પ્રવેશ
।। ઓં ઓં નમો નારાયણાય।। શ્રી વેદવ્યાસાય નમઃ ।।
શ્રી કૃષ્ણદ્વૈપાયન વેદવ્યાસ વિરચિત
શ્રી મહાભારત
શાંતિ પર્વ
મોક્ષધર્મ પર્વ
અધ્યાય 237
સાર
સંન્યાસિય આચરણॆગળુ મત્તુ જ્ઞાનવંત સંન્યાસિય પ્રશંસॆ (1-36).
12237001 શુક ઉવાચ।
12237001a વર્તમાનસ્તથૈવાત્ર વાનપ્રસ્થાશ્રમે યથા।
12237001c યોક્તવ્યોઽત્મા યથા શક્ત્યા પરં વૈ કાંક્ષતા પદમ્।।
શુકનુ હેળિદનુ: “વાનપ્રસ્થાશ્રમદલ્લિરુવંતॆયે નડॆદુકॊંડિદ્દુ પરમ પદવન્નુ બયસુવવનુ યથાશક્તિ તન્ન મનસ્સન્નુ આત્મનલ્લિ હેગॆ તॊડગિસિકॊળ્ળબેકુ?”
12237002 વ્યાસ ઉવાચ।
12237002a પ્રાપ્ય સંસ્કારમેતાભ્યામાશ્રમાભ્યાં તતઃ પરમ્।
12237002c યત્કાર્યં પરમાર્થાર્થં તદિહૈકમનાઃ શૃણુ।।
વ્યાસનુ હેળિદનુ: “ઈ ऎરડુ આશ્રમગળલ્લિ1 સંસ્કારગળન્નુ પડॆદુકॊંડ નંતર પરમાર્થ સિદ્ધિગાગિ એનુ માડબેકુ ऎન્નુવુદન્નુ એકમનસ્કનાગિ કેળુ.
12237003a કષાયં પાચયિત્વા તુ શ્રેણિસ્થાનેષુ ચ ત્રિષુ।
12237003c પ્રવ્રજેચ્ચ પરં સ્થાનં પરિવ્રજ્યામનુત્તમામ્।।
હિંદિન મૂરુ મॆટ્ટિલુગળલ્લિ દોષગળન્નુ બેયિસિ સંન્યાસવॆંબ અનુત્તમ પરમ સ્થાનક્કॆ એરબેકુ.
12237004a તદ્ભવાનેવમભ્યસ્ય વર્તતાં શ્રૂયતાં તથા।
12237004c એક એવ ચરેન્નિત્યં સિદ્ધ્યર્થમસહાયવાન્।।
અદર કુરિતુ કેળુ. અધ્યયન માડુ મત્તુ હાગॆયે નડॆદુકો. સિદ્ધિગॆ યાર સહાયવન્નૂ પડॆયદે નિત્યવૂ એકાકિયાગિરબેકુ.
12237005a એકશ્ચરતિ યઃ પશ્યન્ન જહાતિ ન હીયતે।
12237005c અનગ્નિરનિકેતઃ સ્યાદ્ ગ્રામમન્નાર્થમાશ્રયેત્।।
એકાકિયાગિરુવવનુ યારન્નૂ ત્યજિસુવુદિલ્લ. યારિંદલૂ ત્યજિસલ્પડુવુદિલ્લ. અગ્નિગળિલ્લદ મત્તુ મનॆયિલ્લદ અવનુ અન્નક્કાગિ માત્ર ગ્રામવન્નુ આશ્રયિસબેકુ.
12237006a અશ્વસ્તનવિધાનઃ સ્યાન્મુનિર્ભાવસમન્વિતઃ।
12237006c લઘ્વાશી નિયતાહારઃ સકૃદન્નનિષેવિતા।।
નાળॆગॆંદુ એનન્નૂ ઇટ્ટુકॊળ્ળબારદુ. મુનિય ભાવવન્નુ હॊંદિરબેકુ. સ્વલ્પવે તિન્નબેકુ. નિયતાહારિયાગિરબેકુ. દિનદલ્લિ ऒંદે બારિ તિન્નબેકુ.
