ప్రవేశ
।। ఓం ఓం నమో నారాయణాయ।। శ్రీ వేదవ్యాసాయ నమః ।।
శ్రీ కృష్ణద్వైపాయన వేదవ్యాస విరచిత
శ్రీ మహాభారత
ఖిలభాగే హరివంశః
హరివంశ పర్వ
అధ్యాయ 41
సార
భగవాన్ విష్ణువిన వారాహ, నరసింహ, వామన , దత్తాత్రేయ, పరశురామ, శ్రీరామ, శ్రీకృష్ణ, వ్యాస మత్తు కల్కి అవతారగళ సంక్షిప్త కథా (1-174).
వైశంపాయన ఉవాచ
ప్రశ్నభారో మహాంస్తాత త్వయోక్తః శాంఙ్రధన్వని ।
యథాశక్తి తు వక్ష్యామి శ్రూయతాం వైష్ణవం యశః ।। ౧-౪౧-౧
వైశంపాయనను హేళిదను: “అయ్యా! శాంఙ్రధన్వియ కురితాద నిన్న ఈ ప్రశ్నెయు మహా భారవాదుదు. విష్ణువిన యశస్సన్ను యథాశక్తియాగి నినగె హేళుత్తేనె. కేళబేకు.
విష్ణోః ప్రభావశ్రవణే దిష్ట్యా తే మతిరుత్థితా ।
హంత విష్ణోః ప్రవృత్తిం చ శృణు దివ్యాం మయేరితామ్ ।। ౧-౪౧-౨
విష్ణువిన ప్రభావగళ కురితు కేళువ బుద్ధియు నిన్నల్లి హుట్టిరువుదు సౌభాగ్యవే సరి. నిల్లు. నాను హేళువ విష్ణువిన దివ్య ప్రవృత్తియన్ను కేళు.
సహస్రాక్షం సహస్రాస్యం సహస్రభుజమవ్యయమ్ ।
సహస్రశిరసం దేవం సహస్రకరమవ్యయమ్ ।। ౧-౪౧-౩
సహస్రజిహ్వం భాస్వంతం సహస్రముకుటం ప్రభుమ్ ।
సహస్రదం సహస్రాదిం సహస్రభుజమవ్యయమ్ ।। ౧-౪౧-౪
సవనం హవనం చైవ హవ్యం హోతారమేవ చ ।
పాత్రాణి చ పవిత్రాణి వేదిం దీక్షాం చరుం స్రువమ్ ।। ౧-౪౧-౫
స్రుక్సోమం శూర్పముసలం ప్రోక్షణం దక్షిణాయనమ్ ।
అధ్వర్యుం సామగం విప్రం సద్స్యం సదనం సదః ।। ౧-౪౧-౬
యూపం సమిత్కుశం దర్వీం చమసోలూఖలాని చ ।
ప్రాగ్వంశం యజ్ఞభూమిం చ హోతారం చయనం చ యత్ ।। ౧-౪౧-౭
హ్రస్వాన్యతిప్రమాణాని చరాణి స్థావరాణి చ ।
ప్రాయశ్చిత్తాని చార్థం చ స్థండిలాని కుశాంస్తథా ।। ౧-౪౧-౮
మంత్రం యజ్ఞవహం వహ్నిం భాగం భాగవహం చ యత్ ।
అగ్రేభుజం సోమభుజం ఘృతార్చిషముదాయుధమ్ ।। ౧-౪౧-౯
ఆహుర్వేదవిదో విప్రా యం యజ్ఞే శాశ్వతం విభుమ్ ।
తస్య విష్ణోః సురేశస్య శ్రీవత్సాంకస్య ధీమతః ।। ౧-౪౧-౧౦
ప్రాదుర్భావసహస్రాణి అతీతాని న సంశయః ।
భూయశ్చైవ భవిష్యంతీత్యేవమాహ ప్రజాపతిః ।। ౧-౪౧-౧౧
వేదవిద విప్రరు యారన్ను సహస్రాక్ష, సహస్రముఖి, సహస్రచరణ, సహస్రశిరస, సహస్రకరగళుళ్ళ దేవ, సహస్రజిహ్వ, హొళెయుత్తిరువ సహస్రముకుటగళుళ్ళ ప్రభు, సహస్రదానగళన్ను నీడువ, సహస్ర సృష్టిగళన్ను మాడువ, సహస్రభుజగళ అవ్యవ, సవన-హవన-హవ్య-హోతార-యజ్ఞపాత్రెగళు-వేది-పవిత్రగళు-దీక్షా-చరు-స్రువ-స్రుక్-సోమ-సూప-ముసల-ప్రోక్షణీ-దక్షిణాయన-అధ్వర్యు-సామగ-విప్ర-సదస్య-సదన-సద-యూప-సమిత్తు-కుశ-దర్వీ-చమస-ఊఖల-ప్రాగ్వంశ-యజ్ఞభూమి-హోతార-చయన-చిక్క దొడ్డ ప్రాణిగళు-చర-స్థావరగళు-ప్రాయశ్చిత్తగళు-ఫల-స్థండిల-కుశ-మంత్ర-యజ్ఞవాహక అగ్ని-దేవతెగళ భాగ-భాగవాహక-అగ్రాసనభోజీ-సోమభోక్తా-ధీ ఎంబ ఆహుతియింద భుగిలేళువ జ్వాలె-ఉదాయుధ మత్తు యజ్ఞదల్లి విద్యమాననాగిరువ సనాతన ప్రభు ఎందు కరెయుత్తారో ఆ శ్రీవత్సచిహ్న విభూషిత దేవేశ్వర బుద్ధిమాన్ భగవాన్ విష్ణువిన సహస్రారు అవతారగళు ఈ హిందె ఆగిహోగివె మత్తు భవిష్యదల్లియూ సమయ సమయక్కె మత్తె మత్తె ఆగుత్తిరుత్తవె ఎన్నువుదరల్లి సంశయవిల్లవెందు ప్రజాపతి బ్రహ్మన హేళికె.
యత్పృచ్ఛసి మహారాజ పుణ్యాం దివ్యాం కథాం శుభామ్ ।
యదర్థం భగవాన్విష్ణుః సురేశో రిపుసూదనః ।
దేవలోకం సముత్సృజ్య వసుదేవకులేఽభవత్ ।। ౧-౪౧-౧౨
తత్తేహం సంప్రవక్ష్యామి శృణు సర్వమశేషతః ।
వాసుదేవస్య మాహాత్మ్యం చరితం చ మహాద్యుతేః ।। ౧-౪౧-౧౩
మహారాజ! భగవాన్ విష్ణు సురేశ రిపుసూదనను యావకారణక్కాగి దేవలోకవన్ను బిట్టు వసుదేవకులదల్లి హుట్టిదను ఎంబ నిన్న ప్రశ్నెగె నాను ఈ పుణ్య దివ్య శుభ కథెయన్ను హేళుత్తేనె. మహాద్యుతి వాసుదేవన మహాత్మె మత్తు చరిత్రెయన్ను ఎల్లవన్నూ బిడదే కేళు.
హితార్థం సురమర్త్యానాం లోకానాం ప్రభవాయ చ ।
బహుశః సర్వభూతాత్మా ప్రాదుర్భవతి కార్యతః ।। ౧-౪౧-౧౪
సురరు మత్తు మర్త్యర హితార్థక్కాగి మత్తు లోకగళ అభ్యుదయక్కాగి సర్వభూతాత్మను అనేకబారి అవతరిసుత్తానె.
ప్రాదుర్భావాంశ్చ వక్ష్యామి పుణ్యాందివ్యగుణైర్యుతాన్ ।
ఛాందసీభిరుదారాభిః శ్రుతిభిః సమలంకృతాన్ ।। ౧-౪౧-౧౫
ఉదార వైదిక శ్రుతిగళల్లి వర్ణితవాగిరువ దివ్యగుణగళింద కూడిద భగవంతన సమలంకృతవాద పుణ్య అవతారగళన్ను వర్ణిసుత్తేనె.
శుచిః ప్రయతవాగ్భూత్వా నిబోధ జనమేజయ ।
ఇదం పురాణం పరమం పుణ్యం వేదైశ్చ సంమితమ్ ।। ౧-౪౧-౧౬
హంత తే కథయిష్యామి విష్ణోర్దివ్యాం కథాం శృణు ।
జనమేజయ! ఈ పరమ పుణ్య పురాణవు వేదసంమితవాగిదె. నీను శుచియాగి మత్తు మౌనియాగి ఇదన్ను కేళు. నిల్లు! విష్ణువిన దివ్య కథెయన్ను హేళుత్తేనె. కేళు.
యదా యదా హి ధర్మస్య గ్లానిర్భవతి భారత ।
ధర్మసంస్థాపనార్థాయ తదా సంభవతి ప్రభుః ।। ౧-౪౧-౧౭
భారతా! యావ్యావాగ ధర్మద గ్లానియాగుత్తదెయో ఆగాగ ధర్మసంస్థాపనెగాగి ప్రభువు హుట్టుత్తానె.
తస్య హ్యేకా మహారాజ మూర్తిర్భవతి సత్తమ ।
నిత్యం దివిష్ఠా యా రాజంస్తపశ్చరతి దుశ్చరమ్ ।। ౧-౪౧-౧౮
మహారాజ! రాజన్! అవన ఒందు శ్రేష్ఠతమ సాత్వికీ మూర్తియు దివ్యలోకదల్లి సదా దుష్కర తపస్సన్ను మాడుత్తిరుత్తదె.
ద్వితీయా చాస్య శయనే నిద్రాయోగముపాయయౌ ।
ప్రజాసంహారసర్గార్థం కిమధ్యాత్మవిచింతకమ్ ।। ౧-౪౧-౧౯
అవన ఎరడనే మూర్తియు ప్రజెగళ సంహార మత్తు సృష్టిగాగి యోగనిద్రెయన్ను ఆశ్రయిసి యావుదో ఆధ్యాత్మ చింతనె మాడుత్తా శేషశయనదల్లి పవడిసిరుత్తదె.
సుప్త్వా యుగసహస్రం స ప్రాదుర్భవతి కార్యతః ।
పూర్ణే యుగసహస్రే తు దేవదేవో జగత్పతిః ।। ౧-౪౧-౨౦
పితామహో లోకపాలాశ్చంద్రాదిత్యౌ హుతాశనః ।
బ్రహ్మా చ కపిలశ్చైవ పరమేష్ఠీ తథైవ చ ।। ౧-౪౧-౨౧
దేవాః సప్తర్షయశ్చైవ త్ర్యంబకశ్చ మహాయశాః ।
వాయుః సముద్రాః శైలాశ్చ తస్య దేహం సమాశ్రితాః ।। ౧-౪౧-౨౨
ఒందు సహస్ర చతుర్యుగగళవరెగె నిద్రిసి అవను సృష్టి సంచాలనా కార్యదింద పునః విభిన్న రూపగళల్లి ప్రకటనాగుత్తానె. సహస్రయుగగళు పూర్ణగొళ్ళలు ఆ దేవదేవ జతత్పతియే పితామహ బ్రహ్మ, లోకపాలరు, చంద్ర, ఆదిత్య, అగ్ని, కపిల, పరమేష్ఠీ, దేవతా, సప్తర్షి మత్తు మహాయశస్వీ త్ర్యంబకర రూపదల్లి ప్రాదుర్భవిసుత్తానె. వాయు, సముద్ర, మత్తు పర్వత ఇవెల్లవూ అవన దేహవన్నే ఆశ్రయిసివె.
