109: ઉપવાસવિધિઃ

પ્રવેશ

।। ઓં ઓં નમો નારાયણાય।। શ્રી વેદવ્યાસાય નમઃ ।।

શ્રી કૃષ્ણદ્વૈપાયન વેદવ્યાસ વિરચિત

શ્રી મહાભારત

અનુશાસન પર્વ

દાનધર્મ પર્વ

અધ્યાય 109

સાર

માસ-પક્ષ મત્તુ તિથિગળિગॆ સંબંધિસિદ વિવિધ ઉપવાસવ્રતગળ ફલગળ વર્ણનॆ (1-69).

13109001 યુધિષ્ઠિર ઉવાચ।
13109001a સર્વેષામેવ વર્ણાનાં મ્લેચ્ચાનાં ચ પિતામહ।
13109001c ઉપવાસે મતિરિયં કારણં ચ ન વિદ્મહે।।

યુધિષ્ઠિરનુ હેળિદનુ: “પિતામહ! સર્વવર્ણદવરૂ મત્તુ મ્લેચ્છરૂ કૂડ ઉપવાસદલ્લિ મનસ્સન્નિડુત્તારॆ. આદરॆ ઇદક્કॆ કારણવુ નનગॆ તિળિદિલ્લ.

13109002a બ્રહ્મક્ષત્રેણ નિયમાશ્ચર્તવ્યા ઇતિ નઃ શ્રુતમ્।
13109002c ઉપવાસે કથં તેષાં કૃત્યમસ્તિ પિતામહ।।

પિતામહ! બ્રાહ્મણ-ક્ષત્રિયરુ નિયમગળન્નુ પાલિસબેકॆંદુ કેળિદ્દેવॆ. આદરॆ ઉપવાસવન્નુ માડુવુદરિંદ અવરિગॆ હેગॆ પ્રયોજનવાગુત્તદॆ?

13109003a નિયમં ચોપવાસાનાં સર્વેષાં બ્રૂહિ પાર્થિવ।
13109003c અવાપ્નોતિ ગતિં કાં ચ ઉપવાસપરાયણઃ।।

પાર્થિવ! ઉપવાસગળ નિયમગળॆલ્લવન્નૂ હેળુ. ઉપવાસપરાયણરુ યાવ ગતિયન્નુ પડॆયુત્તારॆ?

13109004a ઉપવાસઃ પરં પુણ્યમુપવાસઃ પરાયણમ્।
13109004c ઉપોષ્યેહ નરશ્રેષ્ઠ કિં ફલં પ્રતિપદ્યતે।।

નરશ્રેષ્ઠ! ઉપવાસવે પરમ પુણ્યદાયકવॆંદૂ ઉપવાસવે પરમાશ્રયવॆંદૂ હેળુત્તારॆ. ઈ લોકદલ્લિ ઉપવાસમાડિદવનુ યાવ ફલવન્નુ હॊંદુત્તાનॆ?

13109005a અધર્માન્મુચ્યતે કેન ધર્મમાપ્નોતિ વૈ કથમ્।
13109005c સ્વર્ગં પુણ્યં ચ લભતે કથં ભરતસત્તમ।।

ભરતસત્તમ! યાવુદરિંદ પાપમુક્તનાગુત્તાનॆ? યાવુદરિંદ ધર્મપ્રાપ્તિયાગુત્તદॆ? યાવુદરિંદ પુણ્ય મત્તુ સ્વર્ગગળુ લભિસુત્તવॆ?

13109006a ઉપોષ્ય ચાપિ કિં તેન પ્રદેયં સ્યાન્નરાધિપ।
13109006c ધર્મેણ ચ સુખાનર્થાઽલ્લભેદ્યેન બ્રવીહિ તમ્।।

નરાધિપ! ઉપવાસ માડિ મનુષ્યનુ એનન્નુ દાનમાડબેકુ? યાવ ધર્મદિંદ સુખ મત્તુ ધનદ પ્રાપ્તિયાગુત્તદॆ? અદન્નુ નનગॆ હેળુ.””

13109007 વૈશંપાયન ઉવાચ।
13109007a એવં બ્રુવાણં કૌંતેયં ધર્મજ્ઞં ધર્મતત્ત્વવિત્।
13109007c ધર્મપુત્રમિદં વાક્યં ભીષ્મઃ શાંતનવોઽબ્રવીત્।।

વૈશંપાયનનુ હેળિદનુ: “હીગॆ કેળિદ ધર્મજ્ઞ કૌંતેય ધર્મપુત્રનિગॆ ધર્મતત્ત્વવિદુ શાંતનવ ભીષ્મનુ હેળિદનુ:

13109008a ઇદં ખલુ મહારાજ શ્રુતમાસીત્ પુરાતનમ્।
13109008c ઉપવાસવિધૌ શ્રેષ્ઠા યે ગુણા ભરતર્ષભ।।

“મહારાજ! ભરતર્ષભ! શ્રેષ્ઠ ઉપવાસવિધિ મત્તુ અદર શ્રેષ્ઠ ગુણગળ કુરિતુ નાનુ પુરાતનવાદ ઇદન્નુ કેળિદ્દેનॆ.

13109009a પ્રાજાપત્યં હ્યંગિરસં1 પૃષ્ટવાનસ્મિ ભારત।
13109009c યથા માં ત્વં તથૈવાહં પૃષ્ટવાંસ્તં તપોધનમ્।।

ભારત! નીનુ કેળિદુદન્ને નાનુ પ્રજાપતિ તપોધન અંગિરસનન્નુ કેળિદ્દॆ.

