pravēśa
।। ōṁ ōṁ namō nārāyaṇāya।। śrī vēdavyāsāya namaḥ ।।
śrī kr̥ṣṇadvaipāyana vēdavyāsa viracita
śrī mahābhārata
śāṁti parva
mōkṣadharma parva
adhyāya 195
sāra
ātmatattva mattu buddhiyē modalāda prākr̥ta padārthagaḷa vivēcane; ātmatattvada sākṣātkārakke upāya (1-23).
12195001 manuruvāca।
12195001a akṣarātkhaṁ tatō vāyurvāyōrjyōtistatō jalam।
12195001c jalāt prasūtā jagatī jagatyāṁ jāyatē jagat।।
manuvu hēḷidanu: “akṣaravāda brahmavastuviniṁda ākāśa, ākāśadiṁda vāyu, vāyuviniṁda agni, agniyiṁda jala mattu jaladiṁda pr̥thviyū huṭṭive. pr̥thviyalli vikārakkoḷapaḍuva padārthagaḷu huṭṭuttave.
12195002a imē śarīrairjalamēva gatvā jalācca tējaḥ pavanō'ṁtarikṣam।
12195002c khādvai nivartaṁti nabhāvinastē yē bhāvinastē paramāpnuvaṁti।।
pārthiva śarīradalli huṭṭida prāṇigaḷu āyussu kaḷedoḍaneyē ārōhaṇakramadalli modalu jaladalli, naṁtara agniyalli, naṁtara vāyuvinalli mattu naṁtara ākāśadalli vilīnavāguttave. punaḥ sr̥ṣṭiyalli avarōhaṇakramadalli bhūmige baṁdu karmānusāravāgi nānāyōnigaḷalli huṭṭuttave. ādare jñānigaḷu ākāśatattvadiṁda mēle hōgi paramamōkṣavannu paḍeyuttāre.
12195003a nōṣṇaṁ na śītaṁ mr̥du nāpi tīkṣṇaṁ nāmlaṁ kaṣāyaṁ madhuraṁ na tiktam।
12195003c na śabdavannāpi ca gaṁdhavattan na rūpavattatparamasvabhāvam।।
ā paramatattvavu svābhāvikavāgi bisiyāgiruvudilla, taṇṇagāgiyū iruvudilla, mr̥duvāgiruvudilla athavā tīkṣṇavū āgiruvudilla. adara ruciyu āmlavāgiyū, kaṣāyavāgiyū, sihiyāgiyū athavā khāravāgiyū illa. adakke śabdavū illa. vāsaneyū illa. adakke rūpavū illa.
12195004a sparśaṁ tanurvēda rasaṁ tu jihvā ghrāṇaṁ ca gaṁdhān śravaṇē ca śabdān।
12195004c rūpāṇi cakṣurna ca tatparaṁ yad gr̥hṇaṁtyanadhyātmavidō manuṣyāḥ।।
tanuvu sparśavannu tiḷiyuttade. nāligeyu rasavannu, mūgu vāsaneyannu, kiviyu śabdagaḷannu, kaṇṇu rūpagaḷannu tiḷiyuttade. ādare avu parabrahmavannu tiḷiyalāravu. ādudariṁda adhyātmajñānavillada manuṣyaru paramātmatattvavannu anubhavisalāraru.
12195005a nivartayitvā rasanaṁ rasēbhyō ghrāṇaṁ ca gaṁdhāccravaṇē ca śabdāt।
12195005c sparśāttanuṁ rūpaguṇāttu cakṣus tataḥ paraṁ paśyati svaṁ svabhāvam।।
nāligeyannu rasagaḷiṁdalū, mūgannu gaṁdhagaḷiṁdalū, kiviyannu śabdagaḷiṁdallū, tvaceyannu sparśadiṁdalū, kaṇṇugaḷannu rūpagaḷiṁdalū hiṁdirugisi aṁtarmukhagaḷannāgi māḍabēku. naṁtaravē manuṣyanu tanna mūlasvarūpa paramātmanannu sākṣātkarisikoḷḷuttāne.
12195006a yatō gr̥hītvā hi karōti yacca yasmiṁśca tāmārabhatē pravr̥ttim।
12195006c yasmiṁśca yadyēna ca yaśca kartā tatkāraṇaṁ taṁ samupāyamāhuḥ1।।
yāva kartanu yāva kāraṇadiṁda yāva phalavannudēśisi yāva dēśa-kālagaḷalli yāva nimittadiṁda mattu yāvudara prabhāvadiṁda pravr̥ttimārgavannu anusarisi yāva karmagaḷannu māḍuttānō ivugaḷa kāraṇanē ellavugaḷa svarūpabhūta parabrahma paramātmaneṁdu hēḷuttāre2.
