ปฺรวเศ
ฯฯ โอํ โอํ นมโ นารายณายฯฯ ศฺรี วเทวฺยาสาย นมห์ ฯฯ
ศฺรี กฺฤษฺณทฺวไปายน วเทวฺยาส วิรจิต
ศฺรี มหาภารต
ศาํติ ปรฺว
มโกฺษธรฺม ปรฺว
อธฺยาย 231
สาร
ชฺญานท สาธนเะ มตฺตุ มหิมเะ (1-34).
12231001 ภีษฺม อุวาจฯ
12231001a อิตฺยุกฺตโ'ภิปฺรศสฺยไตตฺปรมรฺษเสฺตุ ศาสนมฺฯ
12231001c มโกฺษธรฺมารฺถสํยุกฺตมิทํ ปฺรษฺฏุํ ปฺรจกฺรมเฯฯ
ภีษฺมนุ หเฬิทนุ: “หีคเะ มหรฺษิยุ อุปทเศิสลุ อวน ศาสนวนฺนุ ปฺรศํสิสิ ศุกนุ มโกฺษธรฺมารฺถสํยุกฺตวาท อี ปฺรศฺนเะยนฺนุ กเฬลุ อุปกฺรมิสิทนุ.
12231002 ศุก อุวาจฯ
12231002a ปฺรชาวานฺ1 ศฺรโตฺริยโ ยชฺวา วฺฤทฺธห์ ปฺรชฺญโ'นสูยกห์ฯ
12231002c อนาคตมนไติหฺยํ กถํ พฺรหฺมาธิคจฺจติฯฯ
ศุกนุ หเฬิทนุ: “สํตานวนฺนุ ปฑเะท, ศฺรโตฺรียนาท, ยาชฺญิกนาท, อนสูยกนาท มตฺตุ ศุทฺธ พุทฺธิยุฬฺฬวนุ อิทุ หีคเะ เอะํทุ นิษฺกรฺษิสลุ อสาธฺยวาคิรุว พฺรหฺมวนฺนุ หเคเะ ปฑเะทุกโะฬฺฬุตฺตานเะ?
12231003a ตปสา พฺรหฺมจรฺยเณ สรฺวตฺยาคเน มเธยาฯ
12231003c สาํขฺยเ วา ยทิ วา ยโคเ เอตตฺปฺฤษฺฏโ'ภิธตฺสฺว มเฯฯ
อวนุ อทนฺนุ ตปสฺสินิํท อถวา พฺรหฺมจรฺยทิํท อถวา สรฺวตฺยาคทิํท อถวา มเธาศกฺติยิํท อถวา ชฺญานทิํท อถวา ยโคทิํท – ยาวุทริํท ปฑเะทุกโะฬฺฬุตฺตานเะ?
12231004a มนสศฺจเํทฺริยาณาํ จาปฺยไกาคฺรฺยํ สมวาปฺยตเฯ
12231004c ยเนโปายเน ปุรุษไสฺตจฺจ วฺยาขฺยาตุมรฺหสิฯฯ
ยาว อุปายทิํท มนุษฺยนุ มนสฺสุ มตฺตุ อิํทฺริยคฬนฺนุ เอกาคฺรคโะฬิสพลฺลนุ? อิทร กุริตุ หเฬพเกุ.”
12231005 วฺยาส อุวาจฯ
12231005a นานฺยตฺร วิทฺยาตปสโรฺนานฺยตฺรเํทฺริยนิคฺรหาตฺฯ
12231005c นานฺยตฺร สรฺวสํตฺยาคาตฺสิทฺธิํ วิํทติ กศฺจนฯฯ
วฺยาสนุ หเฬิทนุ: “วิทฺยเะ, ตปสฺสุ, อิํทฺริยนิคฺรห, มตฺตุ สรฺวตฺยาค – อิวุคฬ หโะรตาคิ ยารู สิทฺธิยนฺนุ หโะํทุวุทิลฺล.