సనత్కుమారశ్చ మహానుభావో మనుర్మహాత్మా భగవాన్ప్రజాకరః ।
పురాణదేవోఽథ పురాణి చక్రే ప్రదీప్తవైశ్వానరతుల్యతేజాః ।। ౧-౪౧-౨౩
మహానుభావ సనత్కుమార మత్తు ప్రజాకర భగవాన్ మహాత్మా మను ఇవరూ కూడ అవన స్వరూపగళే. ప్రదీప్త విశ్వానరన సమాన తేజస్సుళ్ళ ఆ పురాణ దేవనే ఈ సమస్త దేహధారిగళ శరీరగళన్ను రచిసిదను.
యేన చార్ణవమధ్యస్థౌ నష్టే స్థావరజంగమే ।
నష్టే దేవాసురగణే ప్రనష్టోరగరాక్షసే ।। ౧-౪౧-౨౪
యోద్ధుకామౌ సుదుర్ధర్షౌ దానవౌ మధుకైటభౌ ।
హతౌ ప్రభవతా తేన తయోర్దత్త్వామితం వరమ్ ।। ౧-౪౧-౨౫
స్థావర-జంగమగళూ దేవాసురగణగళూ మత్తు ఉరగ-రాక్షసరూ నష్టవాగి హోగిద్దాగ ఏకార్ణవ మధ్యదల్లిద్ద సుదుర్ధర్ష దానవ మధుకైటభరు యుద్ధమాడలు బయసి బందాగ అవనే అవరన్ను తన్న ప్రభావదింద అమిత మరవన్నిత్తు సంహరిసిద్దను.
పురా కమలనాభస్య స్వపతః సాగరాంభసి ।
పుష్కరే యత్ర సంభూతా దేవాః సర్షిగణాః పురా ।। ౧-౪౧-౨౬
హిందె కమలనాభను సముద్రద నీరినల్లి మలగిద్దాగ అవనింద ప్రకటవాద కమలదిందలే మొదలు దేవతెగళూ ఋషిగణగళూ ఉత్పన్నవాదవు.
ఏష పౌష్కరకో నామ ప్రాదుర్భావో మహాత్మనః ।
పురాణే కథ్యతే యత్ర వేదః శ్రుతిసమాహితః ।। ౧-౪౧-౨౭
వేద శృతిగళు సమాహితవాగిరువ పురాణగళల్లి ఇదన్ను మహాత్మన పౌష్కరక సృష్టి ఎంబ హెసరినింద కరెయుత్తారె.
వారాహస్తు శ్రుతిముఖః ప్రాదుర్భావో మహాత్మనః ।
యత్ర విష్ణుః సురశ్రేష్ఠో వారాహం రూపమాస్థితః ।
మహీం సాగరపర్యంతాం సశైలవనకాననామ్ ।। ౧-౪౧-౨౮
మహాత్మ వారాహ అవతారవు శృతియల్లి వర్ణితవాగిదె. సురశ్రేష్ఠ విష్ణువు వారాహ రూపవన్ను తళెదు శైలవనకాననగళొందిగె భూమియన్ను సముద్రదింద ఉద్ధరిసిద్దను.
వేదపాదో యూపదంష్ట్రః క్రతుదంతశ్చితీముఖః ।
అగ్నిజిహ్వో దర్భరోమా బ్రహ్మశీర్షో మహాతపాః ।। ౧-౪౧-౨౯
వేదగళే అవన పాదగళాగిద్దవు మత్తు అవన కోరెదాడెయు యూపవాగిత్తు. హల్లు క్రతువాగిత్తు మత్తు ముఖవు చితియాగిత్తు. అవన నాలిగెయే అగ్నియాగిత్తు, రోమగళు దర్భెగళాగిద్దవు, మత్తు శిరవు బ్రహ్మనాగిత్తు. అవను మహాతపస్వియాగిద్దను.
అహోరాత్రేక్షణో దివ్యో వేదాంగశ్రుతిభూషణః ।
ఆజ్యనాసః స్రువాతుండః సామఘోషస్వనో మహాన్ ।। ౧-౪౧-౩౦
దిన-రాత్రిగళు అవన కణ్ణుగళాగిద్దవు. వేదాంగ శ్రుతిగళు అవన ఆభరణగళాగిద్దవు. నాసికవు ఆజ్యవాగిత్తు. తుండవు స్రువవాగిత్తు మత్తు అవన మహాస్వనవు సామఘోషదంతిత్తు.
ధర్మసత్యమయః శ్రీమాన్క్రమవిక్రమసత్కృతః ।
ప్రాయశ్చిత్తనఖో ధీరః పశుజానుర్మహాభుజాః ।। ౧-౪౧-౩౧
అవను ధర్మ మత్తు సత్యమయను. ఆ శ్రీమానను క్రమ మత్తు మిక్రమగళింద సత్కృతను. అవన ఉగురుగళే ప్రాయశ్చిత్త మత్తు ఆ ధీరన మహాభుజగళే పశు.
ఉద్గాత్రంతో హోమలింగః ఫలబీజమహౌషధిః ।
వాయ్వంతరాత్మా మంత్రస్ఫిగ్వికృతః సోమశోణితః ।। ౧-౪౧-౩౨
అవన ఒళ శరీరవు ఉద్గాతా, లింగవు హోమ, మత్తు అవన అండకోశ మత్తు వీర్యవు మహౌషధి. అవన అంతరాత్మవు వాయు, నితంబవు మంత్ర మత్తు అవన రక్తవే హిండి తయారిసిద సోమరస.
వేదిస్కంధో హవిర్గంధో హవ్యకవ్యాతివేగవాన్ ।
ప్రాగ్వంశకాయో ద్యుతిమాన్నానాదీక్షాభిరాచితః ।। ౧-౪౧-౩౩
అవన స్కంధవు వేది. అవన గంధవే హవిస్సు. అవన అతివేగవే హవ్యకవ్యగళు. అవన కాయవే ప్రాగ్వంశ1. ఆ ద్యుతిమానను నానా దీక్షెగళింద సంపన్నను.
దక్షిణాహృదయో యోగీ మహాసత్రమయో మహాన్ ।
ఉపాకర్మోష్ఠరుచకః ప్రవర్గ్యావర్తభూషణాః ।। ౧-౪౧-౩౪
దక్షిణెయే అవన హృదయ. మహా సత్రవు ఆ మహాయోగియ స్వరూప. ఉపాకర్మవు అవన గీళిన ఆభరణ. ప్రవర్గ్యద ఆవృతియు అవన ఆభూషణ.
నానాఛందోగతిపథో గుహ్యోపనిషదాసనః ।
ఛాయాపత్నీసహాయో వై మేరుశృంగ ఇవోచ్ఛ్రితః ।। ౧-౪౧-౩౫
నానా ఛందగళ గతియు అవన మార్గ. గుహ్య ఉపనిషత్తు అవన ఆసన. ఛాయెయే పత్నియంతె అవన సహాయకియు. అవను మేరుశృంగదంతె ఎత్తరవాగిద్దను.
మహీం సాగరపర్యంతాం సశైలవనకాననామ్ ।
ఏకార్ణవజలే భ్రష్టామేకార్ణవగతః ప్రభుః ।। ౧-౪౧-౩౬
దంష్ట్రయా యః సముద్ధృత్య లోకానాం హితకామ్యయా ।
సహస్రశీర్షో దేవాదిశ్చకార పృథివీం పునః ।। ౧-౪౧-౩౭
ఆ సహస్రశీర్ష ప్రభువు లోకగళ హితవన్ను బయసి ఏకార్ణవ జలవన్ను ప్రవేశిసి అదరల్లి ముళుగిద్ద పర్వత-వన-కాననసమేత సముద్రపర్యంత మహియన్ను తన్న కోరెదాడెగళింద హిడిదెత్తి పునః పృథ్వియన్ను నీరిన మేలె స్థిరవాగి స్థాపిసిదను.
ఏవం యజ్ఞవరాహేణ భూత్వా భూతహితార్థినా ।
ఉద్ధృతా పృథివీ సర్వా సాగరాంబుధరా పురా ।। ౧-౪౧-౩౮
హీగె హిందె భూతగళ హితార్థక్కాగి యజ్ఞవరాహనాగి సాగరాంబుధరె పృథ్వియన్ను ఉద్ధరిసిద్దను.
వారాహ ఏష కథితో నారసింహమతః శృణు ।
యత్ర భూత్వా మృగేంద్రేణ హిరణ్యకశిపుర్హతః ।। ౧-౪౧-౩౯
వారాహావతారద కథెయు ఇదు. ఇన్ను మృగేంద్రనాగి హిరణ్యకశిపువన్ను సంహరిసిద నారసింహ అవతారవన్ను కేళు.
పురా కృతయుగే రాజన్సురారిర్బలదర్పితః ।
దైత్యానామాదిపుర్షశ్చచార తప ఉత్తమమ్ ।। ౧-౪౧-౪౦
దశ వర్షసహస్రాణి శతాని దశ పంచ చ ।
జలోపవాసనిరతః స్థానమౌనదృఢవ్రతః ।। ౧-౪౧-౪౧
రాజన్! హిందె కృతయుగదల్లి సురారి బలదర్పిత దైత్యర ఆదిపురుషను ఉత్తమ తపస్సన్ను తపిసిదను. హన్నొందు సావిరద ఐదునూరు వర్షగళ పర్యంత ఆ దృఢవ్రతను జప ఉపవాస నిరతనాగి ఒందే స్థానదల్లి మౌనియాగిద్దను.
తతః శమదమాభ్యాం చ బ్రహ్మచర్యేణ చానఘ ।
బ్రహ్మా ప్రీతోఽభవత్తస్య తపసా నియమేన చ ।। ౧-౪౧-౪౨
అనఘ! అనంతర అవన ఇంద్రియ సంయమ, మనోనిగ్రహ, బ్రహ్మచర్య, తపస్సు మత్తు నియమగళింద బ్రహ్మను ప్రీతనాదను.