12195007a yaccābhibhūḥ sādhakaṁ vyāpakaṁ ca3 yanmaṁtravaccaṁsyatē caiva lōkē।
12195007c yaḥ sarvahētuḥ paramārthakārī tatkāraṇaṁ kāryamatō yadanyat।।
vyāpaka-vyāpyagaḷa sādhanavāgiruva mattu lōkadalli sadā kūṭasthanāgiruva, ellavakkū kāraṇavāgiruva mattu ellavannū māḍuva avanē sarvakāraṇanu. avanannu biṭṭu uḷidellavū kāryamātravu.
12195008a yathā ca kaścitsukr̥tairmanuṣyaḥ śubhāśubhaṁ prāpnutē'thāvirōdhāt।
12195008c ēvaṁ śarīrēṣu śubhāśubhēṣu svakarmajairjñānamidaṁ nibaddham।।
manuṣyanu tānu māḍida karmagaḷiṁda śubhāśubhaphalagaḷannu yāva aḍetaḍegaḷilladē paḍedukoḷḷuva hāge tanna karmagaḷige anusāravāgi prāptavāguva śubhāśubhaśarīragaḷalli ī cinmaya jñānavu yāvudē aḍetaḍegaḷilladē nelesiruttade.
12195009a yathā pradīpaḥ purataḥ pradīptaḥ prakāśamanyasya karōti dīpyan।
12195009c tathēha paṁcēṁdriyadīpavr̥kṣā jñānapradīptāḥ paravaṁta ēva।।
dīpavu hēge svataḥ beḷaguttā tanna suttaliruvavugaḷannu prakāśitagoḷisuttadeyō hāge śarīrarūpa vr̥kṣadalliruva paṁcēṁdriyagaḷu caitanyarūpī jñānada prakāśadiṁda prakāśitagoṁḍu viṣayagaḷannū prakāśitagoḷisuttave4.
12195010a yathā hi rājñō bahavō hyamātyāḥ pr̥thak pramāṇaṁ pravadaṁti yuktāḥ।
12195010c tadvaccarīrēṣu bhavaṁti paṁca jñānaikadēśaḥ paramaḥ sa tēbhyaḥ।।
anēka amātyaru rājana ājñānusāra pratyēka kāryagaḷalli toḍagi kāla-kālakke tamage saṁbaṁdhisida viṣayagaḷannu pratyēka pratyēkavāgi rājanige tiḷiyapaḍisuvaṁte śarīradalliruva paṁcēṁdriyagaḷu tamage saṁbaṁdhisida viṣayagaḷannu pratikṣaṇadalliyū buddhige oppisuttave. ādudariṁda aṁtaha buddhigū mattu paṁcēṁdrigaḷigū caitanyavannu nīḍuva jñānasvarūpī ātmavoṁdē paṁcēṁdriya-buddhi-manassugaḷigiṁtalū śrēṣṭhavādudu.
12195011a yathārciṣō'gnēḥ pavanasya vēgā marīcayō'rkasya nadīṣu cāpaḥ।
12195011c gaccaṁti cāyāṁti ca tanyamānās tadvaccarīrāṇi śarīriṇāṁ tu।।
agniya jvālegaḷu, vāyuvina vēga, sūryana kiraṇagaḷu mattu nadiya nīru – ivu hēge baṁdu-hōguttiruttaveyō hāge śarīrigaḷa śarīragaḷū kūḍa hōguttiruttave mattu baruttiruttave.
12195012a yathā ca kaścitparaśuṁ gr̥hītvā dhūmaṁ na paśyējjvalanaṁ ca kāṣṭhē।
12195012c tadvaccarīrōdarapāṇipādaṁ cittvā na paśyaṁti tatō yadanyat।।
koḍaliyannu tegedukoṁḍu kaṭṭigeyannu sīḷidare adaralli hogeyāgalī beṁkiyāgalī hēge kāṇuvudillavō hāge manuṣyana śarīravannāgalī, hoṭṭe-kai-kālugaḷannāgalī kattarisidare śarīrasthanāgiruva ādare śarīradiṁda bhinnanāgiruva ātmanannu kāṇalu sādhyavāguvudilla.
12195013a tānyēva kāṣṭhāni yathā vimathya dhūmaṁ ca paśyējjvalanaṁ ca yōgāt।
12195013c tadvatsubuddhiḥ samamiṁdriyatvād budhaḥ paraṁ paśyati svaṁ svabhāvam।।
ādare adē kaṭṭigegaḷannu mathisuvudariṁda hoge mattu beṁkigaḷannu hēge kāṇabahudō hāge yōgayuktanāgi manassu-buddhi mattu iṁdriyagaḷannu mathisidāga jñāniyu tanna svabhāvavannu kaṁḍukoḷḷuttāne.
