ప్రవేశ
।। ఓం ఓం నమో నారాయణాయ।। శ్రీ వేదవ్యాసాయ నమః ।।
శ్రీ కృష్ణద్వైపాయన వేదవ్యాస విరచిత
శ్రీ మహాభారత
ఖిలభాగే హరివంశః
విష్ణు పర్వ
అధ్యాయ 64
సార
తోళగళ ఉత్పాతదింద పీడితరాద వ్రజవాసిగళు ఆ స్థానవన్ను తొరెదు వృందావనక్కె హోదుదు.
వైశంపాయన ఉవాచ
ఏవం వృకాంశ్చ తాందృష్ట్వా వర్ధమానాందురాసదాన్ ।
సస్త్రీపుమాన్స ఘోషో వై సమస్తోఽమంత్రయత్తదా ।। ౨-౬౪-౧
వైశంపాయనను హేళిదను: “హీగె ఆ దురాసద తోళగళ సంఖ్యెయు వృద్ధియాగుత్తిరువుదన్ను కండ వ్రజద స్త్రీపురుషరెల్లరూ ఒట్టాగి సమాలోచిసిదరు.
స్థానే నేహ న నః కార్యం వ్రజామోఽన్యన్మహద్వనమ్ ।
యచ్ఛివం చ సుఖోష్యం చ గవాం చైవ సుఖావహమ్ ।। ౨-౬౪-౨
“ఇన్ను ఇల్లి నమగె యావ కార్యవూ ఇల్ల. బేరె యావుదాదరూ మంగళకరవాద, సుఖవన్ను నీడువ మత్తు గోవుగళిగె సుఖదాయకవాద మహావనక్కె హోగోణ!
అద్యైవ కిం చిరేణ స్మ వ్రజామః సహ గోధనైః ।
యావద్వృకైర్వధం ఘోరం న నః సర్వో వ్రజో వ్రజేత్।। ౨-౬౪-౩
తడమాడువుదేకె? ఇందే నావు నమ్మ గోధనగళొందిగె హొరడోణ. ఘోర తోళగళు ఎల్లవన్నూ నాశగొళిసువ మొదలే నావు వ్రజదింద హొరడబేకు.
ఏశాం ధూమ్రారుణాంగానాం దంష్ట్రిణాం నఖకర్షిణామ్ ।
వృకాణాం కృష్ణవక్త్రాణాం బిభీమో నిశి గర్జతామ్ ।। ౨-౬౪-౪
బూదు మత్తు కెంపుబణ్ణద, కోరెదాడెగళుళ్ళ, చూపాద ఉగురుగళుళ్ళ, మత్తు రాత్రియల్లి గర్జిసువ ఈ కప్పుముఖగళ తొళగళింద నావు భయభీతరాగిద్దేవె.
మమ పుత్రో మమ భ్రాతా మమ వత్సోఽథ గౌర్మమ ।
వృకైర్వ్యాపాదితా హ్యేవం క్రందంతి స్మ గృహే గృహే ।। ౨-౬౪-౫
మనె-మనెగళల్లి “అయ్యో! ఈ తోళగళు నన్న మగ నన్న అణ్ణ నన్న కరు మత్తు నన్న హసుగళన్ను కొందుహాకివె” ఎంబ కూగు కేళిబరుత్తిదె.”
తాసాం రుదితశబ్దేన గవాం హంభారవేణ చ ।
వ్రజస్యోత్థాపనం చక్రుర్ఘోషవృద్ధాః సమాగతాః ।। ౨-౬౪-౬
అవర రోదన శబ్దదింద మత్తు గోవుగళ కూగినింద చింతితరాద వ్రజద వృద్ధరు ఒట్టాగి అల్లింద హొరటుహోగలు నిశ్చయిసిదరు.
తేషాం మతమథాజ్ఞాయ గంతుం వృందావనం ప్రతి ।
వ్రజస్య వినివేశాయ గవాం చైవ హితాయ చ ।। ౨-౬౪-౭
వృందావననివాసాయ తాంజ్ఞాత్వా కృతనిశ్చయాన్ ।
నందగోపో బృహద్వాక్యం బృహస్పతిరివాదదే ।। ౨-౬౪-౮
గోవుగళ హితక్కాగి వ్రజవన్ను బిట్టు వృందావనక్కె హోగువ అవర మతవన్ను తిళిద మత్తు వృందావనదల్లి వాసిసువ అవర నిశ్చయవన్ను తిళిద నందగోపను బృహస్పతియంతె ఈ మహామాతన్ను ఆడిదను:
అద్యైవ నిశ్చయప్రాప్తిర్యది గంతవ్యమేవ నః ।
శీఘ్రమాజ్ఞాప్యతాం ఘోషః సజ్జీభవత మా చిరమ్ ।। ౨-౬౪-౯
“నమగె ఇల్లింద హోగబేకెంబ నిశ్చయవన్ను మాడిద్దాదరె ఇందే హొరడబేకు. శీఘ్రదల్లియే హొరడబేకు, తడమాడబారదు ఎందు బేగనే గోవళక్కె ఆజ్ఞాపిసబేకు.”
