271: ವೃತ್ರಗೀತಾ

ప్రవేశ

।। ఓం ఓం నమో నారాయణాయ।। శ్రీ వేదవ్యాసాయ నమః ।।

శ్రీ కృష్ణద్వైపాయన వేదవ్యాస విరచిత

శ్రీ మహాభారత

శాంతి పర్వ

మోక్షధర్మ పర్వ

అధ్యాయ 271

సార

వృత్రాసురనిగె సనత్కుమారను ఆధ్యాత్మవిషయదల్లి ఉపదేశవన్ను నీడిదుదు; వృత్రన పరమ గతి (1-69).

12271001 ఉశనోవాచ।
12271001a నమస్తస్మై భగవతే దేవాయ ప్రభవిష్ణవే।
12271001c యస్య పృథ్వీతలం తాత సాకాశం బాహుగోచరమ్।।

ఉశనసను హేళిదను: “అయ్యా! యార బాహుబలదింద ఆకాశసహితవాద ఈ పృథ్వియు నింతిరువుదో ఆ ప్రభావశాలీ భగవంత దేవ విష్ణువిగె నమస్కరిసుత్తేనె.

12271002a మూర్ధా యస్య త్వనంతం చ స్థానం దానవసత్తమ।
12271002c తస్యాహం తే ప్రవక్ష్యామి విష్ణోర్మాహాత్మ్యముత్తమమ్।।

దానవసత్తమ! యార శిర మత్తు స్థానవు అనంతవాదుదో ఆ విష్ణువిన ఉత్తమ మహాత్మ్యెయన్ను నినగె హేళుత్తేనె.””

12271003 భీష్మ ఉవాచ।
12271003a తయోః సంవదతోరేవమాజగామ మహామునిః।
12271003c సనత్కుమారో ధర్మాత్మా సంశయచ్చేదనాయ వై।।

భీష్మను హేళిదను: “అవరిబ్బరూ ఈ రీతి మాతనాడికొళ్ళుత్తిరువాగ అవర సంశయగళన్ను హోగలాడిసలు ధర్మాత్మా మహాముని సనత్కుమారను అల్లిగె ఆగమిసిదను.

12271004a స పూజితోఽసురేంద్రేణ మునినోశనసా తథా।
12271004c నిషసాదాసనే రాజన్మహార్హే మునిపుంగవః।।

రాజన్! అసురేంద్రనింద మత్తు ముని ఉశనసనింద పూజితనాద ఆ మునిపుంగవను బహుమూల్య ఆసనదల్లి కుళితుకొండను.

12271005a తమాసీనం మహాప్రాజ్ఞముశనా వాక్యమబ్రవీత్।
12271005c బ్రూహ్యస్మై దానవేంద్రాయ విష్ణోర్మాహాత్మ్యముత్తమమ్।।

కుళితిద్ద ఆ మహాప్రాజ్ఞనిగె ఉశనసను “ఈ దానవేంద్రనిగె విష్ణువిన ఉత్తమ మహాత్మెయన్ను హేళు” ఎందను.

12271006a సనత్కుమారస్తు తతః శ్రుత్వా ప్రాహ వచోఽర్థవత్।
12271006c విష్ణోర్మాహాత్మ్యసంయుక్తం దానవేంద్రాయ ధీమతే।।

అదన్ను కేళి సనత్కుమారనాదరో ధీమత దానవేంద్రనిగె విష్ణువిన మహాత్మెయన్నొళగొండ ఈ అర్థవత్తాద మాతన్నాడిదను.

12271007a శృణు సర్వమిదం దైత్య విష్ణోర్మాహాత్మ్యముత్తమమ్।
12271007c విష్ణౌ జగత్ స్థితం సర్వమితి విద్ధి పరంతప।।

“దైత్య! పరంతప! విష్ణువిన ఈ ఉత్తమ మహాత్మెయెల్లవన్నూ కేళు. విష్ణువినల్లియే ఈ జగత్తెల్లవూ స్థితవాగిదెయెందు తిళియబేకు.

12271008a సృజత్యేష మహాబాహో భూతగ్రామం చరాచరమ్।
12271008c ఏష చాక్షిపతే కాలే కాలే విసృజతే పునః।
12271008e అస్మిన్గచ్చంతి విలయమస్మాచ్చ ప్రభవంత్యుత।।

మహాబాహో! అవనే చరాచర ఈ భూతగ్రామగళన్ను సృష్టిసుత్తానె. ముందె కాలవు సన్నిహితవాదాగ అవనే అదన్ను నాశగొళిసుత్తానె. కాలవు బందాగ పునః అవనే అదన్ను సృష్టిసుత్తానె. ఎల్లవూ అవనల్లియే లయవాగుత్తవె. మత్తు అవనిందలే హుట్టుత్తవె.

12271009a నైష దానవతా¹ శక్యస్తపసా నైవ చేజ్యయా।
12271009c సంప్రాప్తుమింద్రియాణాం తు సంయమేనైవ శక్యతే।।

దానదిందాగలీ, తపస్సినిందాగలీ మత్తు యజ్ఞగళిందాగలీ అవనన్ను హొందలు సాధ్యవిల్ల. కేవల ఇంద్రియసంయమదింద అవనన్ను పడెదుకొళ్ళబహుదు.

12271010a బాహ్యే చాభ్యంతరే చైవ కర్మణా మనసి స్థితః।
12271010c నిర్మలీకురుతే బుద్ధ్యా సోఽముత్రానంత్యమశ్నుతే।।

బాహ్యాంతర శుభ కర్మగళింద మనస్సన్ను స్థిరగొళిసి బుద్ధియ మూలక బాహ్యాంతర శుద్ధియన్ను మాడికొళ్ళువవను అనంత మోక్షవన్ను హొందుత్తానె.

