प्रवेश
।। ओं ओं नमो नारायणाय।। श्री वेदव्यासाय नमः ।।
श्री कृष्णद्वैपायन वेदव्यास विरचित
श्री महाभारत
खिलभागे हरिवंशः
हरिवंश पर्व
अध्याय 44
सार
वैशंपायन उवाच।
श्रुतस्ते दैत्यसैन्यस्य विस्तरस्तात विग्रहे ।
सुराणां सर्वसैन्यस्य विस्तरं वैष्णवं शृणु ।। १-४४-१
वैशंपायननु हेळिदनु: “अय्या नीनु इष्टरवरॆगॆ युद्धक्कॆ सेरिद्द दैत्यसैन्यद विस्तरवन्नु केळिदॆ. ईग विष्णुविन नायकत्वदल्लिद्द सर्व सुरर सैन्यद विस्तरवन्नु केळु.
आदित्या वसवो रुद्रा अश्विनौ च महाबलौ ।
सबलाः सानुगाश्चैव संनह्यंत यथाबलम् ।। १-४४-२
आदित्यरु, वसुगळु, रुद्ररु मत्तु महाबल अश्विनरु तम्म तम्म अनुयायी सेनॆगळॊंदिगॆ यथाशक्ति युद्धमाडलु सिद्धरागिद्दरु.
पुरुहूतस्तु पुरतो लोकपालः सहस्रधृक् ।
ग्रामणीः सर्वदेवानमारुरोह सुरद्विपम् ।। १-४४-३
मुंदॆ सर्वदेवतॆगळ नेतार लोकपाल सहस्राक्ष पुरुहूतनु सुरर आनॆ ऐरावतवनु एरिद्दनु.
सव्ये चास्य रथः पार्ष्वे पक्षिप्रवरवेगवान् ।
सुचारुचक्रचरणो हेमवज्रपरिष्कृतः ।। १-४४-४
अवन बलभागदल्लि पक्षिप्रवर गरुडन वेगवुळ्ळ हेम-वज्रगळिंद परिष्कृतगॊंडिद्द सुंदर चक्रगळन्ने कालुगळन्नागिसिकॊंडिद्द अवन रथवित्तु.
देवगंधर्वयक्षौघैरनुयातः सहस्रशः ।
दीप्तिमद्भिः सदस्यैश्च ब्रह्मर्षिभिरभिष्टुतः ।। १-४४-५
अवन हिंदॆ सहस्रारु देव-गंधर्व-यक्षर मंडलिगळु होगुत्तिद्दरु. हागू यज्ञगळल्लि सदस्यरागिद्द दीप्तिमान् ब्रह्मर्षिगळु अवनन्नु स्तुतिसुत्ता मुंदुवरॆयुत्तिद्दरु.
वज्रविस्फूर्जितोद्धूतैर्विद्युदिंद्रायुधान्वितैः ।
गुप्तो बलाहकगणैः कामगैरिव पर्वतैः ।। १-४४-६
बेकादल्लि होगबल्ल पर्वतगळंतिद्द मेघ समूहगळु मिंचु-इंद्रधनुस्सु मत्तु चटपटनॆ सिडियुत्तिद्द वज्रदॊंदिगॆ देवराजनन्नु रक्षिसि चलिसुत्तिद्दवु.
समारूढः स भगवान्पर्येति मघवा गजम् ।
हविर्धानेषु गायंति विप्राः सोममखे स्थिताः ।। १-४४-७
सोमयागदल्लि हविस्सन्नु नीडुवाग विप्ररु यारन्नु स्तुतिसुत्तारो आ भगवान् मघवनु गजारूढनागिद्दनु.
स्वर्गे शक्रानुयानेषु देवतूर्यनिनादिषु ।
इंद्रं समुपनृत्यंति शतशो ह्यप्सरोगणाः ।। १-४४-८
स्वर्गदल्लि इंद्रनु हॊरटाग देवदुंदुभिगळु मॊळगिदवु. इंद्रन समीपदल्लि नूरारु अप्सरगणगळु नर्तिसुत्तिद्दवु.
