pravēśa
।। ōṁ ōṁ namō nārāyaṇāya।। śrī vēdavyāsāya namaḥ ।।
śrī kr̥ṣṇadvaipāyana vēdavyāsa viracita
śrī mahābhārata
śāṁti parva
mōkṣadharma parva
adhyāya 231
sāra
jñānada sādhane mattu mahime (1-34).
12231001 bhīṣma uvāca।
12231001a ityuktō'bhipraśasyaitatparamarṣēstu śāsanam।
12231001c mōkṣadharmārthasaṁyuktamidaṁ praṣṭuṁ pracakramē।।
bhīṣmanu hēḷidanu: “hīge maharṣiyu upadēśisalu avana śāsanavannu praśaṁsisi śukanu mōkṣadharmārthasaṁyuktavāda ī praśneyannu kēḷalu upakramisidanu.
12231002 śuka uvāca।
12231002a prajāvān1 śrōtriyō yajvā vr̥ddhaḥ prajñō'nasūyakaḥ।
12231002c anāgatamanaitihyaṁ kathaṁ brahmādhigaccati।।
śukanu hēḷidanu: “saṁtānavannu paḍeda, śrōtrīyanāda, yājñikanāda, anasūyakanāda mattu śuddha buddhiyuḷḷavanu idu hīge eṁdu niṣkarṣisalu asādhyavāgiruva brahmavannu hēge paḍedukoḷḷuttāne?
12231003a tapasā brahmacaryēṇa sarvatyāgēna mēdhayā।
12231003c sāṁkhyē vā yadi vā yōgē ētatpr̥ṣṭō'bhidhatsva mē।।
avanu adannu tapassiniṁda athavā brahmacaryadiṁda athavā sarvatyāgadiṁda athavā mēdhāśaktiyiṁda athavā jñānadiṁda athavā yōgadiṁda – yāvudariṁda paḍedukoḷḷuttāne?
12231004a manasaścēṁdriyāṇāṁ cāpyaikāgryaṁ samavāpyatē।
12231004c yēnōpāyēna puruṣaistacca vyākhyātumarhasi।।
yāva upāyadiṁda manuṣyanu manassu mattu iṁdriyagaḷannu ēkāgragoḷisaballanu? idara kuritu hēḷabēku.”
12231005 vyāsa uvāca।
12231005a nānyatra vidyātapasōrnānyatrēṁdriyanigrahāt।
12231005c nānyatra sarvasaṁtyāgātsiddhiṁ viṁdati kaścana।।
vyāsanu hēḷidanu: “vidye, tapassu, iṁdriyanigraha, mattu sarvatyāga – ivugaḷa horatāgi yārū siddhiyannu hoṁduvudilla.
12231006a mahābhūtāni sarvāṇi pūrvasr̥ṣṭiḥ svayaṁbhuvaḥ।
12231006c bhūyiṣṭhaṁ prāṇabhr̥dgrāmē niviṣṭāni śarīriṣu।।
sarva paṁcamahābhūtagaḷū svayaṁbhuviniṁda modalu sr̥ṣṭisalpaṭṭavu. avu samasta prāṇisamudāyagaḷalliyū śarīrigaḷalliyū adhikavāgi sērikoṁḍive.
12231007a bhūmērdēhō jalātsārō jyōtiṣaścakṣuṣī smr̥tē।
12231007c prāṇāpānāśrayō vāyuḥ khēṣvākāśaṁ śarīriṇām।।
dēhavu bhūmitattvadiṁdalū, sāravu jalatattvadiṁdalū, kaṇṇugaḷu jyōtitattvadiṁdalū āgiveyeṁdu hēḷuttāre. prāṇāpānagaḷu vāyuvannāśrayisive mattu raṁdhragaḷu ākāśatattvadiṁda uṁṭāgive.
12231008a krāṁtē viṣṇurbalē śakraḥ kōṣṭhē'gnirbhuktamarcati।
12231008c karṇayōḥ pradiśaḥ śrōtrē jihvāyāṁ vāksarasvatī।।
naḍugeyalli viṣṇuviddāne. bhujabaladalli iṁdraniddāne. jaṭharadalli agniyu bhōjanavannu bayasuttāne. kivigaḷalli śravaṇaśakti mattu dikkugaḷive. nāligeyalli mātu mattu sarasvatiyariddāre.
