પ્રવેશ
।। ઓં ઓં નમો નારાયણાય।। શ્રી વેદવ્યાસાય નમઃ ।।
શ્રી કૃષ્ણદ્વૈપાયન વેદવ્યાસ વિરચિત
શ્રી મહાભારત
ખિલભાગે હરિવંશઃ
વિષ્ણુ પર્વ
અધ્યાય 166
સાર
બ્રાહ્મણ બાલકન રક્ષણॆયાગદિરલુ બ્રાહ્મણનુ અર્જુનનન્નુ તિરસ્કરિસિદુદુ (1-22); કૃષ્ણનॊડનॆ અવનુ ઉત્તર દિક્કિગॆ ગમનિસિદુદુ (23-30).
19166001 અર્જુન ઉવાચ ।
19166001a મુહૂર્તેન વયં ગ્રામં તં પ્રાપ્ય ભરતર્ષભ ।
19166001c વિશ્રાંતવાહનાઃ સર્વે નિવાસાયોપસંસ્થિતાઃ ।।
અર્જુનનુ હેળિદનુ: “ભરતર્ષભ! મૂહૂર્તદલ્લિયે નાવુ આ ગ્રામવન્નુ તલુપિ ऎલ્લરૂ વાહનગળન્નુ વિશ્રાંતગॊળિસિ ઉળિદુકॊળ્ળુવ વ્યવસ્થॆમાડિકॊંડॆવુ.
19166002a તતો ગ્રામસ્ય મધ્યેઽહં નિવિષ્ટઃ કુરુનંદન ।
19166002c સમંતાદ્વૃષ્ણિસૈન્યેન મહતા પરિવારિતઃ ।।
કુરુનંદન! આગ ગ્રામદ મધ્યॆ, સુત્તલૂ મહા વૃષ્ણિસેનॆયિંદ પરિવૃતનાગિ, નિંતॆનુ.
19166003a તતઃ શકુનયો દીપ્તા મૃગાશ્ચ ક્રૂરભાષિણઃ ।
19166003c દીપ્તાયાં દિશિ વાશંતો ભયમાવેદયંતિ મે ।।
આગ બॆંકિયન્નુ ઉગુળુવ પક્ષિગળુ મત્તુ ક્રૂરવાગિ કૂગુવ મૃગગળુ બॆળગુત્તિદ્દ દિક્કુગળ કડॆ મુખમાડિ અવ્યક્તવાગિ કૂગિ નનગॆ ભયદ સૂચનॆયન્નુ કॊડતॊડગિદવુ.
19166004a સંધ્યારાગો જપાવર્ણો ભાનુમાંશ્ચૈવ નિષ્પ્રભઃ ।
19166004c પપાત મહતી ચોલ્કા પૃથિવી ચાપ્યકંપત ।।
સંજॆય બણ્ણવુ જપાકુસુમદ બણ્ણદંતાયિતુ. સૂર્યનુ નિષ્પ્રભॆગॊંડનુ. મહા ઉલ્કॆયॊંદુ બિદ્દુ પૃથ્વિયુ કંપિસિતુ.
19166005a તાન્સમીક્ષ્ય મહોત્પાતાંદારુણાન્લોમહર્ષણાન્ ।
19166005c યોગમાજ્ઞાપયંસ્તત્ર જનસ્યોત્સુકચેતસઃ ।।
19166006a યુયુધાનપુરોગાશ્ચ વૃષ્ણ્યંધકમહારથાઃ ।
19166006c સર્વે યુક્તરથાઃ સજ્જાઃ સ્વયં ચાહં તથાભવમ્ ।।
આ દારુણ રોમાંચકારી મહા ઉત્પાતગળન્નુ નોડિ યુયુધાન મॊદલાદ વૃષ્ણિ-અંધક મહારથરુ ऎલ્લરૂ ઉત્સુકરાગિદ્દ જનરિગॆ સજ્જાગલુ આજ્ઞॆયન્નિત્તરુ. ऎલ્લરૂ રથારૂઢરાગિ સજ્જાદરુ. નાનૂ કૂડ સજ્જાદॆ.
19166007a ગતેઽર્ધરાત્રસમયે બ્રાહ્મણો ભયવિક્લવઃ ।
19166007c ઉપાગમ્ય ભયાદસ્માનિદં વચનમબ્રવીત્ ।।
અર્ધરાત્રિય સમયવુ કળॆયલુ ભયદિંદ વ્યાકુલગॊંડ બ્રાહ્મણનુ નમ્મ બળિસારિ ભયદિંદ ઈ માતન્નાડિદનુ:
19166008a કાલોઽયં સમનુપ્રાપ્તો બ્રાહ્મણ્યાઃ પ્રસવસ્ય મે ।
19166008c તથા ભવંતસ્તિષ્ઠંતુ ન ભવેદ્વંચનં યથા ।।
“બ્રાહ્મણિય પ્રસવદ સમયવુ બંદિદॆ. વંચનॆયાગદંતॆ નીવુ સિદ્ધરાગિરિ.”