తతోఽవఘుష్యత తదా ఘోషే తత్ప్రాకృతైర్జనైః ।
శీఘ్రం గావః ప్రకల్ప్యంతాం భాందాంసమభిరోప్యతామ్ ।। ౨-౬౪-౧౦
వత్సయూథాని కాల్యంతాం యుజ్యంతాం శకటాని చ ।
వృందావనమితః స్థానాన్నివేశాయ చ గమ్యతామ్ ।। ౨-౬౪-౧౧
అనంతర ప్రాకృత జనర మూలక గోవళదల్లి ఈ ఘోషణెయన్ను మాడిసలాయితు: “శీఘ్రవే గోవుగళన్ను సిద్ధగొళిసి! పాత్రె-పగడగళన్ను బండిగళల్లి తుంబిసి. కరుగళన్ను గుంపాగి సేరిసి భద్రగొళిసి! బండిగళన్ను కట్టి! వాసిసలు వృందావన ప్రదేశక్కె హోగోణ!”
తచ్ఛ్రుత్వా నందగోపస్య వచనం సాధు భాషితమ్ ।
ఉదతిష్ఠద్వ్రజః సర్వః శీఘ్రం గమనలాలసః ।। ౨-౬౪-౧౨
ఉత్తమవాగి ఆడిద నందగోపన ఆ మాతన్ను కేళుత్తలే ప్రయాణిసలు ఉత్సుకరాగిద్ద సర్వ వ్రజవాసిగళూ ఎద్దు నింతరు.
ప్రయాహ్యుత్తిష్ఠ గచ్ఛామః కిం శేషే సాధు యోజయ ।
ఉత్తిష్ఠతి వ్రజే తస్మిన్గోపకోలాహలో హ్యభూత్ ।। ౨-౬౪-౧౩
“ఏళి! హోగోణ! ఏకె మలగిద్దీరి? గాడిగళన్ను కట్టి!” ఇవే ముంతాద కోలాహలగళు హొరటిద్ద ఆ గోపరల్లి కేళిబందవు.
ఉత్తిష్ఠమానః శుశుభే శకటీశకటస్తు సః ।
వ్యాఘ్రఘోషమహాఘోషో ఘోషః సాగరఘోషవాన్ ।। ౨-౬౪-౧౪
బండిగళింద కూడిద అవరు శోభిసిదరు. అవర కోలాహలవు హులియ గర్ఝనెయంతె అథవా సముద్రద భోర్గరెతదంతె కేళిబరుత్తిత్తు.
గోపీనాం గర్గరీభిశ్చ మూర్ధ్ని చోత్తమంభితైర్ఘటైః ।
నిష్పపాత వ్రజాత్పంక్తిస్తారాపంక్తిరివాంబరాత్ ।। ౨-౬౪-౧౫
తలెయమేలె మడికె-పాత్రెగళన్ను హొత్తు హొరటిద్ద ఆ గోపియర సాలు ఆకాశదింద నక్షత్రగళ పంక్తియే వ్రజద మేలె బిద్దిదెయో ఎంబంతె తోరుత్తిత్తు.
నీలపీతారుణైస్తాసాం వస్త్రైరగ్రస్తనోచ్ఛ్రితైః ।
శక్రచాపాయతే పంక్తిర్గోపీనాం మార్గగామినీ ।। ౨-౬౪-౧౬
మార్గగామినీ గోపియర సాలు అవర స్తనగళ అగ్రభాగగళన్ను ముచ్చిద్ద నీలి, హళది మత్తు కెంపు వస్త్రగళిందాగి కామనబిల్లినంతెయే కాణుత్తిత్తు.
దామనీ దామభారైశ్చ కైశ్చిత్కాయావలమంబిభిః।
గోపా మార్గగతా భాంతి సావరోహా ఇవ ద్రుమాః ।। ౨-౬౪-౧౭
కెలవు మార్గగామినీ గోపియరు హగ్గగళ భారవన్ను హొత్తు హోగుత్తిరువాగ ఆ హగ్గగళు అవర అంగాంగగళ మేలె నేతాడుత్తిరువాగ అవరు బేరుగళు నేతుబిద్దిరువ ఆలద మరగళంతె కాణుత్తిద్దరు.
