ప్రవేశ
।। ఓం ఓం నమో నారాయణాయ।। శ్రీ వేదవ్యాసాయ నమః ।।
శ్రీ కృష్ణద్వైపాయన వేదవ్యాస విరచిత
శ్రీ మహాభారత
శాంతి పర్వ
మోక్షధర్మ పర్వ
అధ్యాయ 265
సార
పాప-ధర్మ-వైరాగ్య మత్తు మోక్షగళ కురితాద యుధిష్ఠిరన నాల్కు ప్రశ్నెగళిగె భీష్మను ఉత్తరిసిదుదు (1-23).
12265001 యుధిష్ఠిర ఉవాచ।
12265001a కథం భవతి పాపాత్మా కథం ధర్మం కరోతి వా।
12265001c కేన నిర్వేదమాదత్తే మోక్షం వా కేన గచ్చతి।।
యుధిష్ఠిరను హేళిదను: “మనుష్యను హేగె పాపాత్మనాగుత్తానె? అథవా హేగె అవను ధర్మాచరణెయన్ను మాడుత్తానె? యావుదరింద వైరాగ్యవుంటాగుత్తదె? అథవా యావుదరింద మోక్షవన్ను హొందబహుదు?”
12265002 భీష్మ ఉవాచ।
12265002a విదితాః సర్వధర్మాస్తే స్థిత్యర్థమనుపృచ్చసి।
12265002c శృణు మోక్షం సనిర్వేదం పాపం ధర్మం చ మూలతః।।
భీష్మను హేళిదను: “నినగె సర్వధర్మగళూ తిళిదివె. ఆదరూ నిర్దిష్టపడిసికొళ్ళువుదక్కాగి ప్రశ్నిసుత్తిరువె. మోక్ష, జొతెగె వైరాగ్య, పాప మత్తు ధర్మగళ కురితు మూలతః కేళు.
12265003a విజ్ఞానార్థం హి పంచానామిచ్చా పూర్వం ప్రవర్తతే।
12265003c ప్రాప్య తాన్జాయతే కామో ద్వేషో వా భరతర్షభ।।
భరతర్షభ! మొదలు పంచ ఇంద్రియార్థగళన్ను అనుభవిసలు ఇచ్ఛెయాగుత్తదె. ఇంద్రియార్థగళన్ను అనుభవిసువుదరింద కామ అథవా ద్వేషవు ఉత్పన్నవాగుత్తదె.
12265004a తతస్తదర్థం యతతే కర్మ చారభతే పునః।
12265004c ఇష్టానాం రూపగంధానామభ్యాసం చ చికీర్షతి।।
యావ విషయద మేలె అనురాగవుంటాగువుదో అదర కురితు మనుష్యను కర్మగళన్ను ప్రారంభిసుత్తానె. తనగిష్టవాద రూప-గంధగళన్ను పునః పునః సేవిసుత్తా అదర అభ్యాసవన్ను బెళెసికొళ్ళుత్తానె.
12265005a తతో రాగః ప్రభవతి ద్వేషశ్చ తదనంతరమ్।
12265005c తతో లోభః ప్రభవతి మోహశ్చ తదనంతరమ్।।
అదరింద రాగవుంటాగుత్తదె. నంతర ద్వేషవూ ఉంటాగుత్తదె. అనంతర లోభవుంటాగుత్తదె మత్తు అదర నంతర మోహ.
12265006a లోభమోహాభిభూతస్య రాగద్వేషాన్వితస్య చ।
12265006c న ధర్మే జాయతే బుద్ధిర్వ్యాజాద్ధర్మం కరోతి చ।।
లోభ-మోహగళింద మత్తు రాగ-ద్వేషగళింద కూడిరువవనిగె ధర్మద విషయదల్లి బుద్ధియుంటాగువుదిల్ల. నెపక్కె మాత్ర అవను ధర్మవన్నాచరిసుత్తానె.
12265007a వ్యాజేన చరతో ధర్మమర్థవ్యాజోఽపి రోచతే।
12265007c వ్యాజేన సిధ్యమానేషు ధనేషు కురునందన।।
కురునందన! నెపమాత్రక్కె ధర్మాచరణెయన్ను మాడుత్తానె. నెపవన్ను మాడికొండు హణసంపాదనెగె తొడగుత్తానె. ఒందు వేళె ఆ నెపదింద అర్థసంపాదనెయు సిద్ధిసిదరె ధనద హిందెయే అవను హోగుత్తిరుత్తానె.
