050: ચ્યવનોપાખ્યાનઃ

પ્રવેશ

।। ઓં ઓં નમો નારાયણાય।। શ્રી વેદવ્યાસાય નમઃ ।।

શ્રી કૃષ્ણદ્વૈપાયન વેદવ્યાસ વિરચિત

શ્રી મહાભારત

અનુશાસન પર્વ

દાનધર્મ પર્વ

અધ્યાય 50

સાર

નોડુવુદરિંદ મત્તુ સહવાસદિંદ સ્નેહવુ હેગॆ ઉંટાગુત્તદॆ? મત્તુ ગોવુગળ મહાભાગ્યવુ એનુ? ऎંબ યુધિષ્ઠિરન પ્રશ્નॆગॆ ભીષ્મનુ નહુષ મત્તુ ચ્યવનર સંવાદવન્નુ ઉદાહરિસલુ પ્રારંભિસિદુદુ; ચ્યવનનુ નીરિનલ્લિ તપસ્સન્નાચરિસિદુદુ (1-11). મીનન્નુ હિડિયલુ બॆસ્તરુ બલॆગળન્નુ બીસલુ, મીનિનॊંદિગॆ ચ્યવનનન્નૂ હિડિદુ નીરિનિંદ મેલક્કॆત્તિદુદુ (12-22). મુનિયન્નુ નોડિ બॆદરિદ બॆસ્તરુ નહુષનિગॆ વિષયવન્નુ તિળિસિદુદુ (23-26).

13050001 યુધિષ્ઠિર ઉવાચ।
13050001a દર્શને કીદૃશઃ સ્નેહઃ સંવાસે ચ પિતામહ।
13050001c મહાભાગ્યં ગવાં ચૈવ તન્મે બ્રૂહિ પિતામહ।।

યુધિષ્ઠિરનુ હેળિદનુ: “પિતામહ! નોડુવુદરિંદ મત્તુ સહવાસદિંદ સ્નેહવુ હેગॆ ઉંટાગુત્તદॆ? હાગॆયે ગોવુગળ મહાભાગ્યવુ એનુ? પિતામહ! અદન્નુ નનગॆ હેળુ.”

13050002 ભીષ્મ ઉવાચ।
13050002a હંત તે કથયિષ્યામિ પુરાવૃત્તં મહાદ્યુતે।
13050002c નહુષસ્ય ચ સંવાદં મહર્ષેશ્ચ્યવનસ્ય ચ।।

ભીષ્મનુ હેળિદનુ: “મહાદ્યુતે! નિલ્લુ! હિંદॆ નડॆદ નહુષ મત્તુ મહર્ષિ ચ્યવનર સંવાદવન્નુ હેળુત્તેનॆ.

13050003a પુરા મહર્ષિશ્ચ્યવનો ભાર્ગવો ભરતર્ષભ।
13050003c ઉદવાસકૃતારંભો બભૂવ સુમહાવ્રતઃ।।

ભરતર્ષભ! હિંદॆ સુમહાવ્રત મહર્ષિ ભાર્ગવ ચ્યવનનુ નીરિનલ્લિ વાસિસલુ પ્રારંભિસિદનુ.

13050004a નિહત્ય માનં ક્રોધં ચ પ્રહર્ષં શોકમેવ ચ।
13050004c વર્ષાણિ દ્વાદશ મુનિર્જલવાસે ધૃતવ્રતઃ।।

આ ધૃતવ્રત મુનિયુ હન્નॆરડુ વર્ષગળુ માન, ક્રોધ, હર્ષ મત્તુ શોકગળન્નુ પરિત્યજિસિ નીરિનલ્લિ વાસિસિદનુ.

13050005a આદધત્સર્વભૂતેષુ વિસ્રંભં પરમં શુભમ્।
13050005c જલેચરેષુ સત્ત્વેષુ શીતરશ્મિરિવ પ્રભુઃ।।

શીતરશ્મિ ચંદ્રનંતॆ આ પ્રભુવુ જલદલ્લિ સંચરિસુત્તિદ્દ સર્વભૂતગળॊડનॆ મત્તુ સત્ત્વગળॊડનॆ તન્ન પરમ શુભ સંપૂર્ણ વિશ્વાસવન્નુ પડॆદુકॊંડિદ્દનુ.