19166009a મુહૂર્તાદેવ ચાશ્રૌષં કૃપણં રુદિતસ્વનમ્ ।
19166009c તસ્ય વિપ્રસ્ય ભવને હ્રિયતેઽહ્રિયતેતિ ચ ।।
મુહૂર્તદલ્લિયે આ વિપ્રન ભવનદિંદ “કદ્દુકॊંડુ હોદરુ! કદ્દુકॊંડુ હોદરુ!” ऎંબ દીન રોદન સ્વરવુ કેળિબંદિતુ.
19166010a અથાકાશે પુનર્વાચમશ્રૌષં બાલકસ્ય વૈ ।
19166010c ઊંહેતિ હ્રિયમાણસ્ય ન ચ પશ્યામિ રાક્ષસમ્ ।।
આગ આકાશદિંદ બાલકન ઊં ऎન્નુવ શબ્દવુ કેળિસિતુ. આદરॆ અપહરિસુત્તિદ્દ રાક્ષસનુ નનગॆ કાણલિલ્લ.
19166011a તતોઽસ્માભિસ્તદા તાત શરવર્ષૈઃ સમંતતઃ ।
19166011c વિષ્ટંભિતા દિશઃ સર્વા હૃત એવ સ બાલકઃ ।।
અય્યા! આગ નાવુ ऎલ્લકડॆગળિંદ શરવર્ષગળન્નુ સુરિસિ સર્વ દિક્કુગળન્નૂ મુચ્ચિબિટ્ટॆવુ. આદરૂ આ બાલકન અપહરણવાયિતુ.
19166012a બ્રાહ્મણોઽઽર્તસ્વરં કૃત્વા હૃતે તસ્મિન્કુમારકે ।
19166012c વાચઃ સ પરુષાસ્તીવ્રાઃ શ્રાવયામાસ માં તદા ।।
આ કુમારકનુ અપહૃતનાગલુ બ્રાહ્મણનુ આર્તસ્વરવન્નુ માડિકॊંડુ નનગॆ તીવ્ર કઠોર માતુગળન્નાડિદનુ.
19166013a વૃષ્ણયો હતસંકલ્પાસ્તથાહં નષ્ટચેતનઃ ।
19166013c મામેવં હિ વિશેષેણ બ્રાહ્મણઃ પ્રત્યભાષત ।।
વૃષ્ણિગળુ હતસંલ્પરાગિદ્દરુ. નાનૂ નષ્ટચેતનનાગિદ્દॆ. વિશેષવાગિ નન્નન્ને ઉદ્દેશિસિ બ્રાહ્મણનુ હેળિદનુ:
19166014a રક્ષિષ્યામીતિ ચોક્તં તે ન ચ રક્ષિતવાનસિ ।
19166014c શૃણુ વાક્યમિદં શેષં યત્ત્વમર્હસિ દુર્મતે ।।
“દુર્મતે! રક્ષિસુત્તેનॆંદુ હેળિ નીનુ રક્ષિસલિલ્લ. ઉળિદ નન્ન ઈ માતન્નુ કેળુ. નીનુ અદક્કॆ અર્હનાગિદ્દીયॆ.
19166015a વૃથા ત્વં સ્પર્ધસે નિત્યં કૃષ્ણેનામિતબુદ્ધિના ।
19166015c યદિ સ્યાદિહ ગોવિંદો નૈતદત્યાહિતં ભવેત્ ।।
વૃથા નીનુ નિત્યવૂ અમિતબુદ્ધિ કૃષ્ણનॊડનॆ સ્પર્ધિસુત્તિરુત્તીયॆ! ऒંદુવેળॆ સ્વયં ગોવિંદને ઇલ્લિગॆ બંદિદ્દરॆ ઈ દુર્ઘટનॆયુ નડॆયુત્તિરલિલ્લ.
19166016a યથા ચતુર્થં ધર્મસ્ય રક્ષિતા લભતે ફલમ્ ।
19166016c પાપસ્યાપિ તથા મૂઢ ભાગં પ્રાપ્નોત્યરક્ષિતા ।।
મૂઢ! રક્ષિતન ધર્મદ નાલ્કનॆય ऒંદંશવુ રક્ષકનિગॆ દॊરॆયુવંતॆ રક્ષણॆમાડદવનિગॆ અવન પાપદ અષ્ટે ભાગવુ દॊરॆયુત્તદॆ.