13109010a પ્રશ્નમેતં મયા પૃષ્ટો ભગવાનગ્નિસંભવઃ।
13109010c ઉપવાસવિધિં પુણ્યમાચષ્ટ ભરતર્ષભ।।

ભરતર્ષભ! ઇદે પ્રશ્નॆયન્નુ નાનુ કેળિદાગ ભગવાન્ અગ્નિસંભવનુ2 નનગॆ ઉપવાસવિધિય પુણ્યવન્નુ હીગॆ હેળિદ્દનુ.

13109011 અંગિરા ઉવાચ।
13109011a બ્રહ્મક્ષત્રે ત્રિરાત્રં તુ વિહિતં કુરુનંદન।
13109011c દ્વિસ્ત્રિરાત્રમથૈવાત્ર નિર્દિષ્ટં પુરુષર્ષભ।।

અંગિરસનુ હેળિદનુ: “કુરુનંદન! પુરુષર્ષભ! બ્રાહ્મણ-ક્ષત્રિયરિગॆ મૂરુ રાત્રિ ઉપવાસ માડુવુદર વિધાનવિદॆ. કॆલવુ કડॆ ऎરડુ ત્રિરાત્રિગળુ મત્તુ ऒંદુ દિન અંદરॆ ऒટ્ટુ એળુ દિન ઉપવાસમાડુવ સંકેતવૂ દॊરॆયુત્તદॆ.

13109012a વૈશ્યશૂદ્રૌ તુ યૌ મોહાદુપવાસં પ્રકુર્વતે।
13109012c ત્રિરાત્રં દ્વિસ્ત્રિરાત્રં વા તયોઃ પુષ્ટિર્ન વિદ્યતે।।

વૈશ્ય-શૂદ્રરુ મોહવશરાગિ મૂરુરાત્રિ અથવા ऎરડુ રાત્રિ ઉપવાસમાડિદરॆ અવરિગॆ યાવ પુષ્ટિયૂ દॊરકુવુદિલ્લ.

13109013a ચતુર્થભક્તક્ષપણં વૈશ્યશૂદ્રે વિધીયતે।
13109013c ત્રિરાત્રં ન તુ ધર્મજ્ઞૈર્વિહિતં બ્રહ્મવાદિભિઃ।।

વૈશ્ય-શૂદ્રરિગॆ નાલ્કનॆય ઊટવન્નુ બિડબેકॆંબ શાસ્ત્રવિધિયિદॆ3. એકॆંદરॆ બ્રહ્મવાદિ ધર્મજ્ઞરુ અવરિગॆ મૂરુ રાત્રિગળ ઉપવાસવન્નુ વિહિસિલ્લ.

13109014a પંચમ્યાં ચૈવ ષષ્ઠ્યાં ચ પૌર્ણમાસ્યાં ચ ભારત।
413109014c ક્ષમાવાન્રૂપસંપન્નઃ શ્રુતવાંશ્ચૈવ જાયતે।।
13109015a નાનપત્યો ભવેત્ પ્રાજ્ઞો દરિદ્રો વા કદા ચન।

ભારત! પંચમિ, ષષ્ઠિ, હુણ્ણિમॆ મત્તુ અમવાસ્યॆગળલ્લિ ઉપવાસમાડુવવનુ ક્ષમાવંતનૂ, રૂપસંપન્નનૂ મત્તુ વિદ્વાંસનૂ આગુત્તાનॆ. આ પ્રાજ્ઞનુ ऎંદૂ સંતાનહીન અથવા દરિદ્રનાગુવુદિલ્લ.

13109015c યજિષ્ણુઃ પંચમીં ષષ્ઠીં ક્ષપેદ્યો ભોજયેદ્દ્વિજાન્।।
13109016a અષ્ટમીમથ કૌંતેય શુક્લપક્ષે5 ચતુર્દશીમ્।
13109016c ઉપોષ્ય વ્યાધિરહિતો વીર્યવાનભિજાયતે।।

કૌંતેય! ભગવંતનન્નુ આરાધિસુવ ઇચ્છॆયિંદ પંચમી, ષષ્ઠિ, અષ્ટમી મત્તુ શુક્લપક્ષદ ચતુર્દશિગળલ્લિ તન્ન મનॆયલ્લિ બ્રાહ્મણરિગॆ ભોજન માડિસિ તાનુ ઉપવાસદિંદિરુવવનુ રોગરહિતનૂ વીર્યવંતનૂ આગિ હુટ્ટુત્તાનॆ.

13109017a માર્ગશીર્ષં તુ યો માસમેકભક્તેન સંક્ષિપેત્।
13109017c ભોજયેચ્ચ દ્વિજાન્ભક્ત્યા6 સ મુચ્યેદ્વ્યાધિકિલ્બિષૈઃ।।

માર્ગશીર્ષમાસદલ્લિ ऒપ્પત્તુ ઊટમાડુત્તા ભક્તિયિંદ દ્વિજરિગॆ ભોજનવન્નુ માડિસુવવનુ વ્યાધિ-પાપગળિંદ મુક્તનાગુત્તાનॆ.

13109018a સર્વકલ્યાણસંપૂર્ણઃ સર્વૌષધિસમન્વિતઃ।
713109018c કૃષિભાગી બહુધનો બહુપુત્રશ્ચ જાયતે।।

અવનુ સર્વકલ્યાણસંપૂર્ણનાગુત્તાનॆ. સર્વૌષધિગળન્નુ હॊંદુત્તાનॆ. કૃષિભાગિયાગુત્તાનॆ. બહુધનિકનાગુત્તાનॆ. બહુપુત્રરન્નૂ પડॆદુકॊળ્ળુત્તાનॆ.

