ప్రవేశ
।। ఓం ఓం నమో నారాయణాయ।। శ్రీ వేదవ్యాసాయ నమః ।।
శ్రీ కృష్ణద్వైపాయన వేదవ్యాస విరచిత
శ్రీ మహాభారత
ఖిలభాగే హరివంశః
హరివంశ పర్వ
అధ్యాయ 25
సార
వైశంపాయన ఉవాచ
పితా సోమస్య వై రాజంజజ్ఞేఽత్రిర్భగవానృషిః ।
బ్రహ్మణో మానసాత్పూర్వం ప్రజాసర్గం విధిత్సతః ।। ౧-౨౫-౧
వైశంపాయనను హేళిదను: “రాజన్! హిందె బ్రహ్మను ప్రజాసృష్టియన్ను నడెసుత్తిద్దాగ అవన మనస్సినింద సోమన పిత భగవాన్ ఋషి అత్రియ జన్మవాయితు.
తత్రాత్రిః సర్వభూతానాం తస్థౌ స్వతనయైర్యుతః ।
కర్మణా మనసా వాచా శుభాన్యేవ చచార సః ।। ౧-౨౫-౨
ఆగ అత్రియు తన్న మగనొందిగె, కర్మ-మనస్సు-మాతుగళల్లి సర్వభూతగళిగూ శుభవన్నాగువుదన్నే ఆచరిసుత్తిద్దరు.
అహింస్రః సర్వభూతేషు ధర్మాత్మా సంశితవ్రతః ।
కాష్ఠకుడ్యశిలాభూత ఊర్ధ్వబాహుర్మహాద్యుతిః ।। ౧-౨౫-౩
అనుత్తరం నామ తపో యేన తప్తం మహత్పురా ।
త్రీణి వర్షసహస్రాణి దివ్యానీతి హి నః శ్రుతమ్ ।। ౧-౨౫-౪
ఆ ధర్మాత్మా సంశితవ్రత మహాద్యుతి అత్రియు సర్వభూతగళల్లియూ అహింసాభావదింద బాహుగళన్ను మేలక్కెత్తి కట్టిగె, గోడె అథవా శిలెయంతె మూరు సహస్ర దివ వర్షగళు అనుత్తర ఎంబ హెసరిన మహా తపస్సన్ను తపిసిదను ఎందు కేళిద్దేవె.
తత్రోర్ధ్వరేతసస్తస్య స్థితస్యానిమిషస్య హ ।
సోమత్వం తనురాపేదే మహాసత్త్వస్య భారత ।। ౧-౨౫-౫
భారత! ఆ మహాసత్త్వను రెప్పెబడియదే ఊర్ధ్వరేతసనాగి నింతిరలు అవన దేహవు సోమత్వవన్ను పడెదుకొండితు.
ఊర్ధ్వమాచక్రమే తస్య సోమత్వం భావితాత్మనః ।
నేత్రాభ్యాం వారి సుస్రావ దశధా ద్యోతయద్దిశః ।। ౧-౨౫-౬
ఆ భావితాత్మన సోమత్వవు అవన ఎరడూ కణ్ణుగళింద నీరాగి సురిదు హత్తు దిక్కుగళన్నూ ప్రకాశగొళిసుత్తా ఆకాశవన్నేరతొడగితు.
తం గర్భం విధినా హృష్టా దశ దేవ్యో దధుస్తదా ।
సమేత్య ధారయామాసుర్న చ తాః సమశక్నువన్ ।। ౧-౨౫-౭
ఆ గర్భవన్ను విధివత్తాగి దశదిక్కిన దేవియరు హృష్టరాగి ఒందాగి ధారణెమాడికొండరు. ఆదరె అవరిగె అదన్ను ధారణెమాడికొళ్ళలు శక్యవాగలిల్ల.
స తాభ్యః సహసైవాథ దిగ్భ్యో గర్భః ప్రభాన్వితః ।
పపాత భాసయన్లోకాంశీతాంశుః సర్వభావనః ।। ౧-౨౫-౮
కూడలే ఆ దిశాదేవియర ప్రభాన్విత గర్భదింద సర్వభావన శీతాంశువు లోకగళన్ను బెళగుత్తా కెళక్కురుళిదను.