केतुना वंशजातेन राजमानो यथा रविः ।
युक्तो हरिसहस्रेण मनोमारुतरंहसा ।। १-४४-९
गिडुगद ध्वजदिंद सुशोभितवाद, मनस्सु-मारुतगळ वेगवुळ्ळ सहस्र कुदुरॆगळिंद युक्तवाद रथदल्लि रवियंतॆ इंद्रनु राराजिसुत्तिद्दनु.
स स्यंदनवरो भाति युक्तो मातलिना तदा ।
कृत्स्नः परिवृतो मेरुर्भास्करस्येव तेजसा ।। १-४४-१०
मातलियु नडॆसुत्तिद्द आ श्रेष्ठ रथवु भास्करन किरणगळिंद संपूर्णवागि मुच्चल्पट्ट मेरुपर्वतदंतॆ तेजोयुक्तवागित्तु.
यमस्तु दंडमुद्यम्य कालयुक्तं च मुद्गरम् ।
तस्थौ सुरगणानीके दैत्यान्नादेन भीषयन् ।। १-४४-११
यमनादरो कालयुक्त दंड मत्तु मुद्गरगळन्नु मेलॆत्ति गर्जनॆयॊंदिगॆ दैत्यरन्नु बॆदरिसुत्ता सुरगण सेनॆयल्लि निंतनु.
चतुर्भिः सागरैर्गुप्तो लेलिहानैश्च पन्नगैः ।
शंखमुक्तांगदधरो बिभ्रत्तोयमयं वपुः ।। १-४४-१२
कालपाशं समाविश्य हयैः शशिकरोपमैः ।
वाय्वीरितजलोद्गारैः कुर्वंल्लीलाः सहस्रशः ।। १-४४-१३
पांडुरोद्धूतवसनः प्रवालरुचिराधरः1 ।
मणिश्यामोत्तमवपुर्हारभारार्पितोदरः ।। १-४४-१४
वरुणः पाशभृन्मध्ये देवानीकस्य तस्थिवान् ।
युद्धवेलामभिलषन्भिन्नवेल इवार्णवः ।। १-४४-१५
युद्धद वेळॆयन्नु बयसुत्ता पाशधारी वरुणनु तीरवन्नु ऒडॆदु मुंदॆ सागुव समुद्रदंतॆ देवतॆगळ सेनॆय मध्यदिंद बंदु सॆटॆदु निंतनु. अवनन्नु नाल्कु समुद्रगळु मत्तु नालिगॆगळन्नु सुळियुत्तिद्द सर्पगळु रक्षिसुत्तिद्दवु. अवनु शंक मत्तु मुत्तिन अंगदगळन्नु धरिसिद्दनु. अवन शरीरवु जलमयवागित्तु. अवनु कालपाशवन्नु तिरुगिसुत्ता चंद्रमन किरणसमान श्वेतवर्णद कुदुरॆगळु मत्तु वायुविनिंद मेलॆब्बिसल्पट्ट अलॆगळ उद्गारगळॊंदिगॆ सहस्रारु क्रीडॆगळन्नाडुत्तिद्दनु. अवन श्वेत वस्त्रवु हाराडुत्तित्तु. अवन सुंदर तुटिगळु हवळदंतॆ कॆंपागिद्दवु. मणिमय आभूषणगळिंद भूषितनागिद्द अवन श्यामवर्णद अंगगळु शोभायमानवागिद्दवु मत्तु हारगळ भारवु अवन उदरद मेलॆ बिद्दिद्दवु.
यक्षराक्षससैन्येन गुह्यकानां गणैरपि ।
मणिश्यामोत्तमवपुः कुबेरो नरवाहनः ।। १-४४-१६
युक्तश्च शंखपद्माभ्यां निधीनामधिपः प्रभुः ।
राजराजेश्वरः श्रीमान्गदापाणिरदृश्यत ।। १-४४-१७
नीलमणियंतॆ शोभिसुव श्यामवर्णद शरीरवुळ्ळ निधिगळ अधिप प्रभु राजराजेश्वर नरवाहन श्रीमान् कुबेरनु शंखपद्मगळन्नु हिडिदु यक्ष-राक्षसर सेनॆगळॊंदिगॆ मत्तु गुह्यकर गणगळॊंदिगॆ गदापाणियागि काणिसिकॊंडनु.