13109019a પૌષમાસં તુ કૌંતેય ભક્તેનૈકેન યઃ ક્ષપેત્8
13109019c સુભગો દર્શનીયશ્ચ યશોભાગી ચ જાયતે।।

કૌંતેય! પુષ્યમાસદલ્લિ ऒપ્પત્તુ ઊટમાડુવવનુ જન્માંતરદલ્લિ મહાભાગ્યશાલિયાગિયૂ, સુંદરનાગિયૂ મત્તુ યશોભાગિયાગિયૂ હુટ્ટુત્તાનॆ.

13109020a પિતૃભક્તો માઘમાસમેકભક્તેન યઃ ક્ષપેત્9
13109020c શ્રીમત્કુલે જ્ઞાતિમધ્યે સ મહત્ત્વં પ્રપદ્યતે।।

પિતૃભક્તનાગિ માઘમાસદલ્લિ ऒપ્પત્તુ ઊટમાડુવવનુ જન્માંતરદલ્લિ શ્રીમંતકુલદલ્લિ હુટ્ટિ જ્ઞાતિગળ મધ્યॆ મહત્વવન્નુ હॊંદુત્તાનॆ.

13109021a ભગદૈવં તુ યો માસમેકભક્તેન યઃ ક્ષપેત્10
13109021c સ્ત્રીષુ વલ્લભતાં યાતિ વશ્યાશ્ચાસ્ય ભવંતિ તાઃ।।

સૂર્યદેવતાત્મકવાદ ફાલ્ગુણમાસવન્નુ ऒપ્પત્તુમાડુત્તા કળॆયુવવનુ સ્ત્રીયરિગॆ પ્રિયનાગુત્તાનॆ મત્તુ સ્ત્રીયરુ અવનિગॆ વશરાગુત્તારॆ.

13109022a ચૈત્રં તુ નિયતો માસમેકભક્તેન યઃ ક્ષપેત્।
13109022c સુવર્ણમણિમુક્તાઢ્યે કુલે મહતિ જાયતે।।

ચૈત્રમાસવન્નુ નિયતનાગિ ऒપ્પત્તુમાડુત્તા કળॆયુવવનુ સુવર્ણમણિમુત્તુગળિંદ સમૃદ્ધ મહા કુલદલ્લિ હુટ્ટુત્તાનॆ.

13109023a નિસ્તરેદેકભક્તેન વૈશાખં યો જિતેંદ્રિયઃ।
13109023c નરો વા યદિ વા નારી જ્ઞાતીનાં શ્રેષ્ઠતાં વ્રજેત્।।

જિતેંદ્રિયરાગિ વૈશાખ માસદલ્લિ દિનક્કॆ ऒંદુ ઊટમાડુવ નર અથવા નારિયુ જ્ઞાતિગળલ્લિ શ્રેષ્ઠતॆયન્નુ પડॆયુત્તારॆ.

13109024a જ્યેષ્ઠામૂલં તુ યો માસમેકભક્તેન સંક્ષપેત્।
13109024c ઐશ્વર્યમતુલં શ્રેષ્ઠં પુમાન્ સ્ત્રી વાભિજાયતે।।

જ્યેષ્ઠામૂલ માસવન્નુ ऒપ્પત્તુ ઊટમાડુત્તા કળॆયુવ પુરુષ અથવા સ્ત્રીયુ શ્રેષ્ઠવાદ અતુલ ઐશ્વર્યવન્નુ હॊંદુત્તારॆ.

13109025a આષાઢમેકભક્તેન સ્થિત્વા માસમતંદ્રિતઃ।
13109025c બહુધાન્યો બહુધનો બહુપુત્રશ્ચ જાયતે।।

આષાઢમાસદલ્લિ આલસ્યવન્નુ તॊરॆદુ ऒપ્પત્તુ ઊટમાડુવવનુ બહુધાન્યયુક્તનૂ બહુધનિકનૂ મત્તુ બહુપુત્રરન્નુ પડॆયુવવનૂ આગિ હુટ્ટુત્તાનॆ.

13109026a શ્રાવણં નિયતો માસમેકભક્તેન યઃ ક્ષપેત્।
13109026c યત્ર તત્રાભિષેકેણ યુજ્યતે જ્ઞાતિવર્ધનઃ।।

નિયતનાગિ શ્રાવણ માસવન્નુ અલ્લલ્લિય તીર્થક્ષેત્રગળલ્લિ સ્નાનમાડુત્તા ऒપ્પત્તુ ઊટમાડુત્તા કળॆયુવવનુ કુટુંબદ જનર અભિવૃદ્ધિગॆ કારણનાગુત્તાનॆ.

13109027a પ્રૌષ્ઠપદં તુ યો માસમેકાહારો ભવેન્નરઃ।
13109027c ધનાઢ્યં સ્ફીતમચલમૈશ્વર્યં પ્રતિપદ્યતે।।

દિનક્કॆ ऒંદુ હॊત્તુ ઊટમાડુત્તા ભાદ્રપદ માસવન્નુ કળॆયુવવનુ ગોધનસંપન્નનાગુત્તાનॆ. સ્થિરવાદ સમૃદ્ધ ઐશ્વર્યવન્નુ હॊંદુત્તાનॆ.

13109028a તથૈવાશ્વયુજં માસમેકભક્તેન યઃ ક્ષપેત્।
13109028c પ્રજાવાન્વાહનાઢ્યશ્ચ બહુપુત્રશ્ચ જાયતે।।

હાગॆયે ऒપ્પત્તુ માડુત્તા આશ્વયુજ માસવન્નુ કળॆયુવવનુ પ્રજાવાનનૂ, વાહનાઢ્યનૂ, બહુપુત્રરુળ્ળવનૂ આગિ હુટ્ટુત્તાનॆ.

