187: ādhyātmakathanaḥ

praveśa

|| oṃ oṃ namo nārāyaṇāya|| śrī vedavyāsāya namaḥ ||

śrī kṛṣṇadvaipāyana vedavyāsa viracita

śrī mahābhārata

śāṃti parva

mokṣadharma parva

adhyāya 187

sāra

adhyātmajñānada nirūpaṇè (1-60).

12187001 yudhiṣṭhira uvāca|
12187001a adhyātmaṃ nāma yadidaṃ puruṣasyeha ciṃtyate|
12187001c yadadhyātmaṃ yataścaitattanme brūhi pitāmaha1||

yudhiṣṭhiranu hel̤idanu: “pitāmaha! manuṣyanigāgi adhyātma èṃba hèsariniṃda yāva vicāravidèyo ā adhyātma jñānavu yāvudu? adannu nanagè hel̤u.”

12187002 bhīṣma uvāca|
12187002a adhyātmamiti māṃ pārtha yadetadanupṛccasi|
12187002c tadvyākhyāsyāmi te tāta śreyaskarataraṃ sukham||

bhīṣmanu hel̤idanu: “pārtha! nīnu yāva adhyātmaviṣayada kuritu kel̤ittiruvèyo ninagāgi adara vyākhyèyannu māḍuttenè. ayyā! idu parama śreyaskaravū sukhakaravū āgidè.

212187003a yajjñātvā puruṣo loke prītiṃ saukhyaṃ ca viṃdati|
12187003c phalalābhaśca sadyaḥ syātsarvabhūtahitaṃ ca tat||

idannu til̤idu puruṣanu lokadalli sukha mattu prītiyannu hòṃduttānè. avanigè abhīṣṭaphalagal̤u labhisuttavè. ī adhyātmajñānavu samastaprāṇigal̤igū hitakaravāgidè.

12187004a pṛthivī vāyurākāśamāpo jyotiśca paṃcamam|
12187004c mahābhūtāni bhūtānāṃ sarveṣāṃ prabhavāpyayau||

pṛthvī, vāyu, ākāśa, jala mattu agni – ī aidu mahābhūtagal̤u saṃpūrṇa prāṇigal̤a utpatti mattu prayalagal̤a sthānagal̤u.

12187005a tataḥ sṛṣṭāni tatraiva tāni yāṃti punaḥ punaḥ|
12187005c mahābhūtāni bhūteṣu sāgarasyormayo yathā||

sāgaradalli hegè alègal̤u utpannavāgi punaḥ adaralliye līnavāguttavèyo hāgè ī paṃca mahābhūtagal̤ū kūḍa yāva paramātmaniṃda utpannavāgivèyo avanalliye sarva prāṇigal̤a sahita punaḥ punaḥ līnagòl̤l̤uttavè.

12187006a prasārya ca yathāṃgāni kūrmaḥ saṃharate punaḥ|
12187006c tadvadbhūtāni bhūtātmā sṛṣṭvā saṃharate punaḥ||

āmèyu hegè tanna aṃgagal̤annu vistarisikòṃḍu punaḥ òl̤akkèl̤èdukòl̤l̤uttadèyo hāgèye saṃpūrṇa bhūtātmā parabrahma parameśvaranu tānu racisida ī saṃpūrṇa jagattannu vistarisi punaḥ tanna òl̤agè èl̤èdukòl̤l̤uttānè.

12187007a mahābhūtāni paṃcaiva sarvabhūteṣu bhūtakṛt|
12187007c akarotteṣu vaiṣamyaṃ tattu jīvo'nu paśyati||

bhūtakṛtuvu sarvabhūtagal̤alli aide mahābhūtagal̤annu sthāpisiddānè. ādarè avugal̤alli vaiṣamyagal̤annu māḍiddānè. ā vaiṣamyatèyu jīvakkè kāṇisuvudilla.

12187008a śabdaḥ śrotraṃ tathā khāni trayamākāśayonijam|
12187008c vāyostvaksparśaceṣṭāśca vāgityetaccatuṣṭayam3||

śabda, śrotra, mattu chidra – ī mūru ākāśada kāryagal̤u. sparśa, ceṣṭā, tvagiṃdriya mattu mātu – ī nālku vāyuvina kāryagal̤u.