12195014a yathātmanō'ṁgaṁ patitaṁ pr̥thivyāṁ svapnāṁtarē paśyati cātmanō'nyat।
12195014c śrōtrādiyuktaḥ sumanāḥ subuddhir liṁgāttathā gaccati liṁgamanyat।।
svapnadalli tanna aṁgagaḷu bhūmiya mēle biddudannu kaṁḍavanu svapnada naṁtara adu tānalla eṁdu hēge tiḷidukoḷḷuttānō hāge tānu śrōtrādi jñānēṁdriyagaḷu, manassu mattu buddhigaḷiṁda yuktanāgiddarū tānu avugaḷigiṁta bhinnanādavanu eṁdu jñāniyu tiḷidukoḷḷuttāne.
12195015a utpattivr̥ddhikṣayasaṁnipātair na yujyatē'sau paramaḥ śarīrī।
12195015c anēna liṁgēna tu liṁgamanyad gaccatyadr̥ṣṭaḥ pratisaṁdhiyōgāt5।।
ātmavu śarīradiṁda sarvathā bhinnavāgide. adakke śarīrada utpatti, vr̥ddhi, kṣaya, mr̥tyu modalāda dōṣagaḷa lēpavilla. ādare pratisaṁdhiyōga6diṁdāgi adr̥ṣṭavāda sūkṣmaśarīravu oṁdu śarīradiṁda innoṁdu śarīrakke hōguttiruttade.
12195016a na cakṣuṣā paśyati rūpamātmanō na cāpi saṁsparśamupaiti kiṁ cit।
12195016c na cāpi taiḥ sādhayatē'tha kāryaṁ tē taṁ na paśyaṁti sa paśyatē tān।।
ātmana rūpavannu kaṇṇugaḷiṁda lōḍalikkāguvudilla. adu idu eṁdu adannu muṭṭiyū tiḷiyalikkāguvudilla. yāvudādarū kāryagaḷannu māḍi adannu sādhisalū sādhyavilla. ī iṁdriyagaḷyāvudariṁdalū avanannu nōḍalu sādhyavilla. ādare avanu iṁdriyagaḷellavannū nōḍuttiruttāne.
12195017a yathā pradīpē7 jvalatō'nalasya saṁtāpajaṁ rūpamupaiti kiṁ cit।
12195017c na cāṁtaraṁ rūpaguṇaṁ bibharti tathaiva taddr̥śyatē rūpamasya।।
beṁkiya hattiravidda vastugaḷu agniya tāpa modalāda guṇagaḷannu hāgū svalpa pramāṇadalli agniya suḍuva guṇavannu paḍedukoṁḍarū avu agniya rūpaguṇagaḷannu saṁpūrṇavāgi paḍedukoḷḷuvudilla. adē rīti ātmana hattiraviruva iṁdriyagaḷu ātmana cētanarūpī guṇavannu paḍedukoṁḍarū avu ātmana saṁpūrṇaguṇagaḷannu paḍedukoḷḷuvudilla. samīpaviruva agniya rūpavannu innoṁdu vastuvu hēge paḍedukoḷḷuttadeyō hāge agniyū kūḍa ā vastuvina rūpadaṁte tōridarū ā vastuvāguvudilla.
12195018a yathā manuṣyaḥ parimucya kāyam adr̥śyamanyadviśatē śarīram।
12195018c visr̥jya bhūtēṣu mahatsu dēhaṁ tadāśrayaṁ caiva bibharti rūpam।।
hāgeyē manuṣyanu tanna śarīravannu toredu innoṁdu adr̥śya śarīravannu pravēśisuvāga paṁcabhūtagaḷalli sērida dēhavannu toredu innoṁdu dēhavannu pravēśisi adara rūpavannē paḍedukoḷḷuttāne.
12195019a khaṁ vāyumagniṁ salilaṁ tathōrvīṁ samaṁtatō'bhyāviśatē śarīrī।
12195019c nānāśrayāḥ karmasu vartamānāḥ śrōtrādayaḥ paṁca guṇān śrayaṁtē।।
dēhābhimānī jīvavu śarīravannu biḍuvāga śarīradallidda ākāśa, vāyu, agni, nīru mattu bhū tattvagaḷu saṁpūrṇavāgi āyā tattvagaḷalli līnavāguttave. ādare ī paṁcabhūtagaḷannu āśrayisiruva śrōtrādi paṁcatattvagaḷu līnavāgadē tamma tamma karmagaḷalli pravr̥ttavāgiddukoṁḍu innoṁdu śarīrada paṁcabhūtagaḷa āśrayavannu paḍedukoḷḷuttave.