12237007a કપાલં વૃક્ષમૂલાનિ કુચેલમસહાયતા।
12237007c ઉપેક્ષા સર્વભૂતાનામેતાવદ્ભિક્ષુલક્ષણમ્।।
ભિક્ષાપાત્રॆ, વૃક્ષગળ બુડદલ્લિ વાસ, હળॆય બટ્ટॆયન્નુ ઉટ્ટિરુવુદુ, યાર સહાયવૂ ઇલ્લદિરુવુદુ, સર્વભૂતગળ કુરિતૂ ઉપેક્ષॆ – ઇવુ ભિક્ષુવિન લક્ષણગળુ.
12237008a યસ્મિન્વાચઃ પ્રવિશંતિ કૂપે પ્રાપ્તાઃ શિલા2 ઇવ।
12237008c ન વક્તારં પુનર્યાંતિ સ કૈવલ્યાશ્રમે વસેત્।।
બાવિગॆ ऎસॆદ કલ્લુ હેગॆ હિંદિરુગિ બરુવુદિલ્લવો હાગॆ અવનિગાડિદ માતુગળન્નુ આડિદવનિગॆ પુનઃ હિંદિરુગિસદે ઇરુવંથવનુ કૈવલ્યાશ્રમદલ્લિ વાસિસબેકુ.
12237009a નૈવ પશ્યેન્ન શૃણુયાદવાચ્યં જાતુ કસ્ય ચિત્।
12237009c બ્રાહ્મણાનાં વિશેષેણ નૈવ બ્રૂયાત્કથં ચન।।
અવનુ ઇતરરન્નુ નોડુવુદિલ્લ. ઇતરર માતન્નુ કેળુવુદિલ્લ. અવાચ્યવાદુદન્નુ, અદરલ્લૂ વિશેષવાગિ બ્રાહ્મણરિગॆ, ऎંદૂ નુડિયુવુદિલ્લ.
12237010a યદ્ બ્રાહ્મણસ્ય કુશલં તદેવ સતતં વદેત્।
12237010c તૂષ્ણીમાસીત નિંદાયાં કુર્વન્ભેષજમાત્મનઃ।।
બ્રાહ્મણરિગॆ કુશલવાદુદન્ને સતતવૂ માતનાડબેકુ. નિંદॆય માતુગળન્નુ કેળિદાગ સુમ્મનિદ્દુ મનસ્સિગॆ ચિકॆત્સॆમાડિકॊળ્ળબેકુ.
12237011a યેન પૂર્ણમિવાકાશં ભવત્યેકેન સર્વદા।
12237011c શૂન્યં યેન જનાકીર્ણં તં દેવા બ્રાહ્મણં વિદુઃ।।
સર્વદા ऒબ્બંટિગનાગિદ્દરૂ પૂર્ણ આકાશદંતિરુવ મત્તુ જનરિંદ તુંબિરુવ સ્થળવન્નૂ શૂન્યવॆંદુ ભાવિસુવવનન્નુ દેવતॆગળુ બ્રાહ્મણનॆંદુ તિળિયુત્તારॆ.
12237012a યેન કેન ચિદાચ્ચન્નો યેન કેન ચિદાશિતઃ।
12237012c યત્રક્વચનશાયી ચ તં દેવા બ્રાહ્મણં વિદુઃ।।
યાવુદુ સિગુત્તદॆયો અદરિંદલે દેહવન્નુ મુચ્ચિકॊળ્ળુવ, યાવુદુ સિગુત્તદॆયો અદન્ને તિન્નુવ, ऎલ્લॆંદરલ્લિ મલગુવવનન્નુ દેવતॆગળુ બ્રાહ્મણનॆંદુ તિળિયુત્તારॆ.
12237013a અહેરિવ ગણાદ્ભીતઃ સૌહિત્યાન્નરકાદિવ।
12237013c કુણપાદિવ ચ સ્ત્રીભ્યસ્તં દેવા બ્રાહ્મણં વિદુઃ।।
હાવન્નુ કંડુ ભયપડુવવનંતॆ જનસમુદાયક્કॆ હॆદરુવ, નરકક્કॆ ભયપડુવવનંતॆ મૃષ્ટાન્ન ભોજનક્કॆ હॆદરુવ, મત્તુ હॆણવન્નુ કંડુ દૂરહોગુવંતॆ સ્ત્રીયરન્નુ કંડુ દૂરહોગુવવનન્નુ દેવતॆગળુ બ્રાહ્મણનॆંદુ તિળિયુત્તારॆ.