తం వై స్వయంభూర్భగవాన్స్వయమాగత్య భూపతే ।
విమానేనార్కవర్ణేన హంసయుక్తేన భాస్వతా ।। ౧-౪౧-౪౩
భూపతే! భగవాన్ స్వయంభువు హంసయుక్తవాద సూర్యన తేజస్సినంతె బెళగుత్తిద్ద విమానదల్లి కుళితు అవన బళి ఆగమిసిదను.
ఆదిత్యైర్వసుభిః సాధ్యైర్మరుద్భిర్దైవతైః సహ ।
రుద్రైర్విశ్వసహాయైశ్చ యక్షరాక్షసకిన్నరైః ।। ౧-౪౧-౪౪
దిశాభిర్విదిశాభిశ్చ నదీభిః సాగరైస్తథా ।
నక్షత్రైశ్చ ముహూర్తైశ్చ ఖేచరైశ్చ మహాగ్రహైః ।। ౧-౪౧-౪౫
దేవర్షిభిస్తపోవృద్ధైః సిద్ధైః సప్తర్షిభిస్తథా ।
రాజర్షిభిః పుణ్యతమైర్గంధర్వైశ్చాప్సరోగణైః ।। ౧-౪౧-౪౬
అవనొందిగె ఆదిత్యరు, వసుగళు, సాధ్యరు, మరుత్తరు, దేవతెగళు, రుద్రరు, విశ్వేదేవరు, యక్షరు, రాక్షసరు, కిన్నరరు, దిక్కుగళు, ఉపదిక్కుగళు, నదిగళు, సాగరగళు, నక్షత్రగళు, ముహూర్తగళు, కేచరరు, మహాగ్రహగళు, దేవర్షిగళు, తపోవృద్ధరు, సిద్ధరు మత్తు సప్తర్షిగళూ ఇద్దరు.
చరాచరగురుః శ్రీమాన్వృతః సర్వైః సురైస్తథా ।
బ్రహ్మా బ్రహ్మవిదాం శ్రేష్ఠో దైత్యం వచనమబ్రవీత్ । ౧-౪౧-౪౭
సర్వ సురరింద ఆవృతనాగిద్ద ఆ చరాచరగురు శ్రీమాన్ బ్రహ్మవిదరల్లి శ్రేష్ఠ బ్రహ్మను దైత్యనిగె ఈ మాతన్నాడిదను:
ప్రీతోఽస్మి తవ భక్తస్య తపసానేన సువ్రత ।
వరం వరయ భద్రం తే యథేష్టం కామమాప్నుహి ।। ౧-౪౧-౪౮
“సువ్రత! నిన్న భక్తి మత్తు తపస్సినింద ప్రీతనాగిద్దేనె. నినగె మంగళవాగలి. వరవన్ను కేళు. నినగిష్టవాదుదన్ను పడెదుకొళ్ళుత్తీయె.”
హిరణ్యకశిపురువాచ।
న దేవాసురగంధర్వా న యక్షోరగరాక్షసాః ।
న మానుషాః పిశాచాశ్చ నిహన్యుర్మాం కథంచన ।। ౧-౪౧-౪౯
ఋషయో వా న మాం శాపైః క్రుద్ధా లోకపితామహ ।
శపేయుస్తపసా యుక్తా వరమేతం వృణోమ్యహమ్ ।। ౧-౪౧-౫౦
హిరణ్యకశిపువు హేళిదను: “లోకపితామహ! దేవాసురగంధర్వరాగలీ, యక్షోరగరాక్షసరాగలీ, మనుష్య-పిశాచిగళాగలీ ఎందూ నన్నన్ను కొల్లదిరలి. తపస్సినింద యుక్తరాద ఋషిగళూ క్రుద్ధరాగి ననగె శాపవన్ను కొడదిరలి. నాను ఇదే వరవన్ను కేళికొళ్ళుత్తేనె.
న శస్త్రేణ న చాస్త్రేణ గిరిణా పాదపేన వా ।
న శుష్కేణ న చార్ద్రేణ స్యాన్న చాన్యేన మే వధః ।। ౧-౪౧-౫౧
శస్త్రాదిందాగలీ, అస్త్రదిందాగలీ, పర్వతదిందాగలీ అథవా వృక్షగళిందాగలీ, ఒణగిరువుదరిందాగలీ, ఒద్దెయాగిరువుదరిందాగలీ మత్తు అన్యదిందాగలీ నన్న వధెయాగదిరలి.
పాణిప్రహారేణైకేన సభృత్యబలవాహనమ్ ।
యో మాం నాశయితుం శక్తః స మే మృత్యుర్భవిష్యతి ।। ౧-౪౧-౫౨
సేవక-సేనా-వాహనగళొందిగె నన్నన్ను ఒందే ఒందు కై-హొడెతదింద నాశపడిసలు శక్తనాగిరువవనిందలే ననగె మృత్యువుంటాగలి.
భవేయమహమేవార్కః సోమో వాయుర్హుతాశనః ।
సలిలం చాంతరిక్షం చ నక్షత్రాణి దిశో దశ ।। ౧-౪౧-౫౩
నానే సూర్య, సోమ, వాయు, హుతాశన, నీరు, అంతరిక్ష, నక్షత్రగళు మత్తు హత్తు దిక్కుగళూ ఆగలి.
అహం క్రోధశ్చ కామశ్చ వరుణో వాసవో యమః ।
ధనదశ్చ ధనాధ్యక్షో యక్షః కింపురుషాధిపః ।। ౧-౪౧-౫౪
నానే క్రోధ, కామ, వరుణ, వాసవ, యమ, ధనద, ధనాధ్యక్ష, యక్ష, మత్తు కింపురుషాధిపనాగలి.”
ఏవముక్తస్తు దైత్యేన స్వయంభూర్భగవాంస్తదా ।
ఉవాచ దైత్యరాజం తం ప్రహసన్నృపసత్తమ ।। ౧-౪౧-౫౫
నృపసత్తమ! దైత్యను హీగె హేళలు భగవాన్ స్వయంభువు నసునగుత్తా దైత్యరాజనిగె హీగెందను:
బ్రహ్మోవాచ।
ఏతే దివ్యా వరాస్తాత మయా దత్తాస్తవాద్భుతాః ।
సర్వాన్కామానిమాంస్తాత ప్రాప్స్యసి త్వం న సంశయః ।। ౧-౪౧-౫౬
బ్రహ్మను హేళిదను: “అయ్యా! ఈ దివ్య అద్భుత వరగళన్ను నాను నినగె నీడిద్దేనె. నిన్న సర్వకామనెగళన్నూ పడెదుకొళ్ళుత్తీయె ఎన్నువుదరల్లి సంశయవిల్ల.”
ఏవముక్త్వా తు భగవాంజగామాకాశమేవ హి ।
వైరాజం బ్రహ్మసదనం బ్రహ్మర్షిగణసేవితమ్ ।। ౧-౪౧-౫౭
హీగె హేళి భగవాన్ బ్రహ్మను ఆకాశదల్లిద్ద బ్రహ్మర్షిగణగళింద సేవిత వైరాజవెంబ బ్రహ్మసదనక్కె హొరటుహోదను.
తతో దేవాశ్చ నాగాశ్చ గంధర్వా మునయస్తథా ।
వరప్రదానం శ్రుత్వా తే పితామహముపస్థితాః ।। ౧-౪౧-౫౮
విభుం విజ్ఞాపయామాసుర్దేవా ఇంద్రపురోగమాః ।। ౧-౪౧-౫౯
ఈ వరప్రదానవన్ను కేళి దేవతెగళు, నాగరు, గంధర్వరు మత్తు మునిగళు పితామహన బళిసారిదరు. ఇంద్రన నాయకత్వదల్లిద్ద దేవతెగళు విభువిగె విజ్ఞాపిసిదరు.
దేవా ఊచుః।
వరేణానేన భగవన్బాధయిష్యతి నోఽసురః ।
తతః ప్రసీద భగవన్వధోఽప్యస్య విచింత్యతామ్ ।। ౧-౪౧-౬౦
భగవాన్సర్వభూతానాం స్వయంభూరాదికృద్విభుః ।
స్రష్టా చ హవ్యకవ్యానామవ్యక్తః ప్రకృతిర్ధ్రువః ।। ౧-౪౧-౬౧
దేవతెగళు హేళిదరు: “భగవన్! ఈ వరదింద ఆ అసురను నమ్మన్ను బాధిసుత్తానె. ఆదుదరింద భగవన్! ప్రసన్ననాగు. అవన వధెయ కురితూ ఆలోచిసు. నీనే సర్వభూతగళ విభు. స్వయంభు మత్తు ఆదిసృష్ఠా.నీనే హవ్యకవ్యగళన్ను రచిసిదవను. అవ్యక్త ప్రకృతి మత్తు ధ్రువ.”
సర్వలోకహితం వాక్యం శ్రుత్వా దేవః ప్రజాపతిః ।
ప్రోవాచ భగవాన్వాక్యం సర్వాందేవగణాంస్తదా ।। ౧-౪౧-౬౨
సర్వలోకహితవాద మాతన్ను కేళి దేవ ప్రజాపతి భగవంతను ఆ ఎల్ల దేవగణగళిగె ఉత్తరిసిదను:
అవశ్యం త్రిదశాస్తేన ప్రాప్తవ్యం తపసః ఫలమ్ ।
తపసోఽంతేఽస్య భగవాన్వధం విష్ణుః కరిష్యతి ।। ౧-౪౧-౬౩
“త్రిదశరే! అవశ్యవాగియూ అవనిగె అవన తపస్సిన ఫలవు దొరకబేకు. అవన తపస్సిన ఫలవు అంత్యవాద నంతర అవన వధెయన్ను భగవాన్ విష్ణువు మాడుత్తానె.”
ఏతచ్ఛ్రుత్వా సురాః సర్వే వాక్యం పంకజసంభవాత్ ।
స్వాని స్థానాని దివ్యాని జగ్ముస్తే వై ముదాన్వితాః ।। ౧-౪౧-౬౪
పంకజసంభవన ఈ మాతన్ను కేళి సర్వ సురరు ముదాన్వితరాగి తమ్మ తమ్మ దివ్య స్థానగళిగె తెరళిదరు.
లబ్ధమాత్రే వరే చాపి సర్వాః సోఽబాధత ప్రజాః ।
హిరణ్యకశిపుర్దైత్యో వరదానేన దర్పితః ।। ౧-౪౧-౬౫
ఆ వరవన్ను పడెదొడనెయే దైత్య హిరణ్యకశిపువు వరదానదింద దర్పితనాగి సర్వ ప్రజెగళన్నూ బాధిసతొడగిదను.
ఆశ్రమేషు మహాభాగాన్మునీన్వై సంశితవ్రతాన్ ।
సత్యధర్మరతాందాంతాన్పురా ధర్షితవాంస్తు సః ।। ౧-౪౧-౬౬
ఎల్లక్కింత మొదలు అవను ఆశ్రమగళల్లిద్ద సంశితవ్రత సత్యధర్మరత ఇంద్రియనిగ్రహి మహాభాగ మునిగళన్ను పీడిసతొడగిదను.
