પ્રવેશ
।। ઓં ઓં નમો નારાયણાય।। શ્રી વેદવ્યાસાય નમઃ ।।
શ્રી કૃષ્ણદ્વૈપાયન વેદવ્યાસ વિરચિત
શ્રી મહાભારત
શાંતિ પર્વ
મોક્ષધર્મ પર્વ
અધ્યાય 297
સાર
જનકવંશી વસુમાનનિગॆ ભૃગુવંશી ઋષિય ધર્મોપદેશ (1-25).
12297001 ભીષ્મ ઉવાચ।
12297001a મૃગયાં વિચરન્કશ્ચિદ્વિજને જનકાત્મજઃ।
12297001c વને દદર્શ વિપ્રેંદ્રમૃષિં વંશધરં ભૃગોઃ।।
ભીષ્મનુ હેળિદનુ: “ऒમ્મॆ જનકાત્મજનુ બેટॆયાડલુ નિર્જન વનદલ્લિ સંચરિસુત્તિદ્દનુ. વનદલ્લિ અવનુ ભૃગુવિન વંશધર ઓર્વ વિપ્રેંદ્ર ઋષિયન્નુ કંડનુ.
12297002a તમાસીનમુપાસીનઃ પ્રણમ્ય શિરસા મુનિમ્।
12297002c પશ્ચાદનુમતસ્તેન પપ્રચ્ચ વસુમાનિદમ્।।
કુળિતિદ્દ મુનિય બળિ હોગિ શિરસા નમસ્કરિસિદ નંતર જનકાત્મજ વસુમાનનુ અવન અનુમતિયન્નુ કેળિકॊંડુ હીગॆ કેળિદનુ:
12297003a ભગવન્કિમિદં શ્રેયઃ પ્રેત્ય વાપીહ વા ભવેત્।
12297003c પુરુષસ્યાધ્રુવે દેહે કામસ્ય વશવર્તિનઃ।।
“ભગવન્! કામદ વશવર્તિયાગિ ઈ અશાશ્વત શરીરદલ્લિરુવ પુરુષનિગॆ ઈ લોક મત્તુ પરલોકદલ્લિ યાવુદરિંદ શ્રેયસ્સુંટાગુત્તદॆ?”
12297004a સત્કૃત્ય પરિપૃષ્ટઃ સન્સુમહાત્મા મહાતપાઃ।
12297004c નિજગાદ તતસ્તસ્મૈ શ્રેયસ્કરમિદં વચઃ।।
સત્કારપૂર્વક પ્રશ્નિસલુ આ મહાતપસ્વી મહાત્મા મુનિયુ અવનિગॆ શ્રેયસ્કરવાદ ઈ માતન્નાડિદનુ:
12297005a મનસોઽપ્રતિકૂલાનિ પ્રેત્ય ચેહ ચ વાંચસિ।
12297005c ભૂતાનાં પ્રતિકૂલેભ્યો નિવર્તસ્વ યતેંદ્રિયઃ।।
“ઇલ્લિ મત્તુ પરલોકગળલ્લિ નિન્ન મનસ્સિગॆ પ્રતિકૂલવલ્લદવુગળન્નુ બયસુત્તિરુવॆયાદરॆ ઇંદ્રિયગળન્નુ નિગ્રહિસિકॊંડુ ભૂતગળિગॆ પ્રતિકૂલવાગિ1 નડॆદુકॊળ્ળુવુદન્નુ નિલ્લિસુ.
12297006a ધર્મઃ સતાં હિતઃ પુંસાં ધર્મશ્ચૈવાશ્રયઃ સતામ્।
12297006c ધર્માલ્લોકાસ્ત્રયસ્તાત પ્રવૃત્તાઃ સચરાચરાઃ।।
ધર્મવે સત્પુરુષરિગॆ હિતવાદુદુ મત્તુ ધર્મવે અવરિગॆ આશ્રયવુ. અય્યા! મૂરુ લોકગળ સચરાચરગળૂ ધર્મદિંદલે ઉત્પન્નવાગિવॆ.
