प्रवेश
।। ओं ओं नमो नारायणाय।। श्री वेदव्यासाय नमः ।।
श्री कृष्णद्वैपायन वेदव्यास विरचित
श्री महाभारत
खिलभागे हरिवंशः
हरिवंश पर्व
अध्याय 54
सार
वैशंपायन उवाच।
कृतकार्ये गते काले जगत्यां च यथानयम्।
अंशावतरणे वृत्ते सुराणां भारते कुले।। १-५४-१
भागेऽवतीर्णे धर्मस्य शक्रस्य पवनस्य च।
अश्विनोर्देवभिषजोर्भागे वै भास्करस्य च।। १-५४-२
पूर्वमेवावनिगते भागे देवपुरोधसः।
वसूनामष्टमे भागे प्रागेव धरणीं गते ।। १-५४-३
मृत्योर्भागे क्षितिगते कलेर्भागे तथैव च ।
भागे शुक्रस्य सोमस्य वरुणस्य च गां गते ।। १-५४-४
शंकरस्य गते भागे मित्रस्य धनदस्य च ।
गंधर्वोरगयक्षाणां भागांशेषु गतेषु च ।। १-५४-५
भागेष्वेतेषु गगनादवतीर्णेषु मेदिनीम् ।
तिष्ठन्नारायणस्यांशे नारदः समदृश्यत ।। १-५४-६
वैशंपायननु हेळिदनु: “पृथ्वि मत्तु कालरु कृतकृत्यरादॆवॆंदु हिंदिरुगलु, भारत कुलदल्लि सुरर अंशावतरणवु नडॆयलु, धर्म-शक्र-पवन-भिषजराद अश्विनी देवतॆगळु मत्तु सूर्यनू कूड भागगळल्लि अवतरिसिदनंतर, देवपुरोहित बृहस्पतियु भागदल्लि मॊदले भुवियल्लि अवतरिसिद्दाग, वसुगळ ऎंटने ऒंदु भागवु मॊदले धरणीगतवागिद्दाग, मृत्यु मत्तु कलिय भागगळु क्षितिगतवागिद्दाग, शुक्र,सो म-वरुणर भागगळु भूमियल्लि अवतरिसिद्दाग, शंकर-मित्र-कुबेरर गंधर्व-उरग-यक्षरु भागंशगळल्लि भूमिगॆ होगिरलु गगदिंद मेदिनिगॆ इळिद्दाग नारायणन अंशद मुंदॆ नारदनु काणिसिकॊंडनु.
ज्वलिताग्निप्रतीकाशो बालार्कसदृशेक्षणः ।
सव्यापवृत्तं विपुलं जटामंडलमुद्वहन् ।। १-५४-७
आग नारदन तेजस्वी शरीरवु प्रज्वलित अग्नियंतॆ प्रकाशितवागित्तु. अवन कण्णुगळु उदयिसुत्तिरुव सूर्यनंतिद्दवु. अवनु वामावर्त विशाल जटामंडलवन्नु धरिसिद्दनु.
चंद्रांशुशुक्ले वसने वसानो रुक्मभूषितः ।
वीणां गृहीत्वा महतीं कक्षासक्तां सखीमिव ।। १-५४-८
चंद्रन किरणगळंतिद्द श्वेत वस्त्रवन्नुट्टिद्दनु. रुक्मविभूषितनागिद्दनु. महती ऎन्नुव वीणॆयन्नु, तन्न सखियो ऎन्नुवंतॆ अप्पिहिडिद्दिद्दनु.
कृष्णाजिनोत्तरासंगो हेमयज्ञोपवीतवान् ।
दंडी कमंडलुधरः साक्षाच्छक्र इवापरः ।। १-५४-९
कृष्णाजिनवन्नु उत्तरीयवन्नागि हॊदॆदिद्दनु. चिन्नद यज्ञोपवीतवन्नु धरिसिद्दनु. दंड-कमंडलुगळन्नु हिडिदिद्दनु. साक्षात् इन्नॊब्ब शक्रनो ऎन्नुवंतॆ काणुत्तिद्दनु.
भेत्ता जगति गुह्यानां विग्रहाणां ग्रहोपमः ।
गाता चतुर्णां वेदानामुद्गाता प्रथमर्त्विजाम् ।
महर्षिविग्रहरुचिर्विद्वान्गांधर्वकोविदः ।। १-५४-१०
अवनु जगत्तिन गुह्यविषगळन्नु युद्धगळुंटागुवष्टु बहिरंगपडिसुववनागिद्दनु. मुंदॆ आगबहुदाद युद्धगळन्नु मुन्सूचुव ग्रहगळंतिद्दनु. अवनु नाल्कूवेदगळ गायकनागिद्दनु मत्तु मुख्य ऋत्विजरल्लि उद्गातनागिद्दनु. महर्षियागिद्दरू युद्धनोडुवुदरल्लि रुचियन्निट्टिद्दनु. मत्तु विद्वाननागिद्दरू संगीतविद्यॆय कोविदनागिद्दनु.