యదా న ధారణే శక్తాస్తస్య గర్భస్య తా దిశః ।
తతస్తాభిః సహైవాశు నిపపాత వసుంధరామ్ ।। ౧-౨౫-౯
అవన గర్భవన్ను ధరిసలు అశక్యరాద ఆ దిశగళు అవనొందిగె కూడలే మసుంధరెయ మేలె బిద్దరు.
పతితం సోమమాలోక్య బ్రహ్మా లోకపితామహః ।
రథమారోపయామాస లోకానాం హితకామ్యయా ।। ౧-౨౫-౧౦
బీళుత్తిద్ద సోమనన్ను నోడిద లోకపితామహ బ్రహ్మను లోకగళ హితవన్ను బయసి అవనన్ను ఒందు రథదల్లి ఏరిసిదను.
స హి వేదమయస్తాత ధర్మాత్మా సత్యసంగ్రహః ।
యుక్తో వాజిసహస్రేణ సితేనేతి హి నః శ్రుతమ్ ।। ౧-౨౫-౧౧
అయ్యా! ఆ రథవు వేదమయవూ, ధర్మాత్మవూ మత్తు సత్యసంగ్రహవూ ఆగిద్దితు. అదక్కె సావిర శ్వేతవర్ణద కుదురెగళన్ను కట్టలాగిత్తు ఎందు నావు కేళిద్దేవె.
తస్మిన్నిపతితే దేవాః పుత్రేఽత్రేః పరమాత్మని ।
తుష్టువుర్బ్రహ్మణః పుత్రా మానసాః సప్త యే శ్రుతాః ।। ౧-౨౫-౧౨
అత్రియ పుత్ర పరమాత్మను హాగె బీళుత్తిరువాగ దేవతెగళు మత్తు బ్రహ్మన ఏళు వేదపారంగత మానసపుత్రరు స్తుతిసతొడగిదరు.
తథైవాంగిరసస్తత్ర భృగురేవాత్మజైః సహ ।
ఋగ్భిర్యజుర్భిర్బహులైరథర్వాంగిరసైరపి ।। ౧-౨౫-౧౩
హాగెయే ఆంగిరస మత్తు భృగు ఇవరు తమ్మ మక్కళొందిగె ఋగ్వేద-యజుర్వేద-అథర్వ వేదగళింద బహళవాగి సోమన స్తుతిగైదరు.
తస్య సంస్తూయమానస్య తేజః సోమస్య భాస్వతః ।
ఆప్యాయమానం లోకాంస్త్రీన్భాసయామాస సర్వశః ।। ౧-౨౫-౧౪
అవరు హాగె స్తుతిసుత్తిరలు బెళగుత్తిద్ద సోమన తేజస్సు మూరులోకగళన్నూ సంతోషగొళిసుత్తా ఎల్లకడె బెళగతొడగితు.
స తేన రథముఖ్యేన సాగరాంతాం వసుంధరామ్ ।
త్రిఃసప్తకృత్వోఽతియశాశ్చకారాభిప్రదక్షిణమ్ ।। ౧-౨౫-౧౫
ఆ అతియశస్వియు ఆ రథముఖ్యదల్లి సోమనన్ను ఇప్పత్తొందు బారి సాగరాంతికె వసుంధరెయ ప్రదక్షిణెయన్ను మాడిసిదను.
తస్య యచ్చ్యావితం తేజః పృథివీమన్వపద్యత ।
ఓషధ్యస్తాః సముద్భూతాస్తేజసా ప్రజ్వలంత్యుత ।। ౧-౨౫-౧౬
సోమన రథదింద కెళగె బిద్ద తేజస్సిన బిందుగళు భూమియన్ను సేరి ప్రకాశపూర్ణ ఓషధిగళు హుట్టికొండవు.
తాభిర్ధార్యాస్త్రయో లోకాః ప్రజాశ్చైవ చతుర్విధాః ।
పోష్టా హి భగవాన్సోమో జగతో జగతీపతే ।। ౧-౨౫-౧౭
జగతీపతే! అవుగళింద భూలోక-భువర్లోక మత్తు స్వర్గలోకగళెంబ మూరు లోకగళూ, జరాయుజ-అండజ-స్వేదజ మత్తు ఉద్విజ ఈ నాల్కు విధద జీవిగళ పోషణెయూ నడెయుత్తదె. భగవాన్ సోమనిందలే జగత్తిన పోషణెయ నడెయుత్తదె.