స వ్రజో వ్రజతా భాతి శకటౌఘేన భాస్వతా ।
పోతైః పవనవిక్షిప్తైర్నిష్పతద్భిరివార్ణవః ।। ౨-౬౪-౧౮
ఆ వ్రజదల్లి ముందె సాగుత్తిద్ద బండిగళ సమూహవు గాళిగె సిక్కి మహాసాగరదల్లి సాగుత్తిరువ హడగుగళ సమూహదంతె తోరుత్తిత్తు.
క్షణేన తద్వ్రజస్థానమీరిణం సమపద్యత ।
ద్రవ్యావయవనిర్ధూతం కీర్ణం వాయసమందలైః ।। ౨-౬౪-౧౯
క్షణదల్లియే ఆ వ్రజస్థానవు మరుభూమియంతాయితు. అన్నాది ద్రవ్యగళు హరడి బిద్దుదర కారణదింద అల్లి కాగెగళ సమూహగళే బందు సేరిదవు.
తతః క్రమేణ ఘోషః స ప్రాప్తో వృందావనం వనమ్ ।
నివేశం విపులం చక్రే గవాం చైవ హితాయ చ ।। ౨-౬౪-౨౦
అనంతర క్రమేణవాగి ఆ గోవళవు వృందావన వనవన్ను తలుపితు. గోవుగళ హితక్కాగి అవరు అల్లి దూరదూర మనెమాడికొండరు.
శకటావర్తపర్యంతం చంద్రార్ధాకారసంస్థితమ్ ।
మధ్యే యోజనవిస్తీర్ణం తావద్ద్విగుణమాయతమ్ ।। ౨-౬౪-౨౧
అర్ధచంద్రాకార ఆకృతియల్లి నెలెసి గడిగళల్లి బండిగళన్ను నిల్లిసిదరు. మధ్యదల్లి అవర వాసస్థానద విస్తీర్ణవు ఒందు యోజన అగల మత్తు ఎరడు యోజన ఉద్దవాగిత్తు.
కంటకీభిః ప్రవృద్ధాభిస్తథా కంటకితద్రుమైః ।
నిఖాతోచ్ఛ్రితశాఖాగ్రైరభిగుప్తం సమంతతః ।। ౨-౬౪-౨౨
ఆ నివాసస్థానవు బెళెదిద్ద ముళ్ళిన గిడగళిందలూ, ఎత్తరవాగి బెళెదిద్ద ముళ్ళిన మరగళిందలూ సుత్తలూ సురక్షితవాగిత్తు.
మంథైరారోప్యమాణైశ్చ మంథబంధానుకర్షణైః ।
అద్భిః ప్రక్షాల్యమానాభిర్గర్గరీభిరితస్తతః ।। ౨-౬౪-౨౩
అల్లల్లి కడగోలుగళన్ను ఏరిసుత్తిద్దరు, కడగోలుగళన్ను కట్టుత్తిద్దరు, మత్తు మడికెగళన్ను నీరినింద తొళెయుత్తిద్దరు.
కీలైరారోప్యమాణైశ్చ దామనీపాశపాశితైః ।
స్తమ్భనీభిర్ధృతాభిశ్చ శకటైః పరివర్తితైః ।। ౨-౬౪-౨౪
అల్లల్లి బండిగళిగె కీలిగళన్ను బడియుత్తిద్దరు, హగ్గగళన్ను కట్టుత్తిద్దరు, కంభగళన్ను నిల్లిసుత్తిద్దరు మత్తు బండిగళన్ను తిరుగిసుత్తిద్దరు.
నియోగపాశైరాసక్తైర్గర్గరీస్తమ్భమూర్ధసు ।
చాదనార్థం ప్రకీర్ణైశ్చ కటకైస్తృణసంకటైః ।। ౨-౬౪-౨౫
మొసరు తుంబిద పాత్రెగళిగె హగ్గకట్టి కంభగళ మేలె ఏరిసుత్తిద్దరు. మనెగళిగె హొదిసలు తందిద్ద చాపె మత్తు సోగెగళు అల్లల్లి హరడి బిద్దిద్దవు.
శాఖావిటంకైర్వృక్షాణాం క్రియమాణైరితస్తతః ।
శోధ్యమానైర్గవాం స్థానైః స్థాప్యమానైరులూఖలైః ।। ౨-౬౪-౨౬
అల్లల్లి మరగళ రెంబెగళ మేలె పక్షిగళ వాసయోగ్య స్థళగళన్ను మాడుత్తిద్దరు; ఇన్ను కెలవెడె గోవుగళిగె వాసయోగ్య స్థళగళన్ను హుడుకుత్తిద్దరు.