12231006a มหาภูตานิ สรฺวาณิ ปูรฺวสฺฤษฺฏิห์ สฺวยํภุวห์ฯ
12231006c ภูยิษฺฐํ ปฺราณภฺฤทฺคฺรามเ นิวิษฺฏานิ ศรีริษุฯฯ
สรฺว ปํจมหาภูตคฬู สฺวยํภุวินิํท มโะทลุ สฺฤษฺฏิสลฺปฏฺฏวุ. อวุ สมสฺต ปฺราณิสมุทายคฬลฺลิยู ศรีริคฬลฺลิยู อธิกวาคิ สเริกโะํฑิวเะ.
12231007a ภูมเรฺทเหโ ชลาตฺสารโ ชฺยโติษศฺจกฺษุษี สฺมฺฤตเฯ
12231007c ปฺราณาปานาศฺรยโ วายุห์ ขเษฺวากาศํ ศรีริณามฺฯฯ
ทเหวุ ภูมิตตฺตฺวทิํทลู, สารวุ ชลตตฺตฺวทิํทลู, กณฺณุคฬุ ชฺยโติตตฺตฺวทิํทลู อาคิวเะยเะํทุ หเฬุตฺตารเะ. ปฺราณาปานคฬุ วายุวนฺนาศฺรยิสิวเะ มตฺตุ รํธฺรคฬุ อากาศตตฺตฺวทิํท อุํฏาคิวเะ.
12231008a กฺราํตเ วิษฺณุรฺพลเ ศกฺรห์ กโษฺฐเ'คฺนิรฺภุกฺตมรฺจติฯ
12231008c กรฺณยโห์ ปฺรทิศห์ ศฺรโตฺรเ ชิหฺวายาํ วากฺสรสฺวตีฯฯ
นฑุคเะยลฺลิ วิษฺณุวิทฺทานเะ. ภุชพลทลฺลิ อิํทฺรนิทฺทานเะ. ชฐรทลฺลิ อคฺนิยุ ภโชนวนฺนุ พยสุตฺตานเะ. กิวิคฬลฺลิ ศฺรวณศกฺติ มตฺตุ ทิกฺกุคฬิวเะ. นาลิคเะยลฺลิ มาตุ มตฺตุ สรสฺวติยริทฺทารเะ.
12231009a กรฺณเา ตฺวกฺจกฺษุษี ชิหฺวา นาสิกา จไว ปํจมีฯ
12231009c ทรฺศนานีํทฺริยโกฺตานิ ทฺวาราณฺยาหารสิทฺธยเฯฯ
กิวิคฬุ, จรฺม, กณฺณุคฬุ, นาลิคเะ, มตฺตุ ไอทนเะยทาคิ มูคุ – อิวุ ชฺญานเํทฺริยคฬุ. อิวุคฬนฺนุ วิษยานุภวคฬ ทฺวารวเะํทุ หเฬุตฺตารเะ.
12231010a ศพฺทํ สฺปรฺศํ ตถา รูปํ รสํ คํธํ จ ปํจมมฺฯ
12231010c อิํทฺริยาณิ ปฺฤถกฺตฺวรฺถานฺมนสโ ทรฺศยํตฺยุตฯฯ
ศพฺท, สฺปรฺศ, รูป, รส, มตฺตุ ไอทนเะย คํธ อิวุ อิํทฺริยคฬ วิษยคฬุ. อิวุ อิํทฺริยคฬิคิํต ยาวาคลู ปฺรตฺยเกวาคิรุววุ เอะํทุ ติฬิยพเกุ.
12231011a อิํทฺริยาณิ มนโ ยุํกฺตเ วศฺยานฺยํตเว วาชินห์ฯ
12231011c มนศฺจาปิ สทา ยุํกฺตเ ภูตาตฺมา หฺฤทยาศฺริตห์ฯฯ
สารถิยุ กฑิวาณคฬิํท กุทุรเะคฬนฺนุ นิยํตฺริสิ นฑเะสุวํตเะ มนสฺสุ อิํทฺริยคฬนฺนุ ตนฺน วศทลฺลิริสิกโะํฑุ อิจฺฉานุสารวาคิ วิษยคฬ กฑเะ ปฺรจโทิสุตฺติรุตฺตทเะ. อาทรเะ หฺฤทยทลฺลิรุว ภูตาตฺมนุ สทา มนสฺสนฺนุ นิยํตฺริสุตฺติรุตฺตานเะ.