विमानयोधी धनदो विमाने पुष्पके स्थितः ।
स राजराजः शुशुभे युद्धार्थी नरवाहनः ।
प्रेक्ष्यमाणः शिवसखः साक्षादिव शिवः स्वयं ।। १-४४-१८
आ विमानयोधी राजराज युद्धार्थी नरवाहन धनदनु पुष्पक विमानदल्लि कुळितु शोभिसुत्तिद्दनु. शिवसखनाद अवनु नोडलु स्वयं शिवनंतॆये तोरुत्तिद्दनु.
पूर्वं पक्षं सहस्राक्षः पितृराजस्तु दक्षिणम् ।
वरुणः पश्चिमं पक्षमुत्तरं नरवाहनः ।। १-४४-१९
आ देवसेनॆय पूर्वपक्षवन्नु सहस्राक्षनु वहिसिकॊंडिद्दनु. दक्षिणपक्षवन्नु पितृराजनू, वरुणनु पश्चिम भागवन्नू मत्तु नरवाहननु उत्तरपक्षवन्नू रक्षिसुत्तिद्दरु.
चतुर्षु युक्ताश्चत्वारो लोकपाला बलोत्कटाः ।
स्वासु दिक्ष्वभ्यरक्षन्वै तस्य देवबलस्य ह ।। १-४४-२०
हीगॆ बलोत्कटराद नाल्वरु लोकपालरू नाल्कु दिक्कुगळल्लि सावधानरागि निंतु देवबलगळन्नु रक्षिसुत्तिद्दरु.
सूर्यः सप्ताश्वयुक्तेन रथेनांबरगामिना ।
श्रिया जाज्वल्यमानेन दीप्यमानैश्च रश्मिभिः ।। १-४४-२१
उदयास्तमयं चक्रे मेरुपर्यंतगामिना ।
त्रिदिवद्वारचक्रेण तपता लोकमव्ययम् ।। १-४४-२२
सूर्यनु एळु कुदुरॆगळन्नु कट्टिद्द अंबरगामिनी रथदल्लि कुळितिद्दनु. दीप्तमान रश्मिगळिंद अवनु जाज्वल्यमान श्रीयिंद बॆळगुत्तिद्दनु. मेरुपर्वतद सुत्तलू तिरुगुत्तिद्द, स्वर्गद द्वारदल्लि चक्रदंतॆ तिरुगुत्ता उदय-अस्तगळन्नुंटुमाडुव रथदल्लि कुळितु अवनु अव्यय लोकवन्नु सुडुत्तिद्दनु.
सहस्ररश्मियुक्तेन भ्राजमानः स्वतेजसा ।
चचार मध्ये देवानां द्वादशात्मा दिनेश्वरः ।। १-४४-२३
सहस्ररश्मियुक्तनागि तन्नदे तेजस्सिनिंद बॆळगुत्ता आ द्वादशात्म दिनेश्वरनु देवतॆगळ मध्यॆ संचरिसुत्तिद्दनु.
सोमः श्वेतहयैर्भाति स्यंदने शीतरश्मिवान् ।
हिमतोयप्रपूर्णाभिर्भाभिराह्लादयंजगत् ।। १-४४-२४
शीतरश्मिवान् सोमनु श्वेतहयगळ रथदल्लि बॆळगुत्तिद्दनु. अवनु हिम मत्तु जलगळिंद तुंबिद तन्न प्रभॆयिंद संपूर्ण जगत्तन्नू आह्लादिसुत्तिद्दनु.
तमृक्षयोगानुगतं शिशिरांशुं द्विजेश्वरम् ।
जगच्छायांकिततनुं नैशस्य तमसः क्षयम् ।। १-४४-२५
भूमिय छायॆयिंद शरीरदल्लि अंकितनागिद्द मत्तु रात्रिय कत्तलॆयन्नु नाशमाडुव आ शिशिरांशु द्विजेश्वरनन्नु नक्षत्र मत्तु योगगळु अनुसरिसुत्तिद्दवु.
