040: ವರಾಹೋತ್ಪತ್ತಿವರ್ಣನಮ್

પ્રવેશ

।। ઓં ઓં નમો નારાયણાય।। શ્રી વેદવ્યાસાય નમઃ ।।

શ્રી કૃષ્ણદ્વૈપાયન વેદવ્યાસ વિરચિત

શ્રી મહાભારત

ખિલભાગે હરિવંશઃ

હરિવંશ પર્વ

અધ્યાય 40

સાર

જનમેજયનુ ભગવંતન વરાહ, નરસિંહ, પરશુરામ, શ્રીકૃષ્ણ મॊદલાદ અવતારગળ રહસ્યવન્નુ કેળુવુદુ.

જનમેજય ઉવાચ
પ્રાદુર્ભાવાન્પુરાણેષુ વિષ્ણોરમિતતેજસઃ ।
સતાં કથયતામેવ વરાહ ઇતિ નઃ શ્રુતમ્ ।। ૧-૪૦-૧

જનમેજયનુ હેળિદનુ: “કથॆગળન્નુ હેળુવ સત્પુરુષરિંદ પુરાણગળલ્લિ હેળિદંતॆ અમિતતેજસ્વિ વિષ્ણુવુ વરાહ¹નાગિ અવતરિસિદનુ ऎંદુ નાનુ કેળિદ્દેનॆ.

ન જાને તસ્ય ચરિતં ન વિધિં નૈવ વિસ્તરમ્ ।
ન કર્મગુણસંતાનં ન હેતું ન મનીષિતમ્ ।। ૧-૪૦-૨

આદરॆ નનગॆ અવન ચરિત, વિધિ, વિસ્તાર, કર્મગુણ સંતાન, કારણ મત્તુ યોચનॆગળ કુરિતુ તિળિદિલ્લ.

કિમાત્મકો વરાહઃ સ કા મૂર્તિઃ કા ચ દેવતા ।
કિમાચારઃ પ્રભાવો વા કિં વા તેન પુરા કૃતમ્ ।। ૧-૪૦-૩

આ વરાહદ સ્વરૂપવેનુ? અદર મૂર્તિયુ હેગિદॆ? અદર દેવતॆયરુ યારુ? અદર કર્મવ્યાવુદુ? અદર પ્રભાવવુ એનુ? હિંદॆ અદુ એનન્નુ માડિત્તુ?

યજ્ઞાર્થં સમવેતાનાં મિષતાં ચ દ્વિજન્મનામ્ ।
મહાવરાહચરિતં કૃષ્ણદ્વૈપાયનેરિતમ્ ।। ૧-૪૦-૪

યજ્ઞાર્થવાગિ સેરિદ્દ દ્વિજર વાદવિવાદગળ સમયદલ્લિ કૃષ્ણદ્વૈપાયનનુ હેળિદ્દ મહાવરાહ ચરિતવન્નુ કેળિદ્દॆ.

યથા નારાયણો બ્રહ્મન્વારાહં રૂપમાસ્થિતઃ ।
દંષ્ટ્રયા ગાં સમુદ્રસ્થામુજ્જહારારિસૂદનઃ ।। ૧-૪૦-૫

બ્રહ્મન્! અરિંદમ નારાયણનુ હેગॆ વારાહ રૂપવન્નુ તાળિ તન્ન કોરॆદાડॆગળિંદ સમુદ્રદલ્લિ મુળુગિહોગિદ્દ ભૂમિયન્નુ મેલॆત્તિદનુ?

વિસ્તરેણૈવ કર્માણિ સર્વાણિ રિપુઘાતિનઃ ।
શ્રોતુમિચ્છામ્યશેષેણ હરેઃ કૃષ્ણસ્ય ધીમતઃ ।। ૧-૪૦-૬

નાનુ રિપુઘાતી ધીમત હરિ કૃષ્ણન સર્વ કર્મગળન્નૂ વિસ્તારવાગિ સંપૂર્ણવાગિ કેળ બયસુત્તેનॆ.

કર્મણામાનુપૂર્વ્યાચ્ચ પ્રાદુર્ભાવાશ્ચ યે વિભોઃ ।
યા ચાસ્ય પ્રકૃતિર્બ્રહ્મંસ્તાં મે વ્યાખ્યાતુમર્હસિ ।। ૧-૪૦-૭

બ્રહ્મન્! વિભુવિન હિંદિન અવતારગળુ, પ્રકૃતિગળુ મત્તુ કર્મગળન્નુ ક્રમપ્રકારવાગિ નનગॆ હેળબેકુ.

કથં ચ ભગવાન્વિષ્ણુઃ સુરશત્રુનિષૂદનઃ ।
વસુદેવકુલે ધીમાન્વાસુદેવત્વમાગતઃ ।। ૧-૪૦-૮

સુરશત્રુનિષૂદન ભગવાન્ વિષ્ણુવુ હેગॆ વસુદેવકુલદલ્લિ ધીમંત વાસુદેવત્વવન્નુ પડॆદુકॊંડનુ?

અમરૈરાવૃતં પુણ્યં પુણ્યકૃદ્ભિર્નિષેવિતમ્ ।
દેવલોકં સમુત્સૃજ્ય મર્ત્યલોકમિહાગતઃ ।। ૧-૪૦-૯

અમરરિંદ સુત્તુવરॆયલ્પટ્ટુ પુણ્યકર્મિગળિંદ પૂજિસલ્પડુવ અવનુ પુણ્ય દેવલોકવન્નુ ત્યજિસિ ઈ મર્ત્યલોકક્કॆ એકॆ બંદનુ?