12297007a સ્વાદુકામુક કામાનાં વૈતૃષ્ણ્યં કિં ન ગચ્ચસિ।
12297007c મધુ પશ્યસિ દુર્બુદ્ધે પ્રપાતં નાનુપશ્યસિ।।
ભોગગળ રસવન્નુ સ્વાદિસલુ ઇચ્છિસુવવને! નિન્ન કામતૃષ્ણॆયુ એકॆ તણિયુવુદિલ્લ? દુર્બુદ્ધે! નીનુ કેવલ જેનુતુપ્પવન્નુ નોડુત્તિદ્દીયॆ. કॆળગિરુવ પ્રપાતવુ નિનગॆ કાણુત્તિલ્લ.
12297008a યથા જ્ઞાને પરિચયઃ કર્તવ્યસ્તત્ફલાર્થિના।
12297008c તથા ધર્મે પરિચયઃ કર્તવ્યસ્તત્ફલાર્થિના।।
જ્ઞાનદ ફલાર્થિગળુ હેગॆ મॊદલુ જ્ઞાનદ પરિચયવન્નુ માડિકॊળ્ળબેકો હાગॆ ધર્મદ ફલાર્થિગળુ મॊદલુ ધર્મદ પરિચય માડિકॊળ્ળબેકુ.
12297009a અસતા ધર્મકામેન વિશુદ્ધં કર્મ દુષ્કરમ્।
12297009c સતા તુ ધર્મકામેન સુકરં કર્મ દુષ્કરમ્।।
દુષ્ટપુરુષનુ ધર્મવન્નાચરિસબેકॆંદુ ઇચ્છિસિદરૂ વિશુદ્ધ કર્મવુ અવનિગॆ દુષ્કરવॆનિસુત્તદॆ. આદરॆ સત્પુરુષનુ ધર્મવન્નાચરિસબેકॆંદુ ઇચ્છિસિદરॆ અવનિગॆ દુષ્કર કર્મવૂ સુલભવાગુત્તદॆ.
12297010a વને ગ્રામ્યસુખાચારો યથા ગ્રામ્યસ્તથૈવ સઃ।
12297010c ગ્રામે વનસુખાચારો યથા વનચરસ્તથા।।
વનદલ્લિદ્દુકॊંડુ ગ્રામ્ય સુખગળન્નુ અનુભવિસુત્તિરુવવનન્નુ ગ્રામ્ય ऎંદે તિળિદુકॊળ્ળબેકુ. મત્તુ ગ્રામદલ્લિદ્દુકॊંડુ વનવાસિયંતॆ ઇરુવુદરલ્લિ સુખ કાણુવવનન્નુ વનવાસિ ऎંદે પરિગણિસબેકુ.
12297011a મનોવાક્કર્મકે ધર્મે કુરુ શ્રદ્ધાં સમાહિતઃ।
12297011c નિવૃત્તૌ વા પ્રવૃત્તૌ વા સંપ્રધાર્ય ગુણાગુણાન્।।
મॊદલુ નિવૃત્તિ મત્તુ પ્રવૃત્તિ માર્ગગળલ્લિરુવ ગુણ-અવગુણગળન્નુ અર્થમાડિકો. અનંતર એકાગ્રચિત્તનાગિ મનસ્સુ, માતુ મત્તુ શરીરગળ મૂલક ધર્મદલ્લિ શ્રદ્ધॆયન્નિડુ.
12297012a નિત્યં ચ બહુ દાતવ્યં સાધુભ્યશ્ચાનસૂયતા।
12297012c પ્રાર્થિતં વ્રતશૌચાભ્યાં સત્કૃતં દેશકાલયોઃ।।
નિત્યવૂ વ્રત મત્તુ શૌચવન્નાચરિસુત્તા ઉત્તમ દેશ-કાલગળલ્લિ સાદુજનરન્નુ પ્રાર્થિસિ સત્કરિસિ , અસૂયॆયિલ્લદે, અધિક દાનવન્નુ નીડબેકુ.
12297013a શુભેન વિધિના લબ્ધમર્હાય પ્રતિપાદયેત્।
12297013c ક્રોધમુત્સૃજ્ય દત્ત્વા ચ નાનુતપ્યેન્ન કીર્તયેત્।।
શુભકર્મગળિંદ ગળિસિદુદન્નુ સત્પાત્રનિગॆ અર્પિસબેકુ. ક્રોધવન્નુ ત્યજિસિ દાનમાડબેકુ. દાનમાડિદ નંતર પશ્ચાત્તાપ પડબારદુ મત્તુ માડિદ દાનવન્નુ હેળિકॊળ્ળબારદુ.
