295: વસિષ્ઠકરાલજનકસંવાદઃ

પ્રવેશ

।। ઓં ઓં નમો નારાયણાય।। શ્રી વેદવ્યાસાય નમઃ ।।

શ્રી કૃષ્ણદ્વૈપાયન વેદવ્યાસ વિરચિત

શ્રી મહાભારત

શાંતિ પર્વ

મોક્ષધર્મ પર્વ

અધ્યાય 295

સાર

વિદ્યા-અવિદ્યા, અક્ષર-ક્ષર મત્તુ પ્રકૃતિ-પુરુષર સ્વરૂપ મત્તુ વિવેકદ ઉદ્ગારદ વર્ણનॆ (1-46).

12295001 વસિષ્ઠ ઉવાચ।
12295001a સાંખ્યદર્શનમેતાવદુક્તં તે નૃપસત્તમ।
12295001c વિદ્યાવિદ્યે ત્વિદાનીં મે ત્વં નિબોધાનુપૂર્વશઃ।।

વસિષ્ઠનુ હેળિદનુ: “નૃપસત્તમ! ઇદૂવરॆગॆ નાનુ નિનગॆ સાંખ્યદર્શનદ કુરિતુ હેળિદॆ. ઈગ નન્નિંદ વિદ્યॆ મત્તુ અવિદ્યॆગળ કુરિતુ કેળુ.

12295002a અવિદ્યામાહુરવ્યક્તં સર્ગપ્રલયધર્મિ વૈ।
12295002c સર્ગપ્રલયનિર્મુક્તં વિદ્યાં વૈ પંચવિંશકમ્।।

સૃષ્ટિ મત્તુ પ્રલયધર્મિયાદ અવ્યક્તવન્ને અવિદ્યા ऎંદુ હેળુત્તારॆ મત્તુ સૃષ્ટિ-પ્રલય નિર્મુક્તનાદ ઇપ્પત્તૈદનॆયદન્નુ વિદ્યા ऎંદુ કરॆયુત્તારॆ.

12295003a પરસ્પરમવિદ્યાં વૈ તન્નિબોધાનુપૂર્વશઃ।
12295003c યથોક્તમૃષિભિસ્તાત સાંખ્યસ્યાસ્ય નિદર્શનમ્।।

અય્યા! સાંખ્યદર્શનદ નિદર્શનગળન્નીયુવ ઋષિગળુ હેળિદંતॆ તત્ત્વગળલ્લિ ક્રમશઃ પરસ્પરરિગॆ યાવુદુ અવિદ્યॆ ऎન્નુવુદન્નુ કેળુ.

12295004a કર્મેંદ્રિયાણાં સર્વેષાં વિદ્યા બુદ્ધીંદ્રિયં સ્મૃતમ્।
12295004c બુદ્ધીંદ્રિયાણાં ચ તથા વિશેષા ઇતિ નઃ શ્રુતમ્।।

સર્વ કર્મેંદ્રિયગળ વિદ્યॆયુ જ્ઞાનેંદ્રિયગળિવॆ ऎંદુ નાવુ કેળિદ્દેવॆ. અર્થાત્ કર્મેંદ્રિયગળિગિંત જ્ઞાનેંદ્રિયગળુ શ્રેષ્ઠ. હાગॆયે જ્ઞાનેંદ્રિયગળ વિદ્યॆયુ પંચમહાભૂતગળિવॆ.

12295005a વિશેષાણાં મનસ્તેષાં વિદ્યામાહુર્મનીષિણઃ।
12295005c મનસઃ પંચભૂતાનિ વિદ્યા ઇત્યભિચક્ષતે।।

સ્થૂલ પંચમહાભૂતગળ વિદ્યॆયુ મનસ્સિગિદॆ ऎંદુ મનીષિણરુ હેળુત્તારॆ. મત્તુ મનસ્સિન વિદ્યॆયુ સૂક્ષ્મ પંચભૂતગળિવॆ.