12271011a యథా హిరణ్యకర్తా వై రూప్యమగ్నౌ విశోధయేత్।
12271011c బహుశోఽతిప్రయత్నేన మహతాత్మకృతేన హ।।
12271012a తద్వజ్జాతిశతైర్జీవః శుధ్యతేఽల్పేన కర్మణా।
12271012c యత్నేన మహతా చైవాప్యేకజాతౌ విశుధ్యతే।।

అక్కసాలిగను బెళ్ళియన్ను అనేక బారి బెంకియల్లి హాకి ప్రయత్నపట్టు శుద్ధగొళిసువంతె జీవను నారారు జన్మగళన్ను తాళి మనస్సన్ను శుద్ధిగొళిసుత్తానె. ఆదరె మహా ప్రయత్నదింద ఒందే జన్మదల్లి విశుద్ధనాగబల్లను.

12271013a లీలయాల్పం యథా గాత్రాత్ప్రమృజ్యాదాత్మనో రజః।
12271013c బహు యత్నేన మహతా దోషనిర్హరణం తథా।।

శరీరద మేలిరువ ధూళన్ను అల్ప ప్రయత్నదింద హేగె తానే కొడవికొళ్ళబహుదో హాగె బహు యత్నదింద ఆంతరిక మహాదోషగళన్ను హోగలాడిసికొళ్ళబహుదు.

12271014a యథా చాల్పేన మాల్యేన వాసితం తిలసర్షపమ్।
12271014c న ముంచతి స్వకం గంధం తద్వత్సూక్ష్మస్య దర్శనమ్।।

స్వల్పవే హూవుగళింద వాసితవాద ఎళ్ళెణ్ణెయు తన్న గంధవన్ను హేగె బిట్టుకొడువుదిల్లవో హాగె పూర్వజన్మానుగతవాగి బందిరువ వాసనెగళు సులభవాగి బిట్టుహోగువుదిల్ల. ఇదు సూక్ష్మదర్శనవు.

12271015a తదేవ బహుభిర్మాల్యైర్వాస్యమానం పునః పునః।
12271015c విముంచతి స్వకం గంధం మాల్యగంధేఽవతిష్ఠతి।।

అదే ఎళ్ళెణ్ణెగె హెచ్చు హూవుగళన్ను హాకి పునః పునః సువాసితగొళిసిదరె ఆ ఎళ్ళెణ్ణెయు తన్న వాసనెయన్ను తొరెదు హూవిన గంధవన్నే పడెదుకొళ్ళుత్తదె.

12271016a ఏవం జాతిశతైర్యుక్తో గుణైరేవ ప్రసంగిషు।
12271016c బుద్ధ్యా నివర్తతే దోషో యత్నేనాభ్యాసజేన వై।।

హీగె నూరారు జన్మగళింద త్రిగుణయుక్తనాగి, సంబంధగళన్ను హొందిద జీవియు అభ్యాసజన్య ప్రయత్నదిందలూ మత్తు బుద్ధియిందలూ దోషగళన్ను నివారిసికొళ్ళబహుదు.

12271017a కర్మణా స్వేన రక్తాని² విరక్తాని చ దానవ।
12271017c యథా కర్మవిశేషాంశ్చ ప్రాప్నువంతి తథా శృణు।।

దానవ! యావ కారణదింద కర్మగళల్లి ఆసక్తరూ-నిరాసక్తరూ ఆగుత్తారె మత్తు అవుగళ ఫలగళేనెన్నువుదర కురితు కేళు.

12271018a యథా చ సంప్రవర్తంతే యస్మింస్తిష్ఠంతి వా విభో।
12271018c తత్తేఽనుపూర్వ్యా వ్యాఖ్యాస్యే తదిహైకమనాః శృణు।।

విభో! ప్రాణిగళు హేగె కర్మగళల్లి ప్రవృత్తవాగుత్తవె? యావ కారణదింద అదే స్థితియల్లి అవు ముందువరియుత్తవె? మత్తు యావ అవస్థెయల్లి అవు కర్మగళింద నివృత్తగొళ్ళుత్తవె? ఇవెల్లవన్నూ అనుక్రమవాగి హేళుత్తేనె. ఏకమనస్కనాగి కేళు.

12271019a అనాదినిధనః శ్రీమాన్ హరిర్నారాయణః ప్రభుః।
12271019c స వై సృజతి భూతాని స్థావరాణి చరాణి చ।।

అనాదినిధన శ్రీమాన్ హరి నారాయణ ప్రభువు ఈ స్థావర-జంగమ భూతగళన్ను సృష్టిసుత్తానె.

12271020a ఏష సర్వేషు భూతేషు క్షరశ్చాక్షర ఏవ చ।
12271020c ఏకాదశవికారాత్మా జగత్పిబతి రశ్మిభిః।।

ఇవనే సర్వభూతగళల్లియూ ఇరువ క్షర మత్తు అక్షర. హన్నొందు వికారగళన్ను³ హొంది తన్న కిరణగళింద జగత్తన్ను వ్యాపిసిద్దానె.

12271021a పాదౌ తస్య మహీం విద్ధి మూర్ధానం దివమేవ చ।
12271021c బాహవస్తు దిశో దైత్య శ్రోత్రమాకాశమేవ చ।।

భూమియే అవన పాదగళెందు తిళి. స్వర్గవే అవన నెత్తి. దైత్య! దిక్కుగళే అవన బాహుగళు మత్తు ఆకాశవే అవన కివిగళు.

12271022a తస్య తేజోమయః సూర్యో మనశ్చంద్రమసి స్థితమ్।
12271022c బుద్ధిర్జ్ఞానగతా నిత్యం రసస్త్వప్సు ప్రవర్తతే।।

తేజోమయ సూర్యను ఇవన కణ్ణుగళు. చంద్రను అవన మనస్సినల్లిద్దానె. ఇవన బుద్ధియు నిత్యవూ జ్ఞానదల్లిదె. రసవు నీరినల్లి ప్రతిష్ఠితవాగిదె.