દેવમાનુષયોર્નેતા યો ભુવઃ પ્રભવો વિભુઃ ।
કિમર્થં દિવ્યમાત્માનં માનુષ્યે સંન્યયોજયત્ ।। ૧-૪૦-૧૦

દેવ-માનુષર નાયક, ભુવનગળ સૃષ્ટિકર્ત વિભુવુ યાવ કારણક્કાગિ તન્ન દિવ્ય આત્મવન્નુ મનુષ્યનॊંદિગॆ જોડિસિકॊંડનુ?

યશ્ચક્રં વર્તયેત્યેકો માનુષાણામનામયમ્ ।
માનુષ્યે સ કથં બુદ્ધિં ચક્રે ચક્રભૃતાં વરઃ ।। ૧-૪૦-૧૧

મનુષ્યર સંસારચક્રવન્નુ એકાકિયાગિ નિરંતરવાગિ ચલિસુવ આ ચક્રધારિગળલ્લિ શ્રેષ્ઠનુ મનુષ્યનાગલુ એકॆ યોચિસિદનુ?

ગોપાયનં યઃ કુરુતે જગતઃ સાર્વલૌકિકમ્ ।
સ કથં ગાં ગતો દેવો વિષ્ણુર્ગોપત્વમાગતઃ ।। ૧-૪૦-૧૨

જત્તિન સાર્વલૌકિક રક્ષણॆયન્નુ માડુવ દેવ વિષ્ણુવુ ગોવુગળન્નુ રક્ષણॆમાડુવ ગોપત્વવન્નુ હેગॆ પડॆદુકॊંડનુ?

મહાભૂતાનિ ભૂતાત્મા યો દધાર ચકાર ચ ।
શ્રીગર્ભઃ સ કથં ગર્ભે સ્ત્રિયા ભૂચરયા ધૃતઃ ।। ૧-૪૦-૧૩

સમસ્ત ભૂતગળિગૂ આત્મસ્વરૂપનાદ મત્તુ મહાભૂતગળન્નુ સૃષ્ટિસિદ મત્તુ ધારણॆમાડિકॊંડ શ્રીગર્ભનન્નુ હેગॆ તાને પૃથ્વિયલ્લિ ચલિસુવ સ્ત્રીયોર્વળુ તન્ન ગર્ભદલ્લિ હેગॆ તાને ધારણॆમાડિકॊંડળુ?

યેન લોકાન્ક્રમૈર્જિત્વા ત્રિભિસ્ત્રીંસ્ત્રિદશેપ્સયા ।
સ્થાપિતા જગતો માર્ગાસ્ત્રિવર્ગપ્રભવાસ્ત્રયઃ ।। ૧-૪૦-૧૪

ત્રિદષરુ બયસિદંતॆ અવનુ મૂરે હॆજ્જॆગળલ્લિ મૂરૂ લોકગળન્નૂ અળॆદુ જગત્તિનલ્લિ ત્રિવર્ગમાર્ગવન્નુ સ્થાપિસિદનુ.

યોઽંતકાલે જગત્પીત્વા કૃત્વા તોયમયં વપુઃ ।
લોકમેકાર્ણવં ચક્રે દૃશ્યાદૃશ્યેન વર્ત્મના ।। ૧-૪૦-૧૫

અંત્યકાલદલ્લિ અવનુ દૃશ્ય-અદૃશ્ય રીતિયલ્લિ જગત્તન્ને કુડિદુ નીરિન આકારવન્ને તાળિ જગત્તન્ને ऒંદુ જલરાશિયન્નાગિ માડિદનુ.

યઃ પુરાણે પુરાણાત્મા વારાહં રૂપમાસ્થિતઃ ।
વિષાણાગ્રેણ વસુધામુજ્જહારારિસૂદનઃ ।। ૧-૪૦-૧૬

પુરાણકાલદલ્લિ આ પુરણાત્મા અરિસૂદનનુ વારાહ રૂપવન્નુ તાળિ તન્ન કોરॆદાડॆગળિંદ વસુધॆયન્નુ મેલॆત્તિદનુ.

યઃ પુરા પુરુહૂતાર્થે ત્રૈલોક્યમિદમવ્યયઃ ।
દદૌ જિત્વાસુરગણાન્સુરાણાં સુરસત્તમઃ ।। ૧-૪૦-૧૭

હિંદॆ અસુરગણગળન્નુ ગॆદ્દુ આ અવ્યય સુરસત્તમનુ ત્રૈલોક્યવન્ને ઇંદ્રનિગિત્તનુ.

યેન સૈંહં વપુઃ કૃત્વા દ્વિધા કૃત્વા ચ તત્પુનઃ ।
પૂર્વં દૈત્યો મહાવીર્યો હિરણ્યકશિપુર્હતઃ ।। ૧-૪૦-૧૮

પૂર્વદલ્લિ સિંહદ વેષવન્નુ તળॆદુ અદરલ્લિયૂ ऎરડુ-ભાગગળાગિ – નરસિંહનાગિ – અવનુ દૈત્ય મહાવીર્ય હિરણ્યકશિપુવન્નુ સંહરિસિદનુ.

યઃ પુરા હ્યનલો ભૂત્વા ઔર્વઃ સંવર્તકો વિભુઃ ।
પાતાલસ્થોઽર્ણવગતં પપૌ તોયમયં હવિઃ ।। ૧-૪૦-૧૯

હિંદॆ પાતાલદલ્લિદ્દ વિભુ ઔર્વન સંવર્તક અગ્નિયાગિ અવનુ નીરન્ને હવિસ્સન્નાગિ કુડિદુ જલમયનાદનુ.