12237014a ન ક્રુધ્યેન્ન પ્રહૃષ્યેચ્ચ માનિતોઽમાનિતશ્ચ યઃ।
12237014c સર્વભૂતેષ્વભયદસ્તં દેવા બ્રાહ્મણં વિદુઃ।।
સમ્માનિતનાદરॆ હર્ષિસદિરુવ મત્તુ અપમાનિતનાદરॆ કુપિતનાગદિરુવ હાગૂ સર્વભૂતગળિગૂ અભયવન્નુ નીડુવવનન્નુ દેવતॆગળુ બ્રાહ્મણનॆંદુ તિળિયુત્તારॆ.
12237015a નાભિનંદેત મરણં નાભિનંદેત જીવિતમ્।
12237015c કાલમેવ પ્રતીક્ષેત નિદેશં ભૃતકો યથા।।
મરણવન્નુ અભિનંદિસબારદુ. જીવિકॆયન્નુ અભિનંદિસબારદુ. ऒડॆયન નિર્દેશનક્કॆ કાયુવ સેવકનંતॆ કાલવન્ને પ્રતીક્ષિસુત્તિરબેકુ.
12237016a અનભ્યાહતચિત્તઃ સ્યાદનભ્યાહતવાક્તથા।
12237016c નિર્મુક્તઃ સર્વપાપેભ્યો નિરમિત્રસ્ય કિં ભયમ્।।
અનભ્યાહત ચિત્તનૂ, અનભ્યાહત માતુળ્ળવનૂ આગિરબેકુ. સર્વપાપગળિંદલૂ નિર્મુક્તનાદ નિરમિત્રનિગॆ યાવ ભયવુ?
12237017a અભયં સર્વભૂતેભ્યો ભૂતાનામભયં યતઃ।
12237017c તસ્ય દેહાદ્વિમુક્તસ્ય ભયં નાસ્તિ કુતશ્ચન।।
સર્વભૂતગળિગૂ અભયનાદ મત્તુ ભૂતગળિંદ અભયનાદ આ દેહમુક્તનિગॆ યારિંદલૂ ભયવિરુવુદિલ્લ.
12237018a યથા નાગપદેઽન્યાનિ પદાનિ પદગામિનામ્।
12237018c સર્વાણ્યેવાપિધીયંતે પદજાતાનિ કૌંજરે।।
12237019a એવં સર્વમહિંસાયાં ધર્માર્થમપિધીયતે।
12237019c અમૃતઃ સ નિત્યં વસતિ યોઽહિંસાં પ્રતિપદ્યતે।।
અન્ય પદગામિગળ હॆજ્જॆય ગુરુતુગળॆલ્લવૂ આનॆય હॆજ્જॆય ગુરુતુગળલ્લિ મુચ્ચિહોગુવંતॆ ऎલ્લ ધર્માર્થગળૂ અહિંસॆયલ્લિ અડગિહોગુત્તવॆ. નિત્યવૂ અહિંસॆયન્નુ પ્રતિપાદિસુવવનુ અમૃતદલ્લિ નॆલॆસિરુત્તાનॆ.
12237020a અહિંસકઃ સમઃ સત્યો ધૃતિમાન્નિયતેંદ્રિયઃ।
12237020c શરણ્યઃ સર્વભૂતાનાં ગતિમાપ્નોત્યનુત્તમામ્।।
અહિંસક, સમ, સત્ય, ધૃતિમાન્, નિયતેંદ્રિય, મત્તુ સર્વભૂતગળ શરણ્યનુ અનુત્તમ ગતિયન્નુ પડॆયુત્તાનॆ.
12237021a એવં પ્રજ્ઞાનતૃપ્તસ્ય નિર્ભયસ્ય મનીષિણઃ।
12237021c ન મૃત્યુરતિગો ભાવઃ સ મૃત્યુમધિગચ્ચતિ।।
હીગॆ પ્રજ્ઞાનતૃપ્ત નિર્ભય મનીષિણિયન્નુ મૃત્યુવૂ અતિક્રમિસિ હોગુવુદિલ્લ. અવને મૃત્યુવન્નુ અતિક્રમિસુત્તાનॆ.
