ప్రవేశ
।। ఓం ఓం నమో నారాయణాయ।। శ్రీ వేదవ్యాసాయ నమః ।।
శ్రీ కృష్ణద్వైపాయన వేదవ్యాస విరచిత
శ్రీ మహాభారత
ఆశ్రమవాసిక పర్వ
నారదాగమన పర్వ
అధ్యాయ 45
సార
హస్తినాపురక్క నారదన ఆగమన; యుధిష్ఠిరను ధృతరాష్ట్రాదిగళ కురితు అవనల్లి ప్రశ్నిసిదుదు (1-8). ధృతరాష్ట్ర-గాంధారీ-కుంతియరు దావాగ్నియల్లి సుట్టుహోదుదన్ను నారదను తిళిసువుదు (9-38). యుధిష్ఠిరాదిగళ శోక (39-44).
15045001 వైశంపాయన ఉవాచ।
15045001a ద్వివర్షోపనివృత్తేషు పాండవేషు యదృచ్చయా।
15045001c దేవర్షిర్నారదో రాజన్నాజగామ యుధిష్ఠిరమ్।।
వైశంపాయనను హేళిదను: “పాండవరు హిందిరుగి ఎరడు వర్షగళాదనంతర దేవర్షి నారదను రాజ యుధిష్ఠిరనల్లిగె ఆగమిసిదను.
15045002a తమభ్యర్చ్య మహాబాహుః కురురాజో యుధిష్ఠిరః।
15045002c ఆసీనం పరివిశ్వస్తం ప్రోవాచ వదతాం వరః।।
మహాబాహు కురురాజ యుధిష్ఠిరను అవనన్ను అర్చిసిదను. విశ్రమిసికొండు ఆసనదల్లి కుళితిద్ద నారదనిగె వాగ్మిశ్రేష్ఠ యుధిష్ఠిరను హేళిదను:
15045003a చిరస్య ఖలు పశ్యామి భగవంతముపస్థితమ్।
15045003c కచ్చిత్తే కుశలం విప్ర శుభం వా ప్రత్యుపస్థితమ్।।
15045004a కే దేశాః పరిదృష్టాస్తే కిం చ కార్యం కరోమి తే।
15045004c తద్బ్రూహి ద్విజముఖ్య త్వమస్మాకం చ ప్రియోఽతిథిః।।
“విప్ర! బహుదినగళ నంతర నిమ్మ ఆగమనవన్ను నాను కాణుత్తిద్దేనె. నీవు కుశలరాగిద్దీరి తానే? ఎల్లవూ శుభవాగిదెయల్లవే? ఇల్లి బరువ మొదలు యావ ప్రదేశగళన్ను నోడిద్దిరి? నిమగె నాను యావ కార్యవన్ను మాడలి? ద్విజముఖ్య! అదన్ను హేళి. ఏకెందరె నీవు నమగె అత్యంత ప్రియరాద అతిథిగళు!”
15045005 నారద ఉవాచ।
15045005a చిరదృష్టోఽసి మే రాజన్నాగతోఽస్మి తపోవనాత్।
15045005c పరిదృష్టాని తీర్థాని గంగా చైవ మయా నృప।।
నారదను హేళిదను: “రాజన్! నిన్నన్ను నోడి బహళ సమయవాయితెందే తపోవనదింద నాను బందెను. నృప! బరువాగ తీర్థగళన్నూ గంగెయన్నూ నోడిదెను.”
15045006 యుధిష్ఠిర ఉవాచ।
15045006a వదంతి పురుషా మేఽద్య గంగాతీరనివాసినః।
15045006c ధృతరాష్ట్రం మహాత్మానమాస్థితం పరమం తపః।।
యుధిష్ఠిరను హేళిదను: “గంగాతీర నివాసి పురుషరు మహాత్మ ధృతరాష్ట్రను అల్లి పరమ తపస్సినల్లి నిరతనాగిరువనెందు హేళుత్తారె.
15045007a అపి దృష్టస్త్వయా తత్ర కుశలీ స కురూద్వహః।
15045007c గాంధారీ చ పృథా చైవ సూతపుత్రశ్చ సంజయః।।
నీవేనాదరూ అల్లి ఆ కురూద్వహనన్ను కండిరే? ధృతరాష్ట్ర, గాంధారీ, పృథె, మత్తు సూతపుత్ర సంజయరు కుశలరాగిరువరే?