12271023a భ్రువోరనంతరాస్తస్య గ్రహా దానవసత్తమ।
12271023c నక్షత్రచక్రం నేత్రాభ్యాం పాదయోర్భూశ్చ దానవ।।

దానవసత్తమ! ఇవన హుబ్బుగళ నడువె గ్రహగళివె. కణ్ణుగళింద నక్షత్రమండలవు ప్రకటవాగుత్తదె. దానవ! భూమియు ఇవన ఎరడు పాదగళల్లిదె.

12271024a రజస్తమశ్చ సత్త్వం చ విద్ధి నారాయణాత్మకమ్।
12271024c సోఽశ్రమాణాం ముఖం⁴ తాత కర్మణస్తత్ఫలం విదుః।।

అయ్యా! రజస్తమోసత్వగుణగళు నారాయణాత్మకవెందు తిళి. అవనే ఆశ్రమగళ ముఖను మత్తు కర్మగళ ఫలవెందు తిళియబేకు.

12271025a అకర్మణః ఫలం చైవ స ఏవ పరమవ్యయః।
12271025c చందాంసి తస్య రోమాణి అక్షరం చ సరస్వతీ।।

ఆ పరమ అవ్యయను అకర్మద ఫలవూ ఆగిద్దానె. వేదమంత్రగళే అవన రోమకోటిగళు మత్తు ప్రణవవే అవన వాణియు.

12271026a బహ్వాశ్రయో బహుముఖో ధర్మో హృది సమాశ్రితః।
12271026c స బ్రహ్మపరమో ధర్మస్తపశ్చ సదసచ్చ సః।।

అనేక ఆశ్రమగళ బహుముఖవాద ధర్మవూ ఇవనే. హృదయదల్లి నెలెసిరువ పరబ్రహ్మనే అవను. అవనే ధర్మ, తపస్సు మత్తు కార్యకారణను.

12271027a శ్రుతిశాస్త్రగ్రహోపేతః షోడశర్త్విక్క్రతుశ్చ సః।
12271027c పితామహశ్చ విష్ణుశ్చ సోఽశ్వినౌ స పురందరః।।

శ్రుతి, శాస్త్ర మత్తు సోమపాత్రసహితరాద హదినారు ఋత్విజరన్నొళగొండ యజ్ఞవూ అవనే. పితామహ, విష్ణు, అశ్వినీ దేవతెగళు మత్తు పురందర – ఇవరూ అవనే.

12271028a మిత్రశ్చ వరుణశ్చైవ యమోఽథ ధనదస్తథా।
12271028c తే పృథగ్దర్శనాస్తస్య సంవిదంతి తథైకతామ్।।
12271028e ఏకస్య విద్ధి దేవస్య సర్వం జగదిదం వశే।।

మిత్ర, వరుణ, యమ, మత్తు ధనద ఇవరూ అవనే. ఇవరెల్లరూ అవన ప్రత్యేక రూపగళే ఆగిరుత్తారె. అవరెల్లరూ అవనొబ్బనే ఎందు జ్ఞానిగళు తిళిదిద్దారె. ఈ సర్వ జగత్తూ ఆ ఒబ్బనే దేవన వశదల్లియిదెయెందు తిళి.

12271029a నానాభూతస్య దైత్యేంద్ర తస్యైకత్వం వదత్యయమ్।
12271029c జంతుః పశ్యతి జ్ఞానేన తతః సత్త్వం ప్రకాశతే।।

దైత్యేంద్ర! నానాభూతగళ ఏకత్వవు ఇవనే ఎందు వేదగళు హేళుత్తవె. జంతువు ఈ జ్ఞానదింద నోడిదాగ సత్త్వవు ప్రకాశిసుత్తదె.

12271030a సంహారవిక్షేపసహస్రకోటీస్ తిష్ఠంతి జీవాః ప్రచరంతి చాన్యే।
12271030c ప్రజావిసర్గస్య చ పారిమాణ్యం వాపీసహస్రాణి బహూని దైత్య।।

దైత్య! సృష్టి మత్తు ప్రళయగళ మధ్యద సహస్ర కోటి వర్షగళ పర్యంత జీవిగళిరుత్తవె. అష్టే సమయ ప్రళయ మత్తు సృష్టియ నడువె ఇదె. ప్రజాసృష్టియ ఈ కాల ప్రమాణవన్ను అనేక సావిర సరోవరగళన్ను ఉదాహరిసి ఎణిసుత్తారె⁵.

12271031a వాప్యః పునర్యోజనవిస్తృతాస్తాః క్రోశం చ గంభీరతయావగాఢాః।
12271031c ఆయామతః పంచశతాశ్చ సర్వాః ప్రత్యేకశో యోజనతః ప్రవృద్ధాః।।

ప్రతియొందు సరోవరవూ ఒందు యోజన అగల, ఒందు క్రోశ ఆళ మత్తు ఐనూరు యోజన ఉద్ద. ఒందు సరోవరదింద ఇన్నొందు సరోవరద దూర ఒందు యోజన.

12271032a వాప్యా జలం క్షిప్యతి వాలకోట్యా త్వహ్నా సకృచ్చాప్యథ న ద్వితీయమ్।
12271032c తాసాం క్షయే విద్ధి కృతం విసర్గం సంహారమేకం చ తథా ప్రజానామ్।।

ఎరడల్లదే ఒందే ఒందు కూదలెళెయన్ను దినకొమ్మె బారి మాత్ర సరోవరదల్లి అద్ది నీరన్ను తెగెదరె ఎల్ల సరోవరగళన్నూ బత్తిసలు ఎష్టు సమయ బేకాగువుదో అష్టు సమయ ప్రజాసృష్టియిరుత్తదె. అష్టే సమయ ప్రలయవూ ఇరుత్తదె.

12271033a షడ్జీవవర్ణాః పరమం ప్రమాణం కృష్ణో ధూమ్రో నీలమథాస్య మధ్యమ్।
12271033c రక్తం పునః సహ్యతరం సుఖం తు హారిద్రవర్ణం సుసుఖం చ శుక్లమ్।।

జీవిగళు ఆరు బణ్ణదవుగళు ఎన్నువుదక్కె పరమ ప్రమాణవిదె: కప్పు, హొగెబణ్ణ, మధ్యదల్లి నీలి, నంతర సహిసబహుదాద కెంపు, తుంబా సుఖకరవాద హళది మత్తు బిళి.