దేవాన్స్త్రిభువనస్థాంస్తు పరాజిత్య మహాసురః ।
త్రైలోక్యం వశమానీయ స్వర్గే వసతి దానవః । ౧-౪౧-౬౭
త్రిభువనగళల్లిద్ద దేవతెగళన్ను పరాజయగొళిసి ఆ మహాసుర దానవను త్రైలోక్యవన్ను పశపడిసికొండు స్వర్గదల్లి వాసిసతొడగిదను.
యదా వరమదోన్మత్తో న్యవసద్దానవో దివి ।
యజ్ఞియాన్కృతవాందైత్యాన్దేవాంశ్చైవాప్యయజ్ఞియాన్ ।। ౧-౪౧-౬౮
వరమదోన్మత్తనాద అవను దివియల్లి వాసిసుత్తిరువాగ దైత్యరన్ను యజ్ఞభాగిగళన్నాగి మాడి దేవతెగళన్ను అదరింద వంచితరన్నాగిసిదను.
ఆదిత్యాశ్చ తతో రుద్రా విశ్వే చ మరుతస్తథా ।
శరణ్యం శరణం విష్ణుముపాజగ్ముర్మహాబలమ్ ।। ౧-౪౧-౬౯
ఆగ ఆదిత్యరు, రుద్రరు, విశ్వేదేవరు, మత్తు మరుత్తరు శరణ్య మహాబల విష్ణువిన మొరెహొక్కరు.
వేదయజ్ఞమయం బ్రహ్మ బ్రహ్మదేవం సనాతనమ్ ।
భూతం భవ్యం భవిష్యం చ ప్రభుం లోకనమస్కృతమ్ ।
నారాయణం విభుం దేవాః శరణం శరణాగతాః ।। ౧-౪౧-౭౦
దేవతెగళు వీదయజ్ఞమయ, బ్రహ్మ, బ్రహ్మదేవ, సనాతన, భూత, భవ్య, భవిష్య, ప్రభు, లోకనమస్కృత, నారాయణ విభు, శరణన శరణాగతరాదరు.
దేవా ఊచుః।
త్రాయస్వ నోఽద్య దేవేశ హిరణ్యకశిపోర్భయాత్ ।
త్వం హి నః పరమో ధాతా బ్రహ్మాదీనాం సురోత్తమ ।। ౧-౪౧-౭౧
దేవతెగళు హేళిదరు: “దేవేశ! సురోత్తమ! ఇందు హిరణ్యకశిపువిన భయదింద నమ్మన్ను పారుమాడు. బ్రహ్మాదిగళిగె నీనే పరమ ధాతా.
త్వమ్ హి నః పరమో దేవస్త్వం హి నః పరమో గురుః ।
ఉత్ఫుల్లాంబుజపత్రాక్షః శత్రుపక్షభయంకరః ।
క్షయాయ దితివంశస్య శరణ్యస్త్వం భవస్వ నః ।। ౧-౪౧-౭౨
నీనే నమగె పరమ దేవను. నీనే నమగె పరమ గురువు. ఉత్ఫుల్లాంబుజపత్రాక్ష! శత్రుపక్షభయంకర! దితివంశద వినాశక్కాగి నావు నిన్న శరణు బందిద్దేవె.”
విష్ణురువాచ।
భయం త్యజధ్వమమరా హ్యభయం వో దదామ్యహమ్ ।
తథైవం త్రిదివం దేవాః ప్రతిపత్స్యథ మా చిరమ్ ।। ౧-౪౧-౭౩
విష్ణువు హేళిదను: “అమరరే! దేవతెగళే! భయవన్ను త్యజిసిరి. నిమగె నాను అభయవన్ను నీడుత్తేనె. నీవు బేగనే మొదలినంతెయే త్రిదివవన్ను పడెదుకొళ్ళుత్తీరి.
ఏష తం సగణం దైత్యం వరదానేన దర్పితమ్ ।
అవధ్యమమరేంద్రాణాం దానవం తం నిహన్మ్యహమ్ ।। ౧-౪౧-౭౪
వరదానదింద దర్పితనాద అమరేంద్రరిందలూ అవధ్యనాద ఆ దానవనన్ను దైత్యగణగళొందిగె నాను సంహరిసుత్తేనె.””
వైశంపాయన ఉవాచ।
ఏవముక్త్వా స భగవాన్విసృజ్య త్రిదశేశ్వరాన్ ।
హిరణ్యకశిపో రాజన్నాజగామ హరిః సభామ్ ।। ౧-౪౧-౭౫వైశంపాయనను హేళిదను: “రాజన్! హీగె హేళి త్రిదశేశ్వరన్ను కళుహిసి భగవాన్ హరియు హిరణ్యకశిపువిన సభెగె ఆగమిసిదను.
నరస్య కృత్వార్ధతనుం సింహస్యార్ధతనుం ప్రభుః ।
నారసింహేణ వపుషా పాణిం సంస్పృశ్య పాణినా ।। ౧-౪౧-౭౬
ప్రభువు ఆగ తన్న అర్ధశరీరదల్లి మనుష్యనాగియూ అర్థ శరీరదల్లి సింహనాగియూ కాణిసికొండు నారసింహన రూపదల్లి కైయన్ను కైయింద తిక్కుత్తా కాణిసికొండను.
జీమూతఘనసంకాశో జీమూతఘననిఃస్వనః ।
జీమూతఘనదీప్తౌజా జీమూత ఇవ వేగవాన్ ।। ౧-౪౧-౭౭
అవన శరీరవు ఘన మోడదంతె శ్యామలవర్ణద్దాగిత్తు. అవన కూగు గుడుగిన శబ్ధదంతిత్తు. అవన బెళగుత్తిద్ద తేజస్సు మేఘదంతిత్తు మత్తు వేగవూ మేఘదంతిత్తు.
దైత్యం సోఽతిబలం దీప్తం దృప్తశార్దూలవిక్రమమ్ ।
దృప్తైర్దైత్యగణైర్గుప్తం హతవానేకపాణినా ।। ౧-౪౧-౭౮
ఆ దైత్యను అతిబలనూ దీప్తనూ దృప్తశార్దూలవిక్రమనూ దృప్తదైత్యగణగళింద రక్షితనూ ఆగిద్దరూ నరసింహను అవనన్ను ఒందే కైయింద ప్రహరిసి సంహరిసిదను.
నృసింహ ఏష కథితో భూయోఽయం వామనోఽపరః ।
యత్ర వామనమాశృత్య రూపం దైత్యవినాశకృత్ ।। ౧-౪౧-౭౯
ఇదు నృసింహావతారద కథెయు. ఈగ విష్ణువు వమనన రూపవన్ను ఆశ్రయిసి దైత్యర వినాశమాడిద వామనన కథెయన్ను హేళుత్తేనె.
బలేర్బలవతో యజ్ఞే బలినా విష్ణునా పురా ।
విక్రమైస్త్రిభిరక్షోభ్యాః క్షోభితాస్తే మహాసురాః । ౧-౪౧-౮౦
హిందె బలశాలీ విష్ణువు బలవాన్ బలియ యజ్ఞదల్లి మూరు హెజ్జెగళింద అక్షోభితరాగిద్ద మహాసురరన్ను క్షోభితగొళిసిదను.
విప్రచిత్తిః శిబిః శంకురయః శంకుస్తథైవ చ ।
అయఃశిరా శంకుశిరా హయగ్రీవశ్చ వీర్యవాన్ ।। ౧-౪౧-౮౧
వేగవాన్ కేతుమానుగ్రః సోమవ్యగ్రో మహాసురః ।
పుష్కరః పుష్కలశ్చైవ వేపనశ్చ మహారథః ।। ౧-౪౧-౮౨
బృహత్కీర్తిర్మహాజిహ్వః సాశ్వోఽశ్వపతిరేవ చ ।
ప్రహ్లాదోఽశ్వశిరాః కుంభః సంహ్రాదో గగనప్రియః ।
అనుహ్రాదో హరిహరౌ వరాహః శంకరో రుజః ।। ౧-౪౧-౮౩
శరభః శలభశ్చైవ కుపనః కోపనః క్రథః ।
బృహత్కీర్తిర్మహాజిహ్వః శంకుకర్ణో మహాస్వనః ।। ౧-౪౧-౮౪
దీర్ఘజిహ్వోఽర్కనయనో మృదుచాపో మృదుప్రియః ।
వాయుర్యవిష్ఠో నముచిః శంబరో విజ్వరో మహాన్।। ౧-౪౧-౮౫
చంద్రహంతా క్రోధహంతా క్రోధవర్ధన ఏవ చ ।
కాలకః కాలకేయశ్చ వృత్రః క్రోధో విరోచనః ।। ౧-౪౧-౮౬
గరిష్ఠశ్చ వరిష్ఠశ్చ ప్రలంబనరకావుభౌ ।
ఇంద్రతాపనవాతాపీ కేతుమాన్బలదర్పితః ।। ౧-౪౧-౮౭
అసిలోమా పులోమా చ వాక్కలః ప్రమదో మదః ।
స్వసృమః కాలవదనః కరాలాః కైశికః శరః ।। ౧-౪౧-౮౮
ఏకాక్షశ్చంద్రహా రాహుః సంహ్రాదః సృమరః స్వనః ।
శతఘ్నీచక్రహస్తాశ్చ తథా పరిఘపాణయః ।। ౧-౪౧-౮౯
మహాశిలాప్రహరణాః శూలహస్తాశ్చ దానవాః ।
అశ్వయంత్రాయుధోపేతా భిండిపాలాయుధాస్తథా ।। ౧-౪-౯౦
శూలోలూఖలహస్తాశ్చ పరశ్వధధరాస్తథా ।
పాశముద్గరహస్తా వై తథా ముద్గలపాణయః ।। ౧-౪౧-౯౧
నానాప్రహరణా ఘోరా నానావేషా మహాజవాః ।
కూర్మకుక్కుటవక్త్రాశ్చ శశోలూకముఖాస్తథా ।। ౧-౪౧-౯౨
ఖరోష్ట్రవదనాశ్చైవ వరాహవదనాస్తథా ।
భీమా మకరవక్త్రాశ్చ క్రోష్టువక్త్రాశ్చ దానవాః ।
ఆఖుదర్దురవక్త్రాశ్చ ఘోరా వృకముఖాస్తథా ।। ౧-౪౧-౯౩
మార్జారగజవక్త్రాశ్చ మహావక్త్రాస్తథాపరే ।
నక్రమేషాననా శూరా గోఽజావిమహిషాననాః ।। ౧-౪౧-౯౪
గోధాశల్యకవక్త్రాశ్చ క్రౌంచవక్త్రాశ్చ దానవాః ।
గరుడాననాః ఖడ్గముఖా మయూరవదనాస్తథా ।। ౧-౪౧-౯౫
గజేంద్రచర్మవసనాస్తథా కృష్ణాజినాంబరాః ।
