ప్రవేశ
।। ఓం ఓం నమో నారాయణాయ।। శ్రీ వేదవ్యాసాయ నమః ।।
శ్రీ కృష్ణద్వైపాయన వేదవ్యాస విరచిత
శ్రీ మహాభారత
అశ్వమేధిక పర్వ
అశ్వమేధిక పర్వ
అధ్యాయ 55
సార
ఉత్తంకను గురుశుశ్రూషెయింద పడెదుకొండిద్ద తపఃశక్తియ వర్ణనె (1-13). ఉత్తంకన గురుపత్ని అహల్యెయు గురుదక్షిణెయాగి సౌదాసన పత్నియల్లిరువ దివ్య కుండలగళన్ను కేళిదుదు (14-29). ఉత్తంకను వనదల్లిద్ద నరభక్షక సౌదాసనన్ను నోడిదుదు (30-35).
14055001 జనమేజయ ఉవాచ
14055001a ఉత్తంకః కేన తపసా సంయుక్తః సుమహాతపాః।
14055001c యః శాపం దాతుకామోఽభూద్విష్ణవే ప్రభవిష్ణవే।।
జనమేజయను హేళిదను: “ఎల్లవుగళ ఉత్పత్తిగే కారణనాద విష్ణువిగే శాపవన్ను కొడలు బయసిద్ద ఆ మహాతపస్వీ ఉత్తంకను యావ తపస్సిన శక్తియన్ను హొందిద్దను?”
14055002 వైశంపాయన ఉవాచ
14055002a ఉత్తంకో మహతా యుక్తస్తపసా జనమేజయ।
14055002c గురుభక్తః స తేజస్వీ నాన్యం కం చిదపూజయత్।।
వైశంపాయనను హేళిదను: “జనమేజయ! ఉత్తంకను మహా తపఃశక్తియుళ్ళవనాగిద్దను. గురుభక్తనాగిద్ద ఆ తేజస్వియు అన్య యారన్నూ ఎందూ పూజిసుత్తిరలిల్ల.
14055003a సర్వేషామృషిపుత్రాణామేష చాసీన్మనోరథః।
14055003c ఔత్తంకీం గురువృత్తిం వై ప్రాప్నుయామితి భారత।।
భారత! ఎల్ల ఋషిపుత్రర మనోరథవూ ఉత్తంకనిగిద్దంథహ గురుభక్తియన్ను పడెయబేకు ఎంబుదాగిత్తు.
14055004a గౌతమస్య తు శిష్యాణాం బహూనాం జనమేజయ।
14055004c ఉత్తంకేఽభ్యధికా ప్రీతిః స్నేహశ్చైవాభవత్తదా।।
గౌతమనిగె అనేక శిష్యరిద్దరు. ఆదరూ ఉత్తంకన మేలె అవనిగె అధిక ప్రీతి-స్నేహగళిద్దవు.
14055005a స తస్య దమశౌచాభ్యాం విక్రాంతేన చ కర్మణా।
14055005c సమ్యక్చైవోపచారేణ గౌతమః ప్రీతిమానభూత్।।
అవను దమ, శౌచ, విక్రమ కర్మగళు మత్తు ఉత్తమ ఉపచారగళింద గౌతమనిగె ప్రీతిపాత్రనాగిద్దను.
14055006a అథ శిష్యసహస్రాణి సమనుజ్ఞాయ గౌతమః।
14055006c ఉత్తంకం పరయా ప్రీత్యా నాభ్యనుజ్ఞాతుమైచ్చత।।
గౌతమను తన్న సహస్రారు శిష్యరిగె హోగలు అనుమతియన్నిత్తను. ఆదరె పరమప్రీతియ కారణదింద ఉత్తంకనిగె హోగలు అనుమతియన్ను నీడలు బయసలిల్ల.
14055007a తం క్రమేణ జరా తాత ప్రతిపేదే మహామునిమ్।
14055007c న చాన్వబుధ్యత తదా స మునిర్గురువత్సలః।।
మగూ! క్రమేణ మహాముని ఉత్తంకను ముప్పాదను. గురువత్సలనాగిద్ద అవనిగె తాను ముప్పాగిద్దుదర అరివెయూ ఉంటాగిరలిల్ల.
14055008a తతః కదా చిద్రాజేంద్ర కాష్ఠాన్యానయితుం యయౌ।
14055008c ఉత్తంకః కాష్ఠభారం చ మహాంతం సముపానయత్।।
రాజేంద్ర! హీగిరలు ఒమ్మె ఉత్తంకను కట్టిగెయన్ను తరలు హోదను. అవను కట్టిగెయ దొడ్డ హొరెయన్ను సంగ్రహిసిదను.