12271034a పరం తు శుక్లం విమలం విశోకం గతక్లమం సిధ్యతి దానవేంద్ర।
12271034c గత్వా తు యోనిప్రభవాని దైత్య సహస్రశః సిద్ధిముపైతి జీవః।।

దానవేంద్ర! బిళీ వర్ణవు పరమ శ్రేష్ఠవాదుదు. అదు మలరహితవాదుదు, శోకరహితవాదుదు, ఆయాస రహితవాదుదు మత్తు మోక్షసాధకవు. దైత్య! సహస్రారు యోనిగళల్లి జన్మతాళిద నంతర జీవవు ఈ శుక్లవర్ణద సిద్ధియన్ను పడెదుకొళ్ళుత్తదె.

12271035a గతిం చ యాం దర్శనమాహ దేవో గత్వా శుభం దర్శనమేవ చాహ।
12271035c గతిః పునర్వర్ణకృతా ప్రజానాం వర్ణస్తథా కాలకృతోఽసురేంద్ర।।

అసురేంద్ర! దేవతెగళు జీవిగళ ఎల్ల గతిగళన్నూ నోడి మత్తు శుభ దర్శనగళు గతిగళ కురితు ఏనన్ను హేళివె ఎన్నువుదన్నూ విశ్లేషిసి జీవియ గతియన్ను అదర బణ్ణవు నిర్ధరిసుత్తదె మత్తు బణ్ణవన్ను కాలవు నిర్ధరిసుత్తదె ఎందు అరితుకొండరు.

12271036a శతం సహస్రాణి చతుర్దశేహ పరా గతిర్జీవగుణస్య దైత్య।
12271036c ఆరోహణం తత్కృతమేవ విద్ధి స్థానం తథా నిఃసరణం చ తేషామ్।।

దైత్య! ఒందు జీవవు హదినాల్కు లక్ష హుట్టు-సావుగళన్ను అనుభవిసబేకాగుత్తదె మత్తు ఈ సంఖ్యెయు అనంతవాదద్దల్ల⁶. జీవద కర్మగళిగనుగుణవాగి అదు తన్న గతియల్లి మేలేరబల్లదు, ఇద్ద గతియల్లియే ఇరబహుదు అథవా ఇద్ద గతిగింత కెళగిన గతిగె ఇళియబల్లదు ఎందు తిళి.

12271037a కృష్ణస్య వర్ణస్య గతిర్నికృష్టా స మజ్జతే నరకే పచ్యమానః।
12271037c స్థానం తథా దుర్గతిభిస్తు తస్య ప్రజావిసర్గాన్సుబహూన్వదంతి।।

కృష్ణవర్ణద గతియు నికృష్టవాదుదు. ఆ వర్ణద జీవవు నరకదల్లి ముళుగి బేయిసల్పడుత్తదె. అదే స్థానదల్లి అదు అనేక కల్పగళవరెగె ఇరుత్తదె ఎందు హేళుత్తారె.

12271038a శతం సహస్రాణి తతశ్చరిత్వా ప్రాప్నోతి వర్ణం హరితం తు పశ్చాత్।
12271038c స చైవ తస్మిన్నివసత్యనీశో యుగక్షయే తమసా సంవృతాత్మా।।

నూరారు సహస్రారు వర్షగళు ఆ పరిస్థితియల్లియే ఇద్దు నంతర అదు ధూమ్రవర్ణవన్ను పడెదుకొళ్ళుత్తదె⁷. ఒందు యుగవు అంత్యవాగువ వరెగె అదు అల్లియే అస్వతంత్రవాగి, అదర ఆత్మవు తమోగుణదింద ఆవృతవాగి ఇరుత్తదె.

12271039a స వై యదా సత్త్వగుణేన యుక్తస్ తమో వ్యపోహన్ ఘటతే స్వబుద్ధ్యా।
12271039c స లోహితం వర్ణముపైతి నీలో మనుష్యలోకే పరివర్తతే చ।।

యావాగ ఆ జీవవు సత్త్వగుణయుక్తవాగుత్తదెయో ఆగ అదు స్వబుద్ధియింద తమస్సన్ను దూరీకరిసి నీలవర్ణవన్ను తాళి మనుష్యలోకదల్లి సంచరిసుత్తా క్రమేణవాగి రక్తవర్ణవన్ను తాళుత్తదె⁸.

12271040a స తత్ర సంహారవిసర్గమేవ స్వకర్మజైర్బంధనైః క్లిశ్యమానః।
12271040c తతః స హారిద్రముపైతి వర్ణం సంహారవిక్షేపశతే వ్యతీతే।।

మనుష్యలోకదల్లి అదు తన్నదే కర్మఫలగళిగె బంధిసల్పట్టు జనన-మరణగళ దుఃఖగళన్ను అనుభవిసుత్తదె. అనంతర అదు హళదీ బణ్ణవన్ను తళెదు⁹ నూరారు కల్పగళన్ను కళెయుత్తదె.

12271041a హారిద్రవర్ణస్తు ప్రజావిసర్గాన్ సహస్రశస్తిష్ఠతి సంచరన్వై।
12271041c అవిప్రముక్తో నిరయే చ దైత్య తతః సహస్రాణి దశాపరాణి।।

దైత్య! హళదీ బణ్ణదల్లి అదు సహస్రారు కల్పగళు తిరుగుత్తిరుత్తదె. ఆదరూ అదు మోక్షవన్ను హొందదే ఒందు సావిరద హత్తు వర్షగళు నరకవన్ను అనుభవిసబేకాగుత్తదె.

12271042a గతీః సహస్రాణి చ పంచ తస్య చత్వారి సంవర్తకృతాని చైవ।
12271042c విముక్తమేనం నిరయాచ్చ విద్ధి సర్వేషు చాన్యేషు చ సంభవేషు।।

హత్తొంబత్తు సావిర¹⁰ కర్మచక్రగళ గతియ కురితూ హేళుత్తారె. మోక్షదింద మాత్ర నరక మత్తు ఎల్ల అన్య హుట్టుగళింద తప్పిసికొళ్ళబహుదు ఎన్నువుదన్ను తిళిదుకో¹¹.