12231009a karṇau tvakcakṣuṣī jihvā nāsikā caiva paṁcamī।
12231009c darśanānīṁdriyōktāni dvārāṇyāhārasiddhayē।।
kivigaḷu, carma, kaṇṇugaḷu, nālige, mattu aidaneyadāgi mūgu – ivu jñānēṁdriyagaḷu. ivugaḷannu viṣayānubhavagaḷa dvāraveṁdu hēḷuttāre.
12231010a śabdaṁ sparśaṁ tathā rūpaṁ rasaṁ gaṁdhaṁ ca paṁcamam।
12231010c iṁdriyāṇi pr̥thaktvarthānmanasō darśayaṁtyuta।।
śabda, sparśa, rūpa, rasa, mattu aidaneya gaṁdha ivu iṁdriyagaḷa viṣayagaḷu. ivu iṁdriyagaḷigiṁta yāvāgalū pratyēkavāgiruvavu eṁdu tiḷiyabēku.
12231011a iṁdriyāṇi manō yuṁktē vaśyānyaṁtēva vājinaḥ।
12231011c manaścāpi sadā yuṁktē bhūtātmā hr̥dayāśritaḥ।।
sārathiyu kaḍivāṇagaḷiṁda kuduregaḷannu niyaṁtrisi naḍesuvaṁte manassu iṁdriyagaḷannu tanna vaśadallirisikoṁḍu icchānusāravāgi viṣayagaḷa kaḍe pracōdisuttiruttade. ādare hr̥dayadalliruva bhūtātmanu sadā manassannu niyaṁtrisuttiruttāne.
12231012a iṁdriyāṇāṁ tathaivēṣāṁ sarvēṣāmīśvaraṁ manaḥ।
12231012c niyamē ca visargē ca bhūtātmā manasastathā।।
manassu hēge ellarītiyalliyū iṁdriyagaḷa īśvaranō hāge bhūtātmanū kūḍa manassannu oḷakke eḷedukoḷḷuvudaralli mattu horakke biḍuvudaralli īśvaranāgiddāne.
12231013a iṁdriyāṇīṁdriyārthāśca svabhāvaścētanā manaḥ।
12231013c prāṇāpānau ca jīvaśca nityaṁ dēhēṣu dēhinām।।
iṁdriyagaḷu, iṁdriyārthagaḷu, svabhāvagaḷu, cētana, manassu, prāṇāpānagaḷu mattu nityavū dēhigaḷa dēhagaḷalli iruttave.
12231014a āśrayō nāsti sattvasya guṇaśabdō na cētanā।
12231014c sattvaṁ hi tējaḥ sr̥jati na guṇānvai kadā cana।।
śuddha buddhige guṇagaḷāgalī, śabdādi iṁdriyaviṣayagaḷāgalī, cētanavāgalī āśrayasthānavalla. ēkeṁdare buddhiyē tējassannu sr̥ṣṭisuttade. buddhiyu triguṇātmaka prakr̥tiyannu sr̥ṣṭisuvudilla. ādare buddhiyu prakr̥tiya kāryavē āgide.
12231015a ēvaṁ saptadaśaṁ dēhē vr̥taṁ ṣōḍaśabhirguṇaiḥ।
12231015c manīṣī manasā vipraḥ paśyatyātmānamātmani।।
hīge buddhivaṁta vipranu dēhadalli hadināru guṇagaḷiṁda2 āvr̥tanāgiruva hadinēḷaneya paramātmanannu aṁtaḥkaraṇadalli sākṣātkarisikoḷḷuttāne.
12231016a na hyayaṁ cakṣuṣā dr̥śyō na ca sarvairapīṁdriyaiḥ।
12231016c manasā saṁpradīptēna mahānātmā prakāśatē।।
ā paramātmanannu kaṇṇugaḷiṁda nōḍuvudakkāguvudilla. sarva iṁdriyagaḷiṁdalū avanannu tiḷiyuvudakkāguvudilla. viśuddha manassina dīpadiṁdalē mahān ātmavu prakāśisuttade.
12231017a aśabdasparśarūpaṁ tadarasāgaṁdhamavyayam।
12231017c aśarīraṁ śarīrē svē nirīkṣēta niriṁdriyam।।
ātmatattvavu śabda-sparśa-rūpa-rasa-gaṁdhagaḷiṁda rahitavāgide. avikāriyāgide. adakke śarīravilla. iṁdriyagaḷilla. ādarū adannu śarīradalliyē kāṇabahudāgide3.