15045008a కథం చ వర్తతే చాద్య పితా మమ స పార్థివః।
15045008c శ్రోతుమిచ్చామి భగవన్యది దృష్టస్త్వయా నృపః।।
భగవన్! ఇందు నన్న తందె ఆ పార్థివను హేగిద్దానె? నీవు ఆ నృపనన్ను కండిద్దరె అవన కురితు కేళలు బయసుత్తేనె.”
15045009 నారద ఉవాచ।
15045009a స్థిరీభూయ మహారాజ శృణు సర్వం యథాతథమ్।
15045009c యథా శ్రుతం చ దృష్టం చ మయా తస్మింస్తపోవనే।।
నారదను హేళిదను: “మహారాజ! ఆ తపోవనదల్లి నాను నోడిదుదన్ను మత్తు కేళిదుదన్ను ఎల్లవన్నూ యథావత్తాగి స్థిరచిత్తనాగి కేళు!
15045010a వనవాసనివృత్తేషు భవత్సు కురునందన।
15045010c కురుక్షేత్రాత్పితా తుభ్యం గంగాద్వారం యయౌ నృప।।
15045011a గాంధార్యా సహితో ధీమాన్వధ్వా కుంత్యా సమన్వితః।
15045011c సంజయేన చ సూతేన సాగ్నిహోత్రః సయాజకః।।
కురునందన! నీవు వనవాసదింద హిందిరుగిద నంతర నిన్న తందె ధీమాన్ నృపను గంధారీ, తమ్మన పత్ని కుంతి, సూత సంజయ, యాజకరు మత్తు అగ్నిహోత్రగళొందిగె కురుక్షేత్రదింద గంగాద్వారక్కె హోదను.
15045012a ఆతస్థే స తపస్తీవ్రం పితా తవ తపోధనః।
15045012c వీటాం ముఖే సమాధాయ వాయుభక్షోఽభవన్మునిః।।
అల్లి తపోధన మునియాద నిన్న తందెయు మరద చూరుగళన్ను బాయియల్లిట్టుకొండు గాళియన్నే ఆహారవన్నాగి సేవిసుత్తా తీవ్రవాద తపస్సన్ను ఆచరిసిదను.
15045013a వనే స మునిభిః సర్వైః పూజ్యమానో మహాతపాః।
15045013c త్వగస్థిమాత్రశేషః స షణ్మాసానభవన్నృపః।।
చర్మ మత్తు మూళెగళు మాత్ర ఉళిదిద్ద ఆ మహాతపస్వి నృపను వనదల్లి సర్వ మునిగళిందలూ గౌరవిసల్పట్టిద్దను. హాగె ఆరు తింగళుగళు కళెదవు.
15045014a గాంధారీ తు జలాహారా కుంతీ మాసోపవాసినీ।
15045014c సంజయః షష్ఠభక్తేన వర్తయామాస భారత।।
భారత! గాంధారియు నీరన్ను మాత్ర సేవిసుత్తిద్దళు. కుంతియు తింగళిగొమ్మె ఆహారవన్ను తెగెదుకొళ్ళుత్తిద్దళు. సంజయను ఆరుహొత్తిగొమ్మె (ప్రతి ఎరడనెయ రాత్రిగొమ్మె) ఆహార సేవనె మాడుత్తిద్దను.
15045015a అగ్నీంస్తు యాజకాస్తత్ర జుహువుర్విధివత్ప్రభో।
15045015c దృశ్యతోఽదృశ్యతశ్చైవ వనే తస్మిన్నృపస్య హ।।
ప్రభో! యాజకరు అగ్నియల్లి విధివత్తాగి హోమమాడుత్తిద్దరు. నృప ధృతరాష్ట్రను ఆ వనదల్లి కెలవొమ్మె కాణిసికొళ్ళుత్తిద్దను. ఇన్ను కెలవొమ్మె అదృశ్యనాగిబిడుత్తిద్దను.
15045016a అనికేతోఽథ రాజా స బభూవ వనగోచరః।
15045016c తే చాపి సహితే దేవ్యౌ సంజయశ్చ తమన్వయుః।।
హీగె నెలెయిల్లదే ఆ రాజను వనదల్లి సుత్తాడుత్తిద్దను. ఆ దేవియరిబ్బరూ సంజయనొందిగె అవనన్నే అనుసరిసి హోగుత్తిద్దరు.
15045017a సంజయో నృపతేర్నేతా సమేషు విషమేషు చ।
15045017c గాంధార్యాస్తు పృథా రాజంశ్చక్షురాసీదనిందితా।।
హళ్ళతిట్టుగళల్లి సంజయను నృపతియన్ను కొండొయ్యుత్తిద్దను. రాజన్! అనిందితె పృథెయు గాంధారియ కణ్ణాగిద్దళు.