13109029a કાર્ત્તિકં તુ નરો માસં યઃ કુર્યાદેકભોજનમ્।
13109029c શૂરશ્ચ બહુભાર્યશ્ચ કીર્તિમાંશ્ચૈવ જાયતે।।

કાર્તીકમાસદલ્લિ એકભોજનવન્નુ માડુવ નરનુ શૂરનાગિયૂ, બહુભાર્યॆયરિરુવવનાગિયૂ મત્તુ કીર્તિવંતનાગિયૂ જનિસુત્તાનॆ.

13109030a ઇતિ માસા નરવ્યાઘ્ર ક્ષપતાં પરિકીર્તિતાઃ।
13109030c તિથીનાં નિયમા યે તુ શૃણુ તાનપિ પાર્થિવ।।

નરવ્યાઘ્ર! હીગॆ નાનુ પ્રતિ તિંગળિનલ્લિ ऒપ્પત્તુ માડુવુદર ફલગળન્નુ હેળિદॆ. પાર્થિવ! ઈગ નાનુ તિથિગળ નિયમગળન્નુ હેળુત્તેનॆ. અવુગળન્નૂ કેળુ.

13109031a પક્ષે પક્ષે ગતે યસ્તુ ભક્તમશ્નાતિ ભારત।
13109031c ગવાઢ્યો બહુપુત્રશ્ચ દીર્ઘાયુશ્ચ11 સ જાયતે।।

ભારત! પ્રતિપક્ષદલ્લિયૂ ऒંદે હॊત્તુ ઊટમાડુવવનુ જન્માંતરદલ્લિ ગોસમૃદ્ધિયુળ્ળવનૂ, બહુપુત્રર તંદॆયૂ મત્તુ દીર્ઘાયુવૂ આગુત્તાનॆ.

13109032a માસિ માસિ ત્રિરાત્રાણિ કૃત્વા વર્ષાણિ દ્વાદશ।
13109032c ગણાધિપત્યં પ્રાપ્નોતિ નિઃસપત્નમનાવિલમ્।।

પ્રતિમાસદલ્લિયૂ મૂરુ મૂરુ રાત્રિગળુ ઉપવાસવિરુત્તા હન્નॆરડુ વર્ષગળુ કળॆદરॆ નિષ્કંટકવાદ મત્તુ નિર્મલવાદ શિવન ગણગળ અધિપત્યવન્નુ હॊંદુત્તાનॆ.

13109033a એતે તુ નિયમાઃ સર્વે કર્તવ્યાઃ શરદો દશ।
13109033c દ્વે ચાન્યે ભરતશ્રેષ્ઠ પ્રવૃત્તિમનુવર્તતા।।

ભરતશ્રેષ્ઠ! પ્રવૃત્તિમાર્ગવન્નુ અનુસરિસુવવનુ ઈ ऎલ્લ નિયમગળન્નૂ હન્નॆરડુ વર્ષગળ વરॆગॆ પાલિસબેકુ.

13109034a યસ્તુ પ્રાતસ્તથા સાયં ભુંજાનો નાંતરા પિબેત્।
13109034c અહિંસાનિરતો નિત્યં જુહ્વાનો જાતવેદસમ્।।
13109035a ષડ્ભિઃ સ વર્ષૈર્નૃપતે સિધ્યતે નાત્ર સંશયઃ।
13109035c અગ્નિષ્ટોમસ્ય યજ્ઞસ્ય ફલં પ્રાપ્નોતિ માનવઃ।।

બॆળિગ્ગॆ-સાયંકાલગળલ્લિ માત્ર ઊટમાડુત્તા મધ્યॆ એનન્નૂ કુડિયદે/તિન્નદે અહિંસાનિરતનાગિ અગ્નિહોત્રવન્નુ માડુવવનુ આરુ વર્ષગળલ્લિયે નિઃસ્સંદેહવાગિ સિદ્ધિયન્નુ હॊંદુત્તાનॆ મત્તુ અગ્નિષ્ટોમ યજ્ઞદ ફલવન્નુ પડॆદુકॊળ્ળુત્તાનॆ.

13109036a અધિવાસે સોઽપ્સરસાં નૃત્યગીતવિનાદિતે।
1213109036c તપ્તકાંચનવર્ણાભં વિમાનમધિરોહતિ।।

અવનુ અપ્સરॆયર નૃત્યગીતવિનાદદॊંદિગॆ તપ્તકાંચન વર્ણદિંદ હॊળॆયુવ વિમાનવન્નુ એરુત્તાનॆ.

13109037a પૂર્ણં વર્ષસહસ્રં તુ બ્રહ્મલોકે મહીયતે।
13109037c તત્ક્ષયાદિહ ચાગમ્ય માહાત્મ્યં પ્રતિપદ્યતે।।

સાવિરવર્ષગળુ પૂર્ણવાગુવવરॆગॆ બ્રહ્મલોકદલ્લિ મॆરॆયુત્તાનॆ. પુણ્યવॆલ્લવૂ ક્ષયવાદ નંતર પુનઃ ઈ લોકક્કॆ બંદરૂ ઇલ્લિ મહાત્મનॆનિસિકॊળ્ળુત્તાનॆ.