12295006a અહંકારસ્તુ ભૂતાનાં પંચાનાં નાત્ર સંશયઃ।
12295006c અહંકારસ્ય ચ તથા બુદ્ધિર્વિદ્યા નરેશ્વર।।

સૂક્ષ્મ પંચભૂતગળ વિદ્યॆયુ અહંકારદલ્લિદॆ ऎન્નુવુદરલ્લિ સંશયવિલ્લ. નરેશ્વર! અહંકારદ વિદ્યॆયુ બુદ્ધિ.

12295007a બુદ્ધેઃ પ્રકૃતિરવ્યક્તં તત્ત્વાનાં પરમેશ્વરમ્1
12295007c વિદ્યા જ્ઞેયા નરશ્રેષ્ઠ વિધિશ્ચ પરમઃ સ્મૃતઃ।।

બુદ્ધિય વિદ્યॆયુ અવ્યક્ત પ્રકૃતિ મત્તુ ऎલ્લ તત્ત્વગળ વિદ્યॆયુ પરમેશ્વરનુ. નરશ્રેષ્ઠ! ઈ વિદ્યॆયે જ્ઞેય યોગ્યવુ. ઇદન્ને પરમ વિધિ ऎંદુ હેળુત્તારॆ.

12295008a અવ્યક્તસ્ય પરં પ્રાહુર્વિદ્યાં વૈ પંચવિંશકમ્।
12295008c સર્વસ્ય સર્વમિત્યુક્તં જ્ઞેયં જ્ઞાનસ્ય પાર્થિવ।।

પાર્થિવ! અવ્યક્તદ પરમ વિદ્યॆયુ આ ઇપ્પત્તૈદનॆયદુ ऎંદુ હેળિદ્દારॆ. અદે સર્વ જ્ઞાનદ સર્વરૂપ જ્ઞેય ऎંદુ હેળિદ્દારॆ.

12295009a જ્ઞાનમવ્યક્તમિત્યુક્તં જ્ઞેયં વૈ પંચવિંશકમ્।
12295009c તથૈવ જ્ઞાનમવ્યક્તં વિજ્ઞાતા પંચવિંશકઃ।।

જ્ઞાનવન્નુ અવ્યક્તવॆંદૂ ઇપ્પત્તૈદનॆયદન્નુ જ્ઞેયવॆંદૂ હેળિદ્દારॆ. હાગॆયે જ્ઞાનવુ અવ્યક્ત મત્તુ ઇપ્પત્તૈદનॆયદુ વિજ્ઞાતા.

12295010a વિદ્યાવિદ્યાર્થતત્ત્વેન મયોક્તં તે વિશેષતઃ।
12295010c અક્ષરં ચ ક્ષરં ચૈવ યદુક્તં તન્નિબોધ મે।।

વિદ્યॆ મત્તુ અવિદ્યॆગળ કુરિતુ વિશેષ અર્થગળॊંદિગॆ હેળિદ્દેનॆ. ઇન્નુ અક્ષર મત્તુ ક્ષરગળ કુરિતુ હેળુત્તેનॆ. કેળુ.

12295011a ઉભાવેતૌ ક્ષરાવુક્તાવુભાવેતૌ ચ નક્ષરૌ।
12295011c કારણં તુ પ્રવક્ષ્યામિ યથા ખ્યાતૌ તુ તત્ત્વતઃ।।

સાંખ્યશાસ્ત્રદલ્લિ પ્રકૃતિ મત્તુ પુરુષ ऎરડન્નૂ અક્ષર ऎંદુ હેળિદ્દારॆ મત્તુ ઇવॆરડન્નૂ ક્ષર ऎંદૂ કરॆદિદ્દારॆ. નાનુ કેળિદંતॆ ઇદર કારણવન્નુ તત્ત્વતઃ હેળુત્તેનॆ.

12295012a અનાદિનિધનાવેતાવુભાવેવેશ્વરૌ મતૌ।
12295012c તત્ત્વસંજ્ઞાવુભાવેતૌ પ્રોચ્યેતે જ્ઞાનચિંતકૈઃ।।

ઇવॆરડૂ અનાદિ મત્તુ અનંતવાદવુગળુ. આદુદરિંદ પરસ્પર સંયોગદિંદ ઇબ્બરૂ ઈશ્વર ऎન્નુવ માન્યતॆયિતॆ. જ્ઞાનચિંતકરુ ઇવॆરડન્નૂ તત્ત્વ ऎંદે કરॆયુત્તારॆ.