સહસ્રશિરસં બ્રહ્મન્સહસ્રારં સહસ્રદમ્ ।
સહસ્રચરણં દેવં યમાહુર્વૈ યુગે યુગે ।। ૧-૪૦-૨૦

બ્રહ્મન્! યુગ યુગદલ્લિ આ દેવનન્નુ સહસ્રશિરસ, સહસ્રાર, સહસ્રદ મત્તુ સહસ્રચરણનॆંદુ કરॆયુત્તારॆ.

નાભ્યારણ્યાં સમુત્પન્નં યસ્ય પૈતામહં ગૃહમ્ ।
એકાર્ણવજલસ્થસ્ય નષ્ટે સ્થાવરજંગમે ।। ૧-૪૦-૨૧

સ્થાવર જંગમગળુ નષ્ટવાગલુ એકાર્ણવ જલદલ્લિદ્દુકॊંડુ નાભિયિંદ પિતામહન ગૃહવાદ કમલવન્નુ નાલરૂપ અરણિયંતॆ હુટ્ટિસિદનુ.

તે નિહતા દૈત્યાઃ સંગ્રામે તારકામયે ।
સર્વદેવમયં કૃત્વા સર્વાયુધધરં વપુઃ ।। ૧-૪૦-૨૨

તારકામય સંગ્રામદલ્લિ અવનુ તન્ન શરીરવન્નુ સર્વદેવમયવન્નાગિયૂ સર્વાયુધધરનન્નાગિયૂ માડિકॊંડુ દૈત્યરન્નુ સંહરિસિદનુ.

ગરુડસ્તેનચોત્સિક્તઃ કાલનેમિર્નિપાતિતઃ ।
નિર્જિતશ્ચ મયો દૈત્યઃ તારકશ્ચ મહાસુરઃ ।। ૧-૪૦-૨૩

ગરુડન મેલેરિ અવનુ ઉદ્દંડ કાલનેમિયન્નુ કॆળગુરુળિસિદનુ મત્તુ દૈત્ય મય મત્તુ મહાસુર તારકનન્નુ સોલિસિદનુ.

ઉત્તરાંતે સમુદ્રસ્ય ક્ષીરોદસ્યામૃતોદધેઃ ।
તઃ શેતે શાશ્વતં યોગમાસ્થાય તિમિરમ્મહત્ ।। ૧-૪૦-૨૪

ક્ષીરસમુદ્રદ ઉત્તર તટદલ્લિરુવ અમૃત સમુદ્રદલ્લિ યોગમાયારૂપ શાશ્વત યોગવન્નાશ્રયિસિ મલગિરુત્તાનॆ.

સુરારણિર્ગર્ભમધત્ત દિવ્યં તપઃ પ્રકર્ષાદદિતિઃ પુરાણં ।
શક્રં ચ યો દૈત્યગણાવરુદ્ધં ગર્ભાવસાને નિભૃતં ચકાર ।। ૧-૪૦-૨૫

સુરર અરણિ રૂપિણી અદિતિયુ મહા તપસ્સન્નુ માડિ આ પુરાણ પુરુષરૂપી ગર્ભવન્નુ ધરિસિદળુ મત્તુ અવનુ ગર્ભદિંદ હॊરબંદુ દૈત્યગણગળિંદ પીડિતનાગિદ્દ શક્રનન્નુ મુક્તગॊળિસિદનુ.

પદાનિ યો લોકમયાનિ કૃત્વા ચકાર દૈત્યાન્સલિલેશયાંસ્તાન્ ।
કૃત્વા ચ દેવાંસ્ત્રિદિવસ્ય દેવાંશ્ચક્રે સુરેશં ત્રિદશાધિપત્યે ।। ૧-૪૦-૨૬

તન્ન કાલિંદ લોકવન્નુ અળॆદુ અવનુ દૈત્યરન્નુ પાતાળલોકવાસિગળન્નાગિ માડિદનુ. દેવતॆગળન્નુ ત્રિદિવદ નિવાસિગળન્નાગિ માડિ સુરેશ ઇંદ્રનિગॆ ત્રિદશાધિપત્યવન્નુ નીડિદનુ.

પાત્રાણિ દક્ષિણા દીક્ષા ચમસોલૂખલાનિ ચ ।
ગાર્હપત્યેન વિધિના અન્વાહાર્યેણ કર્મણા ।। ૧-૪—૨૭

અવનુ ગૃહ્યસૂત્રગળલ્લિ હેળિરુવંથહ વિધિ મત્તુ અન્વાહાર્યકર્મ²ગળॊંદિગॆ યજ્ઞોપયોગી ચમસ, ઉળુખલ મॊદલાદ પાત્ર, દક્ષિણા મત્તુ દીક્ષાદિગળન્નુ રચિસિદનુ.

અગ્નિમાહવનીયં ચ વેદીં ચૈવ કુશં સ્રુવમ્ ।
પ્રોક્ષણીયં ધ્રુવાં ચૈવ આવભૃથ્યં તથૈવ ચ ।। ૧-૪૦-૨૮

અવનુ આહવનીય અગ્નિ, વેદી, સ્રુવા, દર્બॆ, પ્રોક્ષણીપાત્ર, ધ્રુવા મત્તુ અવભૃત સ્નાનોપયોગી સામાગ્રિગળન્નુ કલ્પિસિદનુ.