స లబ్ధతేజా భగవాన్సంస్తవైస్తైశ్చ కర్మభిః ।
తపస్తేపే మహాభాగ పద్మానాం దశతీర్దశ ।। ౧-౨౫-౧౮
అంథహ స్తవ కర్మగళింద తేజస్సన్ను పడెద భగవాన్ సోమను ఒందు సావిర పద్మ వర్షగళ పర్యంత తపస్సన్ను తపిసిదను.
హిరణ్యవర్ణాం యా దేవ్యో ధారయంత్యాత్మనా జగత్ ।
నిధిస్తాసామభూద్దేవః ప్రఖ్యాతః స్వేన కర్మణా ।। ౧-౨౫-౧౯
తన్నదే కర్మగళింద ప్రఖ్యాత సోమను జగత్తన్ను తమ్మ ఆత్మగళింద ధరిసిరువ హిరణ్యవర్ణద దేవియర నిధియాదను.
తతస్తస్మై దదౌ రాజ్యం బ్రహ్మా బ్రహ్మవిదాం వరః ।
బీజౌషధీనాం విప్రాణామపాం చ జనమేజయ ।। ౧-౨౫-౨౦
జనమేజయ! అనంతర బ్రహ్మవిదరల్లి శ్రేష్ఠ బ్రహ్మను సోమనిగె బీజ, ఔషధి, విప్రరు మత్తు జలద రాజ్యాధికారవన్ను వహిసిదను.
సోఽభిషిక్తో మహారాజ రాజరాజ్యేన రాజరాట్ ।
లోకాంస్త్రీన్భాసయామాస స్వభాసా భాస్వతాం వరః ।। ౧-౨౫-౨౧
మహారాజ! హొళెయువవరల్లి శ్రేష్ఠనాద సోమను రాజరాజ్యద రాజనాగి అభిషిక్తనాగలు తన్నదే కాంతియింద మూరు లోకగళన్నూ బెళగతొడగిదను.
సప్తవింశతిమిందోస్తు దాక్షాయణ్యో మహావ్రతాః ।
దదౌ ప్రాచేతసో దక్షో నక్షత్రాణీతి యా విదుః ।। ౧-౨౫-౨౨
ప్రాచేతస దక్షను మహావ్రతెయరాద ఇప్పత్తేళు దాక్షాయిణియరన్ను ఇందువిగె కొట్టను. అవరు నక్షత్రగళెందూ తిళియల్పట్టిద్దారె.
స తత్ప్రాప్య మహద్రాజ్యం సోమః సోమవతాం వరః ।
సమాజహ్రే రాజసూయం సహస్రశతదక్షిణమ్ ।। ౧-౨౫-౨౩
సోమవంతరల్లి శ్రేష్ఠ సోమను ఆ మహారాజ్యవన్ను పడెదుకొండు లక్ష దక్షిణెగళిద్ద రాజసూయవన్ను నెరవేరిసిదను.
హోతాఽస్య భగవానత్రిరధ్వర్యుర్భగవాన్భృగుః ।
హిరణ్యగర్భశ్చోద్గాతా బ్రహ్మా బ్రహ్మత్వమేయివాన్ ।। ౧-౨౫-౨౪
ఆ యజ్ఞదల్లి భగవాన్ అత్రియు హోతనాగిద్దను. భగవాన్ భృగువు అధ్వర్యువాగిద్దను. హిరణ్యగర్భను ఉద్గాతనాగిద్దను. వసిష్ఠను బ్రహ్మత్వవన్ను వహిసిద్దను.
సదస్యస్తత్ర భగవాన్హరిర్నారాయణః స్వయమ్ ।
సనత్కుమారప్రముఖైరాద్యైర్బ్రహ్మర్షిభిర్వృతః ।। ౧-౨౫-౨౫
అల్లి సనత్కుమారరే మొదలాద ఆది బ్రహ్మర్షిగళు స్వయం భగవాన్ హరి నారాయణనన్ను సదస్యనన్నాగి మాడిద్దరు.