12295013a સર્ગપ્રલયધર્મિત્વાદવ્યક્તં પ્રાહુરક્ષરમ્।
12295013c તદેતદ્ગુણસર્ગાય વિકુર્વાણં પુનઃ પુનઃ।।

સૃષ્ટિ-પ્રલયગળુ પ્રકૃતિય ધર્મવુ. આદુદરિંદ અવ્યક્ત પ્રકૃતિયન્નુ અક્ષર ऎંદુ હેળુત્તારॆ. અદે પ્રકૃતિયુ મહત્તત્ત્વ મॊદલાદ ગુણગળન્નુ સૃષ્ટિસલુ પુનઃ પુનઃ વિકારક્કॊળગાગુત્તદॆ. આદુદરિંદ અદન્નુ ક્ષર ऎંદૂ કરॆયુત્તારॆ.

12295014a ગુણાનાં મહદાદીનામુત્પદ્યતિ પરસ્પરમ્।
12295014c અધિષ્ઠાનાત્ ક્ષેત્રમાહુરેતત્તત્પંચવિંશકમ્।।

મહત્તત્ત્વાદિ ગુણગળ ઉત્પત્તિયુ પ્રકૃતિ મત્તુ પુરુષર પરસ્પર સંયોગદિંદ આગુત્તદॆ. આદુદરિંદ ऒંદુ મત્તॊંદર અધિષ્ઠાનરાગિરુવ કારણ પુરુષનિગૂ કૂડ ક્ષેત્ર ऎંદુ હેળુત્તારॆ.

12295015a યદા તુ ગુણજાલં તદવ્યક્તાત્મનિ સંક્ષિપેત્।
12295015c તદા સહ ગુણૈસ્તૈસ્તુ પંચવિંશો વિલીયતે।।

યોગિયુ પ્રકૃતિય ગુણસમૂહગળન્નુ અવ્યક્ત મૂલ પ્રકૃતિયલ્લિ વિલીનગॊળિસિદાગ આ ગુણગળ લયદॊંદિગॆ ઇપ્પત્તૈદનॆયદાદ પુરુષનૂ કૂડ વિલીનગॊળ્ળુત્તાનॆ. ઈ દૃષ્ટિયલ્લિ અવનન્નૂ ક્ષર ऎંદે કરॆયુત્તારॆ.

12295016a ગુણા ગુણેષુ લીયંતે તદૈકા પ્રકૃતિર્ભવેત્।
12295016c ક્ષેત્રજ્ઞોઽપિ યદા તાત તત્ક્ષેત્રે સંપ્રલીયતે।।

અય્યા! ગુણગળુ ગુણગળલ્લિ લીનવાદાગ પ્રકૃતિયॊંદે ઇરુત્તદॆ. મત્તુ ક્ષેત્રજ્ઞનૂ યાવાગ ક્ષેત્રદલ્લિ લીનનાગુત્તાનો આગ અવન પ્રત્યેક અસ્તિત્વવુ ઇરુવુદિલ્લ.

12295017a તદાક્ષરત્વં પ્રકૃતિર્ગચ્ચતે ગુણસંજ્ઞિતા।
12295017c નિર્ગુણત્વં ચ વૈદેહ ગુણેષુ પ્રતિવર્તનાત્।।

વૈદેહ! આગ ત્રિગુણમયી પ્રકૃતિયુ ક્ષરત્વવન્નુ હॊંદિ નાશગॊળ્ળુત્તદॆ મત્તુ પુરુષનૂ કૂડ ગુણગળલ્લિ પ્રવૃત્તનાગિરદે ઇરુવુદરિંદ નિર્ગુણનાગુત્તાનॆ.

12295018a એવમેવ ચ ક્ષેત્રજ્ઞઃ ક્ષેત્રજ્ઞાનપરિક્ષયે।
12295018c પ્રકૃત્યા નિર્ગુણસ્ત્વેષ ઇત્યેવમનુશુશ્રુમ।।

હીગॆ યાવાગ ક્ષેત્રદ જ્ઞાનવિરુવુદિલ્લવો અર્થાત્ પુરુષનિગॆ પ્રકૃતિય જ્ઞાનવિરુવુદિલ્લવો આગ અવનુ સ્વભાવતઃ નિર્ગુણને આગુત્તાનॆ ऎંદુ નાવુ કેળિદ્દેવॆ.