સુધાત્રીણિ ચ યશ્ચક્રે હવ્યકવ્યપ્રદાંદ્વિજાન્ ।
હવ્યાદાંશ્ચ સુરાન્યજ્ઞે ક્રવ્યાદાંસ્તુ પિત્રૂનપિ ।। ૧-૪૦-૨૯

અવનુ મૂરુ વિધદ³ સુધॆગળન્નુ માડિ દ્વિજરુ હવ્યકવ્યગળ⁴ન્નુ કॊડુવવરંતॆયૂ, સુરરુ યજ્ઞદલ્લિ હવ્યગળન્નુ સ્વીકરિસુવવરંતॆયૂ મત્તુ પિતૃગળુ ક્રવ્ય⁵ગળન્નુ સ્વીકરિસુવવરંતॆયૂ માડિદનુ.

ભાગાર્થે મંત્રવિધિના યશ્ચક્રે યજ્ઞકર્મણિ ।
યૂપાન્સમિત્સ્રુચં સોમં પવિત્રાન્પરિધીનપિ ।। ૧-૪૦-૩૦

અવનુ દેવતॆગળ ભાગવન્નુ હંચુવુદક્કાગિ મંત્રપ્રયોગદ વિધિગળॊંદિગॆ યજ્ઞકર્મદલ્લિ યૂપ, સમિત્તુ, સ્રુવા, સોમ, પવિત્રા મત્તુ પરિધિગળન્નુ કલ્પિસિદનુ.

યજ્ઞિયાનિ ચ દ્રવ્યાણિ યજ્ઞાંશ્ચ સચયાનલાન્ ।
સદસ્યાન્યજમાનાંશ્ચ મેધ્યાદીંશ્ચ ક્રતૂત્તમાન્ ।। ૧-૪૦-૩૧
વિબભાજ પુરા સર્વં પારમેષ્ઠ્યેન કર્મણા ।
યાગાનુરૂપાન્યઃ કૃત્વા લોકાનનુપરાક્રમત્ ।। ૧-૪૦-૩૨

હિંદॆ અવનુ યજ્ઞોપયોગી દ્રવ્ય, યજ્ઞ, ઇટ્ટિગॆયિંદ માડલ્પટ્ટ અગ્નિસ્થાપના સ્થાન, મત્તુ આવહનીયવે મॊદલાદ મૂરુ પ્રકારદ અગ્નિગળુ, સદસ્ય⁶, યજમાન, ઉત્તમ યજ્ઞ હાગૂ મેદ્ય મॊદલાદ પદાર્થગળન્નુ પરમેષ્ઠિય વિધિયલ્લિ વિભજિસિદનુ મત્તુ લોકગળુ યુગગળ અનુરૂપવાગિરુવંતॆ માડિ નંતર તન્ન હસ્તક્ષેપવન્નુ નિલ્લિસિદનુ.

ક્ષણા લવાશ્ચ કાષ્ઠાશ્ચ કલાસ્ત્રૈકાલ્યમેવ ચ ।
મુહૂર્તાસ્તિથયો માસાઃ પક્ષાઃ સંવત્સરાસ્તથા ।। ૧-૪૦-૩૩
ઋતવઃ કાલયોગાશ્ચ પ્રમાણં ત્રિવિધં ત્રિષુ ।
આયુઃ ક્ષેત્રાણ્યુપચયો લક્ષણં રૂપસૌષ્ઠવમ્ ।। ૧-૪૦-૩૪

અવનુ ક્ષણ, લવ, કાષ્ઠા, કલા, ત્રિકાલ⁷, મુહૂર્ત, તિથિ, માસ, પક્ષ, વર્ષ, ઋતુ, કાલયોગગળુ, મૂરુ કર્મગળ⁸ મૂરુ પ્રમાણગળુ⁹, આયુ, ક્ષેત્ર, વૃદ્ધિ, લક્ષણ મત્તુ રૂપસૌષ્ઠવવન્નુ રચિસિદનુ.

ત્રયો વર્ણાસ્ત્રયો લોકાસ્ત્રૈવિદ્યં પાવકાસ્ત્રયઃ ।
ત્રૈકાલ્યં ત્રીણિ કર્માણિ ત્રયોઽપાયાસ્ત્રયો ગુણાઃ ।। ૧-૪૦-૩૫

અવનુ મૂરુ વર્ણગળુ¹⁰, મૂરુ લોકગળુ¹¹, મૂરુ વિદ્યॆગળુ¹², મૂરુ અગ્નિગળુ¹³, મૂરુ કાલગળુ¹⁴, મૂરુ કર્મગળુ¹⁵, મૂરુ અપાયગળુ¹⁶ મત્તુ મૂરુ ગુણગળન્નુ¹⁷ રચિસિદનુ.

ત્રયો લોકાઃ પુરા સૃષ્ટા યેનાનંત્યેન કર્મણા ।
સર્વભૂતગણસ્રષ્ટા સર્વહૂતગુણાત્મકઃ ।। ૧-૪૦-૩૬

હિંદॆ અવનુ જીવિગળ અનંત કર્મગળિગાગિ મૂરુ લોકગળન્નુ સૃષ્ટિસિદનુ. સર્વભૂતગળન્નુ સૃષ્ટિસિદ અવનુ સર્વર ગુણાત્મકનુ.

નૃણામિંદ્રિયપૂર્વેણ યોગેન રમતે ચ યઃ ।
ગતાગતાભ્યાં યો નેતા સર્વત્ર જગદીશ્વરઃ ।। ૧-૪૦-૩૭

આ જગદીશ્વરનુ સર્વત્ર હુટ્ટુ-સાવુગળ નેતાર. નરર ઇંદ્રિયરૂપદલ્લિ વિષયગળॊડનॆ કૂડિ રમિસુત્તાનॆ.