దక్షిణామదదాత్సోమస్త్రీఽణ్ల్లోకానితి నః శ్రుతమ్ ।
తేభ్యో బ్రహ్మర్షిముఖ్యేభ్యః సదస్యేభ్యశ్చ భారత ।। ౧-౨౫-౨౬
భారత! ఆ బ్రహ్మర్షిముఖ్య సదస్యరల్లి కెలవరిగె సోమను మూరులోకగళన్నూ దక్షిణెయన్నాగి కొట్టిద్దనెందు నావు కేళిద్దేవె.
తం సినిశ్చ కుహూశ్చైవ ద్యుతిః పుష్టిః ప్రభా వసుః కీర్తిర్ధృతిశ్చ లక్శ్మీశ్చ నవ దేవ్యః సిషేవిరే ।। ౧-౨౫-౨౭
ఆగ సినివాలీ, కుహూ, ద్యుతి, పుష్టి, ప్రభా, వసు, కీర్తి, ధృతి మత్తు లక్ష్మి ఈ నవ దేవియరు సోమన సేవెగైయుత్తిద్దరు.
ప్రాప్యావభృథమవ్యగ్రః సర్వదేవర్షిపూజితః ।
విరరాజాధిరాజేంద్రో దశధా భాసయందిశః ।। ౧-౨౫-౨౮
ఈ రీతి సర్వదేవర్షిపూజితనాద ఆ అవ్యగ్ర అధిరాజేంద్రను అవభృతవన్ను పడెదు హత్తూ దిక్కుగళన్నూ బెళగతొడగిదను.
తస్య తత్ప్రాప్య దుష్ప్రాప్యమైశ్వర్యం మునిసత్కృతమ్ ।
విబభ్రామ మతిస్తాత వినయాదనయాఽఽహతా ।। ౧-౨౫-౨౯
అయ్యా! మునిసత్కృతవాద అంతహ దుష్ప్రాప్య ఐశ్వర్యవన్ను పడెదు సోమన మతియు వినయదింద భ్రష్టగొండితు మత్తు అనీతియు అవనన్ను ఆవరితు.
బృహస్పతేః స వై భార్యాం తారాం నామ యశస్వినీమ్ ।
జహార తరసా సర్వానవమత్యాంగిరఃసుతాన్ ।। ౧-౨౫-౩౦
అనంతర అవను అంగిరసన మక్కళెల్లరన్నూ తిరస్కరిసి అవసరదల్లి బృహస్పతియ భార్యె తారా ఎంబ హెసరిన యశస్వినియన్ను బలపూర్వకవాగి అపహరిసిదను.
స యాచ్యమానో దేవైశ్చ యథా దేవర్షిభిః సహ ।
నైవ వ్యసర్జయత్తారాం తస్మా ఆంగిరసే తదా ।
స సంరబ్ధస్తతస్తస్మిందేవాచార్యో బృహస్పతిః ।। ౧-౨౫-౩౧
దేవతెగళు మత్తు దేవర్షిగళు కూడి బేడికొండరూ అవను తారెయన్ను ఆంగిరసనిగె బిట్టుకొడలిల్ల. ఆగ దేవతెగళ ఆచార్య బృహస్పతియాదరో సోమన మేలె అత్యంత కుపితనాదను.
ఉశనా తస్య జగ్రాహ పార్ష్ణిమాంగిరసస్తదా ।
స హి శిష్యో మహాతేజాః పితుః పూర్వో బృహస్పతేః ।। ౧-౨౫-౩౨
ఆగ ఉశన శుక్రను చంద్రన పక్షవన్నూ రుద్రను ఆంగిరస బృహస్పతియ పక్షవన్నూ సేరికొండరు. మహాతేజస్వీ రుద్రను హిందె బృహస్పతియ తందెయ శిష్యనాగిద్దను.
తేన స్నేహేన భగవాన్రుద్రస్తస్య బృహస్పతేః ।
పార్ష్ణిగ్రాహోఽభవద్దేవః ప్రగృహ్యాజగవం ధనుః ।। ౧-౨౫-౩౩
అదే స్నేహదింద భగవాన్ రుద్ర దేవను అజగవ ధనుస్సన్ను హిడిదు బృహస్పతియ పక్షవన్ను సేరికొండను.