19166017a રક્ષિષ્યામીતિ ચોક્તં તે ન ચ શક્તોઽસિ રક્ષિતુમ્ ।
19166017c મોઘં ગાંડીવમેતત્તે મોઘં વીર્યં યશશ્ચ તે ।।
રક્ષિસુત્તેનॆ ऎંદુ નીનુ હેળિદ્દॆ. આદરॆ રક્ષિસલુ શક્તનાગલિલ્લ. નિન્ન ઈ ગાંડીવવુ વ્યર્થ! નિન્ન ઈ વીર્ય-યશસ્સુગળૂ વ્યર્થવે.”
19166018a અકિંચિદુક્ત્વા તં વિપ્રં તતોઽહં પ્રસ્થિતસ્તથા ।
19166018c સહ વૃષ્ણ્યંધકસુતૈર્યત્ર કૃષ્ણો મહાદ્યુતિઃ ।।
આ વિપ્રનિગॆ એનન્નૂ હેળદે નાનુ વૃષ્ણિ-અંધક સુતરॊડનॆ હॊરટુ મહાદ્યુતિ કૃષ્ણનિદ્દલ્લિગॆ બંદॆનુ.
19166019a તતો દ્વારવતીં ગત્વા દૃષ્ટ્વા મધુનિઘાતિનમ્ ।
19166019c વ્રીડિતઃ શોકસંતપ્તો ગોવિંદેનોપલક્ષિતઃ ।।
અનંતર દ્વારવતિગॆ હોગિ મધુસૂદનનન્નુ નોડિ નાચિકॆ મત્તુ શોકગળિંદ સંતપ્તનાદॆનુ. ગોવિંદનુ નન્ન આ અવસ્થॆયન્નુ ગમનિસિદનુ.
19166020a સ તુ માં વ્રીડિતં દૃષ્ટ્વા વિનિંદન્કૃષ્ણસન્નિધૌ ।
19166020c મૌઢ્યં પશ્યત મે યોઽહં શ્રદ્દધે ક્લીબકત્થનમ્ ।।
આ બ્રાહ્મણનાદરો નાનુ લજ્જિતનાદુદન્નુ કંડુ કૃષ્ણન સન્નિધિયલ્લિ નન્નન્નુ ઇન્નૂ નિંદિસિદનુ: “નન્ન મૂઢતનવન્નુ નોડિ! ઈ હેડિય માતિનલ્લિ નાનુ શ્રદ્ધॆયન્નિટ્ટિદ્દॆ!
19166021a ન પ્રદ્યુમ્નો નાનિરુદ્ધો ન રામો ન ચ કેશવઃ ।
19166021c યત્ર શક્તાઃ પરિત્રાતું કોઽન્યસ્તદવનેશ્વરઃ ।।
ऎલ્લિ પ્રદ્યુમ્નનાગલી, અનિરુદ્ધનાગલી, રામનાગલી મત્તુ કેશવનાગલી રક્ષિસલુ શક્તરાગલિલ્લવો અલ્લિ અન્ય યાવ અવનેશ્વરનુ રક્ષિસબલ્લનુ?
19166022a ધિગર્જુનં વૃથાનાદં ધિગાત્મશ્લાઘિનો ધનુઃ ।
19166022c દૈવોપસૃષ્ટો યો મૌર્ખ્યાદાગચ્છતિ ચ દુર્મતિઃ ।।
વૃથા નાદગૈયુવ ઈ અર્જુનનિગॆ ધિક્કાર! આત્મશ્લાઘી ઇવન ઈ ધનુસ્સિગૂ ધિક્કાર! દૈવદિંદ સાયિસલ્પટ્ટિરુવ ઈ દુર્મતિયુ મૂર્ખતનદિંદ નન્નન્નુ રક્ષિસલુ બંદિદ્દાનॆ!””
19166023a એવં શપતિ વિપ્રર્ષૌ વિદ્યામાસ્થાય વૈષ્ણવીમ્ ।
19166023c યયૌ સંયમનીં વીરો યત્રાસ્તે ભગવાન્યમઃ ।।
(વૈશંપાયનનુ હેળિદનુ:) આ વિપ્રર્ષિયુ ઈ રીતિ શપિસલુ વીર અર્જુનનુ વૈષ્ણવી વિદ્યॆયન્નુ બળસિ ભગવાન્ યમનિરુવ સંયમની પુરિગॆ હોદનુ.