वैरिकेलिकिलो विप्रो ब्राह्मः कलिरिवापरः ।
देवगंधर्वलोकानामादिवक्ता महामुनिः ।। १-५४-११
इतररु जगळवाडुवंतॆ माडुवुदु अवनिगॆ ऒंदु आटवागित्तु. अवनु ब्राह्मण मत्तु ब्रह्मपुत्रने आगिद्दरू अवनन्नु ऎरडने कलि ऎंदु तिळियुत्तिद्दरु. महामुनि नारदनु देव-गंधर्वलोकगळ आदिवक्तारनागिद्दनु.
स नारदोऽथ ब्रह्मर्षिर्ब्रह्मलोकचरोऽव्ययः ।
स्थितो देवसभामध्ये संरब्धो विष्णुमब्रवीत् ।। १-५४-१२
ब्रह्मलोकसंचारियाद आ अव्यय ब्रह्मर्षि नारदनु ई समय देवसभामध्यदल्लि बंदु निंतु रोषावेशदिंद विष्णुविगॆ हेळिदनु:
अंशावतरणं विष्णोर्यदिदं त्रिदशैः कृतम् ।
क्षयार्थं पृथिवींद्राणां सर्वमेतदकारणम् ।। १-५४ १३
“विष्णो! पृथ्वींद्रर क्षयक्कागि त्रिदशरु कैगॊंड ई अंशातरणवॆल्लवू निष्फलवागिहोयितु!
यदेतत्पार्थिवं क्षत्रं स्थितं त्वयि यदीश्वर ।
नृनारायणयुक्तोऽयं कार्यार्थः प्रतिभाति मे ।। १-५४-१४
ईश्वर! पार्थिवर ई युद्धवु निन्न मेलॆये अवलंबिसिदॆ. नर-नारायणर संगमदिंदले ई कार्यवु नडॆयबल्लदु ऎंदु ननगन्निसुत्तदॆ!
न युक्तं जानता देव त्वया तत्वार्थदर्शिना ।
देवदेव पृथिव्यर्थे प्रयोक्तुं कार्यमीदृशम् ।। १-५४-१५
देव! देवदेव! तत्वार्थदर्शियाद निनगॆ ऎल्लवू तिळिदिदॆ. आदुदरिंद पृथ्विगागि अदु हागागदिरुवुदु सरियल्ल.
त्वं हि चक्षुष्मतां चक्षुः श्लाघ्यः प्रभवतां प्रभुः ।
श्रेष्ठो योगवतां योगी गतिर्गतिमतामपि ।। १-५४-१६
एकॆंदरॆ कण्णिरुववर कण्णु नीनु. प्रभुगळिगॆ प्रभुवु. योगवंत योगिगळल्लि श्रेष्ठनु मत्तु गतिशालि जीविगळ गतियु.
देवभागांगतांदृष्ट्वा किं त्वं सर्वाश्रयो विभुः ।
वसुंधरायाः साह्यार्थमंशं स्वं नानुयुंजसे ।। १-५४-१७
सर्वरिगू अश्रयनागिरुव प्रभो! देवतॆगळु तम्म तम्म भागगळल्लि अवतरिसिरुवुदन्नु नोडियू वसुंधरॆय सहायक्कागि स्वयं नीनू अवतरिसुवुदिल्लवे?
त्वया सनाथ देवांशास्त्वन्मयास्त्वत्परायणाः ।
जगत्यां संचरिष्यंति कार्यात्कार्यांतरं गताः ।। १-५४-१८
देवतॆगळ अंशगळू निन्नदे स्वरूपवुळ्ळवुगळु मत्तु निन्नन्ने आश्रयिसिरुववु. नीनू अवर जॊतॆयिद्दरॆ जगत्तिन अवरु ऒंदु कार्यदिंद इन्नॊंदु कार्यदल्लि तॊडगिसिकॊळ्ळबल्लरु.
तदहं त्वरया विष्णो प्राप्तः सुरसभामिमाम् ।
तव संचोदनार्थं वै शृणु चाप्यत्र कारणम् ।। १-५४-१९
विष्णो! अदक्कागिये नानु त्वरॆमाडि निन्नन्नु प्रचोदनॆगॊळिसलागिये ई सुरसभॆयन्नु तलुपिद्देनॆ. अदर कारणवन्नु केळु.
ये त्वया निहता दैत्याः संग्रामे तारकामये ।
तेषां शृणु गतिं विष्णो ये गताः पृथिवीतलम् ।। १-५४-२०
विष्णो! तारकामय संग्रामदल्लि निन्निंद हतरागिद्द दैत्यरु पृथिवीतलक्कॆ होगिद्दारॆ. अल्लि अवर अवस्थॆयन्नु केळु.
पुरी पृथिव्यां मुदिता मथुरा नामतः श्रुता ।
निविष्टा यमुनातीरे स्फीता जनपदायुता ।। १-५४-२१
पृथ्वियल्लि मथुरा ऎंब हॆसरिन मुदित पुरियु विश्रुतवागिदॆ. संपद्भरितवाद आ नगरियु यमुनातीरदल्लिदॆ. अदर सुत्तलू अनेक जनपदगळिवॆ.