తేన బ్రహ్మశిరో నామ పరమాస్త్రం మహాత్మనా ।
ఉద్దిశ్య దైత్యానుత్సృష్టం యేనైషాం నాశితం యశః ।। ౧-౨౫-౩౪
మహాత్మ రుద్రను దైత్యరన్ను ఉద్దేశిసి బ్రహ్మశిరవెంబ హెసరిన పరమాస్త్రవన్ను ప్రయోగిసి అవర యశస్సన్ను నాశగొళిసిదను.
తత్ర తద్యుద్ధమభవత్ప్రఖ్యాతం తారకామయమ్ ।
దేవానాం దానవానాం చ లోకక్షయకరం మహత్ ।। ౧-౨౫-౩౫
అల్లి దేవతెగళ మత్తు దానవర లోకక్షయకారక మహా యుద్ధవు నడెయితు. ఆ యుద్ధవు తారకామయ యుద్ధవెందు ప్రఖ్యాతవాయితు.
తత్ర శిష్టాస్తు యే దేవాస్తుషితాశ్చైవ భారత ।
బ్రహ్మాణం శరణం జగ్మురాదిదేవం సనాతనమ్ ।। ౧-౨౫-౩౬
భారత! అల్లి అళిదుళిద దేవ మత్తు తుషిత గణగళు ఆదిదేవ సనాతన బ్రహ్మన శరణు హొక్కరు.
తతో నివార్యోశనసం రుద్రం జ్యేష్ఠం చ శంకరమ్ ।
దదావంగిరసే తారాం స్వయమేవ పితామహః ।। ౧-౨౫-౩౭
అగ పితామహను ఉశసన మత్తు రుద్ర జ్యేష్ఠ శంకరరన్ను యుద్ధమాడువుదరింద నిల్లిసి స్వయం తానే తారెయన్ను ఆంగిరస బృహస్పతిగిత్తను.
తామంతఃప్రసవాం దృష్ట్వా తారాం ప్రాహ బృహస్పతిః।
మదీయాయాం న తే యోనౌ గర్భో ధార్యః కథంచన ।। ౧-౨౫-౩౮
అవళు గర్భిణియాగిద్దుదన్ను నోడి బృహస్పతియు తారెగె హేళిదను: “నన్నదాద యోనియల్లి పరర గర్భవన్ను నీను ఎందూ ధరిసబారదు.”
అయోనావుత్సృజత్తం సా కుమారం దస్యుహంతమమ్ ।
ఇషీకాస్తంబమాసాద్య జ్వలంతమివ పావకమ్ ।। ౧-౨౫-౩౯
ఆగ తారెయు ఇషీక హుల్లిన ప్రదేశక్కె హోగి అల్లి పావకనంతె ప్రజ్వలిసుత్తిద్ద దస్యుహంతక కుమారనన్ను హెత్తళు.
జాతమాత్రః స భగవాందేవానామక్షిపద్వపుః ।
తతః సంశయమాపన్నా ఇమామకథయన్సురాః ।। ౧-౨౫-౪౦
హుట్టుత్తలే ఆ భగవానను తన్న శరీరకాంతియింద దేవతెగళ కాంతియన్ను కుగ్గువంతె మాడిదను. ఆగ సంశయపట్ట సురరు ఇదన్ను హేళతొడగిదరు:
సత్యం బ్రుహి సుతః కస్య సోమస్యాథ బృహస్పతేః ।
పృచ్ఛ్యమానా యదా దేవైర్నాహ సా సాధ్వసాధు వా ।। ౧-౨౫-౪౧
“సత్యవన్నే హేళు. ఇవను యార సుత? సోమనద్దో అథవా బృహస్పతియద్దో?” ఈ రీతి దేవతెగళు కేళుత్తిద్దరూ తారెయు సాధువాద అసాధువాద ఏనన్నూ హేళలే ఇల్ల.