12231012a อิํทฺริยาณาํ ตถไวเษาํ สรฺวเษามีศฺวรํ มนห์ฯ
12231012c นิยมเ จ วิสรฺคเ จ ภูตาตฺมา มนสสฺตถาฯฯ
มนสฺสุ หเคเะ เอะลฺลรีติยลฺลิยู อิํทฺริยคฬ อีศฺวรนโ หาคเะ ภูตาตฺมนู กูฑ มนสฺสนฺนุ โอะฬกฺกเะ เอะฬเะทุกโะฬฺฬุวุทรลฺลิ มตฺตุ หโะรกฺกเะ พิฑุวุทรลฺลิ อีศฺวรนาคิทฺทานเะ.
12231013a อิํทฺริยาณีํทฺริยารฺถาศฺจ สฺวภาวศฺจเตนา มนห์ฯ
12231013c ปฺราณาปานเา จ ชีวศฺจ นิตฺยํ ทเหเษุ ทเหินามฺฯฯ
อิํทฺริยคฬุ, อิํทฺริยารฺถคฬุ, สฺวภาวคฬุ, จเตน, มนสฺสุ, ปฺราณาปานคฬุ มตฺตุ นิตฺยวู ทเหิคฬ ทเหคฬลฺลิ อิรุตฺตวเะ.
12231014a อาศฺรยโ นาสฺติ สตฺตฺวสฺย คุณศพฺทโ น จเตนาฯ
12231014c สตฺตฺวํ หิ ตเชห์ สฺฤชติ น คุณานฺวไ กทา จนฯฯ
ศุทฺธ พุทฺธิคเะ คุณคฬาคลี, ศพฺทาทิ อิํทฺริยวิษยคฬาคลี, จเตนวาคลี อาศฺรยสฺถานวลฺล. เอกเะํทรเะ พุทฺธิยเ ตเชสฺสนฺนุ สฺฤษฺฏิสุตฺตทเะ. พุทฺธิยุ ตฺริคุณาตฺมก ปฺรกฺฤติยนฺนุ สฺฤษฺฏิสุวุทิลฺล. อาทรเะ พุทฺธิยุ ปฺรกฺฤติย การฺยวเ อาคิทเะ.
12231015a เอวํ สปฺตทศํ ทเหเ วฺฤตํ ษโฑศภิรฺคุณไห์ฯ
12231015c มนีษี มนสา วิปฺรห์ ปศฺยตฺยาตฺมานมาตฺมนิฯฯ
หีคเะ พุทฺธิวํต วิปฺรนุ ทเหทลฺลิ หทินารุ คุณคฬิํท2 อาวฺฤตนาคิรุว หทินเฬนเะย ปรมาตฺมนนฺนุ อํตห์กรณทลฺลิ สากฺษาตฺกริสิกโะฬฺฬุตฺตานเะ.
12231016a น หฺยยํ จกฺษุษา ทฺฤศฺยโ น จ สรฺวไรปีํทฺริยไห์ฯ
12231016c มนสา สํปฺรทีปฺตเน มหานาตฺมา ปฺรกาศตเฯฯ
อา ปรมาตฺมนนฺนุ กณฺณุคฬิํท นโฑุวุทกฺกาคุวุทิลฺล. สรฺว อิํทฺริยคฬิํทลู อวนนฺนุ ติฬิยุวุทกฺกาคุวุทิลฺล. วิศุทฺธ มนสฺสิน ทีปทิํทลเ มหานฺ อาตฺมวุ ปฺรกาศิสุตฺตทเะ.
12231017a อศพฺทสฺปรฺศรูปํ ตทรสาคํธมวฺยยมฺฯ
12231017c อศรีรํ ศรีรเ สฺวเ นิรีกฺษเต นิริํทฺริยมฺฯฯ
อาตฺมตตฺตฺววุ ศพฺท-สฺปรฺศ-รูป-รส-คํธคฬิํท รหิตวาคิทเะ. อวิการิยาคิทเะ. อทกฺกเะ ศรีรวิลฺล. อิํทฺริยคฬิลฺล. อาทรู อทนฺนุ ศรีรทลฺลิยเ กาณพหุทาคิทเะ3.