13050006a સ્થાણુભૂતઃ શુચિર્ભૂત્વા દૈવતેભ્યઃ પ્રણમ્ય ચ।
13050006c ગંગાયમુનયોર્મધ્યે જલં સંપ્રવિવેશ હ।।

શુચિર્ભૂતનાગિ દેવતॆગળિગॆ વંદિસિ અવનુ ગંગા-યમુનॆયર મધ્યદ નીરન્નુ પ્રવેશિસિ સ્થાણુવિનંતॆ નિશ્ચલનાગિ નિંતુકॊંડનુ.

13050007a ગંગાયમુનયોર્વેગં સુભીમં ભીમનિઃસ્વનમ્।
13050007c પ્રતિજગ્રાહ શિરસા વાતવેગસમં જવે।।

ભયંકરવાગિ ભોર્ગરॆયુત્તિદ્દ અત્યંત ભયંકરવાદ મત્તુ વેગદલ્લિ વાયુવિન વેગક્કॆ સમનાગિદ્દ ગંગા-યમુનॆયર વેગવન્નુ અવનુ તન્ન શિરસ્સિનિંદ તડॆદુકॊંડિદ્દનુ.

13050008a ગંગા ચ યમુના ચૈવ સરિતશ્ચાનુગાસ્તયોઃ।
13050008c પ્રદક્ષિણમૃષિં ચક્રુર્ન ચૈનં પર્યપીડયન્।।

આદરॆ ગંગॆ, યમુનॆ મત્તુ અવરન્નુ સેરિદ ઇતર નદિગળુ આ ઋષિયન્નુ પ્રદક્ષિણॆ માડિ હોગુત્તિદ્દવે હॊરતુ અવનન્નુ પીડિસુત્તિરલિલ્લ.

13050009a અંતર્જલે સ સુષ્વાપ કાષ્ઠભૂતો મહામુનિઃ।
13050009c તતશ્ચોર્ધ્વસ્થિતો ધીમાનભવદ્ભરતર્ષભ।।

ભરતર્ષભ! આ ધીમંત મહામુનિયુ ऒમ્મॆ કાષ્ઠદંતॆ નીરિન ऒળગॆ મલગુત્તિદ્દનુ મત્તુ ઇન્નॊમ્મॆ નીરિન મેલॆ નિલ્લુત્તિદ્દનુ.

13050010a જલૌકસાં સ સત્ત્વાનાં બભૂવ પ્રિયદર્શનઃ।
13050010c ઉપાજિઘ્રંત ચ તદા મત્સ્યાસ્તં હૃષ્ટમાનસાઃ।

અવનુ જલવાસી સત્ત્વગળ પ્રિયદર્શનનાદનુ. મીનુગળુ હૃષ્ટમાનસરાગિ અવન તુટિગળન્નુ આઘ્રાણિસુત્તિદ્દવુ.

13050010e તત્ર તસ્યાસતઃ કાલઃ સમતીતોઽભવન્મહાન્।।
13050011a તતઃ કદા ચિત્સમયે કસ્મિંશ્ચિન્મત્સ્યજીવિનઃ।
13050011c તં દેશં સમુપાજગ્મુર્જાલહસ્તા મહાદ્યુતે।।

હીગॆ અવનુ ઇરુત્તા બહળ સમયવુ કળॆયિતુ. મહાદ્યુતે! અનંતર ऒમ્મॆ મત્સ્યગળન્નુ હિડિદુ જીવનમાડુવ કॆલવુ બॆસ્તરુ બલॆગળન્નુ હિડિદુકॊંડુ આ પ્રદેશક્કॆ બંદરુ.

13050012a નિષાદા બહવસ્તત્ર મત્સ્યોદ્ધરણનિશ્ચિતાઃ।
13050012c વ્યાયતા બલિનઃ શૂરાઃ સલિલેષ્વનિવર્તિનઃ।
13050012e અભ્યાયયુશ્ચ તં દેશં નિશ્ચિતા જાલકર્મણિ।।

મીનુગળન્નુ હિડિયલુ નિશ્ચયિસિ અલ્લિગॆ અનેક બॆસ્તરુ આગમિસિદરુ. અવરુ બલિષ્ઠરૂ, શૂરરૂ આગિદ્દરુ મત્તુ મીનુગળન્નુ હિડિયદે નદિયિંદ હિંદિરુગદવરાગિદ્દરુ. બલॆગળન્નુ બીસલુ આ પ્રદેશક્કॆ આગમિસિદરુ.

