પ્રવેશ
।। ઓં ઓં નમો નારાયણાય।। શ્રી વેદવ્યાસાય નમઃ ।।
શ્રી કૃષ્ણદ્વૈપાયન વેદવ્યાસ વિરચિત
શ્રી મહાભારત
શાંતિ પર્વ
મોક્ષધર્મ પર્વ
અધ્યાય 244
સાર
શરીરદલ્લિ પંચભૂતગળ કાર્ય મત્તુ ગુણગળ વિવરણॆ (1-12).
12244001 વ્યાસ ઉવાચ।
12244001a દ્વંદ્વાનિ મોક્ષજિજ્ઞાસુરર્થધર્માવનુષ્ઠિતઃ।
12244001c વક્ત્રા ગુણવતા શિષ્યઃ શ્રાવ્યઃ પૂર્વમિદં મહત્।।
વ્યાસનુ હેળિદનુ: “દ્વંદ્વગળન્નુ સહિસિકॊંડુ અર્થ-ધર્મગળન્નુ અનુષ્ઠાનમાડુત્તિદ્દરૂ મોક્ષજિજ્ઞાસુવાદ ગુણવંત શિષ્યનિગॆ પ્રવચનકારરુ મॊદલુ ઈ મહત્ત્વદ શાસ્ત્રવિષયવન્નુ હેળબેકુ.
12244002a આકાશં મારુતો જ્યોતિરાપઃ પૃથ્વી ચ પંચમી।
12244002c ભાવાભાવૌ ચ કાલશ્ચ સર્વભૂતેષુ પંચસુ।।
આકાશ, વાયુ, તેજસ્સુ, જલ મત્તુ ઐદનॆયદાદ પૃથ્વી, વ્યક્ત, અવ્યક્ત મત્તુ કાલ – પંચભૂતાત્મિકવાદ ઇવુ ऎલ્લ પ્રાણિગળ શરીરદલ્લિયૂ ઇરુત્તવॆ.
12244003a અંતરાત્મકમાકાશં તન્મયં શ્રોત્રમિંદ્રિયમ્।
12244003c તસ્ય શબ્દં ગુણં વિદ્યાન્મૂર્તિશાસ્ત્રવિધાનવિત્।।
અંતરાત્મકવાદ આકાશવુ શ્રોત્રવॆંબ ઇંદ્રિયવન્નુ આવરિસિદॆ. શરીરશાસ્ત્રવિધાનવન્નુ તિળિદવરુ શબ્દવુ આકાશદ ગુણવॆંદુ તિળિયબેકુ.
12244004a ચરણં મારુતાત્મેતિ પ્રાણાપાનૌ ચ તન્મયૌ।
12244004c સ્પર્શનં ચેંદ્રિયં વિદ્યાત્તથા સ્પર્શં ચ તન્મયમ્।।
તિરુગાડુવુદુ વાયુવિન ધર્મ. પ્રાણાપાનગળુ વાયુ સ્વરૂપગળુ. સ્પર્શેંદ્રિય મત્તુ સ્પર્શગુણવુ વાયુમયવॆંદુ તિળિયબેકુ.
12244005a તતઃ1 પાકઃ પ્રકાશશ્ચ જ્યોતિશ્ચક્ષુશ્ચ તન્મયમ્।
12244005c તસ્ય રૂપં ગુણં વિદ્યાત્તમોઽન્વવસિતાત્મકમ્।।
પચન, પ્રકાશ, જ્યોતિ, ચક્ષુસ્સુ ઇવુ અગ્નિતત્ત્વદ કાર્યગળુ. કॆંપુ, બિળિપુ મત્તુ કપ્પુ મॊદલાદ વર્ણગળિંદ કૂડિદ રૂપવુ અગ્નિય ગુણવુ.
12244006a પ્રક્લેદઃ ક્ષુદ્રતા સ્નેહ ઇત્યાપો હ્યુપદિશ્યતે।
12244006c રસનં ચેંદ્રિયં જિહ્વા રસશ્ચાપાં ગુણો મતઃ।।
તેવ, સૂક્ષ્મતॆ મત્તુ સ્નિગ્ધતॆ – ઇવુ જલતત્ત્વદ ધર્મગળુ. રસનેંદ્રિય, નાલિગॆ મત્તુ રસ – ઇવુ જલદ ગુણગળॆંબ મતવિદॆ.
12244007a સંઘાતઃ પાર્થિવો ધાતુરસ્થિદંતનખાનિ ચ।
12244007c શ્મશ્રુ લોમ ચ કેશાશ્ચ સિરાઃ સ્નાયુ ચ ચર્મ ચ।।
શરીરદલ્લિ ऒંદક્કॊંદુ કૂડિકॊંડિરુવ સંધિબંધગળુ પૃથ્વી તત્ત્વદ્દાગિવॆ. મૂળॆ, હલ્લુ, ઉગુરુગળુ, ગડ્ડ-મીસॆગળુ, રોમગળુ, તલॆગૂદલુ, સ્નાયુગળુ, ચર્મ – ઇવુ પૃથ્વીભૂતક્કॆ સંબંધિસિદવુ.
