ప్రవేశ
।। ఓం ఓం నమో నారాయణాయ।। శ్రీ వేదవ్యాసాయ నమః ।।
శ్రీ కృష్ణద్వైపాయన వేదవ్యాస విరచిత
శ్రీ మహాభారత
శాంతి పర్వ
మోక్షధర్మ పర్వ
అధ్యాయ 236
సార
వానప్రస్థ మత్తు సంన్యాసాశ్రమగళ వర్ణనె (1-30).
12236001 భీష్మ ఉవాచ।
12236001a ప్రోక్తా గృహస్థవృత్తిస్తే విహితా యా మనీషిణామ్।
12236001c తదనంతరముక్తం యత్తన్నిబోధ యుధిష్ఠిర।।
భీష్మను హేళిదను: “యుధిష్ఠిర! మనీషిణరు విహిసిద గృహస్థవృత్తియన్ను నినగె హేళియాయితు. అదర నంతరద ఆశ్రమద కురితు హేళిరువుదన్ను కేళు.
12236002a క్రమశస్త్వవధూయైనాం తృతీయాం వృత్తిముత్తమామ్।
12236002c సంయోగవ్రతఖిన్నానాం వానప్రస్థాశ్రమౌకసామ్।।
క్రమేణవాగి ఉత్తమ ఆచారవుళ్ళ మూరనెయ ఆశ్రమవన్ను ప్రవేశిసబేకు. వ్రతగళన్ను ఆచరిసువ కష్టగళింద ఖిన్నరాగదవరిగె హేళిట్టిరువ ఇదు వానప్రస్థాశ్రమవు.
12236003a శ్రూయతాం పార్థ భద్రం తే సర్వలోకాశ్రయాత్మనామ్।
12236003c ప్రేక్షాపూర్వం ప్రవృత్తానాం పుణ్యదేశనివాసినామ్।।
పార్థ! నినగె మంగళవాగలి! సర్వలోకగళూ ఆశ్రయిసువ హిందె నోడిద్ద ఈ పుణ్య ఆశ్రమ వాసిగళ ప్రవృత్తియ కురితు కేళు.”
12236004 వ్యాస ఉవాచ।
12236004a గృహస్థస్తు యదా పశ్యేద్వలీపలితమాత్మనః।
12236004c అపత్యస్యైవ చాపత్యం వనమేవ తదాశ్రయేత్।।
వ్యాసను హేళిదను: “గృహస్థను యావాగ తన్న తలెగూదలు నెరెదిరువుదన్ను మత్తు చర్మవు సుక్కుకట్టిరువుదన్ను గమనిసువనో హాగూ అవన మక్కళిగూ మక్కళాగుత్తవెయో ఆగ వనవన్ను ఆశ్రయిసబేకు.
12236005a తృతీయమాయుషో భాగం వానప్రస్థాశ్రమే వసేత్।
12236005c తానేవాగ్నీన్పరిచరేద్యజమానో దివౌకసః।।
తన్న ఆయుస్సిన మూరనే భాగదల్లి వానప్రస్థాశ్రమదల్లి వాసిసబేకు. అల్లియూ కూడ అగ్నియ ఉపాసనె మత్తు దేవతెగళిగె హవిస్సన్ను నీడుత్తిరబేకు.
12236006a నియతో నియతాహారః షష్ఠభక్తోఽప్రమాదవాన్।
12236006c తదగ్నిహోత్రం తా గావో యజ్ఞాంగాని చ సర్వశః।।
నియతనాగిరబేకు. నియతాహారియాగిరబేకు. దినద ఆరనే భాగదల్లి మాత్ర ఆహారవన్ను సేవిసబేకు. అప్రమత్తనాగిరబేకు. అగ్నిహోత్ర, గోసేవె మత్తు యజ్ఞాంగగళెల్లవన్నూ మాడుత్తిరబేకు.
12236007a అకృష్టం వై వ్రీహియవం నీవారం విఘసాని చ।
12236007c హవీంషి సంప్రయచ్చేత మఖేష్వత్రాపి పంచసు।।
కృషిమాడదే బెళెయువ ధాన్య-కాళుగళు మత్తు విఘసగళింద జీవన నిర్వహణెయన్ను మాడబేకు. పంచమహాయజ్ఞగళ మూలక హవిస్సన్ను నీడబేకు.