12271043a స దేవలోకే విహరత్యభీక్ష్ణం తతశ్చ్యుతో మానుషతాముపైతి।
12271043c సంహారవిక్షేపశతాని చాష్టౌ మర్త్యేషు తిష్ఠన్నమృతత్వమేతి।।

ఆ జీవవు దేవలోకదల్లి విహరిసిదరూ పుణ్యగళు క్షీణిసిదాగ అదు దేవలోకదింద చ్యుతిహొంది మనుష్యత్వవన్ను పడెదుకొళ్ళుత్తదె. మర్త్యలోకదల్లి ఆ జీవవు నూరాఎంటు¹² కల్పగళ వరెగూ హుట్టు-సావుగళన్ను అనుభవిసి అమృతత్త్వవన్ను పడెదుకొళ్ళుత్తదె.

12271044a సోఽస్మాదథ భ్రశ్యతి కాలయోగాత్ కృష్ణే తలే తిష్ఠతి సర్వకష్టే।
12271044c యథా త్వయం సిధ్యతి జీవలోకస్ తత్తేఽభిధాస్యామ్యసురప్రవీర।।

అసురప్రవీర! ఆదరె కాలయోగదింద అల్లి మోక్షమార్గదింద భ్రష్టవాదరె అదు కృష్ణవర్ణవన్ను పడెదుకొండు సర్వకష్టగళన్నూ అనుభవిసుత్తదె. ఈగ నాను నినగె జీవలోకవు, ఇచ్ఛిసిదరె, హేగె మోక్షసిద్ధియన్ను హొందుత్తదె ఎన్నువుదన్ను హేళుత్తేనె.

12271045a దైవాని స వ్యూహశతాని సప్త రక్తో హరిద్రోఽథ తథైవ శుక్లః।
12271045c సంశ్రిత్య సంధావతి శుక్లమేతమ్ అష్టాపరానర్చ్యతమాన్స లోకాన్।।

ఏళునూరు బేరె బేరె కర్మగళింద జీవవు కెంపువర్ణదింద హళది మత్తు శుక్లవర్ణగళన్ను పడెదుకొళ్ళుత్తదె. శుక్లవర్ణవన్ను ఆశ్రయిసి జీవవు ఎంటు అపర లోకగళల్లి సంచరిసుత్తదె.

12271046a అష్టౌ చ షష్టిం చ శతాని యాని మనోవిరుద్ధాని మహాద్యుతీనామ్।
12271046c శుక్లస్య వర్ణస్య పరా గతిర్యా త్రీణ్యేవ రుద్ధాని మహానుభావ।।

ఎంటు¹³, అరవత్తు¹⁴ మత్తు నూరు¹⁵ – ఇవు మహాతేజస్విగళ మనస్సిగె అడ్డియన్నుంటుమాడుత్తవె. మహానుభావ! శుక్లవర్ణద తురీయావస్థెయు జాగృత్-స్వప్న-సుషుప్తి ఈ మూరు అవస్థెగళన్నూ నిరోధిసువుదరింద ప్రాప్తవాగుత్తదె.

12271047a సంహారవిక్షేపమనిష్టమేకం చత్వారి చాన్యాని వసత్యనీశః।
12271047c షష్ఠస్య వర్ణస్య పరా గతిర్యా సిద్ధా విశిష్టస్య గతక్లమస్య।।

పాపరహిత సిద్ధనిగె ఆరనెయ శుక్లవర్ణద పరమ గతియు సిద్ధిసదే ఇద్దరూ ఒందు కల్పదవరెగె అవను మహోలోక-జనోలోక-తపోలోక-సత్యలోకగళెంబ నాల్కు లోకగళల్లి వాసిసి కల్పాంతదల్లి ముక్తనాగుత్తానె.

12271048a సప్తోత్తరం తేషు వసత్యనీశః సంహారవిక్షేపశతం సశేషమ్।
12271048c తస్మాదుపావృత్య మనుష్యలోకే తతో మహాన్మానుషతాముపైతి।।

చెన్నాగి యోగసాధనమాడలు అసమర్థనాగిరువ అథవా యోగభ్రష్టనాద శుక్లవర్ణదవను నూరు కల్పగళ వరెగె మేలిన ఏళు¹⁶ లోకగళల్లి వాసిసుత్తిద్దు నంతర అవను ఉళిద కర్మసంస్కారగళొందిగె అల్లింద హిందిరుగి పునః మనుష్యలోకదల్లి మహామనుష్యత్వవన్ను పడెదుకొళ్ళుత్తానె.

12271049a తస్మాదుపావృత్య తతః క్రమేణ సోఽగ్రే స్మ సంతిష్ఠతి భూతసర్గమ్।
12271049c స సప్తకృత్వశ్చ పరైతి లోకాన్ సంహారవిక్షేపకృతప్రవాసః।।

క్రమేణవాగి అవను అల్లింద ముందు-ముందిన యోనిగళల్లి హుట్టుత్తా ఎల్ల ప్రాణివర్గక్కూ అగ్రగణ్యనాగుత్తానె. హీగె మేలిన ఏళు లోకగళల్లి ప్రభావశాలియాగి ప్రతియొందు లోకదల్లియూ ఒందు కల్పదవరెగె ఇరుత్తానె.

12271050a సప్తైవ సంహారముపప్లవాని సంభావ్య సంతిష్ఠతి సిద్ధలోకే।
12271050c తతోఽవ్యయం స్థానమనంతమేతి దేవస్య విష్ణోరథ బ్రహ్మణశ్చ।
12271050e శేషస్య చైవాథ నరస్య చైవ దేవస్య విష్ణోః పరమస్య చైవ।।

హీగె ఏళు కల్పగళల్లి ఏళు లోకగళల్లి నెలెసి నంతర సాధ్యవాదరె అవను సిద్ధలోకక్కె హోగుత్తానె. ఆ అవ్యయ అనంత స్థానవన్ను శివ, విష్ణు, బ్రహ్మ, శేష, నర, పరమాత్మ మత్తు పరబ్రహ్మన స్థానవెందు కరెయుత్తారె.