ज्योतिषामीश्वरं व्योम्नि रसानां रसनं प्रभुम् ।
औषधीनां परित्राणं निधानममृतस्य च ।। १-४४-२६
जगतः प्रथमं भागं सौम्यं शीतमयं रसम् ।
ददृशुर्दानवाः सोमं हिमप्रहरणस्थितम् ।। १-४४-२७
हिमद आयुधवन्नु हिडिदु निंतिद्द आकाशदल्लि ज्योतिषगळ ईश्वर, रसगळ रस मत्तु प्रभु, औषधिगळ परित्राण, अमृतद निधि, जगत्तिन प्रथम भाग, सौम्य शीतमय रस सोमनन्नु दानवरु नोडिदरु.
यः प्राणः सर्वभूतानां पंचधा भिद्यते नृषु ।
सप्तस्कंधगतो लोकांस्त्रींदधार चराचरान् ।। १-४४-२८
यमाहुरग्नेर्यंतारं सर्वप्रभवमीश्वरम् ।
सप्तस्वरगता यस्य योनिर्गीतिरुदीर्यते ।। १-४४-२९
यं वदंत्युत्तमं भूतं यं वदंत्यशरीरिणम् ।
यमाहुराकाशगमं शीघ्रगं शब्दयोनिजम् ।। १-४४-३०
स वायुः सर्वभूतायुरुद्धतः स्वेन तेजसा ।
ववौ प्रव्यथयंदैत्यान्प्रतिलोमः सतोयदः ।। १-४४-३१
सर्वभूतगळ प्राण, मनुष्यरल्लि ऐदुप्रकारगळल्लिरुव, एळु स्कंधगळ मेलॆ स्थितनागिरुव, मूरू लोकगळ चराचरगळन्नु धरिसिकॊंडिरुव, अग्निसारथियॆन्निसिकॊंडिरुव, ऎल्लवुगळ उत्पत्तिस्थान, ईश्वर, यार योनियिंद सत्पस्वरगळ गीतॆयु हॊरबरुत्तदॆयो, उत्तम भूतनॆंदिसिकॊंदिरुव, अशरीरियॆंदॆनिसिकॊंडिरुव, आकाशगनॆंदॆनिसिकॊंडिरु, शीघ्रग, शब्दयोनिज, सर्वभूतायु वायुवु तन्न तेजस्सिनिंद दैत्यरन्नु व्यथितगॊळिसुत्ता अल्लि मेघगळॊंदिगॆ प्रतिकूल मत्तु प्रचंडगतियिंद बीसतॊडगिदनु.
मरुतो देवगंधर्वा विद्याधरगणैः सह ।
चिक्रीडुरसिभिः शुभ्रैर्निर्मुक्तैरिव पन्नगैः ।। १-४४-३२
देव-गंधर्व-विद्याधर गणगळॊंदिगॆ मरुत्तरु पॊरॆबिट्ट सर्पगळंतॆ शुभ्रवागिद्द खड्गगळिंद क्रीडिसतॊडगिदरु.
सृजंतः सर्पपतयस्तीव्रं रोशमयं विषम् ।
शरभूताः सुरेंद्राणां चेरुर्व्यात्तमुखा दिवि ।। १-४४-३३
सुरेंद्रर शरगळागिद्द सर्पपतिगळु दिवियल्लि बायिकळॆदु तीव्रवाद रोषमय विषवन्नु कारतॊडगिदवु.
पर्वतास्तु शिलाशृंगैः शतशाखैश्च पादपैः ।
उपतस्थुः सुरगणान्प्रहर्तुं दानवं बलम् ।। १-४४-३४
शिलाशृंगगळिंद मत्तु शतशाखॆगळ वृक्षगळिंद दानवर बलवन्नु प्रहरिसलु पर्वतगळू सुरगणगळ बळि उपस्थितगॊंडवु.