12297014a અનૃશંસઃ શુચિર્દાંતઃ સત્યવાગાર્જવે સ્થિતઃ।
12297014c યોનિકર્મવિશુદ્ધશ્ચ પાત્રં સ્યાદ્વેદવિદ્દ્વિજઃ।।
દયાલુ, શુચિ, દાંત, સત્યવાગ્મિ, સરળનાગિરુવ, હુટ્ટુ મત્તુ કર્મગળલ્લિ વિશુદ્ધનાગિરુવ દ્વિજને દાનગળિગॆ પાત્રનુ.
12297015a સત્કૃતા ચૈકપત્ની ચ જાત્યા યોનિરિહેષ્યતે।
12297015c ઋગ્યજુઃસામગો વિદ્વાન્ષટ્કર્મા પાત્રમુચ્યતે।।
તન્નદે જાતિય સત્કૃત એકપત્નિયલ્લિ હુટ્ટિદવર જન્મવુ શુદ્ધવાદુદॆંદુ હેળુત્તારॆ. ઋક્-યજુષ્ મત્તુ સામવેદગળ વિદ્વાંસનાગિ સદા ષટ્કર્મ2ગળન્નુ અનુષ્ઠાન માડુવ બ્રાહ્મણનન્નુ કર્મદલ્લિ શુદ્ધનાદવનॆંદૂ દાનક્કॆ પાત્રનॆંદૂ હેળિદ્દારॆ.
12297016a સ એવ ધર્મઃ સોઽધર્મસ્તં તં પ્રતિનરં ભવેત્।
12297016c પાત્રકર્મવિશેષેણ દેશકાલાવવેક્ષ્ય ચ।।
દેશ, કાલ, પાત્ર મત્તુ કર્મવિશેષગળિંદાગિ ऒંદે કર્મવુ ભિન્ન ભિન્ન મનુષ્યરિગॆ ધર્મ મત્તુ અધર્મરૂપવાગુત્તદॆ.
12297017a લીલયાલ્પં યથા ગાત્રાત્પ્રમૃજ્યાદ્રજસઃ પુમાન્।
12297017c બહુયત્નેન મહતા પાપનિર્હરણં તથા।।
શરીરક્કॆ સ્વલ્પવે ધૂળુ તાગિદરॆ અદન્નુ અનાયાસવાગિ ऒરॆસિકॊળ્ળબહુદુ. આદરॆ શરીરક્કॆ અધિક કॊળॆગળુ અંટિકॊંડરॆ સ્વલ્પ હॆચ્ચિન પ્રયત્નદિંદ અદન્નુ તॊળॆદુકॊળ્ળબેકાગુત્તદॆ. હાગॆયે અલ્પ પાપગળન્નુ અલ્પ પ્રયત્નદિંદલૂ મત્તુ મહા પાપગળન્નુ મહાપ્રાયશ્ચિત્તગળિંદલૂ દૂરીકરિસબહુદુ.
12297018a વિરિક્તસ્ય યથા સમ્યગ્ ઘૃતં ભવતિ ભેષજમ્।
12297018c તથા નિર્હૃતદોષસ્ય પ્રેત્યધર્મઃ સુખાવહઃ।।
વિરેચનॆમાડિ હॊટ્ટॆયન્નુ બરિદુ માડિકॊંડવનિગॆ તુપ્પવુ હેગॆ ઉત્તમ ઔષધવાગબલ્લદો હાગॆ અદે રીતિ દોષગળન્નુ કળॆદુકॊંડવનિગॆ ધર્મવુ પરલોકદલ્લિ સુખવન્નુ તરુત્તદॆ.
12297019a માનસં સર્વભૂતેષુ વર્તતે વૈ શુભાશુભે।
12297019c અશુભેભ્યઃ સમાક્ષિપ્ય શુભેષ્વેવાવતારયેત્।।
સર્વભૂતગળ મનસ્સિનલ્લિ શુભાશુભ વિચારગળુ બરુત્તિરુત્તવॆ. અશુભ વિચારગળન્નુ તॆગॆદુહાકિ શુભવિચારગળલ્લિયે મનસ્સન્નુ તॊડગિસિકॊળ્ળબેકુ.