12231018a อวฺยกฺตํ วฺยกฺตทเหเษุ มรฺตฺยเษฺวมรมาศฺริตมฺฯ
12231018c ยโ'นุปศฺยติ ส ปฺรเตฺย กลฺปตเ พฺรหฺมภูยสเฯฯ
วฺยกฺตทเหทลฺลิ อวฺยกฺตนาคิรุว มตฺตุ สายุว ทเหวนฺนุ อาศฺรยิสิรุว อา อมรนนฺนุ กาณุววนุ มรณานํตร พฺรหฺมภูยนาคุตฺตานเะ.
12231019a วิทฺยาภิชนสํปนฺนเ พฺราหฺมณเ ควิ หสฺตินิฯ
12231019c ศุนิ จไว ศฺวปากเ จ ปํฑิตาห์ สมทรฺศินห์ฯฯ
ปํฑิตรุ วิทฺยา-กุล สํปนฺนนาคิรุว พฺราหฺมณนลฺลิยู, คโวินลฺลิยู, นายิยลฺลิยู, นายิยมาํสวนฺนุ ตินฺนุววนลฺลิยู, สามฺยวนฺนุ กาณุตฺตารเะ.
12231020a ส หิ สรฺวเษุ ภูตเษุ ชํคมเษุ ธฺรุวเษุ จฯ
12231020c วสตฺยเกโ มหานาตฺมา ยเน สรฺวมิทํ ตตมฺฯฯ
ยาริํท อี สรฺววู อาคิวเะยโ อา มหานฺ อาตฺมนโะพฺพนเ สรฺว จราจรปฺราณิคฬลฺลิ วาสมาฑุตฺติทฺทานเะ.
12231021a สรฺวภูตเษุ จาตฺมานํ สรฺวภูตานิ จาตฺมนิฯ
12231021c ยทา ปศฺยติ ภูตาตฺมา พฺรหฺม สํปทฺยตเ ตทาฯฯ
ภูตาตฺมนุ ยาวาค สรฺวภูตคฬลฺลิ ตนฺนนฺนุ มตฺตุ สรฺวภูตคฬนฺนุ ตนฺนลฺลิ กํฑุกโะฬฺฬุตฺตานโ อาค อวนุ พฺรหฺมภาววนฺนุ หโะํทุตฺตานเะ.
12231022a ยาวานาตฺมนิ วเทาตฺมา ตาวานาตฺมา ปราตฺมนิฯ
12231022c ย เอวํ สตตํ วเท สโ'มฺฤตตฺวาย กลฺปตเฯฯ
ตนฺนลฺลิ ยาว อาตฺมนิทฺทานโ อทเ อาตฺมนุ ปรรลฺลิยู อิทฺทานเะ เอะํทุ สตตวู ติฬิทุกโะํฑิรุววนุ อมฺฤตตฺตฺววนฺนุ หโะํทุตฺตานเะ.
12231023a สรฺวภูตาตฺมภูตสฺย สรฺวภูตหิตสฺย จฯ
12231023c ทเวาปิ มารฺคเ มุหฺยํติ อปทสฺย ปทไษิณห์ฯฯ
สรฺวภูตาตฺมภูต สรฺวภูตหิต มตฺตุ อสฺปษฺฏมารฺคนาท อา ปรมาตฺมน ปทวนฺนุ พยสุว ทเวตเะคฬู กูฑ มารฺคทลฺลิ ภฺรมเะคโะฬฺฬุตฺตารเะ.
12231024a ศกุนีนามิวากาศเ ชลเ วาริจรสฺย วาฯ
12231024c ยถา คติรฺน ทฺฤศฺยเต ตถไว สุมหาตฺมนห์ฯฯ
อากาศทลฺลิ ปกฺษิคฬ ปทจิหฺนเะคฬุ มตฺตุ นีรินลฺลิ มีนุคฬ ปทจิหฺนเะคฬุ หเคเะ อคโจรวาคิรุววโ หาคเะ มหาตฺมร มารฺคคฬู กาณสิคุวุทิลฺล.
