ప్రవేశ
।। ఓం ఓం నమో నారాయణాయ।। శ్రీ వేదవ్యాసాయ నమః ।।
శ్రీ కృష్ణద్వైపాయన వేదవ్యాస విరచిత
శ్రీ మహాభారత
అశ్వమేధిక పర్వ
అశ్వమేధిక పర్వ
అధ్యాయ 36
సార
కృష్ణను అర్జుననిగె మోక్ష విషయక గురు-శిష్యర సంవాదవన్ను ముందువరిసి హేళిదుదు (1-36).
14036001 బ్రహ్మోవాచ
14036001a తదవ్యక్తమనుద్రిక్తం సర్వవ్యాపి ధ్రువం స్థిరమ్।
14036001c నవద్వారం పురం విద్యాత్త్రిగుణం పంచధాతుకమ్।।
14036002a ఏకాదశపరిక్షేపం మనో వ్యాకరణాత్మకమ్।
14036002c బుద్ధిస్వామికమిత్యేతత్పరమేకాదశం భవేత్।।
బ్రహ్మను హేళిదను: “సత్త్వ-రజ-తమోగుణగళ సమావస్థెయల్లిరువుదే అవ్యక్త-ప్రకృతి. అదు సర్వ వ్యాపి, నిశ్చితవాదుదు మత్తు స్థిరవాదుదు. త్రిగుణగళల్లి విషమతెయుంటాదాగ పంచధాతుగళ ఉత్పత్తియాగి, నవద్వారగళుళ్ళ పుర (శరీర) వు నిర్మితగొళ్ళుత్తదె. ఆ పురదల్లిరువ ఆత్మనన్ను విషయగళ కడె ప్రేరేపిసువ మనస్సన్నూ సేరి హన్నొందు ఇంద్రియగళివె. బుద్ధియే ఇవుగళిగె స్వామి. హన్నొందు ఇంద్రియగళల్లి మనస్సే హెచ్చినదు.
14036003a త్రీణి స్రోతాంసి యాన్యస్మిన్నాప్యాయంతే పునః పునః।
14036003c ప్రణాడ్యస్తిస్ర ఏవైతాః ప్రవర్తంతే గుణాత్మికాః।।
ఈ మనస్సినల్లి మూరు గుణాత్మక చిలుమెగళు పునః పునః తుంబి హరియుత్తిరుత్తవె.
14036004a తమో రజస్తథా సత్త్వం గుణానేతాన్ప్రచక్షతే।
14036004c అన్యోన్యమిథునాః సర్వే తథాన్యోన్యానుజీవినః।।
ఈ గుణగళు తమ, రజస్ మత్తు సత్త్వగళెందు హేళుత్తారె. ఇవెల్లవూ అన్యోన్యరన్ను సేరికొండే ఇరుత్తవె మత్తు అన్యోన్యరన్ను అవలంబిసిరుత్తవె.
14036005a అన్యోన్యాపాశ్రయాశ్చైవ తథాన్యోన్యానువర్తినః।
14036005c అన్యోన్యవ్యతిషక్తాశ్చ త్రిగుణాః పంచ ధాతవః।।
ఇవుగళు అన్యోన్యరన్ను ఆశ్రయిసిరుత్తవె. అన్యోన్యరన్ను అనుసరిసుత్తిరుత్తవె. అన్యోన్యరొడనె సేరి హోగుత్తవె. పంచధాతుగళూ త్రిగుణాత్మకవాగివె.
14036006a తమసో మిథునం సత్త్వం సత్త్వస్య మిథునం రజః।
14036006c రజసశ్చాపి సత్త్వం స్యాత్సత్త్వస్య మిథునం తమః।।
తమస్సిగె సత్త్వవు జొతెయాగిరుత్తదె. సత్త్వక్కె రజస్సు జొతెయాగిరుత్తదె. రజస్సిగె సత్త్వవు జొతెయాగిరుత్తదె. సత్త్వక్కె తమస్సు జొతెయాగిరుత్తదె.