15045018a తతః కదా చిద్గంగాయాః కచ్చే స నృపసత్తమః।
15045018c గంగాయామాప్లుతో ధీమానాశ్రమాభిముఖోఽభవత్।।
గంగాతీరదల్లిరువాగ ఒమ్మె ఆ ధీమాన్ నృపసత్తమను గంగెయల్లి మిందు ఆశ్రమద కడె హోగుత్తిద్దను.
15045019a అథ వాయుః సముద్భూతో దావాగ్నిరభవన్మహాన్।
15045019c దదాహ తద్వనం సర్వం పరిగృహ్య సమంతతః।।
ఆగ భిరుగాళియు బీసి మహా కాడ్గిచ్చు హత్తికొండితు. అదు వనదల్లిద్ద ఎల్లవన్నూ సుట్టు భస్మమాడితు.
15045020a దహ్యత్సు మృగయూథేషు ద్విజిహ్వేషు సమంతతః।
15045020c వరాహాణాం చ యూథేషు సంశ్రయత్సు జలాశయాన్।।
ఆ దావాగ్నియు వనదల్లిద్ద మృగసమూహగళన్నూ, సర్పగళన్నూ భస్మమాడితు. ఆనెగళ హిండుగళు నీరినల్లి ఆశ్రయవన్ను పడెయుత్తిద్దవు.
15045021a సమావిద్ధే వనే తస్మిన్ప్రాప్తే వ్యసన ఉత్తమే।
15045021c నిరాహారతయా రాజా మందప్రాణవిచేష్టితః।।
15045021e అసమర్థోఽపసరణే సుకృశౌ మాతరౌ చ తే।।
వనవు హత్తికొండు ఉరియుత్తిరువ ఆ మహా సంకటవాదాగ నిరాహారియాగిద్ద రాజన ప్రాణశక్తియు కుందిహోగిద్దు ఏనన్నూ మాడలిక్కాగదే హోదను. తుంబా కృశరాగిద్ద నిన్న ఇబ్బరు తాయందిరు కూడ ఆ దావాగ్నియింద తప్పిసికొండు హోగలు అసమర్థరాదరు.
15045022a తతః స నృపతిర్దృష్ట్వా వహ్నిమాయాంతమంతికాత్।
15045022c ఇదమాహ తతః సూతం సంజయం పృథివీపతే।।
పృథివీపతే! బెంకియు తన్న హత్తిర బరుత్తిరువుదన్ను కండు నృపతియు సూత సంజయనిగె ఇంతెందను:
15045023a గచ్చ సంజయ యత్రాగ్నిర్న త్వాం దహతి కర్హి చిత్।
15045023c వయమత్రాగ్నినా యుక్తా గమిష్యామః పరాం గతిమ్।।
“సంజయ! హోగు! అగ్నియు నిన్నన్ను సుడదిరువల్లిగె ఎల్లియాదరూ హోగు! నావు ఇల్లి అగ్నియల్లి సేరి పరమ గతియన్ను సేరుత్తేవె!”
15045024a తమువాచ కిలోద్విగ్నః సంజయో వదతాం వరః।
15045024c రాజన్మృత్యురనిష్టోఽయం భవితా తే వృథాగ్నినా।।
అత్యంత ఉద్విగ్ననాగిద్ద మాతుగారరరల్లి శ్రేష్ఠ సంజయను అవనిగె ఉత్తరిసిదను: “రాజన్! వృథా అగ్నియల్లి సుట్టు మృత్యువన్ను పడెయువుదు నినగె అనిష్టవాదుదు.
15045025a న చోపాయం ప్రపశ్యామి మోక్షణే జాతవేదసః।
15045025c యదత్రానంతరం కార్యం తద్భవాన్వక్తుమర్హతి।।
ఆదరె అగ్నియింద తప్పిసికొళ్ళువ యావ ఉపాయవన్నూ కాణుత్తిల్ల. ముందె ఏనన్ను మాడబేకెందు నీను హేళబేకు!”
15045026a ఇత్యుక్తః సంజయేనేదం పునరాహ స పార్థివః।
15045026c నైష మృత్యురనిష్టో నో నిఃసృతానాం గృహాత్స్వయమ్।।
సంజయను హీగె హేళలు రాజను పునః హేళిదను: “స్వ-ఇచ్ఛెయిందలే మనెయింద హొరహొరట నమగె ఈ మృత్యువు అనిష్టవెనిసువుదిల్ల.