मधुर्नाम महानासीद्दानवो युधि दुर्जयः ।
त्रासनः सर्वभूतानां बलेन महतान्वितः ।। १-५४-२२
हिंदॆ अल्लि युद्धदल्लि दुर्जयनागिद्द मधु ऎंब हॆसरिन महा दानवनु महा बलदिंद कूडिदवनागि सर्वभूतगळन्नू पीडिसुत्तिद्दनु.
तस्य तत्र महच्चासीन्महापादपसंकुलम् ।
घोरं मधुवनं नाम यत्रासौ न्यवसत्पुरा ।। १-५४-२३
अदे घोरवू विशालवू आगिद्द मधुवन ऎंब हॆसरिन वनवागित्तु. अल्लिये हिंदॆ अवनु वासिसुत्तिद्दनु.
तस्य पुत्रो महानासील्लवणो नाम दानवः ।
त्रासनः सर्वभूतानां महाबलपराक्रमः ।। १-५४-२४
अवन मग लवण ऎंब हॆसरिन महा दानवनागिद्दनु. महाबल पराक्रमियागिद्द अवनू सर्वभूतगळन्नु पीडिसुत्तिद्दनु.
स तत्र दानवः क्रीडन्वर्षपूगाननेकशः ।
स दैवतगणाल्लोकानुद्वासयति दर्पितः ।। १-५४-२५
अल्लि आ दानवनु अनेक वर्षगळ वरॆगॆ आटवाडुत्तिद्दनु. दर्पितनाद अवनु दैवतगणगळन्नू लोकगळन्नु उद्विग्नगॊळिसतॊडगिदनु.
अयोध्यायामयोध्यायां रामे दाशरथौ स्थिते ।
राजं शासति धर्मज्ञे राक्षसानां भयावहे ।। १-५४-२६
स दानवो बलश्लाघी घोरं वनमुपाश्रितः ।
प्रेषयामास रामाय दूतं परुषवादिनम् ।। १-५४-२७
अयोधनीयवागिद्द अयोध्यॆयल्लि राक्षसरिगॆ भयवन्नुंटुमाडुव धर्मज्ञ दाशरथि रामनु राज्यवाळुत्तिद्दाग आ घोर वनवन्नु आश्रयिसिद्द बलश्लाघी दानवनु रामनिगॆ कटुभाषी दूतनन्नु कळुहिसिद्दनु.
विषयासन्नभूतोऽस्मि तव राम रिपुश्च ह ।
न च सामंतमिच्छंति राजानो बलदर्पितम् ।। १-५४-२८
“राम! निन्न राज्यदल्लिये नानु वासिसुत्तिद्देन मत्तु निन्न शत्रुवू कूड आगिद्देनॆ. राजरु बलदर्पितनन्नु सामंतनन्नागि पडॆदुकॊळ्ळलु इच्छिसुवुदिल्ल.
राज्ञा राज्यव्रतस्थेन प्रजानां हितकाम्यया ।
जेतव्या रिपवः सर्वे स्फीतं विषयमिच्छता ।। १-५४-२९
समृद्धशील राज्यवन्नु बयसुववरिल्लरू राज्यव्रतराद राजरु प्रजॆगळ हितवन्नु बयसि शत्रुगळॆल्लरन्नू जयिसुत्तारॆ.
अभिषेकार्द्रकेशेन राज्ञा रंजनकाम्यया ।
जेतव्यानींद्रियाण्यादौ तज्जये हि ध्रुवो जयः ।। १-५४-३०
राज्याभिषेकदिंद तलॆगूदलु ऒद्दॆयागिद्द राजनु प्रजॆगळन्नु रंजिसलोसुग मॊदलु तन्न इंद्रियगळ मेलॆ विजयवन्नु साधिसिदरॆ निश्चितवागियू अवनिगॆ जयवॊदगुत्तदॆ.
सम्यग्वर्तितुकाम्यस्य विशेषेण महीपतेः ।
नयानामुपदेशेन नास्ति लोकसमो गुरुः ।। १-५४-३१
लोकदल्लि नीतिय उपदेशगळन्नु नीडलु उत्तमवागि वर्तिसलु बयसुव, विशेषतः महीपतिय समनाद गुरुविल्ल.
व्यसनेषु जघन्यस्य धर्ममध्यस्य धीमतः ।
फलज्येष्ठस्य नृपतेर्नास्ति सामंतजं भयम् ।। १-५४-३२
व्यसनगळन्नु कळॆदुकॊंडु, धर्ममध्यस्थनाद धीमत फलज्येष्ठ नृपतिगॆ सामंतनिंद भयविरुवुदिल्ल.
सहजैर्बाध्यते सर्वः प्रवृद्धैरिंद्रियारिभिः ।
अमित्राणां प्रियकरैर्मोहैरधृतिरीश्वरः ।। १-५४-३३
शरीरद जॊतॆगे उत्पन्नवागिरुव इंद्रियरूपी शत्रुगळु हॆच्चादाग आ शत्रुगळ कॆलसवन्नु माडुवंथह मोहवु उत्पन्नवागुत्तदॆ. आ दशॆयिंदागि ऎल्ल पुरुष राजरू धैर्यहीनरागिबिडुत्तारॆ.