12231025a กาลห์ ปจติ ภูตานิ สรฺวาณฺยเวาตฺมนาตฺมนิฯ
12231025c ยสฺมิํสฺตุ ปจฺยตเ กาลสฺตํ น วเทเห กศฺจนฯฯ
กาลนุ สรฺวภูตคฬนฺนู ตนฺนลฺลิ สเริสิกโะํฑุ พเยิสุตฺติรุตฺตานเะ. อาทรเะ กาลนนฺนเ พเยิสุว ปรมาตฺมนนฺนุ ยารู ติฬิยรุ.
12231026a น ตทูรฺธฺวํ น ติรฺยกฺจ นาธโ น จ ติรห์ ปุนห์ฯ
12231026c น มธฺยเ ปฺรติคฺฤหฺณีตเ นไว กศฺจิตฺกุตศฺจนฯฯ
อวนนฺนุ มเลาคลี, กเะฬคาคลี, อกฺก-ปกฺกทลฺลาคลี, มธฺยทลฺลาคลี – ยาวุทู ยาวกฑเะยิํทลู, เอะลฺลิยู หิฑิทุกโะฬฺฬลุ สาธฺยวิลฺล.
12231027a สรฺวเ'ํตห์สฺถา อิมเ ลโกา พาหฺยมเษาํ น กิํ จนฯ
12231027c ยห์ สหสฺรํ สมาคจฺจเทฺยถา พาณโ คุณจฺยุตห์ฯฯ
12231028a นไวาํตํ การณสฺยเยาทฺยทฺยปิ สฺยานฺมนโชวห์ฯ
อี เอะลฺล ลโกคฬู อวนลฺลิยเ อฑคิกโะํฑิวเะ. อวน หโะรคเะ เอนู อิรุวุทิลฺล. โอะํทุ สาวิร พาณคฬนฺนุ โอะํทเ สมนเะ โอะํทาท มเลเะ โอะํทรํตเะ มนโวเคทลฺลิ ปฺรยโคิสิทรู สรฺวกฺกู การณวาคิรุว อทร กโะนเะยนฺนู มุฏฺฏุวุทิลฺล.
12231028c ตสฺมาตฺสูกฺษฺมาตฺสูกฺษฺมตรํ นาสฺติ สฺถูลตรํ ตตห์ฯฯ
12231029a สรฺวตห์ปาณิปาทาํตํ สรฺวตโกฺษิศิรโมุขมฺฯ
12231029c สรฺวตห์ศฺรุติมลฺลโกเ สรฺวมาวฺฤตฺย ติษฺฐติฯฯ
อทกฺกิํตลู สูกฺษฺมตรวาทุทุ อิลฺล. อทกฺกิํตลู สฺถูลวาทุทู อิลฺล. สรฺวตห์ ปาณิ-ปาทคฬนฺนุฬฺฬ, สรฺวตห์ ศิร-มุขคฬนฺนุฬฺฬ, สรฺวตห์ กิวิคฬนฺนุฬฺฬ อทุ สรฺวลโกคฬนฺนู อาวริสิกโะํฑิทเะ.
12231030a ตทเวาณโรณุตรํ ตนฺมหทฺภฺยโ มหตฺตรมฺฯ
12231030c ตทํตห์ สรฺวภูตานาํ ธฺรุวํ ติษฺฐนฺน ทฺฤศฺยตเฯฯ
อา พฺรหฺมวสฺตุวุ อณุวิคิํตลู จิกฺกทุ. อติ ทโะฑฺฑทกฺกิํตลู ทโะฑฺฑทุ. สรฺวภูตคฬลฺลิยู นิศฺจยวาคิ อิรุว อทุ ยาริคู กาณิสุวุทิลฺล.