14036007a నియమ్యతే తమో యత్ర రజస్తత్ర ప్రవర్తతే।
14036007c నియమ్యతే రజో యత్ర సత్త్వం తత్ర ప్రవర్తతే।।
తమోగుణక్కె తడెయుంటాదరె అల్లి రజోగుణవు హుట్టికొళ్ళుత్తదె. రజోగుణక్కె తడెయుంటాదరె అల్లి సత్త్వవు హుట్టికొళ్ళుత్తదె.
14036008a నైశాత్మకం తమో విద్యాత్త్రిగుణం మోహసంజ్ఞితమ్।
14036008c అధర్మలక్షణం చైవ నియతం పాపకర్మసు।।
తమోగుణవు అంధకారస్వరూపవన్ను హొందిదె. త్రిగుణాత్మికవాద ఇదన్ను మోహవెందూ కరెయుత్తారె. ఇదు అధర్మద లక్షణ. పాపకర్మిగళల్లి ఇదు అవశ్యవాగి ఇరుత్తదె.
14036009a ప్రవృత్త్యాత్మకమేవాహూ రజః పర్యాయకారకమ్।
14036009c ప్రవృత్తం సర్వభూతేషు దృశ్యతోత్పత్తిలక్షణమ్।।
రజోగుణవు ప్రవృత్త్యాత్మక ఎన్నుత్తారె. ఇదు పరివర్తనెయ కారక. సర్వభూతగళల్లియూ ఇదు ప్రవృత్తవాగిదె. ఉత్పత్తిలక్షణవాగి తోరుత్తదె.
14036010a ప్రకాశం సర్వభూతేషు లాఘవం శ్రద్దధానతా।
14036010c సాత్త్వికం రూపమేవం తు లాఘవం సాధుసంమితమ్।।
సర్వభూతగళల్లిరువ ప్రకాశవే సాత్విక. ఇదు నిరాడంబర (సరళతె) మత్తు శ్రద్ధాయుక్తవాదుదు. సాత్త్విక రూపవాద నిరాడంబరవన్నే సాధుగళు ప్రశంసిసుత్తారె.
14036011a ఏతేషాం గుణతత్త్వం హి వక్ష్యతే హేత్వహేతుభిః।
14036011c సమాసవ్యాసయుక్తాని తత్త్వతస్తాని విత్త మే।।
నాను ఈగ ఈ గుణతత్త్వగళ కురితు సంక్షేపవాగియూ విస్తారవాగియూ హేళుత్తేనె కేళి.
14036012a సంమోహోఽజ్ఞానమత్యాగః కర్మణామవినిర్ణయః।
14036012c స్వప్నః స్తంభో భయం లోభః శోకః సుకృతదూషణమ్।।
14036013a అస్మృతిశ్చావిపాకశ్చ నాస్తిక్యం భిన్నవృత్తితా।
14036013c నిర్విశేషత్వమంధత్వం జఘన్యగుణవృత్తితా।।
14036014a అకృతే కృతమానిత్వమజ్ఞానే జ్ఞానమానితా।
14036014c అమైత్రీ వికృతో భావో అశ్రద్ధా మూఢభావనా।।
14036015a అనార్జవమసంజ్ఞత్వం కర్మ పాపమచేతనా।
14036015c గురుత్వం సన్నభావత్వమసితత్వమవాగ్గతిః।।
14036016a సర్వ ఏతే గుణా విప్రాస్తామసాః సంప్రకీర్తితాః।
14036016c యే చాన్యే నియతా భావా లోకేఽస్మిన్మోహసంజ్ఞితాః।।