यत्त्वया स्त्रीकृते मोहात्सगणो रावणो हतः ।
नैतदौपयिकं मन्ये महद्वै कर्म कुत्सितम् ।। १-५४-३४
मोहवाशनागि नीनु ओर्व स्त्रीगागि गणगळ समेत रावणनन्नु कॊंदद्दु न्यायसंगतवादद्दु ऎंदु ननगनिसुवुदिल्ल. आ निन्न कृत्यवु महत्तरवादुदारू कुत्सितवादद्दु ऎंदु अन्निसुत्तदॆ.
वनवासप्रवृत्तेन यत्त्वया व्रतशालिना ।
प्रहृतं राक्षसानीके नैव दृष्टः सतां विधिः ।। १-५४-३५
नीनु वनवास पृत्तनागिद्दॆ. वनवासी मुनिगळ नियमगळन्नु पालिसुवुदे निन्न कर्मवागित्तु. आ परिस्थितियल्लि बेरॆ याव सत्पुरुषनू निन्नंतॆ राक्षस सेनॆयन्नु प्रहरिसिरलिल्ल. अदन्नु ऎंदू नोडिरलिल्ल.
सतामक्रोधजो धर्मः शुभां नयति सद्गतिम् ।
यत्त्वया निहता मोहाद्दूषिताश्चाश्रमौकसः ।। १-५४-३६
क्रोधवन्नु परित्यजिसि साधुपुरुषरु पालिसुव धर्मवे शुभ सद्गतियन्नु नीडुत्तदॆ. मोहवशनागि नीनु राक्षसरन्नु वधिसिद्दुदरिंद ऎल्ल आश्रमवासिगळू कलंकितरागिहोदरु.
स एष रावणो धन्यो यस्त्वया व्रतचारिणा ।
स्त्रीनिमित्ते हतो युद्धे ग्राम्यांधर्मानवेक्षता ।। १-५४-३७
ग्राम्यधर्मवन्ने अवलोकिसि निन्नंतह व्रतधारियिंद स्त्रीय कारणदिंदागि हतनाद आ रावणने धन्य!
यदि ते निहतः संख्ये दुर्बुद्धिरजितेंद्रियः ।
युद्ध्यस्वाद्य मया सार्धं मृधे यद्यसि वीर्यवान् ।। १-५४-३८
ऒंदु वेळॆ नीनु आ दुर्बुद्धि अजितेंद्रियनन्नु युद्धदल्लि संहरिसि रणदल्लि वीर्यवाननॆंदु हेळिसिकॊळ्ळुवॆयादरॆ इंदु नन्नॊडनॆ युद्धमाडु.”
तस्य दूतस्य तच्छ्रुत्वा भाषितं तत्त्ववादिनः ।
धैर्यादसंभ्रांतवपुः सस्मितं राघवोऽब्रवीत् ।। १-५४-३९
आ दूतन मातुगळन्नु केळि तत्त्ववादी राघवनु तन्न स्वाभाविक धैर्यदिंद विचलितनागदे मुगुळ्नगुत्ता इंतॆंदनु:
असदेतत्त्वया दूत भाषितं तस्य गौरवात् ।
यन्मां क्षिपसि दोषेण वेदात्मानं च सुस्थिरम् ।। १-५४-४०
“दूत! अवन कुरितु गौरवदिंद नीनाडिद मातुगळु सुळ्ळु. निन्नन्नु नीनु न्यायमार्गदल्लिरुवॆयॆंदु तिळिदु नन्नमेलॆ दोषगळन्नु हॊरिसुत्तिद्दीयॆ.
यद्यहं सत्पथे मूढो यदि वा रावणो हतः ।
यदि वा मे हृता भार्या का तत्र परिदेवना ।। १-५४-४१
नानु सत्पथदल्लिरद मूढनागिद्दरॆ, अथवा रावणनु हतनागिद्दरॆ अथवा नन्न भार्यॆयु अपहृतळागिद्दरॆ अदरल्लि नीनु परिवेदनॆ पडबेकदुदु एनिदॆ?
न वाङ्मात्रेण दुष्यंति साधवः सत्पथे स्थिताः ।
जागर्ति च यथा देवः सदा सत्स्वितरेषु च ।। १-५४-४२
सत्पथदल्लिरुव साधुगळु यारद्दो हेळिकॆयिंद कळंकितरागुवुदिल्ल. सत्य मत्तु असत्यगळल्लि देवनु सदा जागृतनागिरुत्तानॆ.
कृतं दूतेन यत्कार्यं गच्छ त्वं दूत मा चिरम् ।
नात्मश्लाघिषु नीचेषु प्रहरंतीह मद्विधाः ।। १-५४-४३
दूत! दूतनु माडबेकाद कार्यवन्नु नीनु माडिद्दीयॆ. ईग तडमाडदे होगु! नन्नंथवरु आत्मश्लाघनॆ माडिकॊळ्ळुव नीचरन्नु प्रहरिसुवुदिल्ल.