12297020a સર્વં સર્વેણ સર્વત્ર ક્રિયમાણં ચ પૂજય।
12297020c સ્વધર્મે યત્ર રાગસ્તે કામં ધર્મો વિધીયતામ્।।
સર્વધર્મદવરુ ऎલ્લરૂ ऎલ્લકડॆગળલ્લૂ માડુવ ऎલ્લ કર્મગળન્નૂ ગૌરવિસુ. નીનૂ કૂડ નિન્ન ધર્મદ અનુસાર યાવ કર્મગળલ્લિ નિનગॆ અનુરાગવિદॆયો અદન્નુ ઇચ્છાનુસાર પાલિસુ.
12297021a અધૃતાત્મન્ ધૃતૌ તિષ્ઠ દુર્બુદ્ધે બુદ્ધિમાન્ ભવ।
12297021c અપ્રશાંત પ્રશામ્ય ત્વમપ્રાજ્ઞ પ્રાજ્ઞવચ્ચર।।
અધીર ચિત્તદવને! ધીરતॆયન્નુ તાળુ. દુર્બુદ્ધે! બુદ્ધિવંતનાગુ. અપ્રશાંતને! શાંતનાગુ. અપ્રાજ્ઞને! પ્રાજ્ઞનાગુ.
12297022a તેજસા શક્યતે પ્રાપ્તુમુપાયસહચારિણા।
12297022c ઇહ ચ પ્રેત્ય ચ શ્રેયસ્તસ્ય મૂલં ધૃતિઃ પરા।।
સત્પુરુષર સંગદિંદ મત્તુ અવર તેજસ્સિન પ્રતાપદિંદ ઇહ મત્તુ પરલોકગળલ્લિ શ્રેયસ્સન્નુંટુમાડુવ યાવુદાદરૂ ऒંદુ ઉપાયવુ બંદॊદગુત્તદॆ. ધૃતિયે શ્રેયસ્સિન મૂલ.
12297023a રાજર્ષિરધૃતિઃ સ્વર્ગાત્પતિતો હિ મહાભિષઃ।
12297023c યયાતિઃ ક્ષીણપુણ્યશ્ચ ધૃત્યા લોકાનવાપ્તવાન્।।
રાજર્ષિ મહાભિષનુ ધૃતનાગિરદે ઇદ્દ કારણદિંદ સ્વર્ગદિંદ કॆળગॆ બિદ્દનુ. મત્તુ ક્ષીણપુણ્ય યયાતિયુ તન્ન ધૃતિય બલદિંદલે ઉત્તમ લોકગળન્નુ પડॆદુકॊંડનુ.
12297024a તપસ્વિનાં ધર્મવતાં વિદુષાં ચોપસેવનાત્।
12297024c પ્રાપ્સ્યસે વિપુલાં બુદ્ધિં તથા શ્રેયોઽભિપત્સ્યસે।।
ધર્માત્મા વિદ્વાંસ તપસ્વિગળ સેવॆમાડુવુદરિંદ નિનગॆ વિપુલ બુદ્ધિયુ પ્રાપ્તવાગુત્તદॆ મત્તુ શ્રેયસ્સન્નૂ પડॆદુકॊળ્ળુત્તીયॆ.”
12297025a સ તુ સ્વભાવસંપન્નસ્તચ્ચ્રુત્વા મુનિભાષિતમ્।
12297025c વિનિવર્ત્ય મનઃ કામાદ્ધર્મે બુદ્ધિં ચકાર હ।।
સ્વભાવતઃ સંપન્નનાગિદ્દ વસુમાનનુ મુનિયાડિદ માતુગળન્નુ કેળિ કામગળ મેલિન તન્ન મનસ્સન્નુ હિંતॆગॆદુકॊંડુ ધર્મબુદ્ધિયન્નુ પડॆદુકॊંડનુ.”
સમાપ્તિ
ઇતિ શ્રીમહાભારતે શાંતિ પર્વણિ મોક્ષધર્મ પર્વણિ જનકાનુશાસને સપ્તનવત્યત્યધિકદ્વિશતતમોઽધ્યાયઃ।।
ઇદુ શ્રીમહાભારતદલ્લિ શાંતિ પર્વદલ્લિ મોક્ષધર્મ પર્વદલ્લિ જનકાનુશાસન ऎન્નુવ ઇન્નૂરાતॊંભત્તેળને અધ્યાયવુ.