సంమోహ, అజ్ఞాన, అత్యాగ, కర్మగళ కురితు సదా అనిశ్చితనాగిరువుదు, స్వప్న, గర్వ, భయ, లోభ, శోక, ఉత్తమ కార్యగళన్ను దూషిసువుదు, స్మరణెయిల్లదిరువుదు, కార్యద పరిణామగళ కురితు యోచిసదే ఇరువుదు, నాస్తికతె, దుశ్చారిత్య్ర, ఒళ్ళెయదు-కెట్టద్దన్ను గురుతిసదే ఇరువుదు, ఇంద్రియగళ శైథిల్య, కర్మవన్ను మాడదిద్దరూ తానే అదన్ను మాడిదెనెంబ దురభిమానవన్ను హొందువుదు, అజ్ఞానియాగిద్దరూ జ్ఞానియెందు భావిసికొళ్ళువదు, అమైత్రి, మాడబేకాద కెలసవన్ను మాడలు మనస్సిల్లదిరువుదు, మాడువుదన్ను అశ్రద్ధెయింద మాడువుదు, మూఢభావనె, కుటిలతె, బుద్ధిగెట్టు నడెదుకొళ్ళువుదు, పాపకర్మగళన్నే మాడువుదు, మై-మనస్సుగళు భారవాగిరువుదు, సద్భావవిల్లదిరువుదు, ఇంద్రియగళన్ను వశదల్లిట్టుకొళ్ళదే ఇరువుదు, నీచకర్మగళల్లియే ఆసక్తనాగిరువుదు – ఇవెల్లక్కూ తమోగుణవు కారణవెందు హేళుత్తారె. ఇవల్లదే ఇన్నూ యావ యావ భావగళు మోహకగళెందు గురుతిసల్పడుత్తవెయో అవెల్లవూ తామసిక గుణగళే.
14036017a తత్ర తత్ర నియమ్యంతే సర్వే తే తామసా గుణాః।
14036017c పరివాదకథా నిత్యం దేవబ్రాహ్మణవైదికాః।।
నిత్యవూ దేవ-బ్రాహ్మణ-వేదగళన్ను నిందిసువుదు మత్తు తడెయువుదు ఎల్లవూ తామస గుణగళే.
14036018a అత్యాగశ్చాభిమానశ్చ మోహో మన్యుస్తథాక్షమా।
14036018c మత్సరశ్చైవ భూతేషు తామసం వృత్తమిష్యతే।।
దానమాడదిరువుదు, అభిమానియాగిరువుదు, మోహ, కోప, అసహనె, ఇతరరొడనె మత్సర ఇవు తామసిక వర్తనెగళు.
14036019a వృథారంభాశ్చ యే కే చిద్వృథాదానాని యాని చ।
14036019c వృథాభక్షణమిత్యేతత్తామసం వృత్తమిష్యతే।।
వృథా కార్యగళన్ను ఆరంభిసువుదు, యావుదన్నాదరూ వృథా దానమాడువుదు, సుమ్మనే తిన్నువుదు, ఇవు తామస వృత్తిగళు.
14036020a అతివాదోఽతితిక్షా చ మాత్సర్యమతిమానితా।
14036020c అశ్రద్దధానతా చైవ తామసం వృత్తమిష్యతే।।
అతియాగి మాతనాడువుదు, క్షమెతోరదిరువుదు, మాత్సర్య, అతియాగి అభిమానపడువుదు, అశ్రద్ధె ఇవు తామస వృత్తిగళు.
14036021a ఏవంవిధాస్తు యే కే చిల్లోకేఽస్మిన్పాపకర్మిణః।
14036021c మనుష్యా భిన్నమర్యాదాః సర్వే తే తామసా జనాః।।
హీగె ఈ లోకదల్లి మర్యాదెయన్ను మీరిరువ పాపకర్మి మనుష్యరెల్లరూ తామస జనరు.
14036022a తేషాం యోనిం ప్రవక్ష్యామి నియతాం పాపకర్మణామ్।
14036022c అవాఘ్నిరయభావాయ తిర్యఘ్నిరయగామినః।।
అంతహ పాపకర్మిగళు యావ యోనియల్లి హుట్టుత్తారె ఎందు నిగదితవాగిరువుదన్ను హేళుత్తేనె. ఇవరు అత్యంత నీచ నరకదల్లి బీళుత్తారె మత్తు కెలవరు తిర్యగ్యోనిగళల్లి హుట్టుత్తారె.