13109038a યસ્તુ સંવત્સરં પૂર્ણમેકાહારો ભવેન્નરઃ।
13109038c અતિરાત્રસ્ય યજ્ઞસ્ય સ ફલં સમુપાશ્નુતે।।

ऒંદુ સંવત્સર પૂર્તિ ऒપ્પત્તુ માડુવ નરનુ અતિરાત્રિ યજ્ઞદ ફલવન્નુ પડॆયુત્તાનॆ.

13109039a દશવર્ષસહસ્રાણિ સ્વર્ગે ચ સ મહીયતે।
13109039c તત્ક્ષયાદિહ ચાગમ્ય માહાત્મ્યં પ્રતિપદ્યતે।।

હત્તુ સાવિર વર્ષગળુ અવનુ સ્વર્ગદલ્લિ મॆરॆયુત્તાનॆ. પુણ્યવॆલ્લવૂ ક્ષયવાદનંતર પુનઃ ઇલ્લિગॆ બંદુ મહાત્મનॆનિસિકॊળ્ળુત્તાનॆ.

13109040a યસ્તુ સંવત્સરં પૂર્ણં ચતુર્થં ભક્તમશ્નુતે।
13109040c અહિંસાનિરતો નિત્યં સત્યવાગ્ નિયતેંદ્રિયઃ।।
13109041a વાજપેયસ્ય યજ્ઞસ્ય ફલં વૈ સમુપાશ્નુતે।
13109041c ત્રિંશદ્વર્ષસહસ્રાણિ13 સ્વર્ગે ચ સ મહીયતે।।

ऒંદુ સંવત્સર પર્યંત નાલ્કનॆય ઊટવન્નુ માત્ર માડુવ અહિંસાનિરત નિત્યવૂ સત્યવન્નાડુવ નિયતેંદ્રિયનુ વાજપેય યજ્ઞદ ફલવન્નુ પડॆયુત્તાનॆ. અવનુ મૂવત્તુ સાવિર વર્ષગળુ સ્વર્ગદલ્લિ મॆરॆયુત્તાનॆ.

13109042a ષષ્ઠે કાલે તુ કૌંતેય નરઃ સંવત્સરં ક્ષપેત્।
13109042c અશ્વમેધસ્ય યજ્ઞસ્ય ફલં પ્રાપ્નોતિ માનવઃ।।

કૌંતેય! આરનॆય ઊટવન્નુ માત્ર માડુત્તા ऒંદુ સંવત્સરવન્નુ કળॆદ માનવનુ અશ્વમેધ યજ્ઞદ ફલવન્નુ પડॆયુત્તાનॆ.

13109043a ચક્રવાકપ્રયુક્તેન વિમાનેન સ ગચ્ચતિ।
13109043c ચત્વારિંશત્સહસ્રાણિ વર્ષાણાં દિવિ મોદતે।।

ચક્રવાકગળુ કॊંડॊય્યુવ વિમાનદલ્લિ અવનુ હોગુત્તાનॆ મત્તુ નલવત્તુ સાવિર વર્ષગળુ સ્વર્ગદલ્લિ મોદિસુત્તાનॆ.

13109044a અષ્ટમેન તુ ભક્તેન જીવન્સંવત્સરં નૃપ।
13109044c ગવામયસ્ય યજ્ઞસ્ય ફલં પ્રાપ્નોતિ માનવઃ।।

નૃપ! ऎંટનॆય ઊટવન્નુ માત્ર માડુત્તા ऒંદુ સંવત્સર જીવિસુવ માનવનુ ગવામય યજ્ઞદ ફલવન્નુ પડॆયુત્તાનॆ.

13109045a હંસસારસયુક્તેન વિમાનેન સ ગચ્ચતિ।
13109045c પંચાશતં સહસ્રાણિ વર્ષાણાં દિવિ મોદતે।।

હંસ-સારપક્ષિગળુ કॊંડॊય્યુવ વિમાનવન્નેરિ હોગુત્તાનॆ મત્તુ ઐવત્તુ સાવિર વર્ષગળુ દિવિયલ્લિ મોદિસુત્તાનॆ.”

13109046a પક્ષે પક્ષે ગતે રાજન્યોઽશ્નીયાદ્વર્ષમેવ તુ।
13109046c ષણ્માસાનશનં તસ્ય ભગવાનંગિરાબ્રવીત્।
13109046e ષષ્ટિં વર્ષસહસ્રાણિ દિવમાવસતે ચ સઃ।।

14રાજન્! હદિનૈદુ દિવસગળિગॊમ્મॆ ऒપ્પત્તુ ઊટમાડુત્તા ऒંદુ વર્ષવન્નુ કળॆયુવવનિગॆ આરુ તિંગળુ નિરસન માડિદ ફલવુ લભિસુવુદॆંદુ ભગવાન્ અંગિરસનુ હેળિદનુ. અવનુ અરવત્તુ સાવિર વર્ષગળુ સ્વર્ગદલ્લિ વાસિસુત્તાનॆ.

13109047a વીણાનાં વલ્લકીનાં ચ વેણૂનાં ચ વિશાં પતે।
13109047c સુઘોષૈર્મધુરૈઃ શબ્દૈઃ સુપ્તઃ સ પ્રતિબોધ્યતે।।

વિશાંપતે! અલ્લિ મલગિદાગ અવનુ વીણॆ-વલ્લકી-વેણુગળ મધુર શબ્દગળિંદ મત્તુ સુઘોષગળિંદ ऎચ્ચેળુત્તાનॆ.