12231018a avyaktaṁ vyaktadēhēṣu martyēṣvamaramāśritam।
12231018c yō'nupaśyati sa prētya kalpatē brahmabhūyasē।।
vyaktadēhadalli avyaktanāgiruva mattu sāyuva dēhavannu āśrayisiruva ā amaranannu kāṇuvavanu maraṇānaṁtara brahmabhūyanāguttāne.
12231019a vidyābhijanasaṁpannē brāhmaṇē gavi hastini।
12231019c śuni caiva śvapākē ca paṁḍitāḥ samadarśinaḥ।।
paṁḍitaru vidyā-kula saṁpannanāgiruva brāhmaṇanalliyū, gōvinalliyū, nāyiyalliyū, nāyiyamāṁsavannu tinnuvavanalliyū, sāmyavannu kāṇuttāre.
12231020a sa hi sarvēṣu bhūtēṣu jaṁgamēṣu dhruvēṣu ca।
12231020c vasatyēkō mahānātmā yēna sarvamidaṁ tatam।।
yāriṁda ī sarvavū āgiveyō ā mahān ātmanobbanē sarva carācaraprāṇigaḷalli vāsamāḍuttiddāne.
12231021a sarvabhūtēṣu cātmānaṁ sarvabhūtāni cātmani।
12231021c yadā paśyati bhūtātmā brahma saṁpadyatē tadā।।
bhūtātmanu yāvāga sarvabhūtagaḷalli tannannu mattu sarvabhūtagaḷannu tannalli kaṁḍukoḷḷuttānō āga avanu brahmabhāvavannu hoṁduttāne.
12231022a yāvānātmani vēdātmā tāvānātmā parātmani।
12231022c ya ēvaṁ satataṁ vēda sō'mr̥tatvāya kalpatē।।
tannalli yāva ātmaniddānō adē ātmanu pararalliyū iddāne eṁdu satatavū tiḷidukoṁḍiruvavanu amr̥tattvavannu hoṁduttāne.
12231023a sarvabhūtātmabhūtasya sarvabhūtahitasya ca।
12231023c dēvāpi mārgē muhyaṁti apadasya padaiṣiṇaḥ।।
sarvabhūtātmabhūta sarvabhūtahita mattu aspaṣṭamārganāda ā paramātmana padavannu bayasuva dēvategaḷū kūḍa mārgadalli bhramegoḷḷuttāre.
12231024a śakunīnāmivākāśē jalē vāricarasya vā।
12231024c yathā gatirna dr̥śyēta tathaiva sumahātmanaḥ।।
ākāśadalli pakṣigaḷa padacihnegaḷu mattu nīrinalli mīnugaḷa padacihnegaḷu hēge agōcaravāgiruvavō hāge mahātmara mārgagaḷū kāṇasiguvudilla.
12231025a kālaḥ pacati bhūtāni sarvāṇyēvātmanātmani।
12231025c yasmiṁstu pacyatē kālastaṁ na vēdēha kaścana।।
kālanu sarvabhūtagaḷannū tannalli sērisikoṁḍu bēyisuttiruttāne. ādare kālanannē bēyisuva paramātmanannu yārū tiḷiyaru.
12231026a na tadūrdhvaṁ na tiryakca nādhō na ca tiraḥ punaḥ।
12231026c na madhyē pratigr̥hṇītē naiva kaścitkutaścana।।
avanannu mēlāgalī, keḷagāgalī, akka-pakkadallāgalī, madhyadallāgalī – yāvudū yāvakaḍeyiṁdalū, elliyū hiḍidukoḷḷalu sādhyavilla.
12231027a sarvē'ṁtaḥsthā imē lōkā bāhyamēṣāṁ na kiṁ cana।
12231027c yaḥ sahasraṁ samāgaccēdyathā bāṇō guṇacyutaḥ।।
12231028a naivāṁtaṁ kāraṇasyēyādyadyapi syānmanōjavaḥ।
ī ella lōkagaḷū avanalliyē aḍagikoṁḍive. avana horage ēnū iruvudilla. oṁdu sāvira bāṇagaḷannu oṁdē samane oṁdāda mēle oṁdaraṁte manōvēgadalli prayōgisidarū sarvakkū kāraṇavāgiruva adara koneyannū muṭṭuvudilla.