14036023a స్థావరాణి చ భూతాని పశవో వాహనాని చ।
14036023c క్రవ్యాదా దందశూకాశ్చ కృమికీటవిహంగమాః।।
14036024a అండజా జంతవో యే చ సర్వే చాపి చతుష్పదాః।
14036024c ఉన్మత్తా బధిరా మూకా యే చాన్యే పాపరోగిణః।।
14036025a మగ్నాస్తమసి దుర్వృత్తాః స్వకర్మకృతలక్షణాః।
14036025c అవాక్స్రోతస ఇత్యేతే మగ్నాస్తమసి తామసాః।।
వృక్ష-పర్వతాది స్థావరగళు, పశుగళు, ఆనె-కుదురె మొదలాద వాహనగళు, మాంసహారీ జంతుగళు, సర్పగళు, క్రిమి-కీటగళు, పక్షిగళు, మొట్టెయల్లి జనిసువ జంతుగళు, మత్తు ఎల్ల నాల్కు కాలిన ప్రాణిగళు, హుచ్చరు, కివుడరు, మూకరు మత్తు అన్య పాపరోగిగళు ఇవరెల్లరూ తమోగుణదల్లియే ముళుగిరుత్తారె. తమ్మ తమ్మ కర్మగళిగనుసారవాగి దుర్లక్షణగళన్ను హొందిరువ ఇవరు తమస్సినల్లియే మగ్నరాగిరువుదరింద ఇవరన్ను అవాక్స్రోతసరు ఎందు కరెయుత్తారె.
14036026a తేషాముత్కర్షముద్రేకం వక్ష్యామ్యహమతః పరమ్।
14036026c యథా తే సుకృతాఽల్లోకాఽల్లభంతే పుణ్యకర్మిణః।।
ఇన్ను ముందె అంథవరు హేగె ఉత్కర్షవన్ను మత్తు సమృద్ధియన్ను హొందబల్లరు మత్తు అవరిగె హేగె పుణ్యకర్మగళింద సుకృతర లోకగళు దొరెయబల్లదు ఎన్నువుదన్ను హేళుత్తేనె.
14036027a అన్యథా ప్రతిపన్నాస్తు వివృద్ధా యే చ కర్మసు।
14036027c స్వకర్మనిరతానాం చ బ్రాహ్మణానాం శుభైషిణామ్।।
14036028a సంస్కారేణోర్ధ్వమాయాంతి యతమానాః సలోకతామ్।
14036028c స్వర్గం గచ్చంతి దేవానామిత్యేషా వైదికీ శ్రుతిః।।
తిర్యక్-స్థావర యోనిగళన్ను పడెద జీవిగళు స్వకర్మనిరతరాద బ్రాహ్మణర కర్మగళ సలువాగి బళసల్పట్టరె ఉత్తమ సంస్కారవన్ను పడెదు ఊర్ధ్వలోకగళిగె హోగుత్తవె. అల్లి సతత ప్రయత్నిసుత్తా కడెగె స్వర్గదల్లి దేవతెగళ సామ్యవన్నే హొందుత్తవె ఎందు వేదవాక్యవిదె.
14036029a అన్యథా ప్రతిపన్నాస్తు వివృద్ధాః స్వేషు కర్మసు।
14036029c పునరావృత్తిధర్మాణస్తే భవంతీహ మానుషాః।।
అనంతర కర్మానుసారవాగి తమ్మ తమ్మ కర్మగళ ప్రజ్ఞెయన్ను పడెదు పునరావృత్తిధర్మవుళ్ళ మనుష్యరాగి పునః ఈ లోకదల్లి హుట్టుత్తారె.