12295019a ક્ષરો ભવત્યેષ યદા તદા ગુણવતીમથ।
12295019c પ્રકૃતિં ત્વભિજાનાતિ નિર્ગુણત્વં તથાત્મનઃ।।

હીગॆ અવનુ ક્ષરવાદાગ અવનુ પ્રક્કૃતિય સગુણત્વવન્નૂ મત્તુ નન્ન નિર્ગુણત્વવન્નૂ યાર્થાર્થ તિળિદુકॊળ્ળુત્તાનॆ.

12295020a તદા વિશુદ્ધો ભવતિ પ્રકૃતેઃ પરિવર્જનાત્।
12295020c અન્યોઽહમન્યેયમિતિ યદા બુધ્યતિ બુદ્ધિમાન્।।

પ્રકૃતિયન્નુ પરિત્યજિસિદુદરિંદ આગ અવનુ વિશુદ્ધનાગુત્તાનॆ. તાનુ બેરॆ મત્તુ પ્રકૃતિયુ બેરॆ ऎન્નુવ અરિવુ આ બુદ્ધિવંતનિગાગુત્તદॆ.

12295021a તદૈષોઽન્યત્વતામેતિ ન ચ મિશ્રત્વમાવ્રજેત્।
12295021c પ્રકૃત્યા ચૈવ રાજેંદ્ર નમિશ્રોઽન્યશ્ચ દૃશ્યતે।।

રાજેંદ્ર! પ્રકૃતિય સંયોગદલ્લિરુવાગ અવનિગॆ તાનુ ભિન્નનલ્લ ऎંદુ તોરુવુદક્કॆ અવનુ તદ્રૂપવન્નુ હॊંદુવુદે કારણ ऎંદુ અનિસુત્તદॆ. આદરॆ આ અવસ્થॆયલ્લિયૂ કૂડ અવનુ પ્રકૃતિયॊડનॆ સેરિ ऒંદાગિરુવુદિલ્લ, પ્રત્યેકનાગિયે ઇરુત્તાનॆ. હીગॆ પુરુષનુ પ્રકૃતિયॊડનॆ સંયુક્તનાગિયૂ મત્તુ પ્રત્યેકનાગિયૂ કંડુબરુત્તાનॆ.

12295022a યદા તુ ગુણજાલં તત્ પ્રાકૃતં વિજુગુપ્સતે।
12295022c પશ્યતે ચાપરં પશ્યં તદા પશ્યન્ન સંજ્વરેત્।।

પ્રાકૃત ગુણજાલગળુ કુત્સિતવॆંદુ તિળિદુ અવુગળિંદ વિરતનાદાગ અવનિગॆ પરમાત્મન દર્શનવાગુત્તદॆયાદરૂ અવુગળન્નુ સંપૂર્ણવાગિ ત્યજિસુવુદિલ્લ અથવા અવુગળિંદ બેરॆયાગુવુદિલ્લ.

12295023a કિં મયા કૃતમેતાવદ્યોઽહં કાલમિમં જનમ્।
12295023c મત્સ્યો જાલં હ્યવિજ્ઞાનાદનુવર્તિતવાંસ્તથા।।

આદરॆ યાવાગ અવનિગॆ બોધॆયુંટાગુત્તદॆયો આગ અનિસુત્તદॆ: “અય્યો! નાનેનુ માડિબિટ્ટॆ! મીનુ અજ્ઞાનવશ સ્વયં તાને હોગિ જાલદલ્લિ સિલુકિહાકિકॊળ્ળુવંતॆ નાનૂ કૂડ તિળિયદે ઇલ્લિ પ્રાકૃત શરીરદ અનુસરણॆયન્નુ માડુત્તિદ્દેનॆ!