13050013a જાલં ચ યોજયામાસુર્વિશેષેણ જનાધિપ।
13050013c મત્સ્યોદકં સમાસાદ્ય તદા ભરતસત્તમ।।

જનાધિપ! ભરતસત્તમ! મીનુગળિદ્દ આ નદિયન્નુ સમીપિસિ અવરુ વિશેષવાદ બલॆયન્નુ બીસતॊડગિદરુ.

13050014a તતસ્તે બહુભિર્યોગૈઃ કૈવર્તા મત્સ્યકાંક્ષિણઃ।
13050014c ગંગાયમુનયોર્વારિ જાલૈરભ્યકિરંસ્તતઃ।।

મીનન્નુ હિડિયલુ બયસિદ્દ અવરુ અનેક રીતિય ઉપાયગળિંદ ગંગા-યમુનॆયર આ નીરિનલ્લિ બલॆયન્નુ બીસિ હરડિદરુ.

13050015a જાલં સુવિતતં તેષાં નવસૂત્રકૃતં તથા।
13050015c વિસ્તારાયામસંપન્નં યત્તત્ર સલિલે ક્ષમમ્।।

અવરુ બીસિદ બલॆગળુ હॊસ દારગળિંદ માડલ્પટ્ટિદ્દુ, વિસ્તારવાગિયૂ, અગલવાગિયૂ, નીરન્નુ હિડિયલુ ગટ્ટિયાગિયૂ ઇદ્દવુ.

13050016a તતસ્તે સુમહચ્ચૈવ બલવચ્ચ સુવર્તિતમ્।
13050016c પ્રકીર્ય સર્વતઃ સર્વે જાલં ચકૃષિરે તદા।।

અનંતર ऎલ્લરૂ સેરિ ઉત્તમવાગિ નેયલ્પટ્ટિદ્દ ગટ્ટિયાદ મત્તુ વિસ્તારવાગિદ્દ આ બલॆયન્નુ ऎલ્લકડॆગળિંદ હિડિદુ ऎળॆદુ મેલક્કॆત્તિદરુ.

13050017a અભીતરૂપાઃ સંહૃષ્ટાસ્તેઽન્યોન્યવશવર્તિનઃ।
13050017c બબંધુસ્તત્ર મત્સ્યાંશ્ચ તથાન્યાન્જલચારિણઃ।।

હાગॆ સંહૃષ્ટરાગિદ્દ અન્યોન્ય વશવર્તિગળુ નિર્ભીતરાગિ અદરॊળગॆ મીનુગળુ મત્તુ અન્ય જલચારિણિગળન્નુ બંધિસિદ્દરુ.

13050018a તથા મત્સ્યૈઃ પરિવૃતં ચ્યવનં ભૃગુનંદનમ્।
13050018c આકર્ષંત મહારાજ જાલેનાથ યદૃચ્ચયા।।

મહારાજ! હાગॆયે મીનુગળિંદ પરિવૃતનાગિદ્દ ભૃગુનંદન ચ્યવનનન્નૂ નીરિનિંદ મેલક્કॆત્તિદરુ.

13050019a નદીશૈવલદિગ્ધાંગં હરિશ્મશ્રુજટાધરમ્।
13050019c લગ્નૈઃ શંખગણૈર્ગાત્રૈઃ કોષ્ઠૈશ્ચિત્રૈરિવાવૃતમ્।।
13050020a તં જાલેનોદ્ધૃતં દૃષ્ટ્વા તે તદા વેદપારગમ્।
13050020c સર્વે પ્રાંજલયો દાશાઃ શિરોભિઃ પ્રાપતન્ભુવિ।।

નદિય પાચિગળિંદ અંગાંગળુ લેપિતવાગિદ્દ, ગડ્ડ-જટॆગળૂ હસિરુ બણ્ણક્કॆ તિરુગિદ્દ, શંખગળુ શરીરદ તુંબા ચુચ્ચિકॊંડુ મુળ્ળુહંદિયંતॆ વિચિત્રનાગિ કાણુત્તિદ્દ આ વેદપારંગતનુ નીરિનિંદ હॊરબંદુદન્નુ નોડિ બॆસ્તરॆલ્લરૂ કૈગળન્નુ મુગિદુ તલॆબાગિ ભુવિય મેલॆ બિદ્દરુ.