12187009a rūpaṃ cakṣustathā paktistrividhaṃ4 teja ucyate|
12187009c rasaḥ kledaśca jihvā ca trayo jalaguṇāḥ smṛtāḥ||

rūpa, cakṣu mattu pacana ī mūru tejada kāryagal̤èṃdu hel̤uttārè. rasa, teva mattu nāligè ī mūru jalada guṇagal̤èṃdu hel̤iddārè.

12187010a ghreyaṃ ghrāṇaṃ śarīraṃ ca te tu bhūmiguṇāstrayaḥ|
12187010c mahābhūtāni paṃcaiva ṣaṣṭhaṃ tu mana ucyate||

gaṃdha, ghrāṇeṃdriya, mattu śarīra ī mūru bhūmiya guṇagal̤u. mahābhūtagal̤u aidu mattu āranèyadu manassu èṃdu hel̤iddārè.

12187011a iṃdriyāṇi manaścaiva vijñānānyasya bhārata|
12187011c saptamī buddhirityāhuḥ kṣetrajñaḥ punaraṣṭamaḥ||

bhārata! iṃdriyagal̤u mattu manassu jīvātmanigè viṣayagal̤a jñānavannuṃṭumāḍuttavè. el̤anèyadu buddhi mattu punaḥ èṃṭanèyadu kṣetrajña èṃdu hel̤uttārè.

12187012a cakṣurālokanāyaiva saṃśayaṃ kurute manaḥ|
12187012c buddhiradhyavasāyāya kṣetrajñaḥ sākṣivat sthitaḥ||

cakṣu mòdalāda iṃdriyagal̤u viṣayagal̤annu grahisuttavè. manassu saṃśaya tāl̤uttadè. buddhiyu niścayisuttadè. kṣetrajñanu sākṣiyu.

12187013a ūrdhvaṃ pādatalābhyāṃ yadarvāgūrdhvaṃ ca paśyati|
12187013c etena sarvamevedaṃ viddhyabhivyāptamaṃtaram||

pādataladiṃda hiḍidu melinavarègiruva śarīravannu sākṣībhūta cetanavu melè-kèl̤agè èlla kaḍègal̤iṃda noḍuttadè. adu ī śarīrada òl̤agè mattu hòragè èlla kaḍè vyāptavāgidè. idannu nīnu cènnāgi til̤iduko.

12187014a puruṣe ceṃdriyāṇīha veditavyāni kṛtsnaśaḥ|
12187014c tamo rajaśca sattvaṃ ca viddhi bhāvāṃstadāśrayān||

puruṣanu ī iṃdriyagal̤a, manassu mattu buddhigal̤a vyavahāragal̤annu saṃpūrṇavāgi til̤idukòṃḍirabeku. ekèṃdarè sattva-raja-tamo guṇagal̤u ivugal̤anne āśrayisivè èṃdu til̤i.

12187015a etāṃ buddhvā naro buddhyā bhūtānāmāgatiṃ gatim|
12187015c samavekṣya śanaiścaiva labhate śamamuttamam||

manuṣyanu tanna buddhiya baladiṃda prāṇigal̤a huṭṭu-sāvugal̤a svarūpavannu til̤idukòṃḍu mèllamèllane uttama śāṃtiyannu hòṃduttānè.

12187016a guṇānnenīyate buddhirbuddhireveṃdriyāṇyapi|
12187016c manaḥṣaṣṭhāni sarvāṇi buddhyabhāve kuto guṇāḥ||

sattvarajastamoguṇagal̤e buddhiyannu punaḥ punaḥ viṣayagal̤a bal̤i kòṃḍòyyuttavè. buddhiyòṃdigè manassu-iṃdriyagal̤annū mattu avugal̤a samasta vṛttigal̤annū viṣayagal̤atta kòṃḍòyyuttavè. buddhiyillade guṇagal̤u hegè iraballavu?