12231028c tasmātsūkṣmātsūkṣmataraṁ nāsti sthūlataraṁ tataḥ।।
12231029a sarvataḥpāṇipādāṁtaṁ sarvatōkṣiśirōmukham।
12231029c sarvataḥśrutimallōkē sarvamāvr̥tya tiṣṭhati।।
adakkiṁtalū sūkṣmataravādudu illa. adakkiṁtalū sthūlavādudū illa. sarvataḥ pāṇi-pādagaḷannuḷḷa, sarvataḥ śira-mukhagaḷannuḷḷa, sarvataḥ kivigaḷannuḷḷa adu sarvalōkagaḷannū āvarisikoṁḍide.
12231030a tadēvāṇōraṇutaraṁ tanmahadbhyō mahattaram।
12231030c tadaṁtaḥ sarvabhūtānāṁ dhruvaṁ tiṣṭhanna dr̥śyatē।।
ā brahmavastuvu aṇuvigiṁtalū cikkadu. ati doḍḍadakkiṁtalū doḍḍadu. sarvabhūtagaḷalliyū niścayavāgi iruva adu yārigū kāṇisuvudilla.
12231031a akṣaraṁ ca kṣaraṁ caiva dvaidhībhāvō'yamātmanaḥ।
12231031c kṣaraḥ sarvēṣu bhūtēṣu divyaṁ hyamr̥tamakṣaram।।
adakke akṣara mattu kṣara eṁba eraḍū bhāvagaḷive. sarvabhūtagaḷalliyū adara kṣarabhāvavide. avugaḷalliruva akṣarabhāvavu divyavādudu mattu amr̥tavu4.
12231032a navadvāraṁ puraṁ gatvā haṁsō hi niyatō vaśī।
12231032c īśaḥ sarvasya bhūtasya sthāvarasya carasya ca।।
sarvabhūtagaḷa – sthāvara jaṁgamagaḷa – īśanu navadvāragaḷiruva purakke hōgi adara vaśanāgi haṁsaneṁba hesariniṁda nivāsisuttāne.
12231033a hānibhaṁgavikalpānāṁ navānāṁ saṁśrayēṇa ca।
12231033c śarīrāṇāmajasyāhurhaṁsatvaṁ pāradarśinaḥ।।
janmarahitanāgiddarū adu hosa hosa śarīragaḷalli āśrayisi hāni, bhaṁga mattu vikalpagaḷannu svēccheyiṁda saṁgrahisuvudariṁda adakke tattvajñānigaḷu haṁsa eṁdu hēḷiddāre.
12231034a haṁsōktaṁ cākṣaraṁ caiva kūṭasthaṁ yattadakṣaram।
12231034c tadvidvānakṣaraṁ prāpya jahāti prāṇajanmanī।।
haṁsa eṁdu kareyalpaṭṭiruvavanē akṣaranu. ā akṣaranē kūṭasthanu. ā akṣaranannu paḍedu vidvāṁsaru prāṇajanmagaḷa baṁdhanagaḷannu kaḷacikoḷḷuttāre.”
samāpti
iti śrīmahābhāratē śāṁtiparvaṇi mōkṣadharmaparvaṇi śukānupraśnē ēkatriṁśādhikadviśatatamō'dhyāyaḥ।।
idu śrīmahābhāratadalli śāṁtiparvadalli mōkṣadharmaparvadalli śukānupraśna ennuva innūrāmūvattoṁdanē adhyāyavu.
-
prajñāvān (bhārata darśana). ↩︎
-
hadināru guṇagaḷu: aidu iṁdriyagaḷu, aidu iṁdriyārthagaḷu, svabhāva, cētana, manassu, prāṇa, apāna mattu jīva. (bhārata darśana) ↩︎
-
śarīradiṁdalladē ātmanannu bēre yāvudariṁdalū kāṇalu/anubhavisalu sādhyavilla. ↩︎
-
dvāvimau puruṣau lōkē kṣaraścākṣara ēva ca। kṣaraḥ sarvāṇi bhūtāni kūṭasthō'kṣara ucyatē।। lōkadalli ibbaru puruṣariddāre: kṣara mattu akṣara. sarvabhūtagaḷu kṣara. avugaḷalliruva kūṭasthanu akṣara. (bhīṣmaparva, bhagavadgītā parva, adhyāya 37, ślōka 16). ↩︎