यः स देवो हृषीकेशः पद्मनाभस्त्रिविक्रमः ।
कृष्णवर्त्मा युगांताभो विश्वस्य जगतः प्रभुः ।। १-४४-३५
समुद्रयोनिर्मधुहा हव्यभुक्क्रतुसत्कृतः ।
भूरापोव्योमभूतात्मा समः शांतिकरोऽरिहा ।। १-४४-३६
जगद्योनिर्जगद्बीजो जगद्गुरुरुदारधीः ।
सार्कमग्निमिवोद्यंतमुद्यम्योत्तमतेजसम् ।। १-४४-३७
अरिघ्नममरानीके चक्रं चक्रगदाधरः ।
सपरीवेषमुद्यंतं सवितुर्मंडलं यथा ।। १-४४-३८
आ देव हृषीकेश पद्मनाभ त्रिविक्रम युगांतद अग्नियंतॆ बॆळगुव संपूर्ण जगत्तिन प्रभु, समुद्रयोनि, मधुहंतक, क्रतुगळल्लि सत्कृत हव्यभुक्, भूमि-आप-व्योमगळ भूतात्मा, सर्वत्र समभावदिंदिरुव, शांतिकर्थ, शत्रुसूदन, जगद्योनि, जगद्बीज, जगद्गुरु, उदारधि, चक्रगदाधरनु अग्नि मत्तु सूर्यनसमान उत्तम तेजस्सिन चक्रवन्नु ऎत्ति देवसेनॆय मध्यदल्लि विराजमाननागिद्दनु. अवनु मंडलदॊंदिगॆ उदयिसुत्तिरुव सूर्यनंतॆ तोरुत्तिद्दनु.
सव्येनालंब्य महतीं सर्वासुरविनाशिनीम् ।
करेण कालीं वपुषा शत्रुकालप्रदां गदाम् ।
शेषैर्भुजैः प्रदीप्तानि भुजगारिध्वजः प्रभुः ।। १-४४-३९
दधारायुधजालानि शांङ्रादीनि महायशाः ।
भुजंगारि गरुडध्वज आ मयायशस्वी प्रभुवु तन्न ऎडकैयल्लि समस्त असुरररन्नु विनाशगॊळिसुव मत्तु शत्रुगळन्नु कालनिगर्पिसुव कप्पुवर्णद विशाल गदॆयन्नु हिडिदिद्दनु मत्तु उळिद भुजगळल्लि अत्यंत दीप्तमान शांङ्रवे मॊदलाद आयुधगळन्नु धरिसिद्दनु.
स कश्यपः स्वात्मभवं द्विजं भुजगभोजनम् ।। १-४४-४०
पवनाधिकसंपातं गगनक्षोभणं खगम् ।
भुजगेंद्रेण वदने निविष्टेन विराजितम् ।। १-४४-४१
अमृतारंभनिर्मुक्तं मंदराद्रिमिवोच्छ्रितम् ।
देवासुरविमर्देषु शतशो द्रृष्टविक्रमम् ।। १-४४-४२
महेंद्रेणामृतस्यार्थे वज्रेण कृतलक्षणम् ।
शिखिनं चूडिनं चैव तप्तकुंडलभूषणम् ।
विचित्रपक्षवसनं धातुमंतमिवाचलम् ।। १-४४-४३
स्फीतक्रोडावलंबेन शीतांशुसमतेजसा।
भोगिभोगावसक्तेन मणिरत्नेन भास्वता ।। १-४४-४४
पक्षाभ्यां चारुपत्राभ्यामावृत्य दिवि लीलया ।
युगांते सेंद्रचापाभ्यां तोयदाभ्यामिवांबरम् ।। १-४४-४५
नीललोहितपीताभिः पताकाभिरलंकृतम् ।
केतुवेषप्रतिच्छन्नं महाकायनिकेतनम् ।। १-४४-४६
अरुणावरजं श्रीमानारुह्य समरे हरिः ।
स देवः स्वेन वपुषा सुपर्णं खेचरोत्तमम् ।। १-४४-४७