યો ગતિર્ધર્મયુક્તાનામગતિઃ પાપકર્મણામ્ ।
ચાતુર્વર્ણ્યસ્ય પ્રભવઃ ચાતુર્હોત્રસ્ય રક્ષિતા ।। ૧-૪૦-૩૮

ધર્મયુક્તર ગતિયૂ અવને. પાપકર્મિગળ અગતિયૂ અવને. અવનુ ચાતુર્વર્ણગળ કર્ત મત્તુ ચાતુર્હોત્રદ રક્ષક.

ચાતુર્વિદ્યસ્ય યો વેત્તા ચાતુરાશ્રમ્યસંશ્રયઃ ।
દિગંતરો નભોભૂતો વાયુરાપો વિભાવસુઃ ।। ૧-૪૦-૩૯

અવનુ નાલ્કુ વિદ્યॆગળન્નુ તિળિદવનુ¹⁸. નાલ્કુ આશ્રમગળ¹⁹ આશ્રયનુ. દિક્કુગળુ અવનલ્લિવॆ. અવનુ વાયુ-આકાશ-જલ-અગ્નિ મત્તુ અગ્નિરૂપનુ.

ચંદ્રસૂર્યમયજ્યોતિર્યોગીશઃ ક્ષણદાંતકઃ ।
યત્પરં શ્રૂયતે જ્યોતિર્યત્પરં શ્રૂયતે તપઃ ।। ૧-૪૦-૪૦

અવનુ સૂર્ય-ચંદ્રરિગૂ જ્યોતિયન્નુ નીડુવવનુ. અવનુ યોગીશનુ. રાત્રિયન્નુ કળॆયુવવનુ. અવનુ પરમજ્યોતિ²⁰યॆંદૂ પરમ તપ²¹નॆંદૂ કેળિદ્દેવॆ.

યં પરં પ્રાહુરપરં યઃ પરઃ પરમાત્મવાન્ ।
નારાયણપરા વેદા નારાયણપરાઃ ક્રિયાઃ ।। ૧-૪૦-૪૧

અવનન્નુ પર²², અપર²³ મત્તુ પરાત્પર²⁴ ऎંદૂ કરॆયુત્તારॆ. અવનુ વેદનારાયણન નિરૂપનુ. ऎલ્લ ક્રિયॆગળૂ નારાયણનલ્લિયે પર્યવસાનગॊળ્ળુત્તવॆ.

નારાયણપરો ધર્મો નારાયણપરા ગતિઃ ।
નારાયણપરં સત્યં નારાયણપરં તપઃ ।। ૧-૪૦-૪૨

ધર્મદ લક્ષ્યવૂ નારાયણને. નારાયણને સંપૂર્ણ ગતિગળ પરમ ગતિ. નારાયણને પરમ સત્ય મત્તુ તપસ્સિન મૂલક દॊરॆયુવવને નારાયણ.

નારાયણપરો મોક્ષો નારાયણપરાયણમ્ ।
આદિત્યાદિસ્તુ યો દિવ્યો યશ્ચ દૈત્યાંતકો વિભુઃ ।। ૧-૪૦-૪૩

નારાયણને પરમ મોક્ષ. નારાયણને પરમ આશ્રય. અવને આદિત્યાદિ દિવ્ય ગ્રહગળુ. અવને દૈત્યાંતક વિભુ.

યુગાંતેષ્વંતકો યશ્ચ યશ્ચ લોકાંતકાંતકઃ ।
સેતુર્યો લોકસેતૂનાં મેધ્યો યો મેધ્યકર્મણામ્ ।। ૧-૪૦-૪૪

પ્રલયદ સમયદલ્લિ કાલદ રૂપધારણ માડિ સંસારવન્નુ અંત્યગॊળિસુવ અવનુ યમનિગૂ યમનુ. મૃત્યુવિગૂ મૃત્યુવુ. લોકસેતુવॆગળિગૂ સેતુવુ. પવિત્રકર્મિગળિગિંતલૂ પવિત્રનુ.

વેદ્યો યો વેદવિદુષાં પ્રભુર્યઃ પ્રભવાત્મનામ્ ।
સોમભૂતસ્તુ સૌમ્યાનામગ્નિભૂતોઽગ્નિવર્ચસામ્ ।। ૧-૪૦-૪૫

અવનુ વેદવિદુષરિગॆ માત્ર અર્થવાગુવવનુ. પ્રભુગળિગૂ પ્રભુવુ. આત્મવાનનુ. સૌમ્યરલ્લિરુવ સોમભૂતનુ. અગ્નિવર્ચસરલ્લિરુવ અગ્નિયુ.

મનુષ્યાણાં મનોભૂતસ્તપોભૂતસ્તપસ્વિનામ્ ।
વિનયો નયવૃત્તીનાં તેજસ્તેજસ્વિનામપિ ।
સર્ગાણાં સર્ગકારશ્ચ લોકહેતુરનુત્તમઃ ।। ૧-૪૦-૪૬

અવનુ મનુષ્યર મનોભૂતનુ. તપસ્વિગળ તપોભૂતનુ. નયવૃત્તિગળલ્લિરુવ વિનયનુ. તેજસ્વિગળલ્લિરુવ તેજસ્સુ. સૃષ્ટિગળન્નુ સૃષ્ટિસુવવનુ. લોક કારણનુ. અનુત્તમનુ.

