025a વૃક્ષેષુ કીટરૂપેણ તથા સંકોચપત્રકઃ ।
19177025c પાંડુપત્રશ્ચ વિખ્યાતઃ ફલેષ્વાતુર્યમેવ ચ ।।
વૃક્ષગળલ્લિ કીટરૂપદિંદ નીનુ સંકોચપત્રક1 મત્તુ પાંડુપત્રક2 ऎંબ નામગળિંદ હાગૂ ફલગળલ્લિ આતુર્ય3 ऎંબ હॆસરિનિંદ વિખ્યાતનાગુત્તીયॆ.
19177026a અપાં તુ નીલિકાં વિદ્યાચ્છિખોદ્ભેદેન બર્હિણામ્ ।
19177026c પદ્મિન્યાદૌ હિમો ભૂત્વા પૃથિવ્યામપિ ચોષરઃ ।।
19177027a ગૈરિકઃ પર્વતેષ્વેવ મત્પ્રસાદાદ્ભવિષ્યસિ ।
નીરિનલ્લિ નીલિકॆયન્નુ જ્વરવॆંદુ તિળિયબેકુ. નવિલુગળ શિખॆયુ ऒડॆદુબરુવુદુ જ્વરદ સૂચક. કમલગળલ્લિ હિમવાગિ હાગૂ ભૂમિ-પર્વતગળલ્લિ ગૈરિકવાગિ નન્ન કૃપॆયિંદ વાસિસુત્તીયॆ.
19177027c ગોષ્વપસ્મારકો ભૂત્વા ખોરકશ્ચ ભવિષ્યસિ ।।
19177028a એવં ત્વં બહુરૂપેણ ભવિષ્યસિ મહીતલે ।
ગોવુગળલ્લિ અપસ્મારકવાગિ મત્તુ ખોરકવાગિરુત્તીયॆ. હીગॆ મહીતલદલ્લિ નીનુ બહુરૂપગળલ્લિરુત્તીયॆ.
19177028c દર્શનાત્સ્પર્શનાચ્ચાપિ પ્રાણિનાં વધમેષ્યસિ ।।
19177029a ઋતે દેવમનુષ્યાણાં નાન્યસ્ત્વાં વિસહિષ્યતિ ।
નીનુ નિન્ન દૃષ્ટિ મત્તુ સ્પર્શનમાત્રદિંદલે પ્રાણિગળન્નુ વધિસુત્તીયॆ. દેવતॆગળુ મત્તુ મનુષ્યરન્નુ બિટ્ટુ અન્ય યારૂ નિન્નન્નુ સહિસિકॊળ્ળલારરુ.””
19177029 વૈશંપાયન ઉવાચ ।
19177029c કૃષ્ણસ્ય વચનં શ્રુત્વા જ્વરો હૃષ્ટમના હ્યભૂત્ ।।
19177030c પ્રોવાચ વચનં કિંચિત્પ્રણમિત્વા કૃતાંજલિઃ ।
વૈશંપાયનનુ હેળિદનુ: “કૃષ્ણન માતન્નુ કેળિ જ્વરનુ હૃષ્ટમનસ્કનાદનુ. અવનુ કૈમુગિદુ નમસ્કરિસિ કॆલવુ માતુગળન્નાડિદનુ.
19177030 જ્વર ઉવાચ ।
19177030c સર્વજાતિપ્રભુત્વેન કૃતો ધન્યોઽસ્મિ માધવ ।।
19177031a ભૂયશ્ચ તે વચઃ કર્તુમિચ્છામિ પુરુષર્ષભ ।
19177031c તદાજ્ઞાપય ગોવિંદ કિં કરોમિ મહાભુજ ।।
જ્વરનુ હેળિદનુ: “માધવ! સર્વ જીવજાતિગળ મેલॆ નનગॆ પ્રભુત્વવન્નુ નીડિ નન્નન્નુ ધન્યનાગિસિદॆ. પુરુષર્ભભ! નાનુ ઇન્નૂ હॆચ્ચિન નિન્ન માતિનંતॆ માડલુ બયસુત્તેનॆ. ગોવિંદ! મહાભુજ! નાનેનુ માડબેકુ આજ્ઞાપિસુ!
19177032a અહમસુરકુલપ્રમાથિના ત્રિપુરહરેણ હરેણ નિર્મિતઃ ।
19177032c રણશિરસિ વિનિર્જિતસ્ત્વયા પ્રભુરસિ દેવ તવાસ્મિ કિંકરઃ ।।
અસુરકુલપ્રમથિ ત્રિપુરહર હરનુ નન્નન્નુ નિર્મિસિદનુ4. રણમૂર્ધનિયલ્લિ નન્નન્નુ સોલિસિદ નીનુ નન્ન પ્રભુવાગિદ્દીયॆ મત્તુ નાનુ નિન્ન કિંકરનાગિદ્દેનॆ.