చీరసంవృతదేహాశ్చ తథా వల్కలవాససః ।
ఉష్ణీషిణో ముకుటినస్తథా కుండలినోఽసురాః ।। ౧-౪౧-౯౬
కిరీటినో లంబశిఖాః కంబుగ్రీవాః సువర్చసః ।
నానావేషధరా దైత్యా నానామాల్యానులేపనాః ।। ౧-౪౧-౯౭
స్వాన్యాయుధాని సంగృహ్య ప్రదీప్తాన్యతితేజసా ।
క్రమమాణం హృషీకేశముపావర్తంత సర్వశః ।। ౧-౪౧-౯౮
విప్రచిత్తి, శిబి, శంకురయ, మత్తు శంకు, అయఃశిర మత్తు శంఖశిర, పరాక్రమీ హయగ్రీవ, వేగవాన్, కేతుమాన్, ఉగ్ర, మహాసుర సోమవ్యగ్ర, పుష్కర మత్తు పుష్కల, మత్తు హాగెయే మహారథి వేపన, బృహత్కీర్తి, మహాజిహ్వ హాగూ అశ్వసహిత అశ్వపతి, ప్రహ్రాద, అశ్వశిరా, కుంభ, సంహ్రాద, గగనప్రియ, అనుహ్రాద, హరి మత్తు హర, వరాహ, శంకర, రుజ, శరభ మత్తు శలభ, కుప్న, కోపన, క్రథ, బ్రహత్కీర్తి, మహాజిహ్వ, శంకుకర్ణ, మహాస్వన, దీర్ఘజిహ్వ, అర్కనయన, మృదుచాప, మృదుప్రియ, వాయు, యవిష్ఠ, నముచి, శంబర, మహాకాయ విజ్వర, ఇంద్రహంతా, క్రోధహంతా మత్తు క్రోధవర్ధన, కాలక మత్తు కాలకేయ, వృత్ర, క్రోధ, విరోచన, గరిష్ఠ మత్తు వరిష్ఠ, ప్రలంబ మత్తు నరకరెంబ ఇబ్బరు దైత్యరు, ఇంద్రతాపన మత్తు వాతాపి, బలాభిమానీ కేతుమాన్, అసిలోమ మత్తు పులోమ, వాక్కల, ప్రమద, మద, ఖస్రుమ, కాలవదన కరాల, కౌశిక, శర, ఏకాక్ష, చంద్రహా, రాహు, సంహ్రాద, నూనర, మత్తు ఖన మొదలాద దైత్యరు నాల్కూకడెగళింద భగవంతనన్ను సుత్తువరెదిద్దరు. అవర కైగళల్లి శతఘ్నీ-చక్రగళిద్దవు. పరిఘగళన్ను హిడిదిద్దరు. మహాశిలెగళన్ను ప్రహరిసుత్తిద్దరు. దానవరు శూలహస్తరూ ఆగిద్దరు. అశ్వయంత్రాయుధగల్ణన్నూ భిండిపాలాయుధగళన్నూ హిడిదిద్దరు. శూల-ఉలూఖలగళన్ను హిడిదిద్దరు. పరశుగళన్ను ధరిసిద్దరు. పాశ-ముద్గరగళన్ను హిడిదిద్దరు. ముద్గలపాణిగళాగిద్దరు. నానావేషగళల్లిద్ద అవరు మహావేగదింద నానా ఆయుధగళన్ను ప్రహరిసుత్తిద్దరు. అవరల్లి ఆమె-కోళిగళ ముఖవుళ్ళవరు, మొల-గూబెగళ ముఖవుళ్ళవరు, కత్తె-ఒంటెగళ ముఖదవరు, వరాహవదనరు, భయంకర మొసళెగళ ముఖదవరు, నరియ ముఖద దానవరు, ఇలి-కప్పెగళ ముఖదవరు, ఘోరతోళగళ ముఖదవరు, బెక్కు-ఆనెగళ ముఖదవరు ఇద్దవు. ఇవక్కింతలూ దొడ్డ ముఖవుళ్ళవరిద్దరు. ఆ దానవరల్లి నక్ర-మేషగళ ముఖవుళ్ళ శూరరు, హోరి, కురి, మేకె, ఎమ్మెగళ ముఖదవరు, గోధాన-శల్యక ముఖదవరు, క్రౌంచద ముఖదవరు, గరుడాననరు, ఖడ్గదంతె ముఖవవరు, మత్తు నవిలిన ముఖదవరు సేరిద్దరు. కెలవరు గజేంద్రచర్మవన్ను ధరిసిద్దరు. కృష్ణాజినగళన్ను ధరిసిద్దరు. కెలవర దేహవన్ను చీరవస్త్రవు ముచ్చిత్తు. కెలవరు వల్కలగళన్ను ఉట్టిద్దరు. కెలవరు ముండాసుగళన్ను ధరిసిద్దరు. కెలవరు ముకుటిగళాగిద్దరు. ఆ అసురరు కుండలిగళూ, కిరీటిగళూ, ఉద్దశిఖెగళిద్దవరూ, సువర్చస కంబుగ్రీవరూ ఆగిద్దరు. ఈ రీతి నానా వేషగళన్ను ధరిసిద్ద దైత్యరు నానామాల్యానులేపనరాగి తమ్మ తమ్మ ఆయుధగళన్ను హిడిదు ఉరియుత్తిరువ అతి తేజస్సినింద ముందువరెయుత్తిద్ద హృషీకేశనన్ను ఎల్లకడెగళింద సుత్తువరెదిద్దరు.
ప్రమథ్య సర్వాందైతేయాన్పాదహస్తతలైః ప్రభుః ।
రూపం కృత్వా మహాభీమం జహారాశు స మేదినీమ్ ।। ౧-౪౧-౯౯
ప్రభువు మహాభీమ రూపవన్ను మాడికొండు సర్వ దైత్యరన్నూ కేవల హస్తతలదిందలే మథిసి ఈ మేదినియన్ను అవరింద కసిదుకొండను.
తస్య విక్రమతో భూమిం చంద్రాదిత్యౌ స్తనాంతరే ।
నభః ప్రక్రమమాణస్య నాభ్యాం కిల సమాస్థితౌ ।। ౧-౪౧-౧౦౦
అవను భూమియల్లి విక్రమిసుత్తిద్దాగ అవన స్తనాంతరదల్లిద్ద చంద్రాదిత్యరు ఆకాశదల్లి బెళెయుత్తిద్ద అవన నాభిభాగక్కె బందిరలిల్లవే?
పరం ప్రక్రమమాణస్య జానుదేశే స్థితావుభౌ ।
విష్ణోరతులవీర్యస్య వదంత్యేవం ద్విజాతయః ।। ౧-౪౧-౧౦౧
ఈ అతులవీర్య విష్ణువు ఆకాశక్కూ మేలిన లోకగళన్ను2 అళెయువ సమయదల్లి అవరిబ్బరూ అవన హిమ్మడియవరెగె బందిద్దరెందు బ్రాహ్మణరు హేళుత్తారె.
హృత్వా స పృథివీం కృత్స్నాం జిత్వా చాసురపుంగవాన్ ।
దదౌ శక్రాయ త్రిదివం విష్ణుర్బలవతాం వరః ।। ౧-౪౧-౧౦౨
బలవంతరల్లి శ్రేష్ఠ విష్ణువు హీగె అసురపుంగవరన్ను గెద్దు ఈ పృథ్వియెల్లవన్నూ అవరింద అపహరిసి త్రిదివవన్ను శక్రనిగె కొట్టను.
ఏష తే వామనో నామ ప్రాదుర్భావో మహాత్మనః ।
వేదవిద్భిర్ద్విజైరేవం కథ్యతే వైష్ణవం యశః ।। ౧-౪౧-౧౦౩
ఇదు మహాత్మను వామననెంబ హెసరినింద అవతరిసిద్దుదన్ను విష్ణువిన యశస్సెందు వేదవిదు ద్విజరు హేళుత్తారె.
భూయో భూతాత్మనో విష్ణోః ప్రాదుర్భావో మహాత్మనః ।
దత్తాత్రేయ ఇతి ఖ్యాతః క్షమయా పరయా యుతః ।। ౧-౪౧-౧౦౪
ఆ భూతాత్మా విష్ణు మహాత్మన ఇన్నూ అనేక అవతారగళు ఆదవు. దత్తాత్రేయనెందు ఖ్యాతనాదవను పరమ క్షమెయింద కూడిద్దను.
తేన నష్టేషు వేదేషు ప్రక్రియాసు మఖేషు చ ।
చాతుర్వర్ణ్యే తు సంకీర్ణే ధర్మే శిథిలతాం గతే ।। ౧-౪౧-౧౦౫
అభివర్ధతి చాధర్మే సత్యే నష్టేఽనృతే స్థితే ।
ప్రజాసు శీర్యమాణాసు ధర్మే చాకులతాం గతే ।। ౧-౪౧-౧౦౬
సహయజ్ఞక్రియా వేదాః ప్రత్యానీతా హి తేన వై ।
చాతుర్వర్ణ్యమసంకీర్ణం కృతం తేన మహాత్మనా ।। ౧-౪౧-౧౦౭
వేదగళల్లిద్ద యజ్ఞప్రక్రియెగళు నష్టవాగిరలు, చాతుర్వర్ణ్యగళు సంకీర్ణగొండు ధర్మవు శిథిల గతియన్ను హొందిరలు, అధర్మవు హెచ్చిత్తిరువాగ, సత్యవు నష్టవాదాగ, అసత్యవే నడెయుత్తిరువాగ, ప్రజెగళు క్షీణరాగుత్తిరువాగ మత్తు ధర్మసంకరవు నడెయుత్తిద్దాగ ఆ మహాత్మను యజ్ఞక్రియెగళొందిగె వేదగళన్ను పునః స్థాపిసి చాతుర్వర్ణ్యగళన్ను ప్రత్యేకిసిదను.
తేన హైహయరాజస్య కార్తవీర్యస్య ధీమతః ।
వరదేన వరో దత్తో దత్తాత్రేయేణ ధీమతా ।। ౧-౪౧-౧౦౮
ధీమత వరద దత్తాత్రేయను హైహయరాజ ధీమత కార్తవీర్యనిగె వరవన్ను నీడిదను.
ఏతద్బాహూద్వయం యత్తే మృధే మమ కృతేఽనఘ ।
శతాని దశ బాహూనాం భవిష్యంతి న సంశయః ।। ౧-౧-౧౦౯
“అనఘ! నిన్న ఈ ఎరడు బాహుగళు యుద్ధదల్లి సహస్ర బాహుగళాగుత్తవె ఎందు మాడుత్తేనె. అదరల్లి సంశయవిల్ల.