अयं ममानुजो भ्राता शत्रुघ्नः शत्रुतापनः ।
तस्य दैत्यस्य दुर्बुद्धेर्मृधे प्रतिकरिष्यति ।। १-५४-४४
ई नन्न अनुज भ्राता शत्रुतापन शत्रुघ्ननु युद्धदल्लि आ दुर्बुद्धि दैत्यनिगॆ प्रतीकारवन्नॆसगुत्तानॆ.”
एवमुक्तः स दूतस्तु ययौ सौमित्रिणा सह ।
अनुज्ञातो नरेंद्रेण राघवेण महात्मना ।। १-५४-४५
हीगॆ हेळलु आ दूतनु महात्म नरेंद्र राघवन अनुमतियन्नु पडॆदु सौमित्रियॊडनॆ हॊरटु होदनु.
स शीघ्रयानः संप्राप्तस्तद्दानवपुरं महत् ।
चक्रे निवेशं सौमित्रिर्वनांते युद्धलालसः ।। १-५४-४६
युद्धलालस सौमित्रियु शीघ्ररथदल्लि कुळितु आ महा दानवपुरवन्नु तलुपि वनद बुडदल्लि शिबिरवन्नु हूडिदनु.
ततो दूतस्य वचनात्स दैत्यः क्रोधमूर्च्छितः ।
पृष्ठतस्तद्वनं कृत्वा युद्धायाभिमुखः स्थितः ।। १-५४-४७
अनंतर दूतन वचनदिंद क्रोधमूर्छितनाद दैत्यनु अवनन्नु अनुसरिसि आ वनक्कॆ होगि युद्धाभिमुखनागि निंतनु.
तद्युद्धमभवद्घोरं सौमित्रेर्दानवस्य च ।
उभयोरेव बलिनोः शूरयो रणमूर्धनि ।। १-५४-४८
रणमूर्धनियल्लि बलिगळू शूररू आगिद्द सौमित्रि मत्तु दानवर आ युद्धवु घोरवागित्तु.
तौ शरैः साधु निशितैरन्योन्यमभिजघ्नतुः ।
न च तौ युद्धवैमुख्यं श्रमं वाप्युपजग्मतुः ।। १-५४-४९
अवरिब्बरू निशित शरगळिंद अन्योन्यरन्नु गायगॊळिसिदरु. अवरिब्बरल्लि यारू युद्धदिंद हिम्मॆट्टलिल्ल मत्तु यारू बळललिल्ल.
अथ सौमित्रिणा बाणैः पीडितो दानवो युधि ।
ततः स शूलरहितः पर्यहीयत दानवः ।। १-५४-५०
अनंतर युद्धदल्लि सौमित्रिय बाणगळिंद पीडितनाद आ दानवनु शूलरहितनादनु मत्तु आ दानवनु शक्तिहीननादनु.
स गृहीत्वांकुशं चैव देवैर्दत्तवरं रणे ।
कर्षणं सर्वभूतानां लवणो विररास ह ।। १-५४-५१
आग अवनु देवतॆगळिंद वरवन्नाडि पडॆदिद्द, सर्वभूतगळन्नू आकर्षिसिकॊळ्ळबहुदागिद्द अंकुशवन्नु हिडिदु लवणनु गर्जिसतॊडगिदनु.
शिरोधरायां जग्राह सोऽंकुशेन चकर्ष ह ।
प्रवेशयितुमारब्धो लवणो राघवानुजम् ।। १-५४-५२
लवणनु आ अंकुशवन्नु राघवानुजन कत्तिगॆ ऒत्ति ऎळॆदु अवन कुत्तिगॆयन्नु चुच्चलु प्रारंभिसिदनु.
स रुक्मत्सरुमुद्यम्य शत्रुघ्नः खड्गमुत्तमम् ।
शिरश्चिच्छेद खड्गेन लवणस्य महामृधे ।। १-५४-५३
आग महामृधदल्लि शत्रुघ्ननु चिन्नद हिडियिद्द उत्तम खड्गवन्नु ऎत्ति आ खड्गदिंद लवणन शिरवन्नु तुंडरिसिदनु.
स हत्वा दानवं संख्ये सौमित्रिर्मित्रवत्सलः ।
तद्वनं तस्य दैत्यस्य चिच्छेदास्त्रेण बुद्धिमान् ।। १-५४-५४
मित्रवत्सल बुद्धिमान् सौमित्रियु युद्धदल्लि आ दानवनन्नु संहरिसि दैत्यन आ वनवन्नू अस्त्रदिंद तुंडरिसिदनु.
छित्त्वा वनं तत्सौमित्रिर्निवेशं सोऽभ्यरोचयत् ।
भवाय तस्य देशस्य पुर्याः परमधर्मवित् ।। १-५४-५५
आ वनवन्नु कत्तरिसि परमधर्मविदु सौमित्रियु आ प्रदेशद अभिवृद्धिगागि ऒंदु पुरियन्नु निर्मिसलु बयसिदनु.