વિગ્રહો વિગ્રહાર્હાણાં ગતિર્ગતિમતામપિ ।
આકાશપ્રભવો વાયુર્વાયુપ્રાણો હુતાશનઃ ।। ૧-૪૦-૪૭

અવનુ શરીરધારણॆ માડિ અવતરિસુવવરલ્લિ વિગ્રહરૂપનુ. ગતિમાનર ગતિયુ. આકાશદલ્લિ હુટ્ટિદ વાયુવિનિંદ પ્રાણધારણॆ માડુવ હુતાશનનુ.

દેવા હુતાશનપ્રાણાઃ પ્રાણોઽગ્નેર્મધુસૂદનઃ ।
રસાદ્વૈ શોણિતં જાતં શોણિતાન્માંસમુચ્યતે ।। ૧-૪૦-૪૮

મધુસૂદનનુ અગ્નિ મત્તુ અગ્નિદેવતॆગળ પ્રાણ. રસદિંદ રક્તવુ આગુત્તદॆ મત્તુ રક્તદિંદ માંસવુ ઉંટાગુત્તદॆ²⁵.

માંસાત્તુ મેદસો જન્મ મેદસોઽસ્થીનિ ચૈવ હિ ।
અસ્થ્નો મજ્જા સમભવન્મજ્જાતઃ શુક્રમેવ ચ ।। ૧-૪૦-૪૯

માંસદિંદ મેદસવુ હુટ્ટુત્તદॆ મત્તુ મેદસદિંદ અસ્થિગળુ હુટ્ટુત્તવॆ. અસ્થિગળિંદ મજ્જॆ મત્તુ મજ્જॆયિંદ શુક્રદ ઉત્પત્તિયાગુત્તદॆ.

શુક્રાદ્ગર્ભઃ સમભવદ્રસમૂલેન કર્મણા ।
તત્રાપાં પ્રથમો ભાગઃ સ સૌમ્યો રાશિરુચ્યતે ।। ૧-૪૦-૫૦
ગર્ભોષ્મસંભવોઽગ્નિર્યો દ્વિતીયો રાશિરુચ્યતે ।
શુક્રં સોમાત્મકં વિદ્યાદાર્તવં વિદ્ધિ પાવકમ્ ।

રસમૂલ કર્મદિંદાગિ શુક્રદિંદ ગર્ભવુંટાગુત્તદॆ. અલ્લિ પ્રથમ ભાગવાદ જલદ અંશવન્નુ સોમનિગॆ સંબધિસિદુદॆંદુ હેળુત્તારॆ. ગર્ભદ ઉષ્ણદિંદ ઉંટાદ ऎરડનॆય ભાગવુ અગ્નિય અંશવॆંદુ હેળુત્તારॆ. હીગॆ વીર્યવુ સોમન અંશવॆંદૂ રજવુ અગ્નિય અંશવॆંદૂ તિળિયબેકુ.

ભાગૌ રસાત્મકૌ હ્યેષાં વીર્યં ચ શશિપાવકૌ ।। ૧-૪૦-૫૧
કફવર્ગે ભવેચ્છુક્રં પિત્તવર્ગે ચ શોણિતમ્ ।
કફસ્ય હૃદયં સ્થાનં નાભ્યાં પિત્તં પ્રતિષ્ઠિતમ્ ।। ૧-૪૦-૫૨

ઇવॆરડૂ રસદ ભાગગળે આગિવॆ. એકॆંદરॆ શશિ મત્તુ પાવકરુ ઈ રસદ સારવે આગિદ્દારॆ. શુક્રવુ કફ વર્ગક્કॆ સેરુત્તદॆ મત્તુ રક્તવુ પિત્તવર્ગક્કॆ સેરુત્તદॆ. કફદ સ્થાનવુ હૃદય મત્તુ પિત્તદ સ્થાનવુ નાભિ.

દેહસ્ય મધ્યે હૃદયં સ્થાનં તન્મનસઃ સ્મૃતમ્ ।
નાભિકોષ્ઠાંતરં યત્તુ તત્ર દેવો હુતાશનઃ ।। ૧-૪-૫૩

દેહદ મધ્યદલ્લિરુવ હૃદયવુ મનસ્સિન સ્થાનવॆંદૂ નાભિકોશદ ऒળગॆ અગ્નિદેવનુ ઇરુત્તાનॆંદૂ હેળુત્તારॆ.

મનઃ પ્રજાપતિર્જ્ઞેયઃ કફઃ સોમો વિભાવ્યતે ।
પિત્તમગ્નિઃ સ્મૃતં હ્યેતદગ્નીષોમાત્મકં જગત્ ।। ૧-૪૦-૫૪

મનસ્સન્નુ પ્રજાપતિયॆંદુ તિળિયબેકુ. કફવુ સોમવॆંદુ તિળિયબેકુ. પિત્તવુ અગ્નિયॆંદુ હેળુત્તારॆ. હીગॆ ઈ જગત્તુ અગ્નિ-સોમાત્મકવાગિદॆ.

એવં પ્રવર્તતે ગર્ભે વર્ધિતેઽંબુદસન્નિભે ।
વાયુઃ પ્રવેશં સંચક્રે સંગતઃ પરમાત્મના ।। ૧-૪૦-૫૫

ધૂળુ, બॆળકુ, જલ મત્તુ ગાળિયિંદ મોડગળુ હેગॆ વૃદ્ધિયાગુવવો હાગॆ ગર્ભવૂ કૂડ અન્ન, અગ્નિ, જલ મત્તુ પ્રાણદિંદ બॆળॆયુત્તદॆ. અચેતનવાદ ગર્ભવન્નુ વાયુવુ પરમાત્મનॊડનॆ પ્રવેશિસિ અદન્નુ ચલિસુવંતॆ માડુત્તાનॆ.