13050021a પરિખેદપરિત્રાસાજ્જાલસ્યાકર્ષણેન ચ।
13050021c મત્સ્યા બભૂવુર્વ્યાપન્નાઃ સ્થલસંકર્ષણેન ચ।।

નીરિનિંદ સॆળॆયલ્પટ્ટુ પરિખેદ પરિત્રાસગॊંડ મીનુગળુ ભૂમિયમેલॆ બીળુત્તલે વિલવિલનॆ ऒદ્દાડિદવુ.

13050022a સ મુનિસ્તત્તદા દૃષ્ટ્વા મત્સ્યાનાં કદનં કૃતમ્।
13050022c બભૂવ કૃપયાવિષ્ટો નિઃશ્વસંશ્ચ પુનઃ પુનઃ।।

મીનુગળુ આ રીતિ ऒદ્દાડુવુદન્નુ નોડિદ મુનિયુ કૃપયાવિષ્ટનાગિ પુનઃ પુનઃ નિટ્ટુસિરુ બિડતॊડગિદનુ.

13050023 નિષાદા ઊચુઃ।
13050023a અજ્ઞાનાદ્યત્કૃતં પાપં પ્રસાદં તત્ર નઃ કુરુ।
13050023c કરવામ પ્રિયં કિં તે તન્નો બ્રૂહિ મહામુને।।

નિષાદરુ હેળિદરુ: “મહામુને! અજ્ઞાનદલ્લિ ઈ પાપકાર્યવન્નુ માડિબિટ્ટॆવુ. નમ્મમેલॆ પ્રસન્નનાગુ. નિનગॆ પ્રિયવાદુદન્નુ એનુ માડબેકુ હેળુ.””

13050024 ભીષ્મ ઉવાચ।
13050024a ઇત્યુક્તો મત્સ્યમધ્યસ્થશ્ચ્યવનો વાક્યમબ્રવીત્।
13050024c યો મેઽદ્ય પરમઃ કામસ્તં શૃણુધ્વં સમાહિતાઃ।।

ભીષ્મનુ હેળિદનુ: “ઇદન્નુ કેળિ મીનુગળ મધ્યॆ ઇદ્દ ચ્યવનનુ હેળિદનુ: “ઇંદુ નન્ન પરમ અપેક્ષॆ એનુ ऎન્નુવુદન્નુ એકાગ્રચિત્તરાગિ કેળિ.

13050025a પ્રાણોત્સર્ગં વિક્રયં વા મત્સ્યૈર્યાસ્યામ્યહં સહ।
13050025c સંવાસાન્નોત્સહે ત્યક્તું સલિલાધ્યુષિતાનિમાન્।।

મીનુગળ જॊતॆયલ્લિયે બદુકુત્તેનॆ અથવા સાયુત્તેનॆ. બહળ કાલદિંદ નીરિનલ્લિ ઇવુગળ જॊતॆયે વાસિસુત્તિદ્દॆનાદુદરિંદ ઇવુગળન્નુ ત્યજિસલુ બયસુવુદિલ્લ.”

13050026a ઇત્યુક્તાસ્તે નિષાદાસ્તુ સુભૃશં ભયકંપિતાઃ।
13050026c સર્વે વિષણ્ણવદના નહુષાય ન્યવેદયન્।।

ઇદન્નુ કેળિદ બॆસ્તરુ અત્યંત ભયકંપિતરાદરુ. ऎલ્લર મુખગળૂ કુંદિદવુ. અવરુ નહુષનિગॆ ऎલ્લવન્નૂ નિવેદિસિદરુ.”

સમાપ્તિ

ઇતિ શ્રીમહાભારતે અનુશાસન પર્વણિ દાનધર્મ પર્વણિ ચ્યવનોપાખ્યાને પંચાશત્તમોઽધ્યાયઃ।।
ઇદુ શ્રીમહાભારતદલ્લિ અનુશાસન પર્વદલ્લિ દાનધર્મ પર્વદલ્લિ ચ્યવનોપાખ્યાન ऎન્નુવ ઐવત્તને અધ્યાયવુ.