14055009a స తు భారాభిభూతాత్మా కాష్ఠభారమరిందమ।
14055009c నిష్పిపేష క్షితౌ రాజన్పరిశ్రాంతో బుభుక్షితః।।
రాజన్! అరిందమ! కట్టిగెయ భారదింద అవను బళలిదను. ఆగ అవను హొత్తిద్ద కట్టిగెయ హొరెయన్ను కెళగిళిసలు ప్రయత్నిసిదను.
14055010a తస్య కాష్ఠే విలగ్నాభూజ్జటా రూప్యసమప్రభా।
14055010c తతః కాష్ఠైః సహ తదా పపాత ధరణీతలే।।
బెళ్ళియంతె హొళెయుత్తిద్ద అవన జటెయు కట్టిగెయ హొరెయల్లి సిలుకికొండిద్దుదరింద ఆగ అవను కట్టిగెయ హొరెయొందిగె నెలద మేలె బిద్దను.
14055011a తతః స భారనిష్పిష్టః క్షుధావిష్టశ్చ భార్గవః।
14055011c దృష్ట్వా తాం వయసోఽవస్థాం రురోదార్తస్వరం తదా।।
కట్టిగెయ హొరెయ భారదింద జజ్జిహోగిద్ద మత్తు హసివెయింద బళలిద్ద ఆ భార్గవను తన్న ముప్పిన అవస్థెయన్ను కండు ఆర్తస్వరదల్లి రోదిసిదను.
14055012a తతో గురుసుతా తస్య పద్మపత్రనిభేక్షణా।
14055012c జగ్రాహాశ్రూణి సుశ్రోణీ కరేణ పృథులోచనా।
14055012e పితుర్నియోగాద్ధర్మజ్ఞా శిరసావనతా తదా।।
ఆగ తందెయ ఆజ్ఞెయంతె పద్మపత్రదంతె విశాల ముఖవిద్ద, విశాల కణ్ణుగళిద్ద, గురు గౌతమన మగళు ధర్మజ్ఞె సుశ్రోణియు తలెయన్ను తగ్గిసి తన్న కైగళింద ఉత్తంకన కణ్ణీరన్ను హిడిదళు.
14055013a తస్యా నిపేతతుర్దగ్ధౌ కరౌ తైరశ్రుబిందుభిః।
14055013c న హి తానశ్రుపాతాన్వై శక్తా ధారయితుం మహీ।।
ఉత్తంకన కణ్ణీరిన హనిగళింద అవళ కైగళు సుట్టు కెళక్కె బిద్దవు. హాగె కెళగె బిద్ద కణ్ణీరన్ను భూమియూ కూడ తడెదుకొళ్ళలు శక్తళాగలిల్ల.
14055014a గౌతమస్త్వబ్రవీద్విప్రముత్తంకం ప్రీతమానసః।
14055014c కస్మాత్తాత తవాద్యేహ శోకోత్తరమిదం మనః।
14055014e స స్వైరం బ్రూహి విప్రర్షే శ్రోతుమిచ్చామి తే వచః।।
ఆగ ప్రీతమానసనాద గౌతమను ఉత్తంకనిగె హేళిదను: “మగూ! ఇందు నిన్న మనస్సేకె శోకదింద వ్యాకులగొండిదె? విప్రర్షే! బేగ హేళు! నిన్న మాతన్ను కేళలు బయసుత్తేనె!”
14055015 ఉత్తంక ఉవాచ
14055015a భవద్గతేన మనసా భవత్ప్రియచికీర్షయా।
14055015c భవద్భక్తిగతేనేహ భవద్భావానుగేన చ।।
ఉత్తంకను హేళిదను: “నిమగె ప్రియవన్నుంటుమాడలు బయసి నిమ్మల్లియే మనస్సన్నిట్టు నిమ్మమేలిన భక్తియిందాగి నిమ్మన్నే అనుసరిసుత్తా బందిద్దేనె.
14055016a జరేయం నావబుద్ధా మే నాభిజ్ఞాతం సుఖం చ మే।
14055016c శతవర్షోషితం హి త్వం న మామభ్యనుజానథాః।।
ననగె ముప్పాగిదుదర అరివెయూ ననగాగలిల్ల. నాను సుఖవన్నే అనుభవిసిల్ల. నిమ్మొడనె నూరు వర్షగళన్ను కళెదరూ హోగలు ననగె నిమ్మింద అనుమతియు దొరకలిల్ల.
14055017a భవతా హ్యభ్యనుజ్ఞాతాః శిష్యాః ప్రత్యవరా మయా।
14055017c ఉపపన్నా ద్విజశ్రేష్ఠ శతశోఽథ సహస్రశః।।
ద్విజశ్రేష్ఠ! నన్న నంతర బందిద్ద నిమ్మ నూరారు సహస్రారు శిష్యరిగె హోగలు నీవు అనుమతియన్ను నీడిద్దీరి.”