12265008a తత్రైవ కురుతే బుద్ధిం తతః పాపం చికీర్షతి।
12265008c సుహృద్భిర్వార్యమాణోఽపి పండితైశ్చాపి భారత।।
భారత! అదరల్లే తన్న బుద్ధియన్ను ఉపయోగిసి నంతర అవను సుహృదయరు మత్తు పండితరు తడెదరూ, పాపకర్మగళన్నెసగుత్తానె.
12265009a ఉత్తరం న్యాయసంబద్ధం బ్రవీతి విధియోజితమ్।
12265009c అధర్మస్త్రివిధస్తస్య వర్ధతే రాగమోహజః।।
ప్రశ్నిసిదరె శాస్త్రవాక్యగళన్ను ఆధరిసి న్యాయబద్ధవాగి తోరువ ఉత్తరవన్నే నీడుత్తానె. అవనల్లి రాగ-మోహగళింద హుట్టిద మూరు విధద అధర్మగళు వర్ధిసుత్తవె.
12265010a పాపం చింతయతే చైవ ప్రబ్రవీతి కరోతి చ।
12265010c తస్యాధర్మప్రవృత్తస్య దోషాన్పశ్యంతి సాధవః।।
పాపకర్మగళ కురితే చింతిసుత్తిరుత్తానె. పాపకర్మగళ కురితే మాతనాడుత్తిరుత్తానె. మత్తు పాపకర్మగళన్నే మాడుత్తిరుత్తానె. అంతహ అధర్మప్రవృత్త మనుష్యనల్లి సాధుగళు దోషగళన్ను కాణుత్తారె.
12265011a ఏకశీలాశ్చ మిత్రత్వం భజంతే పాపకర్మిణః।
12265011c స నేహ సుఖమాప్నోతి కుత ఏవ పరత్ర వై।।
అదే నడతెయుళ్ళవరు పాపకర్మిగళ మిత్రత్వవన్ను మాడికొళ్ళుత్తారె. అంథవను ఇల్లియే సుఖవన్ను హొందువుదిల్ల. ఇన్ను పరలోకదల్లి యావ సుఖవన్ను పడెయుత్తానె?
12265012a ఏవం భవతి పాపాత్మా ధర్మాత్మానం తు మే శృణు।
12265012c యథా కుశలధర్మా స కుశలం ప్రతిపద్యతే।।
హీగె మనుష్యను పాపాత్మనాగుత్తానె. ఇన్ను ధర్మాత్మన కురితు నన్నింద కేళు. కుశలధర్మవన్నాచరిసువవను కుశలవన్నే పడెదుకొళ్ళుత్తానె.
12265013a య ఏతాన్ప్రజ్ఞయా దోషాన్పూర్వమేవానుపశ్యతి।
12265013c కుశలః సుఖదుఃఖానాం సాధూంశ్చాప్యుపసేవతే।।
ప్రజ్ఞెయింద రాగ-ద్వేషగళ దోషగళన్ను మొదలే కండుకొండిద్దవను సుఖ-దుఃఖగళల్లి కుశలనాగిరుత్తానె. సాధుగళన్ను సేవిసుత్తానె.
12265014a తస్య సాధుసమాచారాదభ్యాసాచ్చైవ వర్ధతే।
12265014c ప్రజ్ఞా ధర్మే చ రమతే ధర్మం చైవోపజీవతి।।
సాధుగళ సంగ-సమాచారగళింద అవన ధర్మాభ్యాసవు వర్ధిసుత్తదె. అవన ప్రజ్ఞెయు ధర్మదల్లి రమిసుత్తదె. ధర్మవన్నే ఆశ్రయిసిరుత్తదె.
12265015a సోఽథ ధర్మాదవాప్తేషు ధనేషు కురుతే మనః।
12265015c తస్యైవ సించతే మూలం గుణాన్పశ్యతి యత్ర వై।।
ధర్మపూర్వకవాగి పడెద ధనదల్లియే అవన మనస్సు నెలెసిరుత్తదె. అవను తన్న మూలవన్ను ఎల్లి గుణగళన్ను కాణుత్తానో అవుగళిందలే సింపడిసుత్తానె.