12295024a અહમેવ હિ સંમોહાદન્યમન્યં જનાજ્ જનમ્।
12295024c મત્સ્યો યથોદકજ્ઞાનાદનુવર્તિતવાનિહ।।

મીનુ હેગॆ નીરે તન્ન જીવનદ મૂલવॆંબ સમ્મોહદિંદ ऒંદુ જલાશયદિંદ ઇન્નॊંદુ જલાશયક્કॆ હોગુત્તદॆયો હાગॆ નાનૂ કૂડ મોહવશનાગિ ऒંદુ શરીરદિંદ ઇન્નॊંદુ શરીરવॆંદુ અલॆદાડુત્તિદ્દેનॆ.

12295025a મત્સ્યોઽન્યત્વં યથાજ્ઞાનાદુદકાન્નાભિમન્યતે।
12295025c આત્માનં તદ્વદજ્ઞાનાદન્યત્વં ચૈવ વેદ્મ્યહમ્।।

મીનુ હેગॆ નીરુ તનગિંત ભિન્ન ऎંદુ તિળિદિરુવુદિલ્લવો હાગॆ નાનૂ કૂડ નન્ન અજ્ઞાનદ કારણદિંદ નન્નન્નુ ઈ પ્રાકૃત શરીરક્કિંત ભિન્નનાગિ કાણુત્તિલ્લ.

12295026a મમાસ્તુ ધિગબુદ્ધસ્ય યોઽહં મગ્નમિમં પુનઃ।
12295026c અનુવર્તિતવાન્મોહાદન્યમન્યં જનાજ્જનમ્।।

સંસારસાગરદલ્લિ મુળુગિરુવ ઈ શરીરવન્નુ આશ્રયિસિ મોહવશ ऒંદુ શરીરદિંદ ઇન્નॊંદુ શરીરદ અનુસરણॆમાડુત્તિરુવ ઈ મૂઢ નનગॆ ધિક્કારવુ!

12295027a અયમત્ર ભવેદ્બંધુરનેન સહ મોક્ષણમ્।
12295027c સામ્યમેકત્વમાયાતો યાદૃશસ્તાદૃશસ્ત્વહમ્।।

વાસ્તવવાગિ ઈ જગત્તિનલ્લિ ઈ પરમાત્મને નન્ન બંધુવુ. ઇવનॊંદિગે નન્ન મૈત્રિયાગબહુદુ. મॊદલુ નાનુ હેગિદ્દરૂ ઈગ માત્ર નાનુ અવન સમાનત્વ મત્તુ એકત્વવન્નુ હॊંદિદ્દેનॆ. અવનુ હેગિદ્દાનॆયો હાગॆ નાનૂ ઇદ્દેનॆ.

12295028a તુલ્યતામિહ પશ્યામિ સદૃશોઽહમનેન વૈ।
12295028c અયં હિ વિમલો વ્યક્તમહમીદૃશકસ્તથા।।

અવનલ્લિયે નન્ન સમાનતॆયન્નુ કાણુત્તિદ્દેનॆ. અવશ્યવાગિયૂ નાનુ અવનંતॆયે ઇદ્દેનॆ. ઈ પરમાત્મનુ પ્રત્યક્ષવાગિયે અત્યંત નિર્મલનાગિદ્દાનॆ મત્તુ નાનૂ હાગॆયે ઇદ્દેનॆ.

12295029a યોઽહમજ્ઞાનસંમોહાદજ્ઞયા સંપ્રવૃત્તવાન્।
12295029c સસંગયાહં નિઃસંગઃ સ્થિતઃ કાલમિમં ત્વહમ્।।

આસક્તરહિતનાગિદ્દરૂ નાનુ અજ્ઞાન-મોહગળિંદાગિ ઇષ્ટુ સમયદવરॆગॆ ઈ આસક્તિમયી જડ પ્રકૃતિયॊંદિગॆ રમિસુત્તિદ્દેનॆ.

12295030a અનયાહં વશીભૂતઃ કાલમેતં ન બુદ્ધવાન્।
12295030c ઉચ્ચમધ્યમનીચાનાં તામહં કથમાવસે।।

ઇવળુ નન્નન્નુ ऎષ્ટુ વશમાડિકॊંડિદ્દળુ ऎંદરॆ નનગॆ ઇષ્ટુ સમય કળॆદુહોયિતુ ऎન્નુવુદે ગॊત્તાગલિલ્લ. ઇવળાદરો ઉચ્છ, મધ્યમ મત્તુ નીચ ऎલ્લ શ્રેણિયવરॊડનॆ ઇરુત્તાળॆ. ઇવળॊડનॆ નાનુ હેગॆ તાનॆ ઇરબલ્લॆ?