15045027a జలమగ్నిస్తథా వాయురథ వాపి వికర్శనమ్।
15045027c తాపసానాం ప్రశస్యంతే గచ్చ సంజయ మాచిరమ్।।
జల-అగ్ని-వాయు అథవా ఉపవాస ఇవు తాపసిగళిగె ప్రశస్తవాదవుగళు. ఆదుదరింద సంజయ నీను హొరటుహోగు! తడమాడబేడ!”
15045028a ఇత్యుక్త్వా సంజయం రాజా సమాధాయ మనస్తదా।
15045028c ప్రాఙ్ముఖః సహ గాంధార్యా కుంత్యా చోపావిశత్తదా।।
సంజయనిగె హీగె హేళి రాజను మనస్సన్ను ఏకాగ్రగొళిసి కుంతి మత్తు గాంధారియరొడనె పూర్వాభిముఖవాగి కుళితుకొండను.
15045029a సంజయస్తం తథా దృష్ట్వా ప్రదక్షిణమథాకరోత్।
15045029c ఉవాచ చైనం మేధావీ యుంక్ష్వాత్మానమితి ప్రభో।।
అదన్ను నోడి మేధావీ సంజయను అవరిగె ప్రదక్షిణె మాడి “ప్రభో! మనస్సన్ను ఆత్మనల్లి సంయోజిసు!” ఎందు హేళిదను.
15045030a ఋషిపుత్రో మనీషీ స రాజా చక్రేఽస్య తద్వచః।
15045030c సన్నిరుధ్యేంద్రియగ్రామమాసీత్కాష్ఠోపమస్తదా।।
అవన మాతినంతె ఋషిపుత్ర మనీషీ రాజా ధృతరాష్ట్రను ఇంద్రియగళన్ను నిరోధిసి మనస్సన్ను ఆత్మనల్లి లీనగొళిసి కట్టిగెయంతె నిశ్చేష్టనాదను.
15045031a గాంధారీ చ మహాభాగా జననీ చ పృథా తవ।
15045031c దావాగ్నినా సమాయుక్తే స చ రాజా పితా తవ।।
మహాభాగె గాంధారి, నిన్న జనని పృథె మత్తు నిన్న తందె రాజనూ కూడ దావాగ్నియల్లి ఒందాదరు.
15045032a సంజయస్తు మహామాత్రస్తస్మాద్దావాదముచ్యత।
15045032c గంగాకూలే మయా దృష్టస్తాపసైః పరివారితః।।
మహామాత్ర సంజయనాదరో దావాగ్నియింద తప్పిసికొండను. తాపసరింద సుత్తువరెదు కుళితిద్ద అవనన్ను నాను గంగాకూలదల్లి నోడిదెను.
15045033a స తానామంత్ర్య తేజస్వీ నివేద్యైతచ్చ సర్వశః।
15045033c ప్రయయౌ సంజయః సూతో హిమవంతం మహీధరమ్।।
తేజస్వి సూత సంజయను ఇవెల్లవన్నూ అవరిగె తిళిసి హేళి హిమవత్పర్వతక్కె హొరటుహోదను.
15045034a ఏవం స నిధనం ప్రాప్తః కురురాజో మహామనాః।
15045034c గాంధారీ చ పృథా చైవ జనన్యౌ తే నరాధిప।।
నరాధిప! హీగె మహామనస్వి కురురాజ, గాంధారీ మత్తు నిన్న జనని పృథెయరు నిధనహొందిదరు.
15045035a యదృచ్చయానువ్రజతా మయా రాజ్ఞః కలేవరమ్।
15045035c తయోశ్చ దేవ్యోరుభయోర్దృష్టాని భరతర్షభ।।
భరతర్షభ! నాను అరణ్యదల్లి సంచరిసుత్తిరువాగ ఆకస్మికవాగి రాజన మత్తు ఆ ఇబ్బరు దేవియర కళేబరగళన్ను నోడిదెను.
15045036a తతస్తపోవనే తస్మిన్సమాజగ్ముస్తపోధనాః।
15045036c శ్రుత్వా రాజ్ఞస్తథా నిష్ఠాం న త్వశోచన్గతిం చ తే।।
ఆగ ఆ తపోవనదల్లిద్ద తపోధనరు అల్లిగె ఆగమిసిదరు. రాజన కురితు కేళిద ఆ నిష్ఠావంతరు అవన మరణద కురితు శోకిసలిల్ల.