12236008a వానప్రస్థాశ్రమేఽప్యేతాశ్చతస్రో వృత్తయః స్మృతాః।
12236008c సద్యఃప్రక్షాలకాః కే చిత్కే చిన్మాసికసంచయాః।।
వానప్రస్థాశ్రమదల్లియూ నాల్కు వృత్తిగళన్ను హేళిద్దారె. కెలవరు దినక్కె బేకాగువష్టే ఆహారవన్ను సంగ్రహిసి తొళెదిడుత్తారె. కెలవరు ఒందు తింగళిగె బేకాగువష్టన్ను సంగ్రహిసిట్టుకొండిరుత్తారె.
12236009a వార్షికం సంచయం కే చిత్కే చిద్ద్వాదశవార్షికమ్।
12236009c కుర్వంత్యతిథిపూజార్థం యజ్ఞతంత్రార్థసిద్ధయే।।
కెలవరు ఒందు వర్షక్కె బేకాగువష్టన్ను సంగ్రహిసిట్టుకొండిరుత్తారె. ఇన్ను కెలవరు అతిథిపూజెమాడలు మత్తు యజ్ఞతంత్రార్థ సిద్ధిగాగి హన్నెరడు వర్షగళిగె బేకాగువష్టన్ను సంగ్రహిసిట్టుకొండిరుత్తారె.
12236010a అభ్రావకాశా వర్షాసు హేమంతే జలసంశ్రయాః।
12236010c గ్రీష్మే చ పంచతపసః శశ్వచ్చ మితభోజనాః।।
మళెగాలదల్లి ఆకాశవన్నే హొదికెయన్నాగిరిసికొండిరుత్తారె. ఛళిగాలదల్లి నీరినల్లి వాసిసుత్తారె. బేసగెయల్లి పంచాగ్నిగళ మధ్యె తపస్సన్నాచరిసుత్తారె. యావాగలూ మితభోజన మాడుత్తిరబేకు.
12236011a భూమౌ విపరివర్తంతే తిష్ఠేద్వా ప్రపదైరపి।
12236011c స్థానాసనైర్వర్తయంతి సవనేష్వభిషించతే।।
భూమియ మేలె హొరళాడుత్తారె. తుదిగాలినల్లి నింతిరుత్తారె. ఒందే స్థళదల్లి ఒందే ఆసనదల్లి కుళితిరుత్తారె. మూరు హొత్తూ స్నానమాడుత్తారె.
12236012a దంతోలూఖలినః కే చిదశ్మకుట్టాస్తథాపరే।
12236012c శుక్లపక్షే పిబంత్యేకే యవాగూం క్వథితాం సకృత్।।
కెలవరు హల్లినిందలే ధాన్యద హొట్టన్ను తెగెదు తిన్నుత్తారె. ఇన్ను కెలవరు కల్లినింద కుట్టి తిన్నుత్తారె. కెలవరు శుక్లపక్షదల్లి మాత్ర బేయిసిద గంజియన్ను కుడియుత్తారె.
12236013a కృష్ణపక్షే పిబంత్యేకే భుంజతే చ యథాక్రమమ్।
12236013c మూలైరేకే ఫలైరేకే పుష్పైరేకే దృఢవ్రతాః।।
కెలవరు కృష్ణపక్షదల్లి మాత్ర గంజియన్ను కుడియుత్తారె. ఇన్ను కెలవరు సిక్కిదాగ ఊటమాడుత్తారె. కెలవరు గెడ్డెగెణసుగళన్ను మాత్ర తిన్నుత్తారె. కెలవరు ఫలగళన్ను మాత్ర మత్తు ఇతర దృఢవ్రతరు పుష్పగళన్ను మాత్ర తిన్నుత్తారె.