13109048a સંવત્સરમિહૈકં તુ માસિ માસિ પિબેત્પયઃ।
13109048c ફલં વિશ્વજિતસ્તાત પ્રાપ્નોતિ સ નરો નૃપ।।

અય્યા નૃપ! તિંગળિગॊમ્મॆ નીરુકુડિયુત્તા ऒંદુ વર્ષગળન્નુ કળॆયુવ નરનુ વિશ્વજિત્ યજ્ઞદ ફલવન્નુ પડॆયુત્તાનॆ.

13109049a સિંહવ્યાઘ્રપ્રયુક્તેન વિમાનેન સ ગચ્ચતિ।
13109049c સપ્તતિં ચ સહસ્રાણિ વર્ષાણાં દિવિ મોદતે।।

સિંહ-વ્યાઘ્રગળુ કॊંડॊય્યુવ વિમાનદલ્લિ હોગુત્તાનॆ મત્તુ દિવિયલ્લિ ऎપ્પત્તુ સાવિર વર્ષગળુ મોદિસુત્તાનॆ.

13109050a માસાદૂર્ધ્વં નરવ્યાઘ્ર નોપવાસો વિધીયતે।
13109050c વિધિં ત્વનશનસ્યાહુઃ પાર્થ ધર્મવિદો જનાઃ।।

નરવ્યાઘ્ર! પાર્થ! ऒંદુ માસક્કિંતલૂ હॆચ્ચુ ઉપવાસમાડુવ વિધિયિલ્લ. ધર્મવિદ જનરુ ઉપવાસદ વિધિયન્નુ હીગॆ હેળિદ્દારॆ.

13109051a અનાર્તો વ્યાધિરહિતો ગચ્ચેદનશનં તુ યઃ।
13109051c પદે પદે યજ્ઞફલં સ પ્રાપ્નોતિ ન સંશયઃ।।

અનાર્તનાગિ વ્યાધિરહિતનાગિ ઉપવાસવન્નુ માડુવવનુ પદે પદે યજ્ઞફલવન્નુ પડॆયુત્તાનॆ ऎન્નુવુદરલ્લિ સંશયવિલ્લ.

13109052a દિવં હંસપ્રયુક્તેન વિમાનેન સ ગચ્ચતિ।
1513109052c શતં ચાપ્સરસઃ કન્યા રમયંત્યપિ તં નરમ્।।

અવનુ હંસગળુ કॊંડॊય્યુવ વિમાનદલ્લિ હોગુત્તાનॆ. આ નરનુ અલ્લિ નૂરારુ અપ્સર કન્યॆયરॊડનॆ રમિસુત્તાનॆ.

13109053a આર્તો વા વ્યાધિતો વાપિ ગચ્ચેદનશનં તુ યઃ।
13109053c શતં વર્ષસહસ્રાણાં મોદતે દિવિ સ પ્રભો।
13109053e કાંચીનૂપુરશબ્દેન સુપ્તશ્ચૈવ પ્રબોધ્યતે।।

પ્રભો! આર્તનૂ વ્યાધિતનૂ આગિદ્દરૂ ઉપવાસવન્નુ માડુવવનુ ऒંદુ લક્ષ વર્ષગળુ દિવિયલ્લિ મોદિસુત્તાનॆ. મલગિ ऒડ્યાણ-નૂપુરગળ શબ્દક્કॆ ऎચ્ચેળુત્તાનॆ.

13109054a સહસ્રહંસસંયુક્તે વિમાને સોમવર્ચસિ16
13109054c સ ગત્વા સ્ત્રીશતાકીર્ણે રમતે ભરતર્ષભ।।

ભરતર્ષભ! સહસ્રહંસગળુ કॊંડॊય્યુવ સોમવર્ચસ્સિન વિમાનદલ્લિ હોગિ અવનુ નૂરારુ સ્ત્રીયરિંદ તુંબિદ સૌધદલ્લિ રમિસુત્તાનॆ.

13109055a ક્ષીણસ્યાપ્યાયનં દૃષ્ટં ક્ષતસ્ય ક્ષતરોહણમ્।
13109055c વ્યાધિતસ્યૌષધગ્રામઃ ક્રુદ્ધસ્ય ચ પ્રસાદનમ્।।

ઉપવાસવ્રતવન્નુ માડિ ક્ષીણરાદવરુ દષ્ટપુષ્ટરાગુવુદન્નુ કાણબહુદુ. ગાયગॊંડવનુ ગાયવિલ્લદવનાગિરુવુદન્નુ કાણબહુદુ. રોગિયાદવન બળિ ઔષધગળ સમૂહવે હોગુવુદન્નુ નોડબહુદુ. કોપિષ્ટનુ પ્રસન્નનાગુત્તાનॆ.

13109056a દુઃખિતસ્યાર્થમાનાભ્યાં દ્રવ્યાણાં પ્રતિપાદનમ્।
13109056c ન ચૈતે સ્વર્ગકામસ્ય રોચંતે સુખમેધસઃ।।

અર્થ મત્તુ માનગળિંદ દુઃખિતનાગિરુવવનિગॆ અર્થદ લાભવાગિ મર્યાદॆયન્નૂ પડॆદુકॊળ્ળુત્તાનॆ. આદરॆ સ્વર્ગદ સુખવન્નુ બયસુવવનિગॆ ઇવ્યાવુવૂ રુચિસુવુદિલ્લ.

13109057a અતઃ સ કામસંયુક્તો વિમાને હેમસંનિભે।
13109057c રમતે સ્ત્રીશતાકીર્ણે પુરુષોઽલંકૃતઃ શુભે।।

આદુદરિંદ અનશનવ્રતવન્નુ માડિદ પુરુષનુ કામસંયુક્તનાગિ હેમસન્નિભ વિમાનદલ્લિ અલંકૃતરાદ નૂરારુ શુભ સ્ત્રીયરિરુવ સદનદલ્લિ રમિસુત્તાનॆ.