श्रीमान् देव हरियु कश्यपन आत्मसंबव, अरुणन तम्म, द्विज, भुजगभोजन, भिरुगाळिगिंतलू अधिकवेगविद्द, गगनवन्नु क्षोभॆगॊळिसबल्ल, खग, बायल्लि भुजगेंद्रनन्नु कच्चिकॊंडु शोभायमाननागिद्द, अमृतमंथनद प्रारंभदल्लि कित्तिद्द मंदराचलदंतॆ ऎत्तरनागिद्द, नूरारु देवासुरर संग्रामगळल्लि तन्न पराक्रमवन्नु प्रदर्शिसिद्द, अमृतकागि होदाग महेंद्रन वज्रवु तागिद गुरुतिद्द, शिखियल्लि नविलुगरियन्नु मुडिदिद्द, सुवर्णकुंडल भूषित, खनिजगळिंद कूडिद पर्वतदंतॆ बण्णबण्णद रॆक्कॆगळिद्द, विशाल वक्षस्थलदल्लि चंद्रन किरणगळंतॆ बॆळगुव सर्पद हॆडॆय मणियिद्द, युगांतदल्लि इंद्रधनुस्सिनॊंदिगॆ काणिसुव मेघखंडगळंतॆ तन्न मनोहर बण्णद रॆक्कॆगळन्नु आकाशवन्नु मुच्चुवंतॆ बिच्चिकॊंडिद्द, मत्तु तन्न ध्वजद चिह्नॆयागिद्द पक्षिश्रेष्ठ गरुडनन्नेरि अल्लिगॆ आगमिसिद्दनु.
तमन्वयुर्देवगणा मुनयश्च तपोधनाः ।
गीर्भिः परममंत्राभिस्तुष्टुवुश्च गदाधरम् ।। १-४४-४८
आ गदाधरनन्नु देवगणगळू तपोधन मुनिगळू परम मंत्रयुक्त स्तुतिगळिंद स्तुतिसुत्ता अनुसरिसि होगुत्तिद्दरु.
तद्वैश्रवणसंश्लिष्टं वैवस्वतपुरःसरम् ।
वारिराजपरिक्षिप्तं देवराजविराजितम् ।। १-४४-४९
चंद्रप्रभाभिर्विमलं युद्धाय समुपस्थितम् ।
पवनाविद्धनिर्घोषं संप्रदीप्तहुताशनम् ।। १-४४-५०
वैश्रवण कुबेरनिंद संघटितगॊंडिद्द, वैवस्वत यमनु मुंदॆ मुंदॆ होगुत्तिद्द, वारिराज वरुणन परिरक्षिसुत्तिद्द, देवराजनु विराजमाननागिद्द आ देवसेनॆयु युद्धसन्नद्धवागि निंतितु. चंद्रमन प्रभॆयिंद अदु निर्मलवागि तोरुत्तित्तु. वायुविन चलनॆयिंद निर्घोषवु केळिबरुत्तित्तु. आ सेनॆयल्लिद्द हुताशननु प्रज्वलिसुत्तिद्दनु.
विष्णोर्जिष्णोः सहिष्णोश्च भ्राजिष्णोस्तेजसा वृतम् ।
बलं बलवदुद्भूतं युद्धाय समवर्तत ।। १-४४-५१
जिष्णु, सहिष्णु, भ्राजिष्णु विष्णुविन तेजस्सिनिंद बॆळगुत्तिद्द आ बलवंत सेनॆयु युद्धक्कॆ सन्नद्धवागित्तु.
स्वस्त्यस्तु देवेभ्य इति स्तुत्वा तत्रांगिराब्रवीत् ।
स्वस्त्यस्तु दैत्येभ्य इति उशना वाक्यमाददे ।। १-४४-५२
आग अंगिरपुत्र बृहस्पतियु “देवतॆगळिगॆ कल्याणवागलि!” ऎंदु स्तुतिगैदनु मत्तु “दैत्यरिगॆ कल्याणवागलि!” ऎंदु उशन शुक्राचार्यनु हेळिदनु.”
समाप्ति
इति श्रीमन्महाभारते खिलेषु हरिवंशे हरिवंशपर्वणि आश्चर्यतारकामये चतुश्चत्वारिंशोऽध्यायः
-
प्रवालरुचिरांगदः ऎंब पाठांतरविदॆ. ↩︎