तस्मिन्मधुवनस्थाने मथुरा नाम सा पुरी ।
शत्रुघ्नेन पुरा सृष्टा हत्वा तं दानवं रणे ।। १-५४-५६
हिंदॆ आ दानवनन्नु रणदल्लि संहरिसि आ मधुवनद स्थानदल्लि मथुरा ऎंब हॆसरिन पुरियन्नु शत्रुघ्रनु रचिसिदनु.
सा पुरी परमोदारा साट्टप्राकारतोरणा ।
स्फीता राष्ट्रसमाकीर्णा समृद्धबलवाहना ।। १-५४-५७
आ पुरियु अट्ट-प्राकार-तोरणगळिंद कूडिद्दु अति दॊड्डदागित्तु. सेनॆ-वाहनगळिंद समृद्धवागिद्दु अदु राष्ट्रद जनसंदणियिंद तुंबिकॊंडित्तु.
उद्यानवनसंपन्ना सुसीमा सुप्रतिष्ठिता ।
प्रांशुप्राकारवसना परिखाकुलमेखला ।। १-५४-५८
अदु उद्यानवनगळिंद संपन्नवागित्तु. अदर गडियु उत्तमवागित्तु मत्तु सुप्रतिष्ठितवागित्तु. ऎत्तरद कोटॆगळिंद मुच्चल्पट्टित्तु. आळवाद कोडिगळु आ पुरियन्नु रक्षिसुत्तिद्दवु.
चयाट्टालककेयूरा प्रासादवरकुंडला ।
सुसंवृतद्वारवती चत्वारोद्गारहासिनी ।। १-५४-५९
नगर द्वार मत्तु गोपुरगळु केयूरगळंतॆ आ पुरियन्नु अलंकरिसिद्दवु. प्रासादगळु श्रेष्ठ कुंडलगळंतिद्दवु. सुसंवृत द्वारगळु अदर मुखदंतित्तु मत्तु अदर नाल्कू रस्तॆगळु उद्गारद नगॆयंतॆ तोरुत्तिद्दवु.
अरोगवीरपुरुषा हस्त्यश्वरथसंकुला ।
अर्धचंद्रप्रतीकाशा यमुनातीरशोभिता ।। १-५४-६०
रोगविल्लद वीरपुरुषरिंद मत्तु आनॆ-कुदुरॆ-रथगळ संकुलगळिंद तुंबिद्द मत्तु यमुनातीरदल्लि शोभिसुत्तिद्द आ पुरियु अर्धचंद्रनंतॆ काणुत्तित्तु.
पुण्यापणवती दुर्गा रत्नसंचयगर्विता ।
क्षेत्राणि सस्यवंत्यस्याः काले देवश्च वर्षति ।। १-५४-६१
ई पुरियल्लि पुण्य पणविदॆ. इदन्नु प्रवेशिसुवुदु कष्ट. रथसंचयदिंद अदु गर्वितगॊंडिदॆ. इदर हॊलगळु सस्यगळिंद तुंबिकॊंडिवॆ मत्तु देवनू कूड कालक्कॆ मळॆसुरिसुत्तानॆ.
नरनारीप्रमुदिता सा पुरी स्म प्रकाशते ।
निविष्टविषयश्चैव शूरसेनस्ततोऽभवत् ।। १-५४-६२
नरनारियर प्रमोदगळिंद तुंबिद्द आ पुरियु प्रकाशिसुत्तदॆ. इदे प्रदेशदल्लि शूरसेननु राजनादनु.
तस्यां पुर्यां महावीर्यो राजा भोजकुलोद्वहः ।
उग्रसेन इति ख्यातो महासेनपराक्रमः ।। १-५४-६३
आ पुरियल्लि महावीर्य भोजकुलोद्वह राजा उग्रसेन ऎंदु ख्यातनाद महासेन पराक्रमियु ख्यातनागिद्दानॆ.
तस्य पुत्रत्वमापन्नो योऽसौ विष्णो त्वया हतः ।
कालनेमिर्महादैत्यः संग्रामे तारकामये ।। १-५४-६४
विष्णो! तारकामय संग्रामदल्लि निन्निंद हतनाद महादैत्य कालनेमियु अवन पुत्रत्ववन्नु पडॆदुकॊंडिद्दानॆ.
कंसो नाम विशालाक्षो भोजवंशविवर्धनः ।
राजा पृथिव्यां विख्यातः सिंहविस्पष्टविक्रमः ।। १-५४-६५
कंसनॆंब हॆसरिन आ भोजवंशविवर्धननु विशालाक्षनू सिंहदंथह नडॆ मत्तु विक्रमदिंद भूमियल्लि विख्यात राजनॆनिसिकॊंडिद्दानॆ.
राज्ञां भयंकरो घोरः शंकनीयो महीक्षिताम् ।
भयदः सर्वभूतानां सत्पथाद्बाह्यतां गतः ।। १-५४-६६
अवनु राजरिगॆ भयंकरनू महीक्षितरिगॆ शंकनीयनू आगिद्दानॆ. सर्वभूतगळिगू भयदायकनागिरुव अवनु सत्पथदिंद हॊरगॆ हॊरटिद्दानॆ.
