ప్రవేశ
।। ఓం ఓం నమో నారాయణాయ।। శ్రీ వేదవ్యాసాయ నమః ।।
శ్రీ కృష్ణద్వైపాయన వేదవ్యాస విరచిత
శ్రీ మహాభారత
శాంతి పర్వ
మోక్షధర్మ పర్వ
అధ్యాయ 2691
సార
హారీతమునియు ప్రతిపాదిసిద సంన్యాసధర్మ (1-20).
12269001 యుధిష్ఠిర ఉవాచ।
12269001a కింశీలః కింసమాచారః కింవిద్యః కింపరాయణః।
12269001c ప్రాప్నోతి బ్రహ్మణః స్థానం యత్పరం ప్రకృతేర్ధ్రువమ్।।
యుధిష్ఠిరను హేళిదను: “యావ శీలవిరువ, యావ ఆచారవిరువ, యావ విద్యెయిరువ మత్తు యావుదరల్లి పరాయణనాగిరువవను ప్రకృతిగింతలూ ఆచెయిరువ నాశరహిత పరబ్రహ్మస్థానవన్ను పడెదుకొళ్ళబహుదు?”
12269002 భీష్మ ఉవాచ।
12269002a మోక్షధర్మేషు నిరతో లఘ్వాహారో జితేంద్రియః।
12269002c ప్రాప్నోతి పరమం స్థానం యత్పరం ప్రకృతేర్ధ్రువమ్।।
భీష్మను హేళిదను: “మోక్షధర్మదల్లి నిరతనాద లఘు ఆహారీ జితేంద్రియను పకృతిగింతలూ అతీతవాగిరువ నాశరహిత పరమ స్థానవన్ను పడెయుత్తానె.
12269003a స్వగృహాదభినిఃసృత్య లాభాలాభే సమో మునిః।
12269003c సముపోఢేషు కామేషు నిరపేక్షః పరివ్రజేత్।।
మునియాదవను లాభ-నష్టగళన్ను సమానవెందు భావిసి కామోపభోగగళు సన్నిహితవాగిద్దరూ అవుగళల్లి నిరపేక్షనాగి మనెయింద హొరటుహోగబేకు.
12269004a న చక్షుషా న మనసా న వాచా దూషయేదపి।
12269004c న ప్రత్యక్షం పరోక్షం వా దూషణం వ్యాహరేత్క్వ చిత్।।
కణ్ణినిందాగలీ, మనస్సినిందాగలీ, మాతినిందాగలీ యావుదన్నూ దూషిసబారదు. ప్రత్యక్షవాగలీ, పరోక్షవాగలీ యావుదరొందిగూ దూషితవాగి వ్యవహరిసబారదు.
12269005a న హింస్యాత్సర్వభూతాని మైత్రాయణగతిశ్చరేత్।
12269005c నేదం జీవితమాసాద్య వైరం కుర్వీత కేన చిత్।।
సర్వభూతగళన్నూ హింసిసబారదు. మైత్రిభావదిందలే వర్తిసబేకు. ఈ జీవితవన్ను పడెదు యారొడనెయూ వైరవన్ను కట్టికొళ్ళబారదు.
12269006a అతివాదాంస్తితిక్షేత నాభిమన్యేత్కథం చన।
12269006c క్రోధ్యమానః ప్రియం బ్రూయాదాక్రుష్టః కుశలం వదేత్।।
అతియాద మాతుగళన్ను సహిసికొళ్ళబేకు. యారొందిగూ అహంకార పడబారదు. కోపగొండవరొందిగూ ప్రియవాగియే మాతనాడబేకు. నిందిసువవనొందిగూ కుశలవాగియే మాతనాడబేకు.
12269007a ప్రదక్షిణం ప్రసవ్యం చ గ్రామమధ్యే న చాచరేత్।
12269007c భైక్షచర్యామనాపన్నో న గచ్చేత్పూర్వకేతితః।।
గ్రామదల్లి సంచరిసుత్తిరువాగ అవను యారిగూ అతియాద సౌహార్దతెయన్నాగలీ ద్వేషవన్నాగలీ తోరిసబారదు. భిక్షెగాగి అవను హిందె హోగిద్ద మనెగళిగె హోగబారదు.
12269008a అవకీర్ణః సుగుప్తశ్చ న వాచా హ్యప్రియం వదేత్।
12269008c మృదుః స్యాదప్రతిక్రూరో విస్రబ్ధః స్యాదరోషణః2।।
నిందనెయల్లియూ తన్నన్ను తాను రక్షిసికొళ్ళబేకు. తిరుగి అప్రియ మాతుగళన్నాడబారదు. మృదువాగిరబేకు. తిరుగి క్రౌర్యవన్ను తోరిసబారదు. భయ-కోపగళన్ను నియంత్రణదల్లిరిసికొండిరబేకు.