12271051a సంహారకాలే పరిదగ్ధకాయా బ్రహ్మాణమాయాంతి సదా ప్రజా హి।
12271051c చేష్టాత్మనో దేవగణాశ్చ సర్వే యే బ్రహ్మలోకాదమరాః స్మ తేఽపి।।

సంహారకాలదల్లి ధగ్ధకాయరాద అవరు పరబ్రహ్మ పరమాత్మనన్ను సేరుత్తారె. ఇతర దేవగణగళూ బ్రహ్మలోకదల్లి అమరత్వవన్ను పడెయుత్తవె.

12271052a ప్రజావిసర్గం తు సశేషకాలం స్థానాని స్వాన్యేవ సరంతి జీవాః।
12271052c నిఃశేషాణాం తత్పదం యాంతి చాంతే సర్వాపదా యే సదృశా మనుష్యాః।।

ఆదరె ప్రలయద నంతరద ప్రజాసృష్టియ కాలదల్లి జీవిగళు తమ్మ హిందిన స్థానగళిగే హోగుత్తవె. తమ్మ పుణ్యఫలగళు ముగిద నంతర అవర ఆ పదవు కొనెగొండు పునః మనుష్యరంతెయే ఆగుత్తవె.

12271053a యే తు చ్యుతాః సిద్ధలోకాత్ క్రమేణ తేషాం గతిం యాంతి తథానుపూర్వ్యా।
12271053c జీవాః పరే తద్బలవేషరూపా విధిం స్వకం యాంతి విపర్యయేణ।।

సిద్ధలోకదింద చ్యుతరాదవర స్థానగళన్ను మర్త్యలోకదల్లి బల-తేజస్సుగళన్ను పడెద ఇతర యోగిగళు అనుక్రమవాగి పడెదుకొళ్ళుత్తారె. ఫలానుభవద వ్యత్యాసదింద జీవగళు తమ్మ తమ్మ అదృష్టస్థానగళన్ను పడెదుకొళ్ళుత్తవె.

12271054a స యావదేవాస్తి సశేషభుక్తే ప్రజాశ్చ దేవ్యౌ చ తథైవ శుక్లే।
12271054c తావత్తదా తేషు¹⁷ విశుద్ధభావః సంయమ్య పంచేంద్రియరూపమేతత్।।

విశుద్ధభావదింద సంపన్ననాద సిద్ధను ఎల్లియవరెగె పంచేంద్రియరూపవాద కరణసముదాయగళన్ను సంయమగొళిసి ఉళిదిరువ ప్రారబ్ధ కర్మగళన్ను భోగిసుత్తిరుత్తానో అల్లియ వరెగూ అవనల్లి ప్రజెగళూ¹⁸, మత్తు ఎరడు దేవియరూ¹⁹ వాసిసుత్తిద్దు అవన వర్ణవు శుక్లవాగియే ఇరుత్తదె.

12271055a శుద్ధాం గతిం తాం పరమాం పరైతి శుద్ధేన నిత్యం మనసా విచిన్వన్।
12271055c తతోఽవ్యయం స్థానముపైతి బ్రహ్మ దుష్ప్రాపమభ్యేతి స శాశ్వతం వై।
12271055e ఇత్యేతదాఖ్యాతమహీనసత్త్వ నారాయణస్యేహ బలం మయా తే।।

శుద్ధమనస్సినింద నిత్యవూ శుద్ధ గతియన్ను అనుసంధానమాడువవను పరమ గతియన్ను హొందుత్తానె. బళిక అవను అవికారియూ, దుర్లభవూ, మత్తు శాశ్వతవూ ఆద బ్రహ్మపదవన్ను హొంది అదరల్లియే నెలెసుత్తానె. మహాసత్త్వ! హీగె నాను నినగె నారాయణన బలద కురితు హేళిద్దేనె.”

12271056 వృత్ర ఉవాచ।
12271056a ఏవం గతే మే న విషాదోఽస్తి కశ్చిత్ సమ్యక్చ పశ్యామి వచస్తవైతత్।
12271056c శ్రుత్వా చ తే వాచమదీనసత్త్వ వికల్మషోఽస్మ్యద్య తథా విపాప్మా।।

వృత్రను హేళిదను: “అదీనసత్త్వ! విషయవే హీగిరువాగ ననగె స్వల్పవూ విషాదవిల్ల. నిన్న మాతుగళన్ను చెన్నాగి కాణుత్తిద్దేనె. నిన్న మాతుగళన్ను కేళి కల్మషరహితనాగిద్దేనె. పాపగళన్ను కళెదుకొండిద్దేనె.

12271057a ప్రవృత్తమేతద్భగవన్మహర్షే మహాద్యుతేశ్చక్రమనంతవీర్యమ్।
12271057c విష్ణోరనంతస్య సనాతనం తత్ స్థానం సర్గా యత్ర సర్వే ప్రవృత్తాః।
12271057e స వై మహాత్మా పురుషోత్తమో వై తస్మిన్ జగత్సర్వమిదం ప్రతిష్ఠితమ్।।

భగవన్! మహర్షే! అనంతవీర్య మహాద్యుతి విష్ణువిన ఈ సనాతన చక్రవు హీగెయే తిరుగుత్తిరుత్తదె. యావుదరింద ఈ ఎల్లవూ హుట్టివెయో ఆ స్థానవే అవను. ఈ జగత్తెల్లవూ ఆ మహాత్మా పురుషోత్తమనల్లి ప్రతిష్ఠితగొండిదె.””

