ప్రవేశ
।। ఓం ఓం నమో నారాయణాయ।। శ్రీ వేదవ్యాసాయ నమః ।।
శ్రీ కృష్ణద్వైపాయన వేదవ్యాస విరచిత
శ్రీ మహాభారత
శాంతి పర్వ
మోక్షధర్మ పర్వ
అధ్యాయ 244
సార
శరీరదల్లి పంచభూతగళ కార్య మత్తు గుణగళ వివరణె (1-12).
12244001 వ్యాస ఉవాచ।
12244001a ద్వంద్వాని మోక్షజిజ్ఞాసురర్థధర్మావనుష్ఠితః।
12244001c వక్త్రా గుణవతా శిష్యః శ్రావ్యః పూర్వమిదం మహత్।।
వ్యాసను హేళిదను: “ద్వంద్వగళన్ను సహిసికొండు అర్థ-ధర్మగళన్ను అనుష్ఠానమాడుత్తిద్దరూ మోక్షజిజ్ఞాసువాద గుణవంత శిష్యనిగె ప్రవచనకారరు మొదలు ఈ మహత్త్వద శాస్త్రవిషయవన్ను హేళబేకు.
12244002a ఆకాశం మారుతో జ్యోతిరాపః పృథ్వీ చ పంచమీ।
12244002c భావాభావౌ చ కాలశ్చ సర్వభూతేషు పంచసు।।
ఆకాశ, వాయు, తేజస్సు, జల మత్తు ఐదనెయదాద పృథ్వీ, వ్యక్త, అవ్యక్త మత్తు కాల – పంచభూతాత్మికవాద ఇవు ఎల్ల ప్రాణిగళ శరీరదల్లియూ ఇరుత్తవె.
12244003a అంతరాత్మకమాకాశం తన్మయం శ్రోత్రమింద్రియమ్।
12244003c తస్య శబ్దం గుణం విద్యాన్మూర్తిశాస్త్రవిధానవిత్।।
అంతరాత్మకవాద ఆకాశవు శ్రోత్రవెంబ ఇంద్రియవన్ను ఆవరిసిదె. శరీరశాస్త్రవిధానవన్ను తిళిదవరు శబ్దవు ఆకాశద గుణవెందు తిళియబేకు.
12244004a చరణం మారుతాత్మేతి ప్రాణాపానౌ చ తన్మయౌ।
12244004c స్పర్శనం చేంద్రియం విద్యాత్తథా స్పర్శం చ తన్మయమ్।।
తిరుగాడువుదు వాయువిన ధర్మ. ప్రాణాపానగళు వాయు స్వరూపగళు. స్పర్శేంద్రియ మత్తు స్పర్శగుణవు వాయుమయవెందు తిళియబేకు.
12244005a తతః1 పాకః ప్రకాశశ్చ జ్యోతిశ్చక్షుశ్చ తన్మయమ్।
12244005c తస్య రూపం గుణం విద్యాత్తమోఽన్వవసితాత్మకమ్।।
పచన, ప్రకాశ, జ్యోతి, చక్షుస్సు ఇవు అగ్నితత్త్వద కార్యగళు. కెంపు, బిళిపు మత్తు కప్పు మొదలాద వర్ణగళింద కూడిద రూపవు అగ్నియ గుణవు.
12244006a ప్రక్లేదః క్షుద్రతా స్నేహ ఇత్యాపో హ్యుపదిశ్యతే।
12244006c రసనం చేంద్రియం జిహ్వా రసశ్చాపాం గుణో మతః।।
తేవ, సూక్ష్మతె మత్తు స్నిగ్ధతె – ఇవు జలతత్త్వద ధర్మగళు. రసనేంద్రియ, నాలిగె మత్తు రస – ఇవు జలద గుణగళెంబ మతవిదె.
12244007a సంఘాతః పార్థివో ధాతురస్థిదంతనఖాని చ।
12244007c శ్మశ్రు లోమ చ కేశాశ్చ సిరాః స్నాయు చ చర్మ చ।।
శరీరదల్లి ఒందక్కొందు కూడికొండిరువ సంధిబంధగళు పృథ్వీ తత్త్వద్దాగివె. మూళె, హల్లు, ఉగురుగళు, గడ్డ-మీసెగళు, రోమగళు, తలెగూదలు, స్నాయుగళు, చర్మ – ఇవు పృథ్వీభూతక్కె సంబంధిసిదవు.