12237022a વિમુક્તં સર્વસંગેભ્યો મુનિમાકાશવત્ સ્થિતમ્।
12237022c અસ્વમેકચરં શાંતં તં દેવા બ્રાહ્મણં વિદુઃ।।
સર્વસંગગળિંદ વિમુક્તનાદ, આકાશદંતॆ નિર્લિપ્તનાદ, તન્નદॆન્નુવુદિલ્લદિરુવ, એકાકિયાગિ સંચરિસુવ, શાંત મુનિયન્નુ દેવતॆગળુ બ્રાહ્મણનॆંદુ તિળિયુત્તારॆ.
12237023a જીવિતં યસ્ય ધર્માર્થં ધર્મોઽરત્યર્થમેવ ચ3।
12237023c અહોરાત્રાશ્ચ પુણ્યાર્થં તં દેવા બ્રાહ્મણં વિદુઃ।।
યાર જીવનવુ ધર્મદ સલુવાગિયે ઇરુવુદો, યાર ધર્મવુ અર્થક્કાગિલ્લવો, મત્તુ હગલુ-રાત્રિગળન્નુ પુણ્યકર્મગળલ્લિ તॊડગિસિરુવવનન્નુ દેવતॆગળુ બ્રાહ્મણનॆંદુ તિળિયુત્તારॆ.
12237024a નિરાશિષમનારંભં નિર્નમસ્કારમસ્તુતિમ્।
12237024c અક્ષીણં ક્ષીણકર્માણં તં દેવા બ્રાહ્મણં વિદુઃ।।
આસॆગળિલ્લદ, કર્મગળન્નુ આરંભિસદ, નમસ્કારગળિલ્લદ, સ્તુતિગળિલ્લદ, ક્ષીણિસદ, કર્મગળન્નુ ક્ષીણિસિકॊંડિરુવવનન્નુ દેવતॆગળુ બ્રાહ્મણનॆંદુ તિળિયુત્તારॆ.
12237025a સર્વાણિ ભૂતાનિ સુખે રમંતે સર્વાણિ દુઃખસ્ય ભૃશં ત્રસંતિ।
12237025c તેષાં ભયોત્પાદનજાતખેદઃ કુર્યાન્ન કર્માણિ હિ શ્રદ્દધાનઃ।।
સર્વભૂતગળૂ સુખદલ્લિ રમિસુત્તવॆ. ऎલ્લવૂ દુઃખગળિગॆ અતિયાગિ હॆદરુત્તવॆ. શ્રદ્દધાનનુ ભયોત્પાદનદિંદ ખેદગॊળ્ળુવ કર્મગળન્નુ માડબારદુ.
12237026a દાનં હિ ભૂતાભયદક્ષિણાયાઃ સર્વાણિ દાનાન્યધિતિષ્ઠતીહ।
12237026c તીક્ષ્ણાં તનું યઃ પ્રથમં જહાતિ સોઽનંતમાપ્નોત્યભયં પ્રજાભ્યઃ।।
ભૂતગળિગॆ અભયરૂપદ દક્ષિણॆયન્નુ કॊડુવ દાનવે ઇલ્લિ ऎલ્લ દાનગળિગિંતલૂ મિગિલાદુદુ. મॊટ્ટમॊદલુ તન્ન તીક્ષ્ણતॆયન્નુ ત્યજિસુવવનુ પ્રજॆગળિગॆ અનંત અભયવન્નુ નીડુત્તાનॆ.
12237027a ઉત્તાન આસ્યેન હવિર્જુહોતિ લોકસ્ય નાભિર્જગતઃ પ્રતિષ્ઠા।
12237027c તસ્યાંગમંગાનિ કૃતાકૃતં ચ વૈશ્વાનરઃ સર્વમેવ પ્રપેદે।।
મેલ્મુખનાગિ બાયિયિંદલે હવિસ્સન્નુ સ્વીકરિસિ હોમમાડિકॊળ્ળુત્તાનॆ. લોકદ નાભિયાગિરુવ, જગત્તિન નॆલॆયાગિરુવ, જગત્તિન અંગ-પ્રત્યંગગળૂ, કાર્ય-કારણવૂ આગિરુવ વૈશ્વાનરનાગિ ऎલ્લવન્નૂ હॊંદુત્તાનॆ.