తదా తాం శప్తుమారబ్ధః కుమారో దస్యుహంతమః ।
తం నివార్య తతో బ్రహ్మా తారాం పప్రచ్ఛ సంశయమ్ ।। ౧-౨౫-౪౨
ఆగ దస్యుహంతక కుమారను అవళిగె శాపవన్ను కొడలు హొరటాగ బ్రహ్మను అవనన్ను తడెదు తారెయల్లి సంశయవన్ను కేళిదను:
తదత్ర తథ్యం తద్బ్రూహి తారే కస్య సుతస్త్వయమ్ ।
సా ప్రాంజలిరువాచేదం బ్రహ్మాణం వరదం ప్రభుమ్ ।। ౧-౨౫-౪౩
“తారే! ఇవను యార పుత్రను! నిజవాగి హేళు!” ఆగ అవళు కైముగిదు వరద ప్రభు బ్రహ్మనిగె హేళిదళు:
సోమస్యేతి మహాత్మానం కుమారం దస్యుహంతమమ్ ।
తతస్తం మూర్ధ్న్యుపాఘ్రాయ సోమో ధాతా ప్రజాపతిః ।। ౧-౨౫-౪౪
“ఇవను సోమన మగ.” ఆగ ప్రజాపతి ధాతా సోమను దస్యుహంతక మహాత్మ కుమారన నెత్తియన్ను ఆఘ్రాణిసిదను.
బుధ ఇత్యకరోన్నామ తస్య పుత్రస్య ధీమతః ।
ప్రతికూలం చ గగనే సమభ్యుత్థిష్ఠతే బుధః ।। ౧-౨౫-౪౫
ఆ ధీమంత పుత్రనిగె బుధ ఎందు నామకరణవన్ను మాడిదను. బుధను గగనదల్లి ప్రతికూలవన్ను సూచిసుత్తా ఉదయవాగతొడగిదను.
ఉత్పాదయామాస తతః పుత్రం వై రాజపుత్రికా ।
తస్యాపత్యం మహారాజో బభూవైలః పురూరవాః ।। ౧-౨౫-౪౬
అనంతర బుధను వైరాజ మనువిన పుత్రి ఇలెయల్లి పుత్రనోర్వనన్ను హుట్టిసిదను. అవర ఆ పుత్రను మహారాజ పురూరవనాగిద్దను.
ఊర్వశ్యాం జజ్ఞిరే యస్య పుత్రాః సప్త మహాత్మనః ।
ప్రసహ్య ధర్షితస్తత్ర సోమో వై రాజయక్ష్మణా ।। ౧-౨౫-౪౭
మహాత్మ పురూరవనిగె ఊర్వశియల్లి ఏళు పుత్రరు హుట్టిదరు. ఇత్త హఠదిందాగి సోమను రాజయక్ష్మదింద పీడితనాదను.
తతో యక్ష్మాభిభూతస్తు సోమః ప్రక్షీణమండలః ।
జగామ శరణార్థాయ పితరం సోఽత్రిమేవ తు ।। ౧-౨౫-౪౮
యక్ష్మద కారణదింద తన్న మండలవన్ను కళెదుకొళ్ళుత్తిద్ద సోమను శరణనాగి తందె అత్రియల్లిగే హోదను.
తస్య తత్తాపశమనం చకారాత్రిర్మహాతపాః ।
స రాజయక్ష్మణా ముక్తః శ్రియా జజ్వాల సర్వతః ।। ౧-౨౫-౪౯
మహాతపస్వి అత్రియు అవన ఆ తాపవన్ను తణిసిదను. సోమను రాజయక్ష్మదింద ముక్తనాగి ఎల్ల కడెయు శ్రీయింద ప్రజ్వలిసిదను.
ఏవం సోమస్య వై జన్మ కీర్తితం కీర్తివర్ధనమ్ ।
వంశమస్య మహారాజ కీర్త్యమానం చ మే శృణు ।। ౧-౨౫-౫౦
మహారాజ! ఇగో నాను కీర్తియన్ను వర్ధిసువ సోమన జన్మద కురితు హేళిద్దేనె. అవన వంశవన్నూ వర్ణిసుత్తేనె. కేళు.
ధన్యమారోగ్యమాయుష్యం పుణ్యం సంకల్పసాధనమ్ ।
సోమస్య జన్మ శ్రుత్వైవ పాపేభ్యో విప్రముచ్యతే ।। ౧-౨౫-౫౧
సోమన జన్మద కురితు కేళువుదరిందలే మనుష్యను ఆరోగ్య-ఆయుష్య-పుణ్య మత్తు సంకల్పసాధనెగళింద ధన్యనాగి పాపగళిందలూ విమోచననాగుత్తానె.”
సమాప్తి
ఇతి శ్రీమహాభారతే ఖిలేషు హరివంశే హరివంశపర్వణి సోమోత్పత్తికథనే పంచవింశోఽధ్యాయః