12269009a విధూమే న్యస్తముసలే వ్యంగారే భుక్తవజ్జనే।
12269009c అతీతే పాత్రసంచారే భిక్షాం లిప్సేత వై మునిః।।
అడుగెమనెయింద హొగెయాడువుదు నింతిరువాగ, ఒనకెయ శబ్దవు నింతిరువాగ, ఒలెయల్లి బెంకియు ఆరిహోదాగ, మనెయవరెల్లరూ ఊటమాడిరువాగ, పాత్రెగళన్ను సేరిసి ఇట్టిరువాగ మాత్ర మునియు భిక్షె బేడలు హోగబేకు3.
12269010a అనుయాత్రికమర్థస్య మాత్రాలాభేష్వనాదృతః4।
12269010c అలాభే న విహన్యేత లాభశ్చైనం న హర్షయేత్।।
ప్రాణధారణెగె ఎష్టు బేకో అష్టు మాత్ర తెగెదుకొళ్ళబేకు. అదక్కింతలూ హెచ్చు తెగెదుకొళ్ళబారదు. ఏనూ దొరెయదే ఇద్దరూ దుఃఖియాగబారదు. సిక్కిదరూ సంతోషపడబారదు.
12269011a లాభం సాధారణం నేచ్చేన్న భుంజీతాభిపూజితః।
12269011c అభిపూజితలాభం హి జుగుప్సేతైవ తాదృశః।।
సాధారణ మనుష్యరు బయసువుదన్ను బయసబారదు. సత్కారదింద కరెదవర మనెయల్లి ఊటమాడబారదు. హాగెయే గౌరవిసి కొట్ట యావుదన్నూ స్వీకరిసబారదు.
12269012a న చాన్నదోషాన్నిందేత న గుణానభిపూజయేత్।
12269012c శయ్యాసనే వివిక్తే చ నిత్యమేవాభిపూజయేత్।।
తనగిత్త అన్నదల్లి దోషవిద్దరె నిందిసబారదు. హాగెయే చెన్నాగిద్దరె హొగళలూ బారదు. నిత్యవూ యారొడనెయూ మలగబారదు మత్తు కుళితుకొళ్ళబారదు5.
12269013a శూన్యాగారం వృక్షమూలమరణ్యమథ వా గుహామ్।
12269013c అజ్ఞాతచర్యాం గత్వాన్యాం తతోఽన్యత్రైవ సంవిశేత్।।
ఖాలి మనెయల్లి, మరద బుడదల్లి, అరణ్యదల్లి అథవా గుహెయల్లి బేరెయవరిగె తిళియదంతె వాసిసబేకు. అల్లి యారాదరూ బందరె ఆ స్థళవన్ను బిట్టు బేరెల్లియాదరూ హోగబేకు.
12269014a అనురోధవిరోధాభ్యాం సమః స్యాదచలో ధ్రువః।
12269014c సుకృతం దుష్కృతం చోభే నానురుధ్యేత కర్మణి।।
అనురోధ-విరోధగళన్ను సమనాగి కాణబేకు. అచలనూ స్థిరచిత్తనూ ఆగిరబేకు. సుకృత-దుష్కృతగళెరడరల్లి యావుదన్నూ మాడబారదు.
612269015a వాచో వేగం మనసః క్రోధవేగం వివిత్సావేగ7ముదరోపస్థవేగమ్।
12269015c ఏతాన్వేగాన్వినయేద్వై తపస్వీ నిందా చాస్య హృదయం నోపహన్యాత్।।
తపస్వియాదవను మాతిన వేగ, మనస్సు మత్తు క్రోధద వేగవన్ను నియంత్రిసికొళ్ళబేకు. తిళిదుకొళ్ళబేకెంబ ఆసె, హొట్టె మత్తు ఉపస్థగళ వేగవన్ను నియంత్రిసికొళ్ళబేకు. యావ నిందనెగూ హృదయదల్లి నోయబారదు.
12269016a మధ్యస్థ ఏవ తిష్ఠేత ప్రశంసానిందయోః సమః।
12269016c ఏతత్పవిత్రం పరమం పరివ్రాజక ఆశ్రమే।।
ప్రశంసె-నిందనెగళిగె సమనాగి మధ్యస్థభావదింద ఇరబేకు. సంన్యాసాశ్రమదల్లి ఇదు పరమ పవిత్రవు.