14055018 గౌతమ ఉవాచ
14055018a త్వత్ప్రీతియుక్తేన మయా గురుశుశ్రూషయా తవ।
14055018c వ్యతిక్రామన్మహాన్కాలో నావబుద్ధో ద్విజర్షభ।।
గౌతమను హేళిదను: “ద్విజర్షభ! ప్రీతియుక్తవాద నిన్న గురుశుశ్రూషెయింద ననగె దీర్ఘ కాలవు కళెదద్దే తిళియలిల్ల!
14055019a కిం త్వద్య యది తే శ్రద్ధా గమనం ప్రతి భార్గవ।
14055019c అనుజ్ఞాం గృహ్య మత్తస్త్వం గృహాన్గచ్చస్వ మా చిరమ్।।
భార్గవ! ఒందువేళె నినగె హోగువ శ్రద్ధెయిద్దరె నన్న అనుజ్ఞెయన్ను పడెదు తడమాడదే నిన్న మనెగె హోగు!”
14055020 ఉత్తంక ఉవాచ
14055020a గుర్వర్థం కం ప్రయచ్చామి బ్రూహి త్వం ద్విజసత్తమ।
14055020c తముపాకృత్య గచ్చేయమనుజ్ఞాతస్త్వయా విభో।।
ఉత్తంకను హేళిదను: “ద్విజసత్తమ! విభో! గురువిగాగి నాను ఏను మాడబేకెందు హేళి. అదన్ను మాడి నిమ్మ అనుజ్ఞెయంతె హోగుత్తేనె.”
14055021 గౌతమ ఉవాచ
14055021a దక్షిణా పరితోషో వై గురూణాం సద్భిరుచ్యతే।
14055021c తవ హ్యాచరతో బ్రహ్మంస్తుష్టోఽహం వై న సంశయః।।
గౌతమను హేళిదను: “బ్రాహ్మణ! గురుసేవెయే గురువిగె నీడువ దక్షిణెయెందు సత్పురుషరు హేళుత్తారె. నిన్న ఆచరణెయింద నాను సంతుష్టనాగిద్దేనె ఎన్నువుదరల్లి సంశయవే ఇల్ల.
14055022a ఇత్థం చ పరితుష్టం మాం విజానీహి భృగూద్వహ।
14055022c యువా షోడశవర్షో హి యదద్య భవితా భవాన్।।
భృగూద్వహ! ఈగాగలే నీను నన్నన్ను సంతుష్టిగొళిసిద్దీయె ఎందు తిళిదుకో! నీను ఇందు హదినారు వర్షద యువకనాగువె!
14055023a దదామి పత్నీం కన్యాం చ స్వాం తే దుహితరం ద్విజ।
14055023c ఏతామృతే హి నాన్యా వై త్వత్తేజోఽర్హతి సేవితుమ్।।
ద్విజ! నన్న పుత్రి కన్యెయన్ను నినగె పత్నియన్నాగి కొడుత్తేనె. అవళ హొరతు బేరె యారూ తేజోన్వితనాద నిన్న సేవెగైయలారరు.”
14055024a తతస్తాం ప్రతిజగ్రాహ యువా భూత్వా యశస్వినీమ్।
14055024c గురుణా చాభ్యనుజ్ఞాతో గురుపత్నీమథాబ్రవీత్।।
అనంతర అవను యువకనాగి యశస్వినీ గురుపుత్రియన్ను స్వీకరిసిదను. గురువినింద అప్పణెపడెదు అవను గురుపత్నియల్లి హీగె కేళిదను:
14055025a కిం భవత్యై ప్రయచ్చామి గుర్వర్థం వినియుంక్ష్వ మామ్।
14055025c ప్రియం హి తవ కాంక్షామి ప్రాణైరపి ధనైరపి।।
“గురుదక్షిణెయాగి నిమగె ఏనన్ను తరలి? ననగె అప్పణె కొడి. ప్రాణదిందలాదరూ ధనగళిందలాదరూ నిమగె ప్రియవాదుదన్ను మాడలు బయసుత్తేనె.
14055026a యద్దుర్లభం హి లోకేఽస్మిన్రత్నమత్యద్భుతం భవేత్।
14055026c తదానయేయం తపసా న హి మేఽత్రాస్తి సంశయః।।
ఈ లోకదల్లి దుర్లభవూ అద్భుతవూ ఆద రత్నవిద్దరె అదన్నూ నన్న తపస్సిన ప్రభావదింద తందుకొడుత్తేనె. అదరల్లి సంశయవిల్లదిరలి!”