12271058 భీష్మ ఉవాచ।
12271058a ఏవముక్త్వా స కౌంతేయ వృత్రః ప్రాణానవాసృజత్।
12271058c యోజయిత్వా తథాత్మానం పరం స్థానమవాప్తవాన్।।

భీష్మను హేళిదను: “కౌంతేయ! హీగె హేళి వృత్రను ప్రాణగళన్ను తొరెదను. ఆత్మనన్ను పరమాత్మనల్లి నియోజిసి పరమ స్థానవన్ను పడెదుకొండను.”

12271059 యుధిష్ఠిర ఉవాచ।
12271059a అయం స భగవాన్దేవః పితామహ జనార్దనః।
12271059c సనత్కుమారో వృత్రాయ యత్తదాఖ్యాతవాన్ పురా।।

యుధిష్ఠిరను హేళిదను: “పితామహ! హిందె సనత్కుమారను వృత్రనిగె యార కురితు హేళిద్దనో ఆ భగవంతను ఈ జనార్దన కృష్ణనే అల్లవే?”

12271060 భీష్మ ఉవాచ।
12271060a మూలస్థాయీ స భగవాన్ స్వేనానంతేన తేజసా।
12271060c తత్స్థః సృజతి తాన్భావాన్నానారూపాన్మహాతపాః।।

భీష్మను హేళిదను: “తన్న అనంత తేజస్సినింద భగవంతను మూలస్థాయియాగిరువను. అల్లింద ఆ మహాతపస్వియు నానా భావగళన్ను మత్తు నానారూపగళన్ను సృష్టిసుత్తానె.

12271061a తురీయార్ధేన తస్యేమం విద్ధి కేశవమచ్యుతమ్।
12271061c తురీయార్ధేన లోకాంస్త్రీన్భావయత్యేష బుద్ధిమాన్।।

ఈ అచ్యుత కేశవను అవన నాల్కనెయ ఒందు అంశవెందు తిళి. ఆ బుద్ధిమానను తన్న నాల్కనెయ ఒందు భాగదింద మూరులోకగళన్నూ సృష్టిసిద్దానె.

12271062a అర్వాక్ స్థితస్తు యః స్థాయీ కల్పాంతే పరివర్తతే।
12271062c స శేతే భగవానప్సు యోఽసావతిబలః ప్రభుః।
12271062e తాన్విధాతా ప్రసన్నాత్మా లోకాంశ్చరతి శాశ్వతాన్।।

హిందె స్థాయీభూతనాగిద్దవను కల్పద అంత్యదల్లి మగ్గులాగుత్తానె. ఆగ ఆ భగవానను నీరినల్లి పవడిసుత్తానె. అతిబలనాద సృష్టికర్త ప్రభువు ప్రసన్నాత్మనాగి శాశ్వతలోకగళల్లి సంచరిసుత్తానె.

12271063a సర్వాణ్యశూన్యాని కరోత్యనంతః సనత్కుమారః²⁰ సంచరతే చ లోకాన్।
12271063c స చానిరుద్ధః సృజతే మహాత్మా తత్స్థం జగత్సర్వమిదం విచిత్రమ్।।

అనంతనూ సనాతననూ ఆద అవను సమస్త కారణగళిగూ సత్తా-స్పూర్తిగళన్నిత్తు పూర్ణగొళిసి లోకగళల్లి సంచరిసుత్తానె. యార తడెయూ ఇల్లద ఆ మహాత్మను జగత్తన్ను సృష్టిసుత్తానె. అద్భుతవాగిరువ ఈ జగత్తెల్లవూ అవనల్లియే నెలెసిదె.”

12271064 యుధిష్ఠిర ఉవాచ।
12271064a వృత్రేణ పరమార్థజ్ఞ దృష్టా మన్యేఽఽత్మనో గతిః।
12271064c శుభా తస్మాత్స సుఖితో న శోచతి పితామహ।।

యుధిష్ఠిరను హేళిదను: “పరమార్థజ్ఞ! పితామహ! వృత్రను తనగె శుభగతియే దొరకువుదెందు తిళిదిద్దను. ఆ కారణదిందలే అవను సుఖియాగిద్దు శోకిసలిల్ల ఎందు ననగన్నిసుత్తదె.

12271065a శుక్లః శుక్లాభిజాతీయః సాధ్యో నావర్తతేఽనఘ।
12271065c తిర్యగ్గతేశ్చ నిర్ముక్తో నిరయాచ్చ పితామహ।।

అనఘ! పితామహ! శుక్లవర్ణద శుద్ధకులదల్లి హుట్టిద సాధకను హిందిరుగి బరువుదిల్ల. అంథవను నరకదింద మత్తు తిర్యగ్యోనిజన్మదింద నిర్ముక్తనాగుత్తానె.

12271066a హారిద్రవర్ణే రక్తే వా వర్తమానస్తు పార్థివ।
12271066c తిర్యగేవానుపశ్యేత కర్మభిస్తామసైర్వృతః।।

పార్థివ! హళది అథవా కెంపుబణ్ణదవరు తామసదింద కూడిరువ కర్మగళన్ను మాడుత్తా తిర్యగ్యోనిగళల్లియే కండుబరుత్తారె.

12271067a వయం తు భృశమాపన్నా రక్తాః కష్టముఖేఽసుఖే।
12271067c కాం గతిం ప్రతిపత్స్యామో నీలాం కృష్ణాధమామథ।।

నావు తుంబా ఆపత్తిగొళగాగిద్దేవె. కష్ట మత్తు అసుఖగళన్నే అనుభవిసుత్తిద్దేవె. నావు నీలవర్ణద మనుష్యయోనియల్లి జన్మతాళుత్తేవో అథవా కృష్ణవర్ణద అధమ స్థావర యోనిగళల్లి జన్మతాళోత్తేవో తిళియదాగిదె.”

12271068 భీష్మ ఉవాచ।
12271068a శుద్ధాభిజనసంపన్నాః పాండవాః సంశితవ్రతాః।
12271068c విహృత్య దేవలోకేషు పునర్మానుష్యమేష్యథ।।

భీష్మను హేళిదను: “పాండవరే! శుద్ధకులదల్లి హుట్టిరువ మత్తు సంశితవ్రతరాగిరువ నీవు దేవలోకగళల్లి విహరిసి పునః మనుష్యత్వవన్ను పడెదుకొళ్ళుత్తీరి.