పాలయిష్యసి కృత్స్నాం చ వసుధాం వసుధాధిప ।
దుర్నిరీక్ష్యోఽరివృందానాం ధర్మజ్ఞశ్చ భవిష్యసి ।। ౧-౪౧-౧౧౦
వసుధాధిప! ఇడీ వసుధెయన్ను పాలిసుత్తీయె. అరివృందగళిగె దుర్నిరీక్షనాగుత్తీయె. ధర్మజ్ఞనూ ఆగుత్తీయె.
ఏష తే వైష్ణవః శ్రీమాన్ప్రాదుర్భావోఽద్భుతః శుభః ।
కథితో వై మహారాజ యథాశ్రుతమరిందమ ।
మహారాజ! అరిందమ! ఇదు శ్రుతిగళల్లిరువ ఆ శ్రీమాన్ విష్ణువిన శుభవాద అద్భుత అవతారద కథె.
భూయశ్చ జామదగ్న్యోఽయం ప్రాదుర్భావో మహాత్మనః ।। ౧-౪౧-౧౧౧
యత్ర బాహుసహస్రేణ విస్మితం దుర్జయం రణే ।
రామోఽర్జునమనీకస్థం జఘాన నృపతిం ప్రభుః ।। ౧-౪౧-౧౧౨
ఆ మహాత్మన ఇన్నొందు అవతారవు జామదగ్నియదు. అదరల్లి ప్రభు రామను సహస్రబాహుగళింద విస్మితనాగిద్ద రణదల్లి దుర్జయనాగిద్ద నృపతి అర్జుననన్ను సంహరిసిదను.
రథస్థం పార్థివం రామః పాతయిత్వార్జునం యుధి ।
ధర్షయిత్వా యథాకామం క్రోశమానం చ మేఘవత్ ।। ౧-౪౧-౧౧౩
కృత్స్నం బాహుసహస్రం చ చిచ్ఛేద భృగునందనః ।
పరశ్వధేన దీప్తేన జ్ఞాతిభిః సహితస్య వై ।। ౧-౪౧-౧౧౪
ఆగ భృగునందన రామను యుద్ధదల్లి పార్థివ అర్జుననన్ను కెళగె బీళిసి మేఘదంతె బేకాదష్టు కూగుత్తిద్ద అవనన్ను హిడిదు ఉరియుత్తిద్ద పరశ్వాయుధదింద బాంధవరొందిగె అవన సహస్రబాహుగళెల్లవన్నూ కడిదను.
కీర్ణా క్షత్రియకోటీభిర్మేరుమందరభూషణా ।
త్రిఃసప్తకృత్వః పృథివీ తేన నిఃక్షత్రియా కృతా ।। ౧-౪౧-౧౧౫
అవను మేరు-మందరగళింద విభూషితవాద సమస్త పృథ్వియల్లి కోటి క్షత్రియర శవగళన్ను హరడిదను మత్తు ఇప్పత్తొందు బారి భూలోకదల్లి క్షత్రియరిల్లదంతె మాడిదను.
కృత్వా నిఃక్షత్రియాం చైవ భార్గవః సుమహాతపాః ।
సర్వపాపవినాశాయ వాజిమేధేన చేష్టవాన్ ।। ౧-౪౧-౧౧౬
మహాతపస్వీ భార్గవను నిఃక్షత్రియరన్నాగి మాడి సర్వపాపవినాశక్కాగి అశ్వమేధవన్ను మాడిదను.
తస్మిన్యజ్ఞే మహాదానే దక్షిణాం భృగునందనః ।
మారీచాయ దదౌ ప్రీతః కశ్యపాయ వసుంధరామ్ ।। ౧-౪౧-౧౧౭
ఆ యజ్ఞద మహాదానవాగి భృగునందనను ప్రీతనాగి వసుంధరెయన్ను మారీచ కశ్యపనిగె కొట్టిద్దను.
వారుణాంస్తురగాంశీఘ్రాన్రథం చ రథినాం వరః ।
హిరణ్యమక్షయం ధేనూర్గజేంద్రాంశ్చ మహామనాః ।
దదౌ తస్మిన్మహాయజ్ఞే వాజిమేధే మహాయశాః ।। ౧-౪౧-౧౧౮
మహాయశస్వీ రథిగళల్లి శ్రేష్ఠ మహామనస్వీ పరశురామను ఆ మహాయజ్ఞ అశ్వమేధ యజ్ఞదల్లి వరుణనలిద్ద శీఘ్రగామీ కుదురెగళు, రథ, అక్షయ హిరణ్య, గోవు మత్తు గజరారన్ను దానవాగి కొట్టిద్దను.
అద్యాపి చ హితార్థాయ లోకానాం భృగునందనః ।
చరమాణస్తపో దీప్తం జామదగ్న్యః పునః పునః ।
తిష్ఠతే దేవవద్ధీమాన్మహేంద్రే పర్వతోత్తమే ।। ౧-౪౧-౧౧౯
లోకగళ హితార్థక్కాగి ఈగలూ కూడ భృగునందన ధీమాన్ జామదగ్న్యను పర్వతగళల్లి ఉత్తమ మహేంద్రదల్లి దేవనంతె దీప్త తపస్సన్ను మాడుత్తా ఇద్దానె.
ఏష విష్ణోః సురేశస్య శాశ్వతస్యావ్యయస్య చ ।
జామదగ్న్య ఇతి ఖ్యాతః ప్రాదుర్భావో మహాత్మనః ।। ౧-౪౧-౧౨౦
ఇదు సురేశ, శాశ్వత, అవ్యయ మహాత్మ విష్ణువిన జామదగ్న్య ఎందు ఖ్యాతవాద అవతార.
చతుర్వింశే యుగే చాపి విశ్వామిత్రపురఃసరః ।
రాజ్ఞో దశరథస్యాథ పుత్రః పద్మాయతేక్షణః ।। ౧-౪౧-౧౨౧
కృత్వాఽఽత్మానం మహాబాహుశ్చతుర్ధా ప్రభురీశ్వరః ।
లోకే రామ ఇతి ఖ్యాతస్తేజసా భాస్కరోపమః ।। ౧-౪౧-౧౨౨
ఇప్పత్నాల్కనే కృతయుగదల్లి కూడ మహాబాహు ప్రభు ఈశ్వరను తన్నన్ను నాల్కు భాగళన్నాగి మాడికొండు దశరథన పద్మాయతేక్షణ పుత్రనాగి. విశ్వామిత్రనన్ను ముందిట్టుకొండు, రామనెందు భాస్కరోపమ తేజస్సినింద ఖ్యాతనాదను.
ప్రసాదనార్థం లోకస్య రక్షసాం నిధనాయ చ ।
ధర్మస్య చ వివృద్ధ్యర్థం జజ్ఞే తత్ర మహాయశాః ।। ౧-౪౧-౧౨౩
రాక్షసర నిధనదింద లోకవన్ను ప్రసన్నవాగిసలు మత్తు ధర్మద వృద్ధిగాగి ఆ మహాయశను అల్లి జనిసిదను.
తమప్యాహుర్మనుష్యేంద్రం సర్వభూతపతేస్తనుమ్ ।
యస్మై దత్తాని చాస్త్రాణి విశ్వామిత్రేణ ధీమతా ।। ౧-౪౧-౧౨౪
వధార్థం దేవశత్రూణాం దుర్ధరాణి సురైరపి ।
యజ్ఞవిఘ్నకరో యేన మునీనాం భావితాత్మనామ్ ।। ౧-౪౧-౧౨౫
ఆ మనుష్యేంద్రను సర్వభూతపతియ తనువెందు హేళుత్తారె. భావితాత్మ మునిగళ యజ్ఞగళిగె విఘ్నవన్నుంటుమాడుత్తిద్ద, సురరిందలూ సోలిసలసాధ్యరాగిద్ద దేవశత్రుగళ వధార్థవాగి ధీమత విశ్వామిత్రను అవనిగె అస్త్రగళన్ను నీడిదను.
మారీచశ్చ సుబాహుశ్చ బలేన బలినాం వరౌ ।
నిహతౌ చ నిరాశౌ చ కృతౌ తేన మహాత్మనా ।। ౧-౪౧-౧౨౬
ఆ మహాత్మను బలిగళల్లి శ్రేష్ఠరాద మారీచ మత్తు సుబాహు ఇబ్బరన్ను బలదింద నిరాశరన్నాగి మాడి సంహరిసిద్దను.
వర్తమానే మఖే యేన జనకస్య మహాత్మనః ।
భగ్నం మాహేశ్వరం చాపం క్రీడతా లీలయా పురా ।। ౧-౪౧-౧౨౭
హిందె మహాత్మ జనకన మఖవు నడెయుత్తిరలు లీలెయిందలో ఎన్నువంతె మహేశ్వరన బిల్లన్ను మురిదిద్దను.
యః సమాః సర్వధర్మజ్ఞశ్చతుర్దశ వనేఽవసత్ ।
లక్ష్మణానుచరో రామః సర్వభూతహితే రతః ।। ౧-౪౧-౧౨౮
సర్వభూతహితరతనాద మత్తు సర్వధర్మగళన్ను తిళిదిద్ద రామను హదినాల్కు వర్షగళు వనదల్లి వాసిసిదను. లక్ష్మణను అవన అనుచరనాగిద్దను.
రూపిణీ యస్య పార్శ్వస్థా సీతేతి ప్రథితా జనైః ।
పూర్వోచితా తస్య లక్ష్మీర్భర్తారమనుగచ్ఛతి ।। ౧-౪౧-౧౨౯
అవన భార్యెయెందు మొదలినిందలే నిశ్చితళాగిద్ద అవన పార్శ్వస్థె లక్ష్మియు సీతెయెందు జనరల్లి ప్రథితళాగి, అవనన్ను అనుసరిసి హోదళు.
చతుర్దశ తపస్తప్త్వా వనే వర్షాణి రాఘవః ।
జనస్థానే వసన్కార్యం త్రిదశానాం చకార హ ।
సీతాయాః పదమన్విచ్ఛన్లక్ష్మణానుచరో విభుః ।। ౧-౪౧-౧౩౦
హదినాల్కు వర్షగళు వనదల్లి తపస్సన్ను తపిసి జనస్థానదల్లి వాసిసుత్తిరువాగ, సీతెయ పదవన్ను హుడుకుత్తా, లక్ష్మణనొందిగె తిరుగుత్తా విభు రాఘవను త్రిదశర కార్యవన్ను నడెసిదను.