તતોઽંગાનિ વિસૃજતિ બિભર્તિ પરિવર્ધયન્ ।
સ પંચધા શરીરસ્થો ભિદ્યતે વર્ધતે પુનઃ ।। ૧-૪૦-૫૬

અનંતર અદુ અંગગળન્નુ રચિસુત્તદॆ મત્તુ પુષ્ટિયન્નિત્તુ અવુગળન્નુ બॆળॆસુત્તદॆ. આ વાયુવુ શરીરદલ્લિ ઐદુ બેરॆ બેરॆ રૂપદલ્લિદ્દુ અદન્નુ પુનઃ પુનઃ બॆળॆસુત્તદॆ.

પ્રાણોઽપાનઃ સમાનશ્ચ ઉદાનો વ્યાન એવ ચ ।
પ્રાણઃ સ પ્રથમં સ્થાનં વર્ધયન્પરિવર્તતે ।। ૧-૪૦-૫૭

ઈ ઐદુ વિધગળુ ઈ રીતિ ઇવॆ: પ્રાણ, અપાન, સમાન, ઉદાન મત્તુ વ્યાન. ઇદરલ્લિ મॊદલનॆય સ્થાનદલ્લિદ્દ પ્રાણવુ શરીરક્કॆ પુષ્ટિયન્નુ કॊડુત્તા બરુત્તદॆ.

અપાનઃ પશ્ચિમં કાયમુદાનોર્ધ્વં શરીરિણઃ ।
વ્યાનો વ્યાયચ્છતે યેન સમાનઃ સન્નિવર્તયેત્ ।
ભૂતાવાપ્તિસ્તતસ્તસ્ય જાયતેંદ્રિયગોચરાત્ ।। ૧-૪૦-૫૮

અપાનવુ પ્રાણિય કॆળ શરીરવન્નુ મત્તુ ઉદાનવુ પ્રાણિય મેલિન શરીરવન્નુ વર્ધિસુત્તદॆ. વ્યાનવુ વ્યાયામ કર્મગળન્નુ માડિસુત્તદॆ મત્તુ સમાનવુ સેવિસિદ આહાર-પાનીયગળન્નુ યથાસ્થાનગળિગॆ તલુપિસિ સમનાગિસુત્તદॆ. ઈ રીતિ વાયુવિન કર્મગળ વિભજનॆયુ જીવિય ઇંદ્રિયગળ વિષયદ મૂલક સાક્ષાત્કારવાગુત્તદॆ.

પૃથિવી વાયુરાકાશમાપો જ્યોતિશ્ચ પંચમમ્ ।
તસ્યેંદ્રિયાણિ વિષ્ટાનિસ્વં સ્વં યોગં પ્રચક્રિરે ।। ૧-૪૦-૫૯

પૃથ્વી, વાયુ, આકાશ, આપ મત્તુ ઐદનॆય જ્યોતિ ઇવુ તમ્મ તમ્મ ઇંદ્રિયગળન્નુ પ્રવેશિસિ તમગॆ સંબંધિસિદવુગળન્નુ ગ્રહિસુત્તવॆ.

પાર્થિવં દેહમાહુસ્તં પ્રાણાત્માનં ચ મારુતમ્ ।
છિદ્રાણ્યાકાશયોનીનિ જલાત્સ્રાવઃ પ્રવર્તતે ।। ૧-૪૦-૬૦

દેહવન્નુ પાર્થિવવॆંદૂ, પ્રાણવન્નુ મારુતવॆંદૂ, રંધ્રગળન્નુ આકાશયોનિયॆંદૂ, સ્રાવગળુ જલસ્વરૂપવॆંદૂ હેળુત્તારॆ.

જ્યોતિશ્ચક્ષુશ્ચ તેજાત્મા તેષાં યંતા મનઃ સ્મૃતઃ ।
ગ્રામાશ્ચ વિષયાશ્ચૈવ યસ્ય વીર્યાત્પ્રવર્તિતાઃ ।। ૧-૪૦-૬૧

ચક્ષુવુ તેજસ્વરૂપવુ. અવુગળ વાહનવે મનવॆંદુ હેળુત્તારॆ. મનસ્સિન વીર્યદિંદલે વિષયગ્રામગળુ ઉંટાગુત્તવॆ.

ઇત્યેવં પુરુષઃ સર્વાન્સૃજન્લોકાન્સનાતનાન્ ।
કથં લોકે નૈધનેઽસ્મિન્નરત્વં વિષ્ણુરાગતઃ ।। ૧-૪૦-૬૨

હીગॆ સર્વ સનાતન લોકગળન્નૂ સૃષ્ટિસુત્તિરુવ પુરુષ વિષ્ણુવુ હેગॆ ઈ નિધનશીલ લોકદલ્લિ નરત્વવન્નુ પડॆદુકॊંડનુ?

એષ મે સંશયો બ્રહ્મન્નેવં મે વિસ્મયો મહાન્ ।
કથં ગતિર્ગતિમતામાપન્નો માનુષીં તનુમ્ ।। ૧-૪૦-૬૩

બ્રહ્મન્! ગતિમતરિગॆ ગતિયન્નુ નીડુવ અવનુ માનુષી તનુવન્નુ હેગॆ પડॆદુકॊંડનુ ऎંદુ નનગॆ મહા વિસ્મયવૂ સંશયવૂ આગિદॆ.