12271069a ప్రజావిసర్గం చ సుఖేన కాలే ప్రత్యేత్య దేవేషు సుఖాని భుక్త్వా।
12271069c సుఖేన సంయాస్యథ సిద్ధసంఖ్యాం మా వో భయం భూద్విమలాః స్థ సర్వే।।

ప్రజాసృష్టియిరువష్టు కాల నీవు దేవతెగళన్ను సేరి సుఖగళన్ను భోగిసుత్తీరి. సుఖదల్లి నీవు సిద్ధరెందు ఎణిసల్పడుత్తీరి. ఇదర కురితు నిమగె యావుదూ భయవిల్లదిరలి. నీవెల్లరూ విమలరే ఆగిద్దీరి.”

సమాప్తి

ఇతి శ్రీమహాభారతే శాంతిపర్వణి మోక్షధర్మపర్వణి వృత్రగీతాసు ఏకసప్తత్యధికద్విశతతమోఽధ్యాయః।। ఇదు శ్రీమహాభారతదల్లి శాంతిపర్వదల్లి మోక్షధర్మపర్వదల్లి వృత్రగీతా ఎన్నువ ఇన్నూరాఎప్పత్తొందనే అధ్యాయవు.

జ్ఞానవతా (భారత దర్శన). ↩︎
స్వనురక్తాని (భారత దర్శన). ↩︎
ఐదు జ్ఞానేంద్రియగళు, ఐదు కర్మేంద్రియగళు మత్తు మనస్సు (భారత దర్శన). ↩︎
ఫలం (భారత దర్శన). ↩︎
బేరె అర్థవన్ను కొడువ అనువాదవూ ఇదె: సావిరకోటి సంహార-సృష్టిగళల్లూ కెలవు జీవిగళు (ముక్తాత్మరు) వికారహొందదే హాగెయే ఇరుత్తారె. ఇదర అసంఖ్య జీవిగళు సంసారక్కె వశరాగి సంచరిసుత్తారె (విక్షేపః=సృష్టిగె ఎరచల్పడువికె). ప్రజాసృష్టియ ప్రమాణవు అనేక సావిర బావిగళ నీరన్ను ఉపయోగిసువష్టు అసంఖ్యాతవాగిరుత్తదె. (భారత దర్శన) ↩︎
ఐదు జ్ఞానేంద్రియగళు, ఐదు కర్మేంద్రియగళు, మనస్సు, బుద్ధి, చిత్త మత్తు అహంకార ఇవుగళు హదినాల్కు. ఈ ప్రతియొందరల్లియూ లక్షగట్టళె భేదగళిరువుదరింద హదినాల్కు లక్ష గతిగళుంటాగుత్తవె. (భారత దర్శన) ↩︎
ధూమ్రవర్ణద జీవవు పశు-పక్షిగళే మొదలాద తిర్యగ్జంతుగళ యోనిగళల్లి జన్మవన్ను పడెయుత్తవె (భారత దర్శన). ↩︎
కెలవు అనువాదగళు మొదలు రక్తవర్ణవన్ను తాళి అనంతర నీలవర్ణవన్ను తాళుత్తవె ఎన్నువుదన్నూ సూచిసుత్తవె. ఉదాహరణెగె: It may then obtain a red complexion. However, if it is stuck with the blue, it circles around in the work of men. (Bibek Debroy) ↩︎
హళదీ బణ్ణదింద జీవవు దేవతాభావవన్ను తాళుత్తదె (భారత దర్శన). ↩︎
దశేంద్రియగళు, పంచప్రాణగళు, బుద్ధి, మనస్సు, చిత్త మత్తు అహంకార – ఈ హత్తొంబత్తు భోగసాధనగళు. విషయ మత్తు వృత్తిభేదగళింద ఇవు హత్తొంబత్తు సావిరవాగుత్తవె. (భారత దర్శన) ↩︎
నరకవాసదల్లిరువ జీవవు హత్తొంబత్తు సావిర విభిన్న గతిగళన్ను హొందుత్తదె. అనంతర జీవక్కె నరకదింద ముక్తియు సిగుత్తదె. మనుష్యయోనియన్ను బిట్టు ఉళిదెల్లవూ కేవల సుఖ-దుఃఖగళ భోగయోగ్యజన్మగళే ఆగిరుత్తవె. (భారత దర్శన). ↩︎
ఎంటు నూరు ఎంబ అనువాదవూ ఇదె (భారత దర్శన). ↩︎
ప్రకృతి, మహత్తత్త్వ, అహంకార మత్తు పంచతన్మాత్రగళు – ఒట్టు ఎంటు. (భారత దర్శన) ↩︎
ఐదు జ్ఞానేంద్రియగళు మత్తు ఐదు కర్మేంద్రియగళు – ఈ హత్తు సాత్త్విక-రాజస-తామసభేదగళు మత్తు జాగ్రత్-స్వప్న-సుషుప్తిగళ భేదగళింద ఒందొందు ఇంద్రియవూ ఆరు వికారగళన్ను హొందువుదరింద ఒట్టు అరవత్తు భేదగళాగి పరిణమిసుత్తవె. (భారత దర్శన) ↩︎
హిందె హేళిద అరవన్ను భేదగళ నూరారు వృత్తిగళు (భారత దర్శన). ↩︎
భూః, భువః, స్వః, మహః, జనః, తపః మత్తు సత్యః – ఇవు మేలిన ఏళు లోకగళు. ↩︎
తావత్తదంగేషు (భారత దర్శన). ↩︎
ఇంద్రియగళ అధిదేవతెగళు (భారత దర్శన). ↩︎
పరావిద్యె మత్తు అపరావిద్యె ఎంబ ఎరడు దేవియరు (భారత దర్శన) ↩︎
సనాతనః (భారత దర్శన). ↩︎