విరాధం చ కబంధం చ రాక్షసౌ భీమవిక్రమౌ ।
జఘాన పురుషవ్యాఘ్రౌ గంధర్వౌ శాపవీక్షితౌ ।। ౧-౪౧-౧౩౧
ఆ భీమవిక్రమి పురుషవ్యాఘ్రరు విరాధ మత్తు కబంధరెంబ రాక్షసరన్ను కొందు గంధర్వరన్ను శాపవిమోచనగొళిసిదరు.
హుతాశనార్కేందుతడిద్ఘనాభైః ప్రతప్తజాంబూనదచిత్రపుంఖైః ।
మహేంద్రవజ్రాశనితుల్యసారైః శరైః శరీరేణ వియోజితౌ బలాత్ ।। ౧-౪౧-౧౩౨
హుతాశన-అర్కర ప్రభెయిద్ద, సిడిలినంతె ప్రకాశిసుత్తిద్ద కాయిసిద చిన్నదింద మాడిద్ద, విచిత్ర పుంఖగళిద్ద, సారదల్లి మహేంద్రన వజ్రద సిడిలినంతిద్ద శరగళింద బలవన్నుపయోగిసి అవరన్ను శరీరగళింద బేర్పడిసిద్దను.
సుగ్రీవస్య కృతే యేన వానరేంద్రో మహాబలః ।
వాలీ వినిహతో యుద్ధే సుగ్రీవశ్చాభిషేచితః ।। ౧-౪౧-౧౩౩
వానరేంద్ర సుగ్రీవనిగాగి మహాబల రామను యుద్ధదల్లి వాలియన్ను సంహరిసి రాజ్యదల్లి సుగ్రీవనన్ను అభిషేకిసిదను.
దేవాసురగణానాం హి యక్షగంధర్వభోగినామ్ ।
అవధ్యం రాక్షసేంద్రం తం రావణం యుధి దుర్జయమ్ ।। ౧-౪౧-౧౩౪
యుక్తం రాక్షసకోటీభిర్నీలాంజనచయోపమమ్ ।
త్రైలోక్యరావణం ఘోరం రావణం రాక్షసేశ్వరమ్ ।। ౧-౪౧-౧౩౫
దుర్జయం దుర్ధరం దృప్తం శార్దూలసమవిక్రమమ్ ।
దుర్నిరీక్ష్యం సురగణైర్వరదానేన దర్పితమ్ ।। ౧-౪౧-౧౩౬
జఘాన సచివైః సార్ధం ససైన్యం రావణం యుధి ।
మహాభ్రఘనసంకాశం మహాకాయం మహాబలమ్ ।। ౧-౪౧-౧౩౭
దేవాసురగణగళిగూ యక్షగంధర్వనాగగళిగూ అవధ్యనాగిద్ద యుద్ధదల్లి దుర్జయనాగిద్ద, కోటి రాక్షసరింద కూడిద్ద, నీలాంజనదంతహ కాయవన్ను పడెదిద్ద, త్రైలోక్యవన్ను పీడిసుత్తిద్ద ఘోర రాక్షసేశ్వర దుర్జయ దుర్ధర దృప్త శార్దూలసమవిక్రమి సురగణగళిగె దుర్నిరీక్ష్యనాగిద్ద వరదానదింద దర్పితనాగిద్ద ఘనమోడదంతిద్ద మహాకాయ మహాబల రావణనన్ను రామను సచివరు మత్తు సైన్యదొందిగె సంహరిసిదను.
తమాగస్కారిణం ఘోరం పౌలస్త్యమ్యుధి దుర్జయమ్ ।
సభ్రాతృపుత్రసచివం ససైన్యం క్రూరనిశ్చయమ్ ।। ౧-౪౧-౧౩౮
రావణం నిజఘానాశు రామో భూతపతిః పురా ।
హిందె భూతపతి రామను ఆ పాపి ఘోర దుర్జయ కృరనిశ్చయ పౌలస్త్యనన్ను యుద్ధదల్లి సహోదర-పుత్ర-సచివరొందిగె మత్తు సైన్యదొందిగె సంహరిసిదను.
మధోశ్చ తనయో దృప్తో లవణో నామ దానవః ।। ౧-౪౧-౧౩౯
హతో మధువనే వీరో వరదృప్తో మహాసురః ।
సమరే యుద్ధశౌండేన తథ చాన్యేఽపి రాక్షసాః ।। ౧-౪౧-౧౪౦
మధువనదల్లిద్ద మధువిన తనయ దృప్త, వీర, వరదృప్త, మహాసుర లవణ ఎంబ హెసరిన దానవనూ మత్తు అన్య రాక్షసరూ సమరదల్లి యుద్ధశౌండ3నింద హతరాదరు.
ఏతాని కృత్వా కర్మాణి రామో ధర్మభృతాం వరః ।
దశాశ్వమేధాంజారూథ్యానాజహార నిరర్గలాన్ ।। ౧-౪౧-౧౪౧
ఈ కర్మగళన్ను మాడి ధర్మభృతరల్లి శ్రేష్ఠ రామను నిరర్గలవాగి హత్తు అశ్వమేధయాగగళన్ను మాడిదను.
నాశ్రూయంతాశుభా వాచో నాకులం మారుతో వవౌ ।
న విత్తహరణం త్వాసీద్రామే రాజ్యం ప్రశాసతి ।। ౧-౪౧-౧౪౨
రామను రాజ్యవాళుత్తిద్దాగ అశుభ మాతుగళు కేళిబరుత్తిరలిల్ల. గాళియు ప్రచండవాగి బీసుత్తిరలిల్ల. విత్తరహరణవూ నడెయుత్తిరలిల్ల.
పర్యదేవన్న విధవా నానర్థాశ్చాభవంస్తదా ।
సర్వమాసీజ్జగద్దాంతమ్రామే రాజ్యం ప్రశాసతి ।। ౧-౪౧-౧౪౩
రామను రాజ్యవన్నాళుత్తిద్దాగ విధవెయర పరివేదనెయు కేళిబరుత్తిరలిల్ల, అనర్థ ఘటనెగళు నడెయుత్తిరలిల్ల మత్తు సర్వ జగత్తూ వినీతవాగిత్తు.
న ప్రాణినాం భయం చాపి జలానిలనిఘాతజమ్ ।
న చ స్మ వృద్ధా బాలానాం ప్రేతకార్యాణి కుర్వతే ।। ౧-౪౧-౧౪౪
ప్రాణిగళిగె నీరు మత్తు బెంకిగళింద మృత్యువిన భయవిరలిల్ల. వృద్ధరిగె బాలకర ప్రేతకార్యగళన్ను మాడువంతె ఆగుత్తిరలిల్ల.
బ్రహ్మ పర్యచరత్క్షత్రం విశః క్షత్రమనువ్రతాః ।
శూద్రాశ్చైవ హి వర్ణాంస్త్రీంశుశ్రూషంత్యనహంకృతాః ।
నార్యో నాత్యచరన్భర్తౄన్భార్యాం నాత్యచరత్పతిః ।। ౧-౪౧-౧౪౫
క్షత్రియరు బ్రాహ్మణర పరిచర్య మాడుత్తిద్దరు. వైశ్యరు క్షత్రియర అనువ్రతరాగిద్దరు. శూద్రరూ కూడ, అహంకారరహితరాగి, ఈ మూరు వర్ణదవర శుశ్రూషె మాడుత్తిద్దరు. నారియరు అత్యాచర నడెసుత్తిరలిల్ల. మత్తు పతియందిరూ కూడ తమ్మ పత్నియరన్ను బిట్టు ఇతర స్తియరన్ను ఆసక్తియింద నోడుత్తలూ ఇరలిల్ల.
సర్వమాసీజ్జగద్దాంతం నిర్దస్యురభవన్మహీ ।
రామ ఏకోఽభవద్భర్తా రామః పాలయితాభవత్ ।। ౧-౪౧-౧౪౬
సర్వ జగత్తూ జితేంద్రియవాగిత్తు. మహియల్లి దస్యుగళే ఇరలిల్ల. రామనొబ్బనే ఏకమాత్ర భర్తా మత్తు పాలకనాగిద్దను.
ఆయుర్వర్షసహస్రాణి తథా పుత్రసహస్రిణః ।
అరోగాః ప్రాణినశ్చాసన్రామే రాజ్యం ప్రశాసతి ।। ౧-౪౧-౧౪౭
రామను రాజ్యవాళుత్తిద్దాగ మనుష్యన ఆయస్సు సావిరారు వర్షగళాగిత్తు. అవరు సహస్ర పుత్రర తందెయాగుత్తిద్దరు. మత్తు ప్రాణిగళు అరోగిగళాగిద్దరు.
దేవతానామృషీణాం చ మనుష్యాణాం చ సర్వశః ।
పృథివ్యాం సమవాయోఽభూద్రామే రాజ్యం ప్రశాసతి ।। ౧-౪౧-౧౪౮
రామను రాజ్యవాళుత్తిద్దాగ భూమియల్లి ఎల్లెడె దేవతెగళు, ఋషిగళు మత్తు మనుష్యర సమాగమవాగుత్తిత్తు.
గాథా అప్యత్ర గాయంతి యే పురాణవిదో జనాః ।
రామే నిబద్ధతత్త్వార్థా మాహాత్మ్యం తస్య ధీమతః ।। ౧-౪౧-౧౪౯
రామనే నిబద్ధ తర్త్వార్థ ఎందు సూచిసువ ఆ ధీమతన మహాత్మ్యెయన్ను పురాణవిద జనరు ఈ గాథెయన్ను హాడుత్తారె.
శ్యామో యువా లోహితాక్షో దీప్తాస్యో మితభాషితా ।
ఆజానుబాహుః సుముఖః సింహస్కంధో మహాభుజః ।। ౧-౪౧-౧౫౦
దశ వర్షసహస్రాణి దశ వర్షశతాని చ ।
అయోధ్యాధిపతిర్భూత్వా రామో రాజ్యమకారయత్ ।। ౧-౪౧-౧౫౧
“శ్యామవర్ణీ, యువ, లోహితాక్ష, కాంతియుక్త ముఖవిద్ద, మితభాషిత, ఆజానుబాహు, సుముఖ, సింహస్కంధ, మహాభుజ రామను హన్నొందు సావిర వర్షగళు అయోధ్యాధిపతియాగి రాజ్యభారవన్ను మాడిదను.
ఋక్సామయజుషాం ఘోషో జ్యాఘోషశ్చ మహాత్మనః ।
అవ్యుచ్ఛిన్నోఽభవద్రాజ్యే దీయతాం భుజ్యతామితి ।। ౧-౪౧-౧౫౨
ఆ మహాత్మన రాజ్యదల్లి సదా ఋగ్వేద, సామవేద మత్తు యజుర్వేదగళ గోషగళు కేళిబరుత్తిద్దవు. ధనుస్సిన ఠేంకారద ధ్వనియూ కేళిబరుత్తిత్తు. దానగళన్ను “కొడి” మత్తు భోజనవన్ను “తిన్ని” ఎంబ ఘోషగళూ కేళిబరుత్తిద్దవు.