12236014a వర్తయంతి యథాన్యాయం వైఖానసమతం శ్రితాః।
12236014c ఏతాశ్చాన్యాశ్చ వివిధా దీక్షాస్తేషాం మనీషిణామ్।।
వానప్రస్థాశ్రమదల్లిరువ విద్వాంసరు ఇన్నూ అన్య వివిధ దీక్షెగళన్ను మాడికొండు యథాన్యాయవాగి వర్తిసుత్తారె.
12236015a చతుర్థశ్చౌపనిషదో ధర్మః సాధారణః స్మృతః।
12236015c వానప్రస్థో గృహస్థశ్చ తతోఽన్యః సంప్రవర్తతే।।
ఉపనిషత్తుగళు ప్రతిపాదిసువ నాల్కనెయ ఆశ్రమదల్లి ఎల్లరిగూ ఇరువ ధర్మవన్నే హేళిద్దారె. వానప్రస్థ-గృహస్థాశ్రమగళిగింతలూ అన్య విశేషధర్మగళూ ఇదరల్లివె.
12236016a అస్మిన్నేవ యుగే తాత విప్రైః సర్వార్థదర్శిభిః।
12236016c అగస్త్యః సప్త ఋషయో మధుచ్చందోఽఘమర్షణః।।
12236017a సాంకృతిః సుదివా తండిర్యవాన్నోఽథ కృతశ్రమః।
12236017c అహోవీర్యస్తథా కావ్యస్తాండ్యో మేధాతిథిర్బుధః।।
12236018a శలో వాకశ్చ నిర్వాకః శూన్యపాలః కృతశ్రమః।
12236018c ఏవంధర్మసు విద్వాంసస్తతః స్వర్గముపాగమన్।।
మగూ! అగస్త్య, సప్తర్షిగళు, మధుచ్ఛంద, అఘమర్షణ, సాంకృతి, సుదివా, యవధాన్యవన్నే తిన్నుత్తిద్ద మత్తు శ్రమవన్ను జయిసిద్ద తండి, అహోవీర్య, కావ్య, తాండ్య, బుద్ధిమాన్ మేధాతిథి, శల, వాక, నిర్వాక, శ్రమవన్ను జయిసిద్ద శూన్యపాల – ఈ సర్వార్థదర్శి విద్వాంస విప్రరు ఇదే యుగదల్లి ఈ ధర్మవన్ను పాలిసి స్వర్గవన్ను హొందిదరు.
12236019a తాత ప్రత్యక్షధర్మాణస్తథా యాయావరా గణాః।
12236019c ఋషీణాముగ్రతపసాం ధర్మనైపుణదర్శినామ్।।
మగూ! ధర్మద నైపుణ్యతెయన్ను కండిరువ మత్తు ధర్మవన్ను ప్రత్యక్ష అనుభవిసిరువ ఉగ్రతపస్విగళాద యాయావర ఎన్నువ ఋషిగణగళివె.
12236020a అవాచ్యాపరిమేయాశ్చ బ్రాహ్మణా వనమాశ్రితాః।
12236020c వైఖానసా వాలఖిల్యాః సికతాశ్చ తథాపరే।।
అవరు మత్తు అసంఖ్యాత వైఖానస, వాలఖిల్య, సికత మత్తు ఇన్నూ అనేక బ్రాహ్మణరు వానప్రస్థధర్మవన్ను ఆశ్రయిసిరుత్తారె.
12236021a కర్మభిస్తే నిరానందా ధర్మనిత్యా జితేంద్రియాః।
12236021c గతాః ప్రత్యక్షధర్మాణస్తే సర్వే వనమాశ్రితాః।
12236021e అనక్షత్రా అనాధృష్యా దృశ్యంతే జ్యోతిషాం గణాః।।
కామ్యకర్మగళల్లి ఆనందపడదిద్ద ఆ ధర్మనిత్య జితేంద్రియరెల్లరూ వానప్రస్థాశ్రమవన్నాచరిసి ప్రత్యక్షధర్మిగళాగిద్దరు. ఆ అనాధృష్యరు నక్షత్రగళాగిరదే ఇరబహుదు. ఆదరె అవరు జ్యోతిగణగళల్లి కాణుత్తారె.