12195020a śrōtraṁ khatō ghrāṇamathō pr̥thivyās tējōmayaṁ rūpamathō vipākaḥ।
12195020c jalāśrayaḥ svēda uktō rasaśca vāyvātmakaḥ sparśakr̥tō guṇaśca।।
ākāśadiṁda śrōtrēṁdriya (mattu adara viṣayavāda śabda) mattu pr̥thviyiṁda ghrāṇēṁdriya (mattu adara viṣayavāda vāsane) gaḷuṁṭāguttave. mattu rūpa-vipākagaḷu tējōmayavu. bevaru mattu rasa ivu jalāśrayaveṁdu hēḷuttāre. hāgū sparśaguṇavu vāyvātmakavu.
12195021a mahatsu bhūtēṣu vasaṁti paṁca paṁcēṁdriyārthāśca tathēṁdriyēṣu।
12195021c sarvāṇi caitāni manōnugāni buddhiṁ manō'nvēti manaḥ svabhāvam।।
paṁcēṁdriyagaḷu avugaḷa viṣayagaḷoṁdige aidu mahābhūtagaḷalli nivāsisuttiruttave. ādare ivellavū manassina anugāmigaḷu. manassu buddhiyannu anusarisuttade mattu buddhiyu ātmavannu anusarisuttade.
12195022a śubhāśubhaṁ karma kr̥taṁ yadasya tadēva pratyādadatē svadēhē।
12195022c manō'nuvartaṁti parāvarāṇi jalaukasaḥ srōta ivānukūlam।।
jīvātmavu oṁdu dēhavannu toredu innoṁdu dēhavannu sēridāga adu hiṁde māḍida śubhāśubhakarmagaḷa phalavannu tanna dēhadalliyē paḍedukoḷḷuttade. nīru pravāhavannu anusarisi hōguvaṁte manassu pūrvakr̥ta karmaphalagaḷannu anusarisi hōguttiruttade.
12195023a calaṁ yathā dr̥ṣṭipathaṁ8 paraiti sūkṣmaṁ mahadrūpamivābhipāti।
12195023c svarūpamālōcayatē ca rūpaṁ paraṁ tathā buddhipathaṁ paraiti।।
vēgavāgi calisuttiruva vāhanadalli kuḷitiruvavanige mārgada pakkadalliruva mara-giḍagaḷu ōḍuttiruvaṁte kāṇuttiruttave. vāstavavāgi avu calisuttiruvudilla. adē rīti prāṇigaḷa śarīradalliruva kūṭasthanu nirvikāranāgiddarū buddhiya vikāradiṁda avanū vikr̥tanāgi kāṇuttāne. sūkṣma padārthavu bhūtagannaḍiyalli doḍḍadāgi kāṇuvaṁte ātmavu buddhiya gōcaradalli baṁdāga ātmavū tanna vikāravannu hoṁdiruvaṁteyē kāṇuttade. mukhavu vikāravāgilladē śuddhavāgiddarū holasāda kannaḍiyalli mukhanōḍikoṁḍāga holasāgiyē kāṇuvaṁte nityaśuddhanāda ātmanu buddhiya kannaḍiyalli buddhiya vikāragaḷiṁda kūḍidavanaṁteyē kāṇuttāne.”
samāpti
iti śrīmahābhāratē śāṁtiparvaṇi mōkṣadharmaparvaṇi manubr̥haspatisaṁvādē paṁcanavatyadhikaśatamō'dhyāyaḥ।। idu śrīmahābhāratadalli śāṁtiparvadalli mōkṣadharmaparvadalli manubr̥haspatisaṁvāda ennuva nūrātoṁbhattaidanē adhyāyavu.-
samudāyamāhuḥ। (bhārata darśana). ↩︎
-
yasminsarvaṁ yataḥ sarvaṁ yaḥ sarvē sarvataśca yaḥ। yaśca sarvamayō nityaṁ tasmai sarvātmanē namaḥ।। paramātmanu sarvasvarūpī. sarvādhāra. sarvapravr̥ttigaligū adhikaraṇa mattu kāraṇa. kartr̥, karma, kāraṇasamudāyakke avanē kāraṇa. (śāṁti parva, rājadharmaparva, adhyāya 47, ślōka 54). ↩︎
-
yadvyāpyabhūdvyāpakaṁ sādhakaṁ ca (bhārata darśana/gītā pres). ↩︎
-
iṁdriyagaḷa prakāśavu cinmayaprakāśada adhīnavāgiruvudariṁda avu parādhīnavāgive. avu svataḥ prakāśagoḷisalu samarthavalla (gītā pres). ↩︎
-
phalasaṁniyōgāt। (bhārata darśana/gītā pres). ↩︎
-
pūrvakr̥takarmaphalagaḷa saṁbaṁdhadiṁdāgi (gītā pres). ↩︎
-
samīpē (gītā pres). ↩︎
-
dr̥ṣṭikathaṁ (bhārata darśana/gītā pres). ↩︎