दारुणाभिनिवेशेन दारुणेनांतरात्मना ।
युक्तस्तेनैव दर्पेण प्रजानां रोमहर्षणः ।। १-५४-६७
दारुणनू मत्तु अंतरात्मदल्लि क्रूरनू आगिद्द आ कंसनु तन्न पूर्वजन्मद दर्पदिंद प्रजॆगळिगॆ रोमांचकारियागिद्दानॆ.
न राजधर्माभिरतो नात्मपक्षसुखावहः ।
नात्मराज्ये प्रियकरश्चंडः कररुचिः सदा ।। १-५४-६८
राजधर्मदल्लि अवनिगॆ अभिरुचियिल्लदागिदॆ. अवन पक्षदवरिगू कूड सुखवन्नु नीडदवनागिद्दानॆ. तन्न राज्यदवरिगू प्रियवादुदन्नु माडुत्तिल्ल. सदा अत्यंत कोपिष्टनू मत्तु प्रजॆगळिंद केवल करवन्नु पडॆदुकॊळ्ळुवुदरल्लि आसक्तनू आगिद्दानॆ.
स कंसस्तत्र संभूतस्त्वया युद्धे पराजितः ।
क्रव्यादो बाधते लोकानासुरेणांतरात्मना ।। १-५४-६९
युद्धदल्लि निन्निंद पराजितनाद कालनेमिये ईग अल्लि कंसनागि प्रकटगॊंडिद्दानॆ. अंतरात्मदल्लि असुरीभावनागिरुव आ मांसाशियु लोकगळन्नु बाधिसुत्तिद्दानॆ.
योऽप्यसौ हयविक्रांतो हयग्रीव इति स्मृतः ।
केशी नाम हयो जातः स तस्यैव जघन्यजः ।। १-५४-७०
अवनू अल्लदे हिंदॆ हयविक्रांत हयग्रीवनॆंदु विख्यातनागिद्द दैत्यनु केशी ऎंब कुदुरॆयागि हुट्टिद्दानॆ. ईग अवनु कंसन तम्मनंतिद्दानॆ.
स दुष्टो हेषितपटुः केसरी निरवग्रहः ।
वृंदावने वसत्येको नृणां मांसानि भक्षयन् ।। १-५४-७१
हेंकारदल्लि पटुवागिरुव आ केसरी दुष्टनन्नु यारू नियंत्रिसलाररु. अवनु ऒब्बने वृंदावनदल्लि वासिसुत्ता नरर मांसवन्नु भक्षिसुत्तिद्दानॆ.
अरिष्टो बलिपुत्रश्च ककुद्मी वृषरूपधृक् ।
गवामरित्वमापन्नः कामरूपी महासुरः ।। १-५४-७२
बलिय मग अरिष्टनु उन्नत भुजवुळ्ळ होरिय रूपवन्नु धरिसि प्रकटगॊंडिद्दानॆ. आ कामरूपी महासुरनु गोवुगळ शत्रुवागिबिट्टिद्दानॆ.
रिष्टो नाम दितेः पुत्रो वरिष्ठो दानवेषु यः ।
स कुंजरत्वमापन्नो दैत्यः कंसस्य वाहनः ।। १-५४-७३
दानवरल्लिये वरिष्ठनागिरुव दितिय पुत्र रिष्ट ऎन्नुववनु आनॆय रूपवन्नु ताळि दैत्य कंसन वाहनवागिद्दानॆ.
लंबो नामेति विख्यातो योऽसौ दैत्येषु दर्पितः ।
प्रलंबो नाम दैत्योऽसौ वटं भांडीरमाश्रितः ।। १-५४-७४
दैत्यरल्लिये दर्पितनागिद्द लंब ऎंब हॆसरिन विख्यात दैत्यनु ईग प्रलंब ऎंब हॆसरिनिंद भांडीर वटवन्नु आश्रयिसिद्दानॆ.
खर इत्युच्यते दैत्यो धेनुकः सोऽसुरोत्तमः ।
घोरं तालवनं दैत्यश्चरत्युद्वासयन्प्रजाः ।। १-५४-७५
खर ऎंब दैत्यनु ईग धेनुकनॆंब असुरोत्तमनागिद्दानॆ. आ दैत्यनु प्रजॆगळन्नु पीडिसुत्ता ईग घोर तालवनदल्लि संचरिसुत्तिद्दानॆ.
वाराहश्च किशोरश्च दानवौ यौ महाबलौ ।
मल्लौ रंगगतौ तौ तु जातौ चाणूरमुष्टिकौ ।। १-५४-७६
हिंदॆ वाराह मत्तु किशोररॆंबिद्द महाबलशाली दानवरु ईग चाणूर-मुष्टिकरॆंब मल्लरागि प्रसिद्धरागिद्दारॆ.
यौ तौ मयश्च तारश्च दानवौ दानवांतक ।
प्राग्ज्योतिषे तौ भौमस्य नरकस्य पुरे रतौ ।। १-५४-७७
दानवांतक! मय मत्तु तार ऎंब दानवरिब्बरू ईग भूमिपुत्र नरकन पुरि प्राज्ज्योतिषदल्लि वासिसुत्तिद्दारॆ.