12244008a ઇંદ્રિયં ઘ્રાણસંજ્ઞાનં નાસિકેત્યભિધીયતે।
12244008c ગંધશ્ચૈવેંદ્રિયાર્થોઽયં વિજ્ઞેયઃ પૃથિવીમયઃ।।
નાસિકવॆંદુ સૂચિતવાગિરુવ ઘ્રાણેંદ્રિયવૂ પૃથ્વિય અંશવે આગિદॆ. ગંધવॆંબ ઘ્રાણેંદ્રિય વિષયવૂ પૃથિવીમયવॆંદુ તિળિયબેકુ.
12244009a ઉત્તરેષુ ગુણાઃ સંતિ સર્વે સર્વેષુ ચોત્તરાઃ।
12244009c પંચાનાં ભૂતસંઘાનાં સંતતિં મુનયો વિદુઃ।।
મુંદુમુંદિન ભૂતગળલ્લિ હિંદુ હિંદિન ભૂતગળ ગુણગળॆલ્લવૂ અડગિરુત્તવॆ2. મુનિગળુ પંચમહાભૂતગળ સમુદાયદ સંતતિયન્નુ અરિતિરુત્તારॆ.
12244010a મનો નવમમેષાં તુ બુદ્ધિસ્તુ દશમી સ્મૃતા।
12244010c એકાદશોઽંતરાત્મા ચ સર્વતઃ પર ઉચ્યતે।।
પંચભૂતગળુ, વ્યક્ત, અવ્યક્ત, મત્તુ કાલ – ઇવુગળાદ નંતર મનસ્સુ ऒંબત્તનॆયદॆંદૂ, બુદ્ધિયુ હત્તનॆયદॆંદૂ, હન્નॊંદનॆયદુ ऎલ્લક્કિંત ઉત્તમનાદ અંતરાત્મવॆંદૂ હેળિદ્દારॆ.
12244011a વ્યવસાયાત્મિકા બુદ્ધિર્મનો વ્યાકરણાત્મકમ્।
12244011c કર્માનુમાનાદ્વિજ્ઞેયઃ સ જીવઃ ક્ષેત્રસંજ્ઞકઃ।।
બુદ્ધિયુ વ્યવસાયાત્મકવુ. મનસ્સુ વ્યાકરણાત્મકવુ. કર્મગળન્નુ માડુવુદૂ તિળિયુવુદૂ જડતત્ત્વક્કॆ સાધ્યવિલ્લ. આદુદરિંદ કર્મગળ હિન્નલॆયલ્લિ યાવુદો ચૈતન્યવિરબેકॆંબ અનુમાનદિંદ ક્ષેત્રજ્ઞનॆંબ જીવનિદ્દાનॆંદુ તિળિયબેકુ.
12244012a એભિઃ કાલાષ્ટમૈર્ભાવૈર્યઃ સર્વૈઃ સર્વમન્વિતમ્।
12244012c પશ્યત્યકલુષં પ્રાજ્ઞઃ સ મોહં નાનુવર્તતે।।
ऎલ્લવૂ ऎંટનॆયદાદ કાલદ ભાવગળિંદ કૂડિરુવુદॆંદુ તિળિદિરુવ પ્રાજ્ઞનુ અકલ્મષવન્નુ કંડુ મોહવશનાગુવુદિલ્લ.”
સમાપ્તિ
ઇતિ શ્રીમહાભારતે શાંતિપર્વણિ મોક્ષધર્મપર્વણિ શુકાનુપ્રશ્ને ચતુશ્ચત્વારિંશાધિકદ્વિશતતમોઽધ્યાયઃ।।
ઇદુ શ્રીમહાભારતદલ્લિ શાંતિપર્વદલ્લિ મોક્ષધર્મપર્વદલ્લિ શુકાનુપ્રશ્ન ऎન્નુવ ઇન્નૂરાનલ્વત્નાલ્કને અધ્યાયવુ.
-
તપઃ (ભારત દર્શન). ↩︎
-
આકાશદલ્લિ શબ્દગુણમાત્રવિદॆ. ऎરડનॆય વાયુવિનલ્લિ અદર વિશિષ્ટ ગુણવાદ સ્પર્શદ જॊતॆગॆ શબ્દગુણવૂ ઇરુત્તદॆ. મૂરનॆય તેજસ્તત્ત્વદલ્લિ અદર વિશિષ્ટ ગુણવાદ રૂપદॊંદિગॆ શબ્દ-સ્પર્શ ગુણગળૂ ઇરુત્તવॆ. નાલ્કનॆયદાદ જલતત્ત્વદલ્લિ અદર વિશિષ્ટ ગુણવાદ રસદॊંદિગॆ શબ્દ-સ્પર્શ-રૂપ ગુણગળૂ ઇરુત્તવॆ. ઐદનॆયદાદ પૃથ્વીતત્ત્વદલ્લિ અદર વિશિષ્ટ ગુણવાદ ગંધદ જॊતॆગॆ શબ્દ-સ્પર્શ-રૂપ-રસ ગુણગળૂ ઇરુત્તવॆ. (ભારત દર્શન) ↩︎