సత్త్వవాన్గుణసంపన్నో దీప్యమానః స్వతేజసా ।
అతిచంద్రం చ సూర్యం చ రామో దాశరథిర్బభౌ ।। ౧-౪-౧౫౩
సూర్య-చంద్రరంతె తన్నదే తేజస్సినింద బెళగుత్తిద్ద దాశరథి రామను సత్త్వవాననూ గుణసంపన్ననూ ఆగిద్దను.
ఈజే క్రతుశతైః పుణ్యైః సమాప్తవరదక్షిణైః ।
హిత్వాయోధ్యాం దివం యాతో రాఘవః స మహాబలః ।। ౧-౪౧-౧౫౪
పర్యాప్త వరదక్షిణెగళింద నూరారు పుణ్య యాగగళన్ను పూరైసి మహాబల రాఘవను అయోధ్యెయన్ను తొరెదు దివక్కె తెరళిదను.
ఏవమేషా మహాబాహురిక్ష్వాకుకులనందనః ।
రావణం సగణం హత్వా దివమాచక్రమే ప్రభుః ।। ౧-౪౧-౧౫౫
ఈ రీతి ఇక్ష్వాకుకులనందన మహాబాహు ప్రభువు గణగళొందిగె రావణనన్ను సంహరిసి దివవన్నేరిదను.””
వైశంపాయన ఉవాచ।
అపరః కేశవస్యాయం ప్రాదుర్భావో మహాత్మనః ।
విఖ్యాతో మాథురే కల్పే సర్వలోకహితాయ వై ।। ౧-౪౧-౧౫౬వైశంపాయనను హేళిదను: “అనంతర సర్వలోకహితక్కాగి విఖ్యాత మాథుర కల్పదల్లి మహాత్మ కేశవన ఈ అవతారవు నడెయితు.
యత్ర శాల్వం చ మైందం చ ద్వివిదం కంసమేవచ ।
అరిష్టమృషభం కేశిం పూతనాం దైత్యదారికామ్ ।। ౧-౪౧-౧౫౭
నాగం కువలయాపీడం చాణూరం ముష్టికం తథా ।
దైత్యాన్మానుషదేహస్థాన్సూదయామాస వీర్యవాన్ ।। ౧-౪౧-౧౫౮
ఈ అవతారదల్లి వీర్యవాన్ హరియు శాల్వ, మైంద, ద్వివిద, కంస, అరిష్ఠ, వృషభ, కేశి, దైత్యకన్యె పూతనా, కువలయాపీడవెంబ ఆనె, చాణూర-ముష్ఠిరరు మొదలాద మనుష్య శరీరధారీ దైత్యరన్ను సంహరిసిదను.
ఛిన్నం బాహుసహస్రం చ బాణస్యాద్భుతకర్మణః ।
నరకస్య హతః సంఖ్యే యవనశ్చ మహాబలః ।। ౧-౪౧-౧౫౯
ఆ మహాబల అధ్భుతకర్మియు బాణన సహస్ర బాహుగళన్ను తుండరిసి యుద్ధదల్లి యవన మత్తు నరకరన్ను సంహరిసిదను.
హృతాని చ మహీపానాం సర్వరత్నాని తేజసా ।
దురాచారాశ్చ నిహతాః పార్థివాశ్చ మహీతలే ।। ౧-౪౧-౧౬౦
అవను తన్న తేజస్సినింద మహీపాలర సర్వరత్నగళన్నూ అపహరిసిదను మత్తు మహీతలదల్లిద్ద దురాచారీ పార్థివరన్ను సంహరిసిదను.
నవమే ద్వాపరే విష్ణురష్టావింశే పురాభవత్ ।
వేదవ్యాసస్తథా జజ్ఞే జాతూకర్ణ్యపురఃసరః ।। ౧-౪౧-౧౬౧
ఇప్పత్తెంటనే ద్వాపరదల్లి విష్ణువిన ఈ ఒంభత్తనెయ అవతారవు నడెయితు. ఇదక్కూ మొదలు అవను జాతూకర్ణనొడనె వేదవ్యాసనాగి జనిసిదను.
ఏకో వేదశ్చతుర్ధా తు కృతస్తేన మహాత్మనా ।
జనితో భారతో వంశః సత్యవత్యాః సుతేన చ ।। ౧-౪౧-౧౬౨
ఆ సత్యవతీ పుత్ర మహాత్మను ఒందాగిద్ద వేదవన్ను నాల్కుభాగగళన్నాగి వింగడిసిదను మత్తు అవనింద భారత అంశవు బెళెయితు.
ఏతే లోకహితార్థాయ ప్రాదుర్భావా మహాత్మనః ।
అతీతాః కథితా రాజన్కథ్యంతే చాప్యనాగతాః ।। ౧-౪-౧౬౩
రాజన్! ఇవు లోకహితార్థక్కాగి ఇదూ వరెగె నడెద మహాత్మన అవతారగళు. ఇన్ను ముందె బరువ అవతారరద కురితు హేళుత్తారె.
కల్కిర్విష్ణూయశా నామ శంభలం గ్రామకే ద్విజః ।
సర్వలోకహితార్థాయ భూయశ్చోత్పత్స్యతే ప్రభుః ।। ౧-౪-౧౬౪
సర్వలోకహితార్థక్కాగి ప్రభువు పునః శంభల గ్రామదల్లి కల్కి విష్ణుయశ ఎంబ హెసరినింద అవతరిసిదను.
దశమో భావ్యసంపన్నో యాజ్ఞవల్క్యపురఃసరః ।
క్షపయిత్వా చ తాన్సర్వాన్భావినార్థేన చోదితాన్ ।। ౧-౪-౧౬౫
గంగాయమునయోర్మధ్యే నిష్ఠాం ప్రాప్స్యతి సానుగః ।
హత్తనే భావ్యసంపన్న కల్కియు యాజ్ఞవల్క్యనొడనె భావితార్థదింద చోదితరాద అవరెల్లరన్నూ నాశపడిసి గంగాయమునెయర మధ్యె అనుగరొందిగె తన్న అవతారవన్ను సమాప్తగొళిసుత్తానె.
తతః కులే వ్యతీతే తు సామాత్యే సహసైనికమ్ ।। ౧-౪-౧౬౬
నృపేష్వథ ప్రనష్టేషు తదా త్వప్రగ్రహాః ప్రజాః ।
అనంతర ఆమాత్యరు మత్తు సైనికరొందిగె ఎల్ల నృపర కులగళు నాశవాగలు ప్రజెగళు స్వేచ్ఛాచారిగళాగుత్తారె.
రక్షణే వినివృత్తే చ హత్వా చాన్యోన్యమాహవే ।। ౧-౪-౧౬౭
పరస్పరహృతస్వాశ్చ నిరాక్రందాః సుదుఃఖితాః ।
రక్షణెయ రాజకీయ వ్యవస్థెయు సమాప్తవాగలు జనరు యుద్ధదల్లి అన్యోన్యరన్ను సంహరిసుత్తారె. పరస్పరర స్వత్తన్ను అపహరిసి అసహాయకరూ దుఃఖితరూ ఆగుత్తారె.
ఏవం కష్టమనుప్రాప్తాః కలిసంధ్యాంశకం తదా ।। ౧-౪-౧౬౮
ప్రజాః క్షయం ప్రయాస్యంతి సార్ధం కలియుగేన హ ।
హీగె కలియుగద సంధ్యాంశదల్లి కష్టవు ప్రాప్తవాగుత్తదె. కలియుగదొందిగె ప్రజెగళూ క్షయవన్ను హొందుత్తారె.
క్షీణే కలియుగే తస్మింస్తతః కృతయుగం పునః ।
ప్రపత్స్యతే యథాన్యాయం స్వభావాదేవ నాన్యథా ।। ౧-౪-౧౬౯
కలియుగవు క్షీణవాగలు పునః స్వభావతః సత్యయుగవు యథాన్యాయవాగి బరుత్తదె. అన్యథా అల్ల.
ఏతే చాన్యే చ బహవో దివ్యా దేవగుణైర్యుతాః ।
ప్రాదుర్భావాః పురాణేషు గీయంతే బ్రహ్మవాదిభిః ।। ౧-౪౧-౧౭౦
ఇవు మత్తు అన్య అనేక దివ్య దేవగుణసంయుత అవతారగళ కురితు బ్రహ్మవాదిగళు పురాణగళల్లి వర్ణిసిద్దారె.
యత్ర దేవాపి ముహ్యంతి ప్రాదుర్భావానుకీర్తనే ।
పురాణం వర్తతే యత్ర వేదశ్రుతిసమాహితమ్ ।। ౧-౩౧-౧౭౧
అవతారగళన్ను వర్ణిసువుదరల్లి దేవతెగళూ కూడ తప్పుత్తారె. ఆదుదరింద వేదశ్రుతిసమాహితవాద పురాణవే ఈ అవతారగళ ప్రమాణగళాగివె.
ఏతదుద్దేశమాత్రేణ ప్రాదుర్భావానుకీర్తనమ్ ।
కీర్తితం కీర్తనీయస్య సర్వలోకగురోః ప్రభోః ।। ౧-౪౧-౧౭౨
సర్వలోకగురు కీర్తనీయ ప్రభువిన ప్రాదుర్భావగళన్ను సంక్షిప్తవాగియే వర్ణిసిద్దాయితు.
ప్రీయంతే పితరస్తస్య ప్రాదుర్భావానుకీర్తనాత్ ।
విష్ణోరతులవీర్యస్య యః శృణోతి కృతాంజలిః ।। ౧-౪౧-౧౭౩
అతులవీర్య విష్ణువిన అవతారగళ వర్ణనెయన్ను కృతాంజలియాగి కేళువవన పితృగళు ప్రీతరాగుత్తారె.
ఏతాస్తు యోగేశ్వరయోగమాయాః శ్రుత్వా నరో ముచ్యతి సర్వపాపైః ।
ఋద్ధిం సమృద్ధిం విపులాంశ్చ భోగాన్ ప్రాప్నోతి సర్వం భగవత్ప్రసాదాత్ ।। ౧-౪౧-౧౭౪
యోగేశ్వరన ఈ యోగమాయెయన్ను కేళిద నరను సర్వపాపగళింద ముక్తనాగి భగవంతన ప్రసాదదింద ఋద్ధి, సమృద్ధి, మత్తు విపుల భోగగళెల్లవన్నూ పడెయుత్తానె.”
సమాప్తి
ఇతి శ్రీమన్మహాభారతే ఖిలేషు హరివంశే హరివంశపర్వణి ప్రాదుర్భావానుసంగ్రహో నామైకచత్వారింశోఽధ్యాయః