एते दैत्या विनिहतास्त्वया विष्णो निराकृताः ।
मानुषं वपुरास्थाय बाधंते भुवि मानुषान् ।। १-५४-७८
विष्णो! निन्निंद पराजितगॊंडु हतराद ई दैत्यरु भुवियल्लि मानुष रूपवन्नु पडॆदु मनुष्यरन्नु बाधिसुत्तिद्दारॆ.
त्वत्कथाद्वेषिणः सर्वे त्वद्भक्तान्घ्नंति मानुषान् ।
तव प्रसादात्तेषां वै दानवानां क्षयो भवेत् ।। १-५४-७९
निन्न कुरितु द्वेषवन्निट्टुकॊंडिरुव अवरॆल्लरू निन्न मनुष्य भक्तरन्नु कॊल्लुत्तिद्दारॆ. निन्न प्रसाददिंद अ दानवर क्षयवु आगबल्लदु.
त्वत्तस्ते बिभ्यति दिवि त्वत्तो बिभ्यति सागरे ।
पृथिव्यां तव बिभ्यंति नान्यतस्तु कदाचन ।। १-५४-८०
दिवियल्लि अवरिगॆ निन्न भयविदॆ. सागरदल्लि अवरिगॆ निन्न भयविदॆ. पृथ्वियल्लियू अवरिगॆ निन्न भयविदॆ. अवरिगॆ बेरॆ यारद्दू भयविल्ल.
दुर्वृत्तस्य हतस्यापि त्वया नान्येन श्रीधर ।
दिवश्च्युतस्य दैत्यस्य गतिर्भवति मेदिनी ।। १-५४-८१
श्रीधर! ई दुर्वृत्तरू कूड निन्निंदल्लदे बेरॆ यारिंदलू हतरागुववरल्ल. आदरॆ दिवदिंद च्युतराद दैत्यरिगॆ मेदिनिये गतियागुत्ताळॆ1.
व्युत्थितस्य च मेदिन्यां हतस्य नृशरीरिणः ।
दुर्लभं स्वर्गगमनं त्वयि जाग्रति केशव ।। १-५४-८२
केशव! नीनु जागृतनागिरुवाग, मेदिनियल्लि इन्नॊब्बरिंद हतराद मनुष्य शरीरदल्लिरुव अवरिगॆ स्वर्गगमनवु दुर्लभवागुवुदु.
तदागच्छ स्वयं विष्णो गच्छामः पृथिवीतलम् ।
दानवानां विनाशाय विसृजात्मानमात्मना ।। १-५४-८३
आदुदरिंद विष्णो! नीनु स्वयं होगु! कॆळगॆ भूमिगॆ होगोण! दानवर विनाशक्कागि निन्नन्नु नीने प्रकटगॊळिसु.
मूर्तयो हि तवाव्यक्ता दृश्यादृश्याः सुरोत्तमैः ।
तासु सृष्टास्त्वया देवाः संभविष्यंति भूतले ।। १-५४-८४
एकॆंदरॆ निन्न हलवारु मूर्तिगळु अव्यक्तवागिवॆ. सुरोत्तमरिगू स्वल्प काणुत्तदॆ स्वल्प काणुवुदिल्ल. निन्निंद सृष्टिसल्पट्ट देवतॆगळु आया मूर्तिगळल्लिये प्रकटरागुत्तारॆ.
तवावतरणे विष्णो कंसः स विनशिष्यति ।
सेत्स्यते च स कार्यार्थो यस्यार्थे भूमिरागता ।। १-५४-८५
विष्णो! निन्न अवतारददिंदले कंसनु नाशनागुत्तानॆ मत्तु याव कार्यार्थवागि भूमियु इल्लिगॆ आगमिसिद्दळो अदु प्रयोजनगॊळ्ळुत्तदॆ.
त्वं भारते कार्यगुरुस्त्वं चक्षुस्त्वं परायणम् ।
तदागच्छ हृषीकेश क्षितौ तांजहि दानवान् ।। १-५४-८६
हृषीकेश! नीनु भारतदल्लि गुरुतर कार्यवन्नॆसगबेकागिदॆ. नीने ऎल्लरिगू कण्णु मत्तु परम आश्रयनु. आदुदरिंद होगु! क्षितियल्लिरुव आ दानवरन्नु संहरिसु!”
समाप्ति
इति श्रीमहाभारते खिलेषु हरिवंशे हरिवंशपर्वणि नारदवाक्ये चतुःपंचाशत्तमोऽध्यायः
-
श्रीधर! निन्निंद मात्र यारु सायबल्लरो, बेरॆयवरिंद अल्ल, आ दैत्यनिगॆ, अवनु दुराचारियल्लदिद्दरू, निन्नन्ने हॊंदुत्तारॆ. आदरॆ अरु इन्नॊब्बरिंद हतरादरो आ दैत्यरु स्वर्गदिंद भ्रष्टरादरॆ पृथ्वियल्लिये जन्मतळॆयुत्तारॆ (गीता प्रॆस्). ↩︎