શ્રુતો મે સ્વસ્વવંશસ્ય પૂર્વેષાં ચૈવ સંભવઃ ।
શ્રોતુમિચ્છામિ વિષ્ણોસ્તુ વૃષ્ણીનાં ચ યથાક્રમમ્ ।। ૧-૪૦-૬૪

નાનુ નન્ન વંશદ મત્તુ પૂર્વજર સંભવગળન્નુ કેળિયાયિતુ. ઈગ વિષ્ણુવિન મત્તુ વૃષ્ણિગળ ઉત્પત્તિયન્નુ ક્રમાનુસારવાગિ કેળ બયસુત્તેનॆ.

આશ્ચર્યં પરમં વિષ્ણુર્દેવૈર્દૈત્યૈશ્ચ કથ્યતે ।
વિષ્ણોરુત્પત્તિમાશ્ચર્યં મમાચક્ષ્વ મહામુને ।। ૧-૪૦-૬૫

દેવતॆગળુ મત્તુ દૈત્યરુ વિષ્ણુવુ પરમ આશ્ચર્યનॆંદુ હેળુત્તારॆ. મહામુને! વિષ્ણુવિન આશ્ચર્યકર ઉત્પત્તિયન્નુ નનગॆ હેળુ.

એતદાશ્ચર્યમાખ્યાનં કથયસ્વ સુખાવહમ્ ।
પ્રખ્યાતબલવીર્યસ્ય વિષ્ણોરમિતતેજસઃ ।
કર્મ ચાશ્ચર્યભૂતસ્ય વિષ્ણોસ્તત્ત્વમિહોચ્યતામ્ ।। ૧-૪૦-૬૬

આ પ્રખ્યાતબલવીર્ય અમિતતેજસ્વી વિષ્ણુવિન સુખવન્નીયુવ ઈ આશ્ચર્યકર આખ્યાનવન્નુ હેળુ. મત્તુ અવન આશ્ચર્યકર કર્મગળ કુરિતૂ વિષ્ણુવિન સત્ત્વગળ કુરિતૂ હેળુ.”

સમાપ્તિ

ઇતિ શ્રીમન્મહાભારતે ખિલેષુ હરિવંશે હરિવંશપર્વણિ વરાહોત્પત્તિવર્ણને ચત્વારિંશોઽધ્યાયઃ

વરાહ શબ્ધદ આધ્યાત્મિક અર્થ: વર મત્તુ અહ અર્થાત્ શ્રેષ્ઠ યજ્ઞ. ↩︎
પિતૃગળિગાગિ પ્રતિ અમવાસ્યॆયલ્લિ માડુવ માસિક શ્રાદ્ધ. ↩︎
ઊર્ધ્વ, મધ્ય મત્તુ અધોગતિરૂપ સુધા. ↩︎
દેવતॆગળિગॆ કॊડુવ આહુતિગળુ હવ્યગળુ મત્તુ પિતૃગળિગॆ નીડુવ તર્પણ-પિંડાદિગળુ કવ્યગળુ. દ્વિજરુ ઇવॆરડન્નૂ માડુવવરુ. ↩︎
શ્રાદ્ધદલ્લિ અર્પિસુવ તર્પણ, પિંડ મॊદલાદવુગળુ, કવ્ય. ↩︎
યજ્ઞકર્મગળન્નુ નિરીક્ષિસુવ બ્રાહ્મણ. ↩︎
પ્રાતઃ, મધ્યાહ્ન મત્તુ સાયંકાલગળુ. ↩︎
નિત્ય, નૈમિત્તિક મત્તુ કામ્ય કર્મગળુ. ↩︎
શ્રુતિ, સ્મૃતિ મત્તુ શિષ્ટાચાર. ↩︎
દ્વિજરાદ બ્રાહ્મણ, ક્ષત્રિય મત્તુ વૈશ્ય. ↩︎
ભૂલોક, ભુવર્લોક મત્તુ સુવર્લોક. ↩︎
ઋક્, યજુ મત્તુ સામ. ↩︎
ગાર્હપત્ય, આવહનીય મત્તુ દક્ષિણા. ↩︎
ભૂત, ભવિષ્યત્, વર્તમાન. ↩︎
સાત્વિક, રાજસ મત્તુ તામસ. ↩︎
પુત્રૈષણ, વિત્તૈષણ મત્તુ લોકૈષણ. ↩︎
સત્ત્વ, રજ મત્તુ તમ. ↩︎
આન્વીષિકી, ત્રયી, વાર્તા મત્તુ દંડનીતિ. ↩︎
બ્રહ્મચર્ય, ગૃહસ્થ, વાનપ્રસ્થ મત્તુ સંન્યાસ. ↩︎
અવન જ્યોતિસ્વરૂપ નેત્રવુ ऎલ્લકડॆ ऎલ્લવન્નૂ નોડુત્તદॆ. ↩︎
પરમ તપસ્સિનિંદ અવનુ પ્રાપ્તનાગુત્તાનॆ. ↩︎
સૂત્રાત્મા . ↩︎
વિરાટ્ સ્વરૂપ. ↩︎
સૂત્રાત્મક્કિંતલૂ મેલાદ માયાસંપન્ન મહેશ્વર, સગુણ બ્રહ્મ, આત્મક્કॆ સમાન માયારૂપી શરીરધારી. ↩︎
અવનુ અગ્નિય પ્રાણવાગિ અગ્નિય મૂલક અન્નદ સારરૂપવાગુત્તાનॆ. અન્નદ સારદિંદ અદુ ક્રમશઃ વીર્યવાગિ ગર્ભવાગુત્તદॆ. ઈ પ્રકાર અગ્નિય પ્રાણનાગિ અવનુ અગ્નિય મૂલક સંપૂર્ણ સૃષ્ટિકાર્યવન્નુ નડॆસુત્તાનॆ (ગીતા પ્રॆસ્). ↩︎