ప్రాంముఖైః సిచ్యమానైశ్చ సందీప్యద్భిశ్చ పావకైః ।
సవత్సచర్మాస్తరణైః పర్యంకైశ్చావరోపితైః ।। ౨-౬౪-౨౭
కెలవెడె ఒరళుగళన్ను ఇడుత్తిద్దరు. అవుగళన్ను పూర్వాభిముఖవాగి ఇరిసి తొళెయుత్తిద్దరు. కెలవెడె బెంకియన్ను హొత్తిసుత్తిద్దరు. ఇన్ను కెలవొమ్మె గోచర్మగళింద మాడిద హొదికెగళన్ను మంచగళ మేలె హొదెసుత్తిద్దరు.
తోయముత్తారయంతీభిః ప్రేక్షంతీభిశ్చ తద్వనమ్ ।
శాఖాశ్చాకర్షమాణాభిర్గోపీభిశ్చ సమంతతః ।। ౨-౬౪-౨౮
గోపియరు తమ్మ తలెగూదలిన నీరన్ను కొడవికొళ్ళుత్తా ఆకర్షణీయ వనవన్ను వీక్షిసుత్తిద్దరు. కెలవరు సుత్తాడుత్తా మరగళ రెంబెగళన్ను ఎళెయుత్తిద్దరు.
యువభిః స్థవిరైశ్చైవ గోపైర్వ్యగ్రకరైర్భృశమ్ ।
విశసద్భిః కుఠారైశ్చ కాష్ఠాన్యపి తరూనపి ।। ౨-౬౪-౨౯
వృద్ధరాగిరలి అథవా యువకరాగిరలి ఎల్ల గోపరూ కెలసగళల్లి అత్యంత వ్యస్తరాగిద్దరు. కత్తి-కొడలిగళింద కట్టిగె మత్తు హుల్లుగళన్ను కడియుత్తిద్దరు.
తద్వ్రజస్థానమధికం శుశుభే కాననావృతమ్ ।
రమ్యం వననివేశంవై స్వాదుమూలఫలోదకమ్ ।। ౨-౬౪-౩౦
కాననావృతవాగిద్ద ఆ వ్రజస్థానవు అధికవాగి శోభిసితు. ఆ రమ్య వననివేశవు స్వాదిష్ఠ ఫల-మూలగళిందలూ నీరినిందలూ కూడిత్తు.
తాస్తు కామదుఘా గావః సర్వపక్షిరుతం వనమ్ ।
వృందావనమనుప్రాప్తా నందనోపమకాననమ్ ।। ౨-౬౪-౩౧
హాలునీడుత్తిద్ద ఆ ఎల్ల గోవుగళూ పక్షిగళ కలరవదింద తుంబి నందనవనదంతిద్ద వృందావన వనవన్ను సేరిదవు.
పూర్వమేవ తు కృష్ణేన గవామ్ వై హితకారిణా ।
శివేన మనసా దృష్టం తద్వనం వనచారిణా ।। ౨-౬౪-౩౨
వనచారీ గోవుగళ హితకారి కృష్ణను హిందెయే తన్న కల్యాణచింతన మనస్సినింద ఆ వనవన్ను కండిద్దను.
పశ్చిమే తు తతో రూఖ్షే ధర్మే మాసే నిరామయే ।
వర్షతీవామృతం దేవే తృణం తత్ర వ్యవర్ధత ।। ౨-౬౪-౩౩
ఆగ అల్లి కఠోర బేసగెయ కాలవు కళెయుత్తా బందిద్దరూ ఇంద్రదేవను అమృతద మళెయన్ను సురిసిదనో ఎన్నువంతె హుల్లు హసిరాగి బెళెదిత్తు.
న తత్ర వత్సాః సీదంతి న గావో నేతరే జానాః ।
యత్ర తిష్ఠతి లోకాణాం భవాయ మధుసూదనః ।। ౨-౬౪-౩౪
లోకగళ కల్యాణకారక మధుసూదనను ఎల్లిద్దనో అల్లి కరుగళాగలీ, గోవుగళాగలీ అథవా ఇతర జనరాగలీ కృశరాగుత్తిరలిల్ల.
తాశ్చ గావః స ఘోషస్తు స చ సంకర్షణో యువా ।
కృష్ణేన విహితం వాసం సమధ్యాసత నిర్వృతాః ।। ౨-౬౪-౩౫
కృష్ణను విహిసిద్ద ఆ స్థళదల్లి గోవుగళు, గోపరు మత్తు యువ సంకర్షణ ఎల్లరూ ఆనందదింద వాసిసతొడగిదరు.
సమాప్తి
ఇతి శ్రీమహాభారతే ఖిలేషు హరివంశే విష్ణుపర్వణి వృందావనప్రవేశే చతుషష్టితమోఽధ్యాయః