19166024a વિપ્રાપત્યમચક્ષાણસ્તત ઐંદ્રીમગાત્પુરીમ્ ।
19166024c આગ્નેયીં નૈરૃતીં સૌમ્યામુદીચીં વારુણીં તથા ।।
અલ્લિ વિપ્રન પુત્રનન્નુ કાણદે અવનુ ક્રમશઃ ઇંદ્ર, અગ્નિ, નિરૃતિ, ઉત્તરદલ્લિદ્દ સોમ મત્તુ વરુણ – ઇવર પુરિગળિગૂ હોદનુ.
19166025a રસાતલં નાકપૃષ્ઠં ધિષ્ણ્યાન્યન્યાન્યુદાયુધઃ ।
19166025c તતોઽલબ્ધ્વા દ્વિજસુતમનિસ્તીર્ણપ્રતિશ્રવઃ ।।
રસાતલ મત્તુ નાકપૃષ્ઠગળલ્લિયૂ આયુધસહિત હોદનુ. અલ્લિયૂ બ્રાહ્મણ બાલકનુ દॊરॆયદિરલુ અવનિગॆ તન્ન પ્રતિજ્ઞॆયન્નુ પૂરૈસલાગલિલ્લ.
19166026a અગ્નિં વિવિક્ષુઃ કૃષ્ણેન પ્રદ્યુમ્નેન નિષેધિતઃ ।
19166026c દર્શયે દ્વિજસૂનું તે માવજ્ઞાત્માનમાત્મના ।।
19166027a કીર્તિં ન એતે વિપુલાં સ્થાપયિષ્યંતિ માનવાઃ ।
19166027c ઇતિ સંભાશ્ય માં સ્નેહાત્સમાશ્વાસ્ય ચ માધવઃ ।।
અર્જુનનુ અગ્નિપ્રવેશમાડલુ નિશ્ચયિસલુ કૃષ્ણ મત્તુ પ્રદ્યુમ્નરુ અવનન્નુ તડॆદરુ. “નિનગॆ નાનુ દ્વિજપુત્રનન્નુ તોરિસુત્તેનॆ. નિન્નન્નુ નીનુ અવહેળન માડિકॊળ્ળબેડ. ઇલ્લિ માનવરુ નિન્ન વિપુલ કીર્તિયન્નુ સ્થાપિસુત્તારॆ.” હીગॆ માધવનુ સ્નેહદિંદ માતનાડિ અર્જુનનિગॆ આશ્વાસનॆયન્નુ નીડિદનુ.
19166028a સાંત્વયિત્વા તુ તં વિપ્રમિદં વચનમબ્રવીત્ ।
19166028c સુગ્રીવં ચૈવ શૈબ્યં ચ મેઘપુષ્પબલાહકૌ ।।
19166029a યોજયાશ્વાનિતિ તદા દારુકં પ્રત્યભાષત ।
આ વિપ્રનન્નુ સંતવિસિ કૃષ્ણનુ “સુગ્રીવ, શૈબ્ય, મેઘપુષ્પ મત્તુ બલાહકગળન્નુ કટ્ટુ” ऎંદુ દારુકનિગॆ હેળિદનુ.
19166029c આરોપ્ય બ્રાહ્મણં કૃષ્ણો હ્યવરોપ્ય ચ દારુકમ્ ।।
19166030a મામુવાચ તતઃ શૌરિઃ સારથ્યં ક્રિયતામિતિ ।
(અર્જુનનુ હેળિદનુ:) બ્રાહ્મણનન્નુ રથદ મેલॆ એરિસિકॊંડુ, દારુકનન્નુ કॆળગિળિસિ, શૌરિ કૃષ્ણનુ નનગॆ “સારથ્યવન્નુ માડુ” ऎંદનુ.
19166030c તતઃ સમાસ્થાય રથં કૃષ્ણોઽહં બ્રાહ્મણઃ સ ચ ।
19166030e પ્રયાતાઃ સ્મ દિશં સૌમ્યામુદીચીં કૌરવર્ષભ ।।
કૌરવર્ષભ! અનંતર કૃષ્ણ, બ્રાહ્મણ મત્તુ નાનુ રથદલ્લિ કુળિતુ સોમન ઉત્તર દિક્કિગॆ પ્રયાણિસિદॆવુ.”
સમાપ્તિ
ઇતિ શ્રીમહાભારતે ખિલેષુ હરિવંશે વિષ્ણુપર્વણિ વાસુદેવમાહાત્મ્યે કૃષ્ણસ્ય ઉદીચીગમને ષષ્ટષષ્ટ્યધિકશતતમોઽધ્યાયઃ ।।