12265016a ధర్మాత్మా భవతి హ్యేవం మిత్రం చ లభతే శుభమ్।
12265016c స మిత్రధనలాభాత్తు ప్రేత్య చేహ చ నందతి।।
ధర్మాత్మనిగె అవనంతహ శుభ మిత్రనే దొరెయుత్తానె. ఆ మిత్రధనలాభదింద అవను ఇహదల్లియూ పరదల్లియూ ఆనందిసుత్తానె.
12265017a శబ్దే స్పర్శే తథా రూపే రసే గంధే చ భారత।
12265017c ప్రభుత్వం లభతే జంతుర్ధర్మస్యైతత్ఫలం విదుః।।
భారత! శబ్ద, స్పర్శ, రూప, రస మత్తు గంధగళ మేలె ప్రభుత్వవన్ను పడెదుకొళ్ళుత్తానె. ఇదే జీవిగె ధర్మదింద దొరెయువ ఫల ఎందు తిళిదిద్దారె.
12265018a స ధర్మస్య ఫలం లబ్ధ్వా న తృప్యతి యుధిష్ఠిర।
12265018c అతృప్యమాణో నిర్వేదమాదత్తే జ్ఞానచక్షుషా।।
యుధిష్ఠిర! అవను ధర్మద ఫలవన్ను పడెదు తృప్తనాగువుదిల్ల. శుభాశుభఫలగళింద తృప్తియన్ను హొందదే జ్ఞానచక్షుషువు వైరాగ్యవన్ను హొందుత్తానె.
12265019a ప్రజ్ఞాచక్షుర్యదా కామే దోషమేవానుపశ్యతి।
12265019c విరజ్యతే తదా కామాన్న చ ధర్మం విముంచతి।।
ప్రజ్ఞాచక్షువు కామదల్లి దోషవన్నే యావాగ కాణుత్తానో ఆగ అవను కామదింద మిముక్తనాగి ధర్మవన్ను తొరెయువుదిల్ల.
12265020a సర్వత్యాగే చ యతతే దృష్ట్వా లోకం క్షయాత్మకమ్।
12265020c తతో మోక్షాయ యతతే నానుపాయాదుపాయతః।।
క్షయాత్మక లోకవన్ను నోడి సర్వత్యాగక్కె ప్రయత్నిసుత్తానె. అనంతర ఉపాయదిందలే మోక్షక్కె ప్రయత్నిసుత్తానె.
12265021a శనైర్నిర్వేదమాదత్తే పాపం కర్మ జహాతి చ।
12265021c ధర్మాత్మా చైవ భవతి మోక్షం చ లభతే పరమ్।।
నిధానవాగి వైరాగ్యవన్ను హొంది సాధకను పాపకర్మగళన్ను నాశపడిసుత్తానె. ధర్మాత్మనూ ఆగుత్తానె మత్తు పరమ మోక్షవన్ను హొందుత్తానె.
12265022a ఏతత్తే కథితం తాత యన్మాం త్వం పరిపృచ్చసి।
12265022c పాపం ధర్మం తథా మోక్షం నిర్వేదం చైవ భారత।।
భారత! అయ్యా! నీను ననగె కేళిద పాప, ధర్మ, మోక్ష మత్తు వైరాగ్యగళ కురితు నినగె హేళిద్దేనె.
12265023a తస్మాద్ధర్మే ప్రవర్తేథాః సర్వావస్థం యుధిష్ఠిర।
12265023c ధర్మే స్థితానాం కౌంతేయ సిద్ధిర్భవతి శాశ్వతీ।।
యుధిష్ఠిర! ఆదుదరింద సర్వావస్థెయల్లియూ ధర్మదల్లియే ప్రవర్తిసబేకు. కౌంతేయ! ధర్మదల్లి స్థితరాగిరువవరిగె శాశ్వత సిద్ధియాగుత్తదె.”
సమాప్తి
ఇతి శ్రీమహాభారతే శాంతిపర్వణి మోక్షధర్మపర్వణి చతుఃప్రాశ్నికో నామ పంచషష్ట్యధికద్విశతతమోఽధ్యాయః।।
ఇదు శ్రీమహాభారతదల్లి శాంతిపర్వదల్లి మోక్షధర్మపర్వదల్లి చతుఃప్రాశ్నిక ఎన్నువ ఇన్నూరాఅరవత్తైదనే అధ్యాయవు.