12295031a સમાનયાનયા ચેહ સહવાસમહં કથમ્।
12295031c ગચ્ચામ્યબુદ્ધભાવત્વાદેષેદાનીં સ્થિરો ભવે।।

નન્નॊડનॆ સેરિકॊંડુ નન્ન સમાનળાગુત્તિદ્દાળॆ. મૂર્ખતનદિંદ ઇવળॊંદિગॆ હેગॆ તાનॆ સહવાસમાડબલ્લॆ? ઇન્નુ નાનુ સ્થિરનાગિબિડુત્તેનॆ.

12295032a સહવાસં ન યાસ્યામિ કાલમેતદ્ધિ વંચનાત્।
12295032c વંચિતોઽસ્મ્યનયા યદ્ધિ નિર્વિકારો વિકારયા।।

ઇષ્ટુ સમયદવરॆગॆ ઈ વિકારમયી પ્રકૃતિય વંચનॆગॊળગાગિદ્દેનॆ. અવળૂ કૂડ નન્નન્નુ વંચિસુત્તિદ્દાળॆ. આદુદરિંદ ઇન્નુ નાનુ ઇવળॊંદિગॆ ઇરુવુદિલ્લ.

12295033a ન ચાયમપરાધોઽસ્યા અપરાધો હ્યયં મમ।
12295033c યોઽહમત્રાભવં સક્તઃ પરાઙ્મુખમુપસ્થિતઃ।।

આદરॆ ઇદુ અવળ અપરાધવલ્લ. પરમાત્મનિંદ વિમુખનાગિ ઇવળલ્લિ આસક્તનાગિરુવ અપરાધવન્નુ નાને માડિદ્દેનॆ.

12295034a તતોઽસ્મિ બહુરૂપાસુ સ્થિતો મૂર્તિષ્વમૂર્તિમાન્।
12295034c અમૂર્તશ્ચાપિ મૂર્તાત્મા મમત્વેન પ્રધર્ષિતઃ।।

અમૂર્તનાગિદ્દરૂ નાનુ પ્રકૃતિય અનેક રૂપગળ મૂર્તિગળલ્લિ સ્થિતનાગિદ્દેનॆ મત્તુ દેહ રહિતનાગિદ્દરૂ મમતॆયિંદ પરાસ્તનાગિરુવુદર કારણદિંદ દેહધારિયાગિબિટ્ટિદ્દેનॆ.

12295035a પ્રકૃતેરનયત્વેન2 તાસુ તાસ્વિહ યોનિષુ।
12295035c નિર્મમસ્ય મમત્વેન કિં કૃતં તાસુ તાસુ ચ।
12295035e યોનીષુ વર્તમાનેન નષ્ટસંજ્ઞેન ચેતસા।।

પ્રકૃતિય સॆળॆતદિંદ નનગॆ ભિન્ન ભિન્ન યોનિગળલ્લિ અલॆદાડુવંતાગિદॆ. નાનુ મમતારહિતનાગિદ્દરૂ ઈ પ્રકૃતિ જનિત મમતॆયુ નન્નન્નુ ભિન્ન ભિન્ન યોનિગળલ્લિ દૂડિ દુર્દશॆયન્નુંટુમાડિદॆ. નન્ન ચેતનવુ સંજ્ઞॆગળન્નુ કળॆદુકॊંડુબિટ્ટિદॆ. ઈ કારણદિંદલૂ નાનુ યોનિગળલ્લિ અલॆદાડુત્તિદ્દેનॆ.