12269017a మహాత్మా సువ్రతో8 దాంతః సర్వత్రైవానపాశ్రితః।
12269017c అపూర్వచారకః సౌమ్యో అనికేతః సమాహితః।।
ఇంథహ సంన్యాసియు మహాత్మను. సువ్రతను. ఇంద్రియ నిగ్రహియు. యావుదన్నూ హచ్చికొండిరదవను. హిందె హోదల్లి హోగదిరువవను. సౌమ్యను. వాసిసలు నిర్దిష్ట స్థళవిల్లదవను. మత్తు సమాహితను.
12269018a వానప్రస్థగృహస్థాభ్యాం న సంసృజ్యేత కర్హి చిత్।
12269018c అజ్ఞాతలిప్సాం లిప్సేత న చైనం హర్ష ఆవిశేత్।।
అవను ఎందూ వానప్రస్థ మత్తు గృహస్థాశ్రమిగళొందిగె బెరెయువుదిల్ల. తిళియదెయే యావుదక్కూ ఆసెపడబారదు. హర్షదల్లియూ ఆవేశగొళ్ళబారదు.
12269019a విజానతాం మోక్ష ఏష శ్రమః స్యాదవిజానతామ్।
12269019c మోక్షయానమిదం కృత్స్నం విదుషాం హారితోఽబ్రవీత్।।
తిళిదవరిగె తిళిదిరువ ఇదు మోక్షద ఆశ్రమవెందు తిళి. ఇదు విదుష హారితను హేళిద మోక్షయానద కురితాద సంపూర్ణ విషయవు.
12269020a అభయం సర్వభూతేభ్యో దత్త్వా యః ప్రవ్రజేద్గృహాత్।
12269020c లోకాస్తేజోమయాస్తస్య తథానంత్యాయ కల్పతే।।
సర్వభూతగళిగూ అభయవన్నిత్తు మనెయన్ను బిట్టు హోగువవను కల్పవు ముగియువవరెగె తేజోమయ లోకగళన్ను పడెయుత్తానె.”
సమాప్తి
ఇతి శ్రీమహాభారతే శాంతిపర్వణి మోక్షధర్మపర్వణి హారీతగీతాయాం ఏకోనసప్తత్యధికద్విశతతమోఽధ్యాయః।। ఇదు శ్రీమహాభారతదల్లి శాంతిపర్వదల్లి మోక్షధర్మపర్వదల్లి హారీతగీతా ఎన్నువ ఇన్నూరాఅరవత్తొంభత్తనే అధ్యాయవు.-
భారత దర్శన మత్తు గీతా ప్రెస్ సంపుటగళల్లి ఈ అధ్యాయక్కె మొదలు ఇన్నొందు అధ్యాయవు బరుత్తదె. ఆదరె అదు శాంతిపర్వద 169నే అధ్యాయవే మరుకళిసిదె. ఇదు పుణెయ పరిష్కృత సంపుటదల్లి ఇల్ల. ↩︎
-
స్యాదకత్థనః (భారత దర్శన). ↩︎
-
యార మనెయల్లియాదరూ మనెయవరెల్లరూ ఉండు ఉళిద ఆహారవిద్దరె మాత్ర మునియు అదన్ను బేడి పడెయబేకు. మునియ ఈ నియమగళు మహాభారతద హలవు కడె బరుత్తదె. ↩︎
-
ప్రాణయాత్రికమాత్రః స్యాన్మాత్రాలాభేష్వనాదృతః। (భారత దర్శన). ↩︎
-
ఒంటియాగి మలగబేకు. ఒంటియాగి కుళితుకొళ్ళబేకు. ↩︎
-
ఇదక్కె మొదలు భారత దర్శనదల్లి ఈ ఎరడు అధిక శ్లోకగళివె: నిత్యతృప్తః సుసంతుష్టః ప్రసన్నవదనేంద్రియః। విభీర్జప్యపరో మౌనీ వైరాగ్యం సముపాశ్రితః।। అభ్యస్తం భౌతికం పశ్యన్భూతానామాగతిం గతిమ్। నిఃస్పృహః సమదర్శీ చ పక్వాపక్వేన వర్తయన్। ఆత్మనా యః ప్రశాంతాత్మా లఘ్వాహారో జితేంద్రియః।। (భారత దర్శన). ↩︎
-
హింసావేగ (భారత దర్శన). ↩︎
-
సర్వతో (భారత దర్శన). ↩︎