12236022a జరయా చ పరిద్యూనో వ్యాధినా చ ప్రపీడితః।
12236022c చతుర్థే చాయుషః శేషే వానప్రస్థాశ్రమం త్యజేత్।
12236022e సద్యస్కారాం నిరూప్యేష్టిం సర్వవేదసదక్షిణామ్।।
ముప్పినింద దుర్బలనాదాగ మత్తు వ్యాధిగళింద పీడితనాదాగ తన్న ఆయుస్సినల్లి ఉళిదిరువ నాల్కనే భాగదల్లి వానప్రస్థాశ్రమవన్ను త్యజిసబేకు. ఒందే దినదల్లి పూరైసువ ఇష్టియన్ను నిరూపిసి సర్వవన్నూ దక్షిణెయన్నాగి కొడబేకు.
12236023a ఆత్మయాజీ సోఽఽత్మరతిరాత్మక్రీడాత్మసంశ్రయః।
12236023c ఆత్మన్యగ్నీన్సమారోప్య త్యక్త్వా సర్వపరిగ్రహాన్।।
ఆత్మయాజియాగబేకు. ఆత్మనల్లియే రతనాగిరబేకు. ఆత్మదొడనెయే ఆటవాడబేకు. ఆత్మనల్లియే ఆశ్రయ పడెదుకొళ్ళబేకు. ఆత్మనల్లి అగ్నిగళన్ను సమారోపగొళిసి సర్వపరిగ్రహగళన్నూ త్యజిసబేకు.
12236024a సద్యస్క్రాంశ్చ యజేద్యజ్ఞానిష్టీశ్చైవేహ సర్వదా।
12236024c సదైవ యాజినాం యజ్ఞాదాత్మనీజ్యా నివర్తతే।।
సర్వదా ఆగిందాగలే మాడి ముగిసబహుదాద బ్రహ్మ యజ్ఞ -ఇష్టిగళన్ను మాడబేకు. యాజ్ఞికర యజ్ఞకర్మవన్ను బిట్టు సదైవ ఆత్మయజ్ఞదల్లి తొడగబేకు.
12236025a త్రీంశ్చైవాగ్నీన్యజేత్సమ్యగాత్మన్యేవాత్మమోక్షణాత్।
12236025c ప్రాణేభ్యో యజుషా పంచ షట్ప్రాశ్నీయాదకుత్సయన్।।
మూరు అగ్నిగళన్నూ తన్నల్లియే సమారోపిసి సరియాగి యజ్ఞమాడబేకు. ఆత్మమోక్షక్కాగి పంచ ప్రాణగళిగె యజుర్వేదద “ప్రాణాయ స్వాహా” ముంతాద మంత్రగళన్ను ఉచ్ఛరిసుత్తా, అన్నవన్ను నిందిసదే, ఐదు అథవా ఆరు బారి, తిన్నబేకు1.
12236026a కేశలోమనఖాన్వాప్య వానప్రస్థో మునిస్తతః।
12236026c ఆశ్రమాదాశ్రమం సద్యః పూతో గచ్చతి కర్మభిః।।
వానప్రస్థద కొనెయల్లి తన్న తలెగూదలు, గడ్డ మత్తు ఉగురుగళన్ను తెగెయిసికొండు మునియాగబేకు. సంన్యాసదీక్షెగె సంబంధిసిద కర్మగళింద పవిత్రనాగి ఒందు ఆశ్రమదింద ఇన్నొందు ఆశ్రమక్కె హోగబేకు.
12236027a అభయం సర్వభూతేభ్యో యో దత్త్వా ప్రవ్రజేద్ద్విజః।
12236027c లోకాస్తేజోమయాస్తస్య ప్రేత్య చానంత్యమశ్నుతే।।
సర్వ భూతగళిగూ అభయవన్నిత్తు ద్విజను సంన్యాసియాగి హొరటు హోగబేకు. మరణానంతర అవను అనంత తేజోమయ లోకగళన్ను పడెయుత్తానె.