14036030a పాపయోనిం సమాపన్నాశ్చండాలా మూకచూచుకాః।
14036030c వర్ణాన్పర్యాయశశ్చాపి ప్రాప్నువంత్యుత్తరోత్తరమ్।।
అవరవర కర్మానుసారవాగి కెలవరు చాండాలరూ, మూకరూ, అథవా తొదలరూ ఆగి పాపయోనిగళన్ను హొందుత్తారె. అంథవరూ కూడ పునః అవర కర్మానుసారవాగి ఉత్తరోత్తరదల్లి ఉచ్చ వర్ణగళల్లి జనిసుత్తారె.
14036031a శూద్రయోనిమతిక్రమ్య యే చాన్యే తామసా గుణాః।
14036031c స్రోతోమధ్యే సమాగమ్య వర్తంతే తామసే గుణే।।
తామస గుణదవరు శూద్రయోనియన్ను అతిక్రమిసి అన్య వర్ణగళల్లి హుట్టిదరూ, అదర ప్రవాహదల్లియే బిద్దు, తామసగుణదల్లియే వ్యవహరిసుత్తారె.
14036032a అభిషంగస్తు కామేషు మహామోహ ఇతి స్మృతః।
14036032c ఋషయో మునయో దేవా ముహ్యంత్యత్ర సుఖేప్సవః।।
కామోపభోగగళల్లిన ఆసక్తియు మహామోహవెనిసికొళ్ళుత్తదె. సుఖవన్ను బయసువ ఋషి-మునిగళూ మత్తు దేవతెగళూ ఈ మోహదల్లి సిలుకి మూఢరాగుత్తారె.
14036033a తమో మోహో మహామోహస్తామిస్రః క్రోధసంజ్ఞితః।
14036033c మరణం త్వంధతామిస్రం తామిస్రం క్రోధ ఉచ్యతే।।
తమస్సు (అవిద్యె), మోహ (అహంకార), మహామోహ (లైంగిక సుఖ) తామిస్ర (క్రోధ) మత్తు అంధతామిస్ర (మరణ) ఈ ఐదు తామసీ ప్రకృతిగళెందు హేళుత్తారె.
14036034a భావతో గుణతశ్చైవ యోనితశ్చైవ తత్త్వతః।
14036034c సర్వమేతత్తమో విప్రాః కీర్తితం వో యథావిధి।।
విప్రరే! తమోగుణద భావ, గుణ, యోని మత్తు తత్త్వ ఇవుగళెల్లవన్నూ యథావిధియాగి వర్ణిసిద్దేనె.
14036035a కో న్వేతద్బుధ్యతే సాధు కో న్వేతత్సాధు పశ్యతి।
14036035c అతత్త్వే తత్త్వదర్శీ యస్తమసస్తత్త్వలక్షణమ్।।
ఇదు ఒళ్ళెయదెందు యారు తానే తిళిదుకొళ్ళుత్తారె? మత్తు ఇదరల్లి ఒళ్ళెయదన్ను యారు తానే కాణుత్తారె? అతత్త్వదల్లి తత్త్వవన్ను కాణువుదే తమోగుణద ముఖ్య లక్షణవాగిదె.
14036036a తమోగుణా వో బహుధా ప్రకీర్తితా యథావదుక్తం చ తమః పరావరమ్।
14036036c నరో హి యో వేద గుణానిమాన్ సదా స తామసైః సర్వగుణైః ప్రముచ్యతే।।
తమోగుణద అనేక ప్రకారగళన్ను హేళిద్దేనె. అదరింద ప్రాప్తవాగువ యోనిగళ కురితూ యథావత్తాగి హేళిద్దేనె. తమస్సిన ఈ గుణగళన్ను సదా తిళిదుకొండిరువ నరను సకల విధవాద తామస గుణగళింద బిడుగడెహొందుత్తానె.”
సమాప్తి
ఇతి శ్రీమహాభారతే అశ్వమేధికపర్వణి అనుగీతాయాం గురుశిష్యసంవాదే షట్త్రింశోఽధ్యాయః।।
ఇదు శ్రీమహాభారతదల్లి అశ్వమేధికపర్వదల్లి అనుగీతాయాం గురుశిష్యసంవాద ఎన్నువ మూవత్తారనే అధ్యాయవు.