12237028a પ્રાદેશમાત્રે હૃદિ નિશ્રિતં યત્ તસ્મિન્ પ્રાણાનાત્મયાજી જુહોતિ।
12237028c તસ્યાગ્નિહોત્રં હુતમાત્મસંસ્થં સર્વેષુ લોકેષુ સદૈવતેષુ।।
આત્મયાજિયુ નાભિયિંદ હૃદયદવરॆગિન પ્રદેશવન્નુ આશ્રયિસિરુવ વૈશ્વાનરનॆંબ ચૈતન્ય જ્યોતિયલ્લિ પ્રાણગળન્નુ હોમમાડુત્તાનॆ. આ પ્રાણાગ્નિહોત્રવુ તન્ન શરીરદલ્લિયે નડॆદરૂ, અવનુ વિશ્વાત્મક વૈશ્વાનરાગ્નિયે આગિરુવુદરિંદ અદર મૂલક અવનુ દેવતॆગળॊંદિગિન સર્વ લોકગળ પ્રાણાગ્નિહોત્રવન્નુ માડિદંતાગુત્તદॆ.
12237029a દૈવં ત્રિધાતું ત્રિવૃતં સુપર્ણં યે વિદ્યુરગ્ર્યં પરમાર્થતાં ચ।
12237029c તે સર્વલોકેષુ મહીયમાના દેવાઃ સમર્થાઃ સુકૃતં વ્રજંતિ4।।
વાત-પિત્ત-કફગળॆંબ મૂરુ ધાતુગળિંદ કૂડિદ મત્તુ સત્ત્વ-રજસ્-તમોગુણગળિંદ આવૃતનાદ સુપર્ણરૂપી શ્રેષ્ઠ પરમાર્થસ્વરૂપવન્નુ તિળિદવનુ સર્વલોકગળ ગૌરવક્કॆ પાત્રનાગુત્તાનॆ મત્તુ સમર્થ દેવતॆગળૂ અવન સુકૃતવન્નુ હॊગળુત્તારॆ.
12237030a વેદાંશ્ચ વેદ્યં ચ વિધિં ચ કૃત્સ્નમ્ અથો નિરુક્તં પરમાર્થતાં ચ।
12237030c સર્વં શરીરાત્મનિ યઃ પ્રવેદ તસ્મૈ સ્મ દેવાઃ સ્પૃહયંતિ નિત્યમ્।।
વેદગળુ, વેદ્ય, વિધિ, વેદશબ્દાર્થગળુ મત્તુ પરબ્રહ્મતત્ત્વ – ऎલ્લવૂ તન્ન શરીરદલ્લિરુવુદન્નુ તિળિદુકॊંડિરુવવનન્નુ દેવતॆગળૂ નોડબયસુત્તારॆ.
12237031a ભૂમાવસક્તં દિવિ ચાપ્રમેયં હિરણ્મયં યોઽંડજમંડમધ્યે।
12237031c પતત્રિણં પક્ષિણમંતરિક્ષે યો વેદ ભોગ્યાત્મનિ દીપ્તરશ્મિઃ।।
ભૂમિયલ્લિ આસક્તનલ્લદ, દિવિયલ્લિ અપ્રમેયનાગિરુવ, બ્રહ્માંડદ મધ્યદલ્લિ અંડજ હિરણ્મય પક્ષિરૂપદ પરમાત્મનન્નુ ભોગાત્મક શરીરદ હૃદયાકાશદલ્લિ કાણુવવનુ તેજોમય રશ્મિગળિંદ પ્રકાશિસુત્તાનॆ.
12237032a આવર્તમાનમજરં વિવર્તનં ષણ્ણેમિકં દ્વાદશારં સુપર્વ।
12237032c યસ્યેદમાસ્યે પરિયાતિ વિશ્વં તત્કાલચક્રં નિહિતં ગુહાયામ્।।
નિરંતર તિરુગુત્તિરુવ, અજરવાદ, આયુસ્સન્નુ ક્ષીણિસુત્તિરુવ, ઋતુરૂપદ આરુ ગુંભવુળ્ળ, માસરૂપદ હન્નॆરડુ અરॆકાલુગળુળ્ળ, દર્શ-પૂર્ણમાસાદિ પર્વગળુળ્ળ કાલચક્રવુ બુદ્ધિરૂપદ ગુહॆયલ્લિ અડગિકॊંડિદॆ. આ કાલચક્રક્કॆ વિશ્વવે આહારરૂપદલ્લિ હોગિ બીળુત્તિરુત્તદॆ.