13109058a સ્વસ્થઃ સફલસંકલ્પઃ સુખી વિગતકલ્મષઃ।
13109058c અનશ્નન્દેહમુત્સૃજ્ય ફલં પ્રાપ્નોતિ માનવઃ।।

ઉપવાસદિંદિદ્દુ દેહવન્નુ ત્યજિસિદ માનવનુ સ્વસ્થનૂ સંકલ્પગળુ ફલિસિદવનૂ આગિ પાપગળન્નુ કળॆદુકॊંડુ સુખિયાગુત્તાનॆ.

13109059a બાલસૂર્યપ્રતીકાશે વિમાને હેમવર્ચસિ।
13109059c વૈડૂર્યમુક્તાખચિતે વીણામુરજનાદિતે।।
13109060a પતાકાદીપિકાકીર્ણે દિવ્યઘંટાનિનાદિતે।
13109060c સ્ત્રીસહસ્રાનુચરિતે સ નરઃ સુખમેધતે।।

અંથહ નરનુ ઉદયિસુત્તિરુવ સૂર્યનંતॆ પ્રકાશિસુવ, હેમવર્ચસ, વૈડૂર્ય-મુક્તામણિગળિંદ ખચિતવાદ, વીણા-મૃદંગાદિ વાદ્યનાદગળિંદ કૂડિદ, પતાકॆગળિંદલૂ દીપગળિંદલૂ વ્યાપ્તવાદ, દિવ્ય ઘંટારવગળિંદ કૂડિદ, સાવિરારુ સ્ત્રીયરિંદ કૂડિદ વિમાનદલ્લિ પરમ સુખવન્નુ પડॆયુત્તાનॆ.

13109061a યાવંતિ રોમકૂપાણિ તસ્ય ગાત્રેષુ પાંડવ।
13109061c તાવંત્યેવ સહસ્રાણિ વર્ષાણાં દિવિ મોદતે।।

પાંડવ! અવન શરીરદલ્લિ ऎષ્ટુ રોમકૂપગળિવॆયો અષ્ટુ સહસ્ર વર્ષગળ પર્યંત અવનુ દિવિયલ્લિ મોદિસુત્તાનॆ.

13109062a નાસ્તિ વેદાત્પરં શાસ્ત્રં નાસ્તિ માતૃસમો ગુરુઃ।
13109062c ન ધર્માત્પરમો લાભસ્તપો નાનશનાત્પરમ્।।

વેદક્કિંતલૂ મિગિલાદ શાસ્ત્રવિલ્લ. માતૃસમ ગુરુવિલ્લ. ધર્મક્કિંતલૂ હॆચ્ચિન લાભવિલ્લ. મત્તુ અનશનક્કિંતલૂ મિગિલાદ તપસ્સિલ્લ.

13109063a બ્રાહ્મણેભ્યઃ પરં નાસ્તિ પાવનં દિવિ ચેહ ચ।
13109063c ઉપવાસૈસ્તથા તુલ્યં તપઃકર્મ ન વિદ્યતે।।

ઇલ્લિ મત્તુ દિવિયલ્લિ બ્રાહ્મણરિગિંત હॆચ્ચુ પાવનરાદવરુ ઇલ્લ. હાગॆયે ઉપવાસક્કॆ સમનાદ તપઃકર્મવૂ ઇલ્લવॆંદુ તિળિયુત્તદॆ.

13109064a ઉપોષ્ય વિધિવદ્દેવાસ્ત્રિદિવં પ્રતિપેદિરે।
13109064c ઋષયશ્ચ પરાં સિદ્ધિમુપવાસૈરવાપ્નુવન્।।

વિધિવત્તાગિ ઉપવાસવ્રતવન્નુ માડિ દેવતॆગળુ ત્રિદિવવન્નુ પડॆદુકॊંડરુ. ઋષિગળૂ કૂડ ઉપવાસગળિંદલે પરમ સિદ્ધિયન્નુ પડॆદુકॊંડરુ.

13109065a દિવ્યં વર્ષસહસ્રં હિ વિશ્વામિત્રેણ ધીમતા।
13109065c ક્ષાંતમેકેન ભક્તેન તેન વિપ્રત્વમાગતઃ।।

ધીમંત વિશ્વામિત્રનુ ऒંદુ સહસ્ર દિવ્યવર્ષગળુ ऒપ્પત્તુ ઊટમાડુત્તા કષ્ટવન્નુ સહિસિકॊંડુ તપસ્સન્નુ માડિયે વિપ્રત્વવન્નુ પડॆદુકॊંડનુ.

13109066a ચ્યવનો જમદગ્નિશ્ચ વસિષ્ઠો ગૌતમો ભૃગુઃ।
13109066c સર્વ એવ દિવં પ્રાપ્તાઃ ક્ષમાવંતો મહર્ષયઃ।।

ચ્યવન, જમદગ્નિ, વસિષ્ઠ, ગૌતમ, ભૃગુ – ઈ ऎલ્લ મહર્ષિગળૂ ઉપવાસવ્રતદિંદલે સ્વર્ગવન્નુ પડॆદરુ.

13109067a ઇદમંગિરસા પૂર્વં મહર્ષિભ્યઃ પ્રદર્શિતમ્।
13109067c યઃ પ્રદર્શયતે નિત્યં ન સ દુઃખમવાપ્નુતે।।

હિંદॆ અંગિરસ મહર્ષિયુ ઇદન્નુ નનગॆ પ્રદર્શિસિદ્દનુ. ઇદન્નુ નિત્યવૂ પાલિસુવવનુ દુઃખવન્નુ હॊંદુવુદિલ્લ.