12295036a ન મમાત્રાનયા કાર્યમહંકારકૃતાત્મયા।
12295036c આત્માનં બહુધા કૃત્વા યેયં ભૂયો યુનક્તિ મામ્।
12295036e ઇદાનીમેષ બુદ્ધોઽસ્મિ નિર્મમો નિરહંકૃતઃ।।

ઇન્નુ નનગॆ ઈ અહંકારમયી પ્રકૃતિયॊડનॆ યાવ કॆલસવૂ ઇલ્લ. ઈગલૂ કૂડ અવળુ અનેક રૂપગળન્નુ ધરિસિ નન્નॊડનॆ સંયોગક્કॆ પ્રયત્નિસુત્તિદ્દાળॆ. આદરॆ ઈગ નાનુ ऎચ્ચરગॊંડિદ્દેનॆ મત્તુ મમતॆ-અહંકાર રહિતનાગિદ્દેનॆ.

12295037a મમત્વમનયા નિત્યમહંકારકૃતાત્મકમ્।
12295037c અપેત્યાહમિમાં હિત્વા સંશ્રયિષ્યે નિરામયમ્।।

ઈગલાદરૂ ઇવળન્નુ મત્તુ ઇવળ અહંકારસ્વરૂપિણી મમતॆયન્નુ ત્યજિસિ સર્વથા ઇવળિંદ મુક્તનાગુત્તેનॆ મત્તુ નિરામય પરમાત્મન શરણુહॊંદુત્તેનॆ.

12295038a અનેન સામ્યં યાસ્યામિ નાનયાહમચેતસા।
12295038c ક્ષમં મમ સહાનેન નૈકત્વમનયા સહ।

આ પરમાત્મન સામ્યતॆયન્નુ પડॆદુકॊળ્ળુત્તેનॆ. ઈ જડ પ્રકૃતિય સામ્યતॆયન્નુ ऒપ્પિકॊળ્ળુવુદિલ્લ. પરમાત્મનॊડનॆય સંયોગવુ નનગॆ કલ્યાણકરવુ. ઈ પ્રકૃતિયॊંદિગॆ ઇરુવુદુ શ્રેયસ્કરવલ્લ.”

12295038e એવં પરમસંબોધાત્પંચવિંશોઽનુબુદ્ધવાન્।।
12295039a અક્ષરત્વં નિયચ્ચેત ત્યક્ત્વા ક્ષરમનામયમ્।

હીગॆ ઉત્તમ વિવેકદિંદ તન્ન શુદ્ધ સ્વરૂપદ જ્ઞાનવન્નુ પડॆદુકॊંડુ ઇપ્પત્તૈદનॆયદાદ આત્મવુ ક્ષરભાવવન્નુ ત્યજિસિ નિરામય અક્ષરભાવવન્નુ હॊંદુત્તદॆ.

12295039c અવ્યક્તં વ્યક્તધર્માણં સગુણં નિર્ગુણં તથા।
12295039e નિર્ગુણં પ્રથમં દૃષ્ટ્વા તાદૃગ્ભવતિ મૈથિલ।।

મૈથિલ! અવ્યક્ત પ્રકૃતિ, વ્યક્ત મહત્તત્ત્વાદિ સગુણ, નિર્ગુણ મત્તુ સર્વ આદિભૂતગળુ નિર્ગુણ પરમાત્મન સાક્ષાત્કારવન્નુ પડॆદુકॊંડુ મનુષ્યનૂ કૂડ સ્વયં અદે આગુત્તાનॆ.

12295040a અક્ષરક્ષરયોરેતદુક્તં તવ નિદર્શનમ્।
12295040c મયેહ જ્ઞાનસંપન્નં યથાશ્રુતિનિદર્શનાત્।।

શૃતિગળલ્લિ હેગॆ નિદર્શિસિદ્દારો હાગॆ નાનુ નિનગॆ વિવેકવન્નીયુવ ક્ષર-અક્ષરગળ જ્ઞાનવન્નુ હેળિદ્દેનॆ.

12295041a નિઃસંદિગ્ધં ચ સૂક્ષ્મં ચ વિબુદ્ધં વિમલં તથા।
12295041c પ્રવક્ષ્યામિ તુ તે ભૂયસ્તન્નિબોધ યથાશ્રુતમ્।।

ઈગ પુનઃ શ્રુતિયલ્લિરુવંતॆ નિઃસંદિગ્ધવૂ, સૂક્ષ્મવૂ, નિર્મલવૂ આગિરુવ વિશિષ્ઠ જ્ઞાનદ કુરિતુ હેળુત્તેનॆ. કેળુ.