12237033a યઃ સંપ્રસાદં જગતઃ શરીરં સર્વાન્સ લોકાનધિગચ્ચતીહ।
12237033c તસ્મિન્ હુતં તર્પયતીહ દેવાંસ્ તે વૈ તૃપ્તાસ્તર્પયંત્યાસ્યમસ્ય।।
જગત્તિન શરીરરૂપનાગિરુવ, પ્રસન્નતॆયન્નુંટુમાદુવ પરબ્રહ્મપરમાત્મનુ સર્વલોકગળન્નુ અતિક્રમિસિ નિંતિદ્દાનॆ. અવનલ્લિ માડુવ ઇંદ્રિયાદિગળ હોમવુ દેવતॆગળન્નુ તૃપ્તિગॊળિસુત્તદॆ મત્તુ હાગॆ તૃપ્તરાદ દેવતॆગળુ અવન મુખવન્નુ જ્ઞાનામૃતદિંદ સિંપડિસિ તૃપ્તિગॊળિસુત્તારॆ.
12237034a તેજોમયો નિત્યતનુઃ પુરાણો લોકાનનંતાનભયાનુપૈતિ।
12237034c ભૂતાનિ યસ્માન્ન ત્રસંતે કદા ચિત્ સ ભૂતેભ્યો ન ત્રસતે કદા ચિત્।।
અંતહ તેજોમય નિત્યતનુ પુરાણનુ અભયવાદ અનંત લોકગળન્નુ પડॆયુત્તાનॆ. યારિંદ યાવ પ્રાણિગળૂ ભયપડુવુદિલ્લવો અંથવનુ યાવ પ્રાણિગળિગૂ ભયપડુવુદિલ્લ.
12237035a અગર્હણીયો ન ચ ગર્હતેઽન્યાન્ સ વૈ વિપ્રઃ પરમાત્માનમીક્ષેત્।
12237035c વિનીતમોહો વ્યપનીતકલ્મષો ન ચેહ નામુત્ર ચ યોઽર્થમૃચ્ચતિ।।
તાનૂ નિંદ્યનાગદે ઇતરરન્નૂ નિંદિસિદવને વિપ્રનુ. અવને પરમાત્મનન્નુ કંડુકॊળ્ળુત્તાનॆ. મોહવન્નુ કળॆદુકॊંડુ કલ્મષરહિતનાગિરુવવનુ ઇહ મત્તુ પરલોકગળ ભોગગળન્નુ બયસુવુદિલ્લ.
12237036a અરોષમોહઃ સમલોષ્ટકાંચનઃ પ્રહીણશોકો5 ગતસંધિવિગ્રહઃ।
12237036c અપેતનિંદાસ્તુતિરપ્રિયાપ્રિયશ્ ચરન્નુદાસીનવદેષ ભિક્ષુકઃ।।
અવનુ રોષ-મોહગળિલ્લદવનુ. મણ્ણિન હॆંટॆ મત્તુ ચિન્નવન્નુ સમાનવાગિ કાણુવવનુ. શોકવન્નુ કળॆદુકॊંડિરુવવનુ. સ્નેગ-હગॆગળિલ્લદવનુ. નિંદા-સ્તુતિગળન્નુ લॆક્કિસદિરુવવનુ. પ્રિય-અપ્રિયગળિલ્લદવનુ. યાવાગલૂ ઉદાસીનનાગિ સંચરિસુત્તિરુવનુ. ઇવને સંન્યાસિયુ.”
સમાપ્તિ
ઇતિ શ્રીમહાભારતે શાંતિપર્વણિ મોક્ષધર્મપર્વણિ શુકાનુપ્રશ્ને સપ્તત્રિંશાધિકદ્વિશતતમોઽધ્યાયઃ।।
ઇદુ શ્રીમહાભારતદલ્લિ શાંતિપર્વદલ્લિ મોક્ષધર્મપર્વદલ્લિ શુકાનુપ્રશ્ન ऎન્નુવ ઇન્નૂરામૂવત્તેળને અધ્યાયવુ.