13109068a ઇમં તુ કૌંતેય યથાક્રમં વિધિં પ્રવર્તિતં હ્યંગિરસા મહર્ષિણા।
13109068c પઠેત યો વૈ શૃણુયાચ્ચ નિત્યદા ન વિદ્યતે તસ્ય નરસ્ય કિલ્બિષમ્।।

કૌંતેય! હીગॆ મહર્ષિ અંગિરસનુ ઉપવાસદ ક્રમ વિધિગળન્નુ યથાવત્તાગિ હેળિદનુ. નિત્યવૂ ઇદન્નુ ઓદુવ અથવા કેળુવ નરનિગॆ યાવુદે પાપગળુ ઇરુવુદિલ્લ.

13109069a વિમુચ્યતે ચાપિ સ સર્વસંકરૈર્ ન ચાસ્ય દોષૈરભિભૂયતે મનઃ।
13109069c વિયોનિજાનાં ચ વિજાનતે રુતં ધ્રુવાં ચ કીર્તિં લભતે નરોત્તમઃ।।

અંતહ નરોત્તમનુ સર્વસંકરગળિંદ મુક્તનાગુત્તાનॆ. અવન મનસ્સિનલ્લિ દોષગળુંટાગુવુદિલ્લ. અન્યયોનિગળલ્લિ હુટ્ટિરુવ પ્રાણિગળ માતન્નૂ અર્થમાડિકॊળ્ળુત્તાનॆ. શાશ્વત કીર્તિયન્નૂ હॊંદુત્તાનॆ.”

સમાપ્તિ

ઇતિ શ્રીમહાભારતે અનુશાસનપર્વણિ દાનધર્મપર્વણિ ઉપવાસવિધૌ નવાધિકશતતમોઽધ્યાયઃ।।
ઇદુ શ્રીમહાભારતદલ્લિ અનુશાસનપર્વદલ્લિ દાનધર્મપર્વદલ્લિ ઉપવાસવિધિ ऎન્નુવ નૂરાऒંભત્તને અધ્યાયવુ.


  1. ઋષિમંગિરસં પૂર્વં (ગીતા પ્રॆસ્). ↩︎

  2. અંગિરસનુ અગ્નિસંભવનાદુદુ હેગॆ ऎન્નુવ કથॆયુ ઇદે દાનધર્મપર્વદ અધ્યાય 85રલ્લિ બરુત્તદॆ. ↩︎

  3. હગલુ રાત્રિ મત્તુ હગલુ ઉટમાડિ ऎરડનॆ દિનદ રાત્રિયલ્લિ ઉપવાસવિરુવુદુ. હીગॆયે પુનઃ હગલુ, રાત્રિ, હગલુગળલ્લિ મૂરુ ઊટ માડિ ऎરડનॆય રાત્રિ ઉપવાસવિરુવુદુ. ↩︎

  4. ઇદક્કॆ મॊદલુ ઈ ऒંદુ અધિક શ્લોકાર્ધવિદॆ: ઉપોષ્ય એકભક્તેન નિયતાત્મા જિતેંદ્રિયઃ। (ગીતા પ્રॆસ્). ↩︎

  5. કૃષ્ણપક્ષે (ભારત દર્શન/ગીતા પ્રॆસ્). ↩︎

  6. શક્ત્યા (ભારત દર્શન/ગીતા પ્રॆસ્). ↩︎

  7. ઇદક્કॆ મॊદલુ ઈ ऒંદુ શ્લોકાર્ધવિદॆ: ઉપોષ્ય વાધિરહિતો વીર્યવાનભિજાયતે। (ભારત દર્શન/ગીતા પ્રॆસ્). ↩︎

  8. ક્ષિપેત્ (ગીતા પ્રॆસ્) ક્ષિપત્ (ભારત દર્શન). ↩︎

  9. માઘં તુ નિયતો માસમેકભક્તેન યઃ ક્ષિપેત્। (ભારત દર્શન/ગીતા પ્રॆસ્). ↩︎

  10. ભગદૈવતમાસં તુ એકભક્તેન યઃ ક્ષિપેત્। (ગીતા પ્રॆસ્/ભારત દર્શન). ↩︎

  11. બહુભાર્યઃ સ (ભારત દર્શન). ↩︎

  12. ઇદક્કॆ મॊદલુ ઈ ऒંદુ અધિક શ્લોકાર્ધવિદॆ: રમતે સ્ત્રીસહસ્રાઢ્યે સુકૃતી વિરજો નરઃ। (ભારત દર્શન). ↩︎

  13. દશવર્ષસહસ્રાણિ (ભારત દર્શન). ↩︎

  14. ભગવાન્ અંગિરાબ્રવીત્ ऎંદુ બંદિરુવુદરિંદ ઈ શ્લોકવન્નુ હિંદિન શ્લોકગળંતॆ અંગિરસનુ હેળિદવુગળલ્લ. ભીષ્મનુ યુધિષ્ઠિરનિગॆ હેળિદુદુ ऎંદુ તિળિયુત્તદॆ. ↩︎

  15. ઇદક્કॆ મॊદલુ ઈ ऒંદુ અધિક શ્લોકાર્ધવિદॆ: શતં વર્ષ સહસ્રાણાં મોદતે સ દિવિ પ્રભો। (ભારત દર્શન). ↩︎

  16. સહસ્રહંસયુક્તેન વિમાનેન તુ ગચ્છતિ। (ભારત દર્શન). ↩︎