15045037a తత్రాశ్రౌషమహం సర్వమేతత్పురుషసత్తమ।
15045037c యథా చ నృపతిర్దగ్ధో దేవ్యౌ తే చేతి పాండవ।।
పురుషసత్తమ! పాండవ! అల్లియే నాను రాజ మత్తు ఇబ్బరు దేవియర కురితు ఎల్లవన్నూ కేళిదెను.
15045038a న శోచితవ్యం రాజేంద్ర స్వంతః స పృథివీపతిః।
15045038c ప్రాప్తవానగ్నిసంయోగం గాంధారీ జననీ చ తే।।
రాజేంద్ర! ఆ రాజ, గాంధారీ మత్తు నిన్న జననియరు స్వయం తావే అగ్నియల్లి సేరికొండిదుదరింద అవర కురితు నీను శోకిసబారదు.””
15045039 వైశంపాయన ఉవాచ।
15045039a ఏతచ్చ్రుత్వా తు సర్వేషాం పాండవానాం మహాత్మనామ్।
15045039c నిర్యాణం ధృతరాష్ట్రస్య శోకః సమభవన్ మహాన్।।
వైశంపాయనను హేళిదను: “ధృతరాష్ట్రన నిర్యాణద కురితు కేళి ఆ ఎల్ల మహాత్మ పాండవరిగూ మహాశోకవుంటాయితు.
15045040a అంతఃపురాణాం చ తదా మహానార్తస్వరోఽభవత్।
15045040c పౌరాణాం చ మహారాజ శ్రుత్వా రాజ్ఞస్తదా గతిమ్।।
మహారాజ! రాజన మరణవార్తెయన్ను కేళి అంతఃపురదల్లి మత్తు పౌరజనరల్లి మహా ఆర్తనాదవుంటాయితు.
15045041a అహో ధిగితి రాజా తు విక్రుశ్య భృశదుఃఖితః।
15045041c ఊర్ధ్వబాహుః స్మరన్మాతుః ప్రరురోద యుధిష్ఠిరః।।
15045041e భీమసేనపురోగాశ్చ భ్రాతరః సర్వ ఏవ తే।।
అత్యంత దుఃఖితనాద రాజా యుధిష్ఠిరను తన్న తాయియన్ను స్మరిసికొండు బాహుగళెరడన్నూ మేలక్కెత్తి “అయ్యో! ననగె ధిక్కారవిరలి!” ఎందు కూగికొళ్ళుత్తా రోదిసిదను. భీమసేననే మొదలాద ఎల్ల సహోదరరూ రోదిసిదరు.
15045042a అంతఃపురేషు చ తదా సుమహాన్రుదితస్వనః।
15045042c ప్రాదురాసీన్మహారాజ పృథాం శ్రుత్వా తథాగతామ్।।
మహారాజ! పృథెయు మరణహొందిదన్ను కేళి అంతఃపురదల్లియూ మహా రోదనవు కేళిబందితు.
15045043a తం చ వృద్ధం తథా దగ్ధం హతపుత్రం నరాధిపమ్।
15045043c అన్వశోచంత తే సర్వే గాంధారీం చ తపస్వినీమ్।।
పుత్రరన్ను కళెదుకొండ వృద్ధ నరాధిప మత్తు తపస్వినీ గాంధారియ కురితు ఎల్లరూ శోకిసిదరు.
15045044a తస్మిన్నుపరతే శబ్దే ముహూర్తాదివ భారత।
15045044c నిగృహ్య బాష్పం ధైర్యేణ ధర్మరాజోఽబ్రవీదిదమ్।।
భారత! స్వల్ప హొత్తు కళెదనంతర శోకశబ్ధవు కడిమెయాగలు ధర్మరాజను ధైర్యదింద కణ్ణీరన్ను తడెహిడిదు ఈ రీతి హేళిదను.
సమాప్తి
ఇతి శ్రీమహాభారతే ఆశ్రమవాసికే పర్వణి నారదాగమనపర్వణి దావాగ్నినా ధృతరాష్ట్రాదిదాహే పంచచత్వారింశోఽధ్యాయః।।
ఇదు శ్రీమహాభారతదల్లి ఆశ్రమవాసికపర్వదల్లి నారదాగమనపర్వదల్లి దావాగ్నినా ధృతరాష్ట్రాదిదాహ ఎన్నువ నల్వత్తైదనే అధ్యాయవు.