19177033a ધન્યોસ્મનુગૃહીતોઽસ્મિ યત્ત્વયા મત્પ્રિયં કૃતમ્ ।
19177033c આજ્ઞાપય પ્રિયં કિં તે ચક્રાયુધ કરોમ્યહમ્ ।।
ચક્રાયુધ! નીનુ નનગॆ પ્રિયવાદુદન્નુ માડિદુદરિંદ નાનુ ધન્યનાગિદ્દેનॆ. અનુગૃહીતનાગિદ્દેનॆ. નિનગॆ પ્રિયવાદ એનન્નુ માડલિ? આજ્ઞાપિસુ!””
19177034 વૈશંપાયન ઉવાચ ।
19177034a જ્વરસ્ય વચનં શ્રુત્વા વાસુદેવોઽબ્રવીદ્વચઃ ।
19177034c અભિસંધિં શૃણુષ્વાદ્ય યત્ત્વાં વક્ષ્યામિ નિશ્ચયાત્ ।।
વૈશંપાયનનુ હેળિદનુ: “જ્વરન માતન્નુ કેળિ વાસુદેવનુ હેળિદનુ: “નાનુ એનન્નુ બયસુત્તેનॆ કેળુ. નાનુ હેળુવુદન્નુ નિશ્ચિતવાગિ કેળુ.”
19177035 શ્રીભગવાનુવાચ ।
19177035a મહાહવે તવ મમ ચ દ્વયોરિમં પરાક્રમં ભુજબલકેવલાસ્ત્રયોઃ ।
19177035c પ્રણમ્ય મામેકમનાઃ પઠેત્તુ યઃ સ વૈ ભવેજ્જ્વર વિગતજ્વરો નરઃ ।।
શ્રીભગવંતનુ હેળિદનુ: “ઈ મહાયુદ્ધદલ્લિ કેવલ પરાક્રમ મત્તુ ભુજબલગળે નમ્મિબ્બર અસ્ત્રગળાગિદ્દવુ. જ્વર! નન્નન્નુ નમસ્કરિસિ એકમનસ્કનાગિ ઇદન્નુ પઠિસુવ નરનુ વિગતજ્વરનાગુત્તાનॆ.
191770036 ત્રિપાદ્ભસ્મપ્રહરણસ્ત્રિશિરા નવલોચનઃ ।
19177036c સ મે પ્રીતઃ સુખં દદ્યાત્સર્વામયપતિર્જ્વરઃ ।।
“મૂરુપાદગળિરુવ, ભસ્મવે આયુધવાગિરુવ, મૂરુ શિરગળુળ્ળ મત્તુ ऒંભત્તુ કણ્ણુગળુળ્ળ આ સમસ્ત રોગગળ અધિપતિ જ્વરનુ પ્રસન્નનાગિ નનગॆ સુખવન્નીયલિ.
19177037a આદ્યંતવંતઃ કવયઃ પુરાણાઃ સૂક્ષ્મા બૃહંતોઽપ્યનુશાસિતારઃ ।
19177037c સર્વાંજ્વરાન્ઘ્નંતુ મમાનિરુદ્ધ- પ્રદ્યુમ્નસંકર્ષણવાસુદેવાઃ ।।
જગત્તિન આદિ-અંત્યગળ કારણરાદ, જ્ઞાનિ, પુરાણપુરુષરાદ, સૂક્ષ્મસ્વરૂપી, પરમ મહાન્, ऎલ્લર શાસકરાદ અનિરુદ્ધ, પ્રદ્યુમ્ન, સંકર્ષણ, વાસુદેવરુ નન્ન સર્વજ્વરગળન્નૂ હોગલાડિસલિ!””
19177038a એવમુક્તસ્તુ કૃષ્ણેન જ્વરઃ સાક્ષાન્મહાત્મના ।
19177038c પ્રોવાચ યદુશાર્દૂલમેવમેતદ્ભવિષ્યતિ ।।
સાક્ષાત્ મહાત્મા કૃષ્ણનુ હીગॆ હેળલુ જ્વરનુ અદુ હીગॆયે આગુત્તદॆ ऎંદુ યદુશાર્દૂલનિગॆ ઉત્તરિસિદનુ.
19177039a વરં લબ્ધ્વા જ્વરો હૃષ્ટઃ કૃષ્ણાચ્ચ સમયં પુનઃ ।
19177039c પ્રણમ્ય શિરસા કૃષ્ણમપક્રાંતસ્તતો રણાત્ ।।
કૃષ્ણનિંદ વરવન્નુ પડॆદુ મત્તુ અવનॊડનॆ ऒપ્પંદ માડિકॊંડુ હૃષ્ટનાદ જ્વરનુ કૃષ્ણનિગॆ શિરસા વંદિસિ રણભૂમિયિંદ દૂર હॊરટુહોદનુ.”
સમાપ્તિ
ઇતિ શ્રીમહાભારતે ખિલેષુ હરિવંશે વિષ્ણુપર્વણિ જ્વરકૃષ્ણસંવાદે સપ્તસપ્તત્યધિકશતતમોઽધ્યાયઃ ।।