12295042a સાંખ્યયોગૌ મયા પ્રોક્તૌ શાસ્ત્રદ્વયનિદર્શનાત્।
12295042c યદેવ શાસ્ત્રં સાંખ્યોક્તં યોગદર્શનમેવ તત્।।

સાંખ્ય મત્તુ યોગગળ કુરિતુ નાનુ હેળિદુદરલ્લિ ऎરડુ શાસ્ત્રગળિવॆયॆંદુ હેળુત્તારॆ. આદરॆ વાસ્તવવાગિ સાંખ્ય શાસ્ત્રવેનિદॆયો અદે યોગશાસ્ત્રવૂ હૌદુ.

12295043a પ્રબોધનકરં જ્ઞાનં સાંખ્યાનામવનીપતે।
12295043c વિસ્પષ્ટં પ્રોચ્યતે તત્ર શિષ્યાણાં હિતકામ્યયા।।

અવનીપતે! શિષ્યર હિતકામનॆયિંદ નાનુ વિસ્પષ્ટવાગિ સાંખ્યદર્શનવન્નુ નિનગॆ બોધિસિદ્દેનॆ.

12295044a બૃહચ્ચૈવ હિ તચ્ચાસ્ત્રમિત્યાહુઃ કુશલા જનાઃ।
12295044c અસ્મિંશ્ચ શાસ્ત્રે યોગાનાં પુનર્દધિ પુનઃ શરઃ3।।

સાંખ્ય શાસ્ત્રવુ બહુ દॊડ્ડદુ ऎંદુ કુશલરુ હેળુત્તારॆ.

12295045a પંચવિંશાત્પરં તત્ત્વં ન પશ્યતિ નરાધિપ4
12295045c સાંખ્યાનાં તુ પરં તત્ર યથાવદનુવર્ણિતમ્।।

નરાધિપ! સાંખ્યશાસ્ત્રદ આચાર્યરુ ઇપ્પત્તૈદનॆય તત્ત્વક્કિંતલૂ મુંદિન યાવુદે તત્ત્વદ વર્ણનॆયન્નુ માડુવુદિલ્લ. ઇદો નાનુ સાંખ્યદ પરમ તત્ત્વવન્નુ યથાર્થરૂપદલ્લિ વર્ણિસિદ્દેનॆ.

12295046a બુદ્ધમપ્રતિબુદ્ધં ચ બુધ્યમાનં ચ તત્ત્વતઃ।
12295046c બુધ્યમાનં ચ બુદ્ધં ચ પ્રાહુર્યોગનિદર્શનમ્।।

ઈ નિત્ય જ્ઞાનસંપન્ન પરબ્રહ્મ પરમાત્મને “બુદ્ધ”નુ. પરમાત્મ તત્ત્વવન્નુ તિળિયદ કારણદિંદ જિજ્ઞાસુવાગિરુવ જીવાત્મવે “બુદ્ધ્યમાન” ऎંદુ હેળિદ્દારॆ. હીગॆ યોગસિદ્ધાંતદ પ્રકાર બુદ્ધ મત્તુ બુધ્યમાન ઇવॆરડૂ ચેતનગળે.”

સમાપ્તિ ઇતિ શ્રીમહાભારતે શાંતિ પર્વણિ મોક્ષધર્મ પર્વણિ વસિષ્ઠકરાલજનકસંવાદે પંચનવત્યત્યધિકદ્વિશતતમોઽધ્યાયઃ।। ઇદુ શ્રીમહાભારતદલ્લિ શાંતિ પર્વદલ્લિ મોક્ષધર્મ પર્વદલ્લિ વસિષ્ઠકરાલજનકસંવાદ ऎન્નુવ ઇન્નૂરાતॊંભત્તૈદને અધ્યાયવુ.

  1. પરમેશ્વરી। (ગીતા પ્રॆસ્). ↩︎

  2. પ્રાક્ કૃતેન મમત્વેન (ગીતા પ્રॆસ્). ↩︎

  3. પુનર્વેદે પુરઃસરઃ। (ગીતા પ્રॆસ્). ↩︎

  4. પઠ્યતે ન નરાધિપ। (ગીતા પ્રॆસ્). ↩︎