12236028a సుశీలవృత్తో వ్యపనీతకల్మషో న చేహ నాముత్ర చ కర్తుమీహతే।
12236028c అరోషమోహో గతసంధివిగ్రహో భవేదుదాసీనవదాత్మవిన్నరః।।
ఆత్మజ్ఞాని నరను సుశీలసంపన్ననూ, కల్మషగళన్ను కళెదుకొండవనూ, ఇహ-పరగళల్లి యావ కర్మగళన్ను మాడలూ బయసదిరువవనూ, రోష-మోహగళిల్లదవనూ, స్నేహ-కలహగళిల్లదవనూ, ఉదాసీననూ ఆగిరుత్తానె.
12236029a యమేషు చైవాత్మగతేషు న వ్యథేత్ స్వశాస్త్రసూత్రాహుతిమంత్రవిక్రమః।
12236029c భవేద్యథేష్టా గతిరాత్మయాజినో న సంశయో ధర్మపరే జీతేంద్రియే।।
అవను యమగళన్ను2 పాలిసువుదరల్లి వ్యథెపడువుదిల్ల. సంన్యాసవిధియ కురితాద శాస్త్రవిధిగళంతె త్యాగమయ అగ్నియల్లి తన్న సర్వస్వవన్నూ ఆహుతియన్నాగి హాకువుదరల్లి విక్రమియాగిరుత్తానె. అంథహ జితేంద్రియ ధర్మపర ఆత్మయాజిగె అవను బయసిద గతియు ఉంటాగుత్తదె ఎన్నువుదరల్లి సంశయవిల్ల.
12236030a తతః పరం శ్రేష్ఠమతీవ సద్గుణైర్ అధిష్ఠితం త్రీనధివృత్తముత్తమమ్।
12236030c చతుర్థముక్తం పరమాశ్రమం శృణు ప్రకీర్త్యమానం పరమం పరాయణమ్।।
మొదలు హేళిద మూరు ఆశ్రమగళిగింతలూ ఉత్తమవాగిరువ, ఎల్ల ఆశ్రమగళల్లియూ హెచ్చు శ్రేష్ఠవాగిరువ, అతీవ సద్గుణగళింద కూడిరువ, నాల్కనెయ ఆశ్రమద కురితు హేళిద్దేనె. ఈ పరమాశ్రమద మహత్త్వవన్నే విశేషరూపదల్లి ప్రతిపాదనె మాడుత్తేనె. కేళు.”
సమాప్తి
ఇతి శ్రీమహాభారతే శాంతిపర్వణి మోక్షధర్మపర్వణి శుకానుప్రశ్నే షట్త్రింశాధికద్విశతతమోఽధ్యాయః।। ఇదు శ్రీమహాభారతదల్లి శాంతిపర్వదల్లి మోక్షధర్మపర్వదల్లి శుకానుప్రశ్న ఎన్నువ ఇన్నూరామూవత్తారనే అధ్యాయవు.-
ఇదు ప్రాణాగ్నిహోత్ర. తుప్పదింద కూడిద అన్నవే హవిస్సు. మొదలు గాయత్రీ మహామంత్రదింద సంప్రోక్షణె. అనంతర అన్నవన్ను ఋత మత్తు సత్యగళింద పరిషించన మాడి సుత్తుగట్టువుదు అథవా బంధిసువుదు. అనంతర మురు అథవా ఐదు ప్రకారవాద బలిహరణ. ప్రాణాగ్నిహోత్రక్కె మొదలు అమృతద ప్రాశన. అనంతర ప్రాణాగ్నిహోత్రద ఆరంభ. ఓం ప్రాణాయ స్వాహా, ఓం అపానయ స్వాహా, ఓం వ్యానాయ స్వాహా, ఓం ఉదానాయ స్వాహా, ఓం సమానాయ స్వాహా. ఆరనెయదు బ్రహ్మణే స్వాహా. ఈ అగ్ని హోత్రవు ముగిదనంతర ఊటమాడబేకు. కడెయల్లి అమృతదిందలే ఊటమాడిదుదన్ను ముచ్చబేకు. హీగె ఊటమాడిద అన్నవెల్లవూ అమృతమయవాగుత్తదె. (భారత దర్శన) ↩︎
-
అహింసె, సత్య, ఆస్తేయ, బ్రహ్మచర్య, అపరిగ్రహగళు (భారత దర్శన). ↩︎