14055027 అహల్యోవాచ
14055027a పరితుష్టాస్మి తే పుత్ర నిత్యం భగవతా సహ।
14055027c పర్యాప్తయే తద్భద్రం తే గచ్చ తాత యథేచ్చకమ్।।
అహల్యెయు హేళిదళు: “పుత్ర! నిత్యవూ నిన్న సేవెయింద నాను పరితుష్టళాగిద్దేనె. ఇదే సాకు. మగూ! నినగె మంగళవాగలి! ఇష్టవిద్దల్లిగె హోగు!””
14055028 వైశంపాయన ఉవాచ
14055028a ఉత్తంకస్తు మహారాజ పునరేవాబ్రవీద్వచః।
14055028c ఆజ్ఞాపయస్వ మాం మాతః కర్తవ్యం హి ప్రియం తవ।।
వైశంపాయనను హేళిదను: “మహారాజ! ఉత్తంకనాదరో “మాతే! నిమగె ప్రియవాద ఏనన్ను మాడలి ఆజ్ఞాపిసి!” ఎందు పునః కేళికొండను.
14055029 అహల్యోవాచ
14055029a సౌదాసపత్న్యా విదితే దివ్యే వై మణికుండలే।
14055029c తే సమానయ భద్రం తే గుర్వర్థః సుకృతో భవేత్।।
అహల్యెయు హేళిదళు: “సౌదాసన పత్నియు దివ్యవాద మణికుండలగళన్ను పడెదిద్దాళె ఎందు తిళిదిదె. అవుగళన్ను తా! గురుదక్షిణెయాగి ఇదే సాకాగుత్తదె. నినగె మంగళవాగలి!”
14055030a స తథేతి ప్రతిశ్రుత్య జగామ జనమేజయ।
14055030c గురుపత్నీప్రియార్థం వై తే సమానయితుం తదా।।
జనమేజయ! హాగెయే ఆగలెందు హేళి అవను గురుపత్నిగాగి అవుగళన్ను తరలు హోదను.
14055031a స జగామ తతః శీఘ్రముత్తంకో బ్రాహ్మణర్షభః।
14055031c సౌదాసం పురుషాదం వై భిక్షితుం మణికుండలే।।
అనంతర ఆ బ్రాహ్మణర్షభ ఉత్తంకను నరభక్షకనాగిద్ద సౌదాసనల్లి మణికుండలగళ భిక్షెయన్ను కేళలు శీఘ్రవాగి హోదను.
14055032a గౌతమస్త్వబ్రవీత్పత్నీముత్తంకో నాద్య దృశ్యతే।
14055032c ఇతి పృష్టా తమాచష్ట కుండలార్థం గతం తు వై।।
గౌతమను “ఇందు ఉత్తంకను కాణుత్తిల్లవల్ల!” ఎందు పత్నియల్లి కేళిదను. అదక్కె అవళు “కుండలగళన్ను తరలు హోగిద్దానె” ఎందు హేళిదళు.
14055033a తతః ప్రోవాచ పత్నీం స న తే సమ్యగిదం కృతమ్।
14055033c శప్తః స పార్థివో నూనం బ్రాహ్మణం తం వధిష్యతి।।
ఆగ అవను పత్నిగె హేళిదను: “నీను మాడిదుదు ఒళ్ళెయదాగలిల్ల. ఆ రాజను శాపగ్రస్తనాగిద్దానె. అవను బ్రాహ్మణనన్ను వధిసుత్తానె!”
14055034 అహల్యోవాచ
14055034a అజానంత్యా నియుక్తః స భగవన్బ్రాహ్మణోఽద్య మే।
14055034c భవత్ప్రసాదాన్న భయం కిం చిత్తస్య భవిష్యతి।।
అహల్యెయు హేళిదళు: “భగవన్! తిళియదే ఇందు నాను ఆ బ్రాహ్మణనన్ను కళుహిసిబిట్టె! ఆదరె నిమ్మ అనుగ్రహవిరువాగ అవనిగె ఏనూ ఆగువుదిల్ల.”
14055035a ఇత్యుక్తః ప్రాహ తాం పత్నీమేవమస్త్వితి గౌతమః।
14055035c ఉత్తంకోఽపి వనే శూన్యే రాజానం తం దదర్శ హ।।
ఇదక్కె గౌతమను తన్న పత్నిగె “అదు హాగెయే ఆగలి!” ఎందు హేళిదను. ఉత్తంకనాదరో శూన్య వనదల్లి రాజ సౌదాసనన్ను కండను.”
సమాప్తి
ఇతి శ్రీమహాభారతే అశ్వమేధికపర్వణి ఉత్తంకోపాఖ్యానే కుండలాహరణే పంచపంచాశత్తమోఽధ్యాయః।।
ఇదు శ్రీమహాభారతదల్లి అశ్వమేధికపర్వదల్లి ఉత్తంకోపాఖ్యానే కుండలాహరణ ఎన్నువ ఐవత్తైదనే అధ్యాయవు.