12231031a อกฺษรํ จ กฺษรํ จไว ทฺวไธีภาวโ'ยมาตฺมนห์ฯ
12231031c กฺษรห์ สรฺวเษุ ภูตเษุ ทิวฺยํ หฺยมฺฤตมกฺษรมฺฯฯ
อทกฺกเะ อกฺษร มตฺตุ กฺษร เอะํพ เอะรฑู ภาวคฬิวเะ. สรฺวภูตคฬลฺลิยู อทร กฺษรภาววิทเะ. อวุคฬลฺลิรุว อกฺษรภาววุ ทิวฺยวาทุทุ มตฺตุ อมฺฤตวุ4.
12231032a นวทฺวารํ ปุรํ คตฺวา หํสโ หิ นิยตโ วศีฯ
12231032c อีศห์ สรฺวสฺย ภูตสฺย สฺถาวรสฺย จรสฺย จฯฯ
สรฺวภูตคฬ – สฺถาวร ชํคมคฬ – อีศนุ นวทฺวารคฬิรุว ปุรกฺกเะ หโคิ อทร วศนาคิ หํสนเะํพ หเะสรินิํท นิวาสิสุตฺตานเะ.
12231033a หานิภํควิกลฺปานาํ นวานาํ สํศฺรยเณ จฯ
12231033c ศรีราณามชสฺยาหุรฺหํสตฺวํ ปารทรฺศินห์ฯฯ
ชนฺมรหิตนาคิทฺทรู อทุ หโะส หโะส ศรีรคฬลฺลิ อาศฺรยิสิ หานิ, ภํค มตฺตุ วิกลฺปคฬนฺนุ สฺวเจฺฉเะยิํท สํคฺรหิสุวุทริํท อทกฺกเะ ตตฺตฺวชฺญานิคฬุ หํส เอะํทุ หเฬิทฺทารเะ.
12231034a หํสโกฺตํ จากฺษรํ จไว กูฏสฺถํ ยตฺตทกฺษรมฺฯ
12231034c ตทฺวิทฺวานกฺษรํ ปฺราปฺย ชหาติ ปฺราณชนฺมนีฯฯ
หํส เอะํทุ กรเะยลฺปฏฺฏิรุววนเ อกฺษรนุ. อา อกฺษรนเ กูฏสฺถนุ. อา อกฺษรนนฺนุ ปฑเะทุ วิทฺวาํสรุ ปฺราณชนฺมคฬ พํธนคฬนฺนุ กฬจิกโะฬฺฬุตฺตารเะ.”
สมาปฺติ
อิติ ศฺรีมหาภารตเ ศาํติปรฺวณิ มโกฺษธรฺมปรฺวณิ ศุกานุปฺรศฺนเ เอกตฺริํศาธิกทฺวิศตตมโ'ธฺยายห์ฯฯ
อิทุ ศฺรีมหาภารตทลฺลิ ศาํติปรฺวทลฺลิ มโกฺษธรฺมปรฺวทลฺลิ ศุกานุปฺรศฺน เอะนฺนุว อินฺนูรามูวตฺตโะํทนเ อธฺยายวุ.
-
ปฺรชฺญาวานฺ (ภารต ทรฺศน). ↩︎
-
หทินารุ คุณคฬุ: ไอทุ อิํทฺริยคฬุ, ไอทุ อิํทฺริยารฺถคฬุ, สฺวภาว, จเตน, มนสฺสุ, ปฺราณ, อปาน มตฺตุ ชีว. (ภารต ทรฺศน) ↩︎
-
ศรีรทิํทลฺลทเ อาตฺมนนฺนุ พเรเะ ยาวุทริํทลู กาณลุ/อนุภวิสลุ สาธฺยวิลฺล. ↩︎
-
ทฺวาวิมเา ปุรุษเา ลโกเ กฺษรศฺจากฺษร เอว จฯ กฺษรห์ สรฺวาณิ ภูตานิ กูฏสฺถโ'กฺษร อุจฺยตเฯฯ ลโกทลฺลิ อิพฺพรุ ปุรุษริทฺทารเะ: กฺษร มตฺตุ อกฺษร. สรฺวภูตคฬุ กฺษร. อวุคฬลฺลิรุว กูฏสฺถนุ อกฺษร. (ภีษฺมปรฺว, ภควทฺคีตา ปรฺว, อธฺยาย 37, ศฺลโก 16). ↩︎