12244008a ఇంద్రియం ఘ్రాణసంజ్ఞానం నాసికేత్యభిధీయతే।
12244008c గంధశ్చైవేంద్రియార్థోఽయం విజ్ఞేయః పృథివీమయః।।
నాసికవెందు సూచితవాగిరువ ఘ్రాణేంద్రియవూ పృథ్వియ అంశవే ఆగిదె. గంధవెంబ ఘ్రాణేంద్రియ విషయవూ పృథివీమయవెందు తిళియబేకు.
12244009a ఉత్తరేషు గుణాః సంతి సర్వే సర్వేషు చోత్తరాః।
12244009c పంచానాం భూతసంఘానాం సంతతిం మునయో విదుః।।
ముందుముందిన భూతగళల్లి హిందు హిందిన భూతగళ గుణగళెల్లవూ అడగిరుత్తవె2. మునిగళు పంచమహాభూతగళ సముదాయద సంతతియన్ను అరితిరుత్తారె.
12244010a మనో నవమమేషాం తు బుద్ధిస్తు దశమీ స్మృతా।
12244010c ఏకాదశోఽంతరాత్మా చ సర్వతః పర ఉచ్యతే।।
పంచభూతగళు, వ్యక్త, అవ్యక్త, మత్తు కాల – ఇవుగళాద నంతర మనస్సు ఒంబత్తనెయదెందూ, బుద్ధియు హత్తనెయదెందూ, హన్నొందనెయదు ఎల్లక్కింత ఉత్తమనాద అంతరాత్మవెందూ హేళిద్దారె.
12244011a వ్యవసాయాత్మికా బుద్ధిర్మనో వ్యాకరణాత్మకమ్।
12244011c కర్మానుమానాద్విజ్ఞేయః స జీవః క్షేత్రసంజ్ఞకః।।
బుద్ధియు వ్యవసాయాత్మకవు. మనస్సు వ్యాకరణాత్మకవు. కర్మగళన్ను మాడువుదూ తిళియువుదూ జడతత్త్వక్కె సాధ్యవిల్ల. ఆదుదరింద కర్మగళ హిన్నలెయల్లి యావుదో చైతన్యవిరబేకెంబ అనుమానదింద క్షేత్రజ్ఞనెంబ జీవనిద్దానెందు తిళియబేకు.
12244012a ఏభిః కాలాష్టమైర్భావైర్యః సర్వైః సర్వమన్వితమ్।
12244012c పశ్యత్యకలుషం ప్రాజ్ఞః స మోహం నానువర్తతే।।
ఎల్లవూ ఎంటనెయదాద కాలద భావగళింద కూడిరువుదెందు తిళిదిరువ ప్రాజ్ఞను అకల్మషవన్ను కండు మోహవశనాగువుదిల్ల.”
సమాప్తి
ఇతి శ్రీమహాభారతే శాంతిపర్వణి మోక్షధర్మపర్వణి శుకానుప్రశ్నే చతుశ్చత్వారింశాధికద్విశతతమోఽధ్యాయః।।
ఇదు శ్రీమహాభారతదల్లి శాంతిపర్వదల్లి మోక్షధర్మపర్వదల్లి శుకానుప్రశ్న ఎన్నువ ఇన్నూరానల్వత్నాల్కనే అధ్యాయవు.
-
తపః (భారత దర్శన). ↩︎
-
ఆకాశదల్లి శబ్దగుణమాత్రవిదె. ఎరడనెయ వాయువినల్లి అదర విశిష్ట గుణవాద స్పర్శద జొతెగె శబ్దగుణవూ ఇరుత్తదె. మూరనెయ తేజస్తత్త్వదల్లి అదర విశిష్ట గుణవాద రూపదొందిగె శబ్ద-స్పర్శ గుణగళూ ఇరుత్తవె. నాల్కనెయదాద జలతత్త్వదల్లి అదర విశిష్ట గుణవాద రసదొందిగె శబ్ద-స్పర్శ-రూప గుణగళూ ఇరుత్తవె. ఐదనెయదాద పృథ్వీతత్త్వదల్లి అదర విశిష్ట గుణవాద గంధద జొతెగె శబ్ద-స్పర్శ-రూప-రస గుణగళూ ఇరుత్తవె. (భారత దర్శన) ↩︎