12187017a iti tanmayamevaitatsarvaṃ sthāvarajaṃgamam|
12187017c pralīyate codbhavati tasmānnirdiśyate tathā||

sthāvarajaṃgama sahitavāda èllavū buddhiya udayadiṃdale utpannavāgivè mattu buddhiya layadòḍanèye līnavāguttavè. ādudariṃdale ī sakala prapaṃcavū buddhimayave āgidè. idakkāgiye śrutiyalli èllavū buddhirūpavāgiruvudèṃba nirdeśavidè.

12187018a yena paśyati taccakṣuḥ śṛṇoti śrotramucyate|
12187018c jighrati ghrāṇamityāhū rasaṃ jānāti jihvayā||

buddhiyu yāvudariṃda noḍuttadèyo adannu kaṇṇu, mattu yāvudariṃda kel̤uttadèyo adannu śrotra èṃdu karèyuttārè. adu yāvudariṃda mūsuttadèyo adannu mūgèṃdū mattu yāvudariṃda adu rasavannu til̤iyuttadèyo adannu nāligèyèṃdū hel̤uttārè.

12187019a tvacā spṛśati ca sparśānbuddhirvikriyate'sakṛt|
12187019c yena saṃkalpayatyarthaṃ kiṃ cidbhavati tanmanaḥ||

buddhiyu tvacèyiṃda sparśada jñānavannu paḍèyuttadè. hīgè punaḥ punaḥ vikāragòl̤l̤uttiruttadè. adu yāva karaṇadiṃda yāva anubhavavannu paḍèya bayasuttadèyo manassu adaradde rūpavannu dharisuttadè.

12187020a adhiṣṭhānāni buddherhi pṛthagarthāni paṃcadhā|
12187020c paṃceṃdriyāṇi yānyāhustānyadṛśyo'dhitiṣṭhati||

buddhigè bhinna bhinna viṣayagal̤annu grahisalu iruva aidu adhiṣṭhānagal̤anne paṃceṃdriyagal̤èṃdu karèyuttārè. adṛśya jīvātmanu ivèllavugal̤a adhiṣṭhātā athavā preraka ènnuttārè.

12187021a puruṣādhiṣṭhitā5 buddhistriṣu bhāveṣu vartate|
12187021c kadā cillabhate prītiṃ kadā cidanuśocati||
12187022a na sukhena na duḥkhena kadā cidapi vartate|

puruṣaniṃda preritavāda buddhiyu mūru bhāvagal̤alli vartisuttadè. òmmòmmè prītiyannu hòṃduttadè. òmmòmmè śokisuttadè. innu kèlavòmmè sukha-duḥkhagal̤annu anubhavisade iruttadè.

12187022c evaṃ narāṇāṃ manasi triṣu bhāveṣvavasthitā||
12187023a seyaṃ bhāvātmikā bhāvāṃstrīnetānnātivartate|
12187023c saritāṃ sāgaro bhartā mahāvelāmivormimān||

hīgè manuṣyara manassinalli mūru bhāvagal̤ivè. ī bhāvātmika buddhiyu nadigal̤a òḍèya ūrmimaṃta sāgaravu kèlavòmmè6 tīravannū atikramisi hoguvaṃtè ī mūru bhāvagal̤annū atikramisi hoguttadè.

12187024a atibhāvagatā buddhirbhāve manasi vartate|
12187024c pravartamānaṃ hi rajastadbhāvamanuvartate||

hīgè bhāvagal̤annu atikramisidarū buddhiyu manassinalliye iruttadè. maral̤i baṃdanaṃtara buddhiyu rajoguṇada svabhāvavannu anusarisuttadè7.

12187025a iṃdriyāṇi hi sarvāṇi pradarśayati sā sadā8|
912187025c prītiḥ sattvaṃ rajaḥ śokastamo mohaśca te trayaḥ||

sarva iṃdriyagal̤ū ade mūru bhāvagal̤annu pradarśisuttavè. prītiyu sattvaguṇa. śokavu rajoguṇa, mattu mohavu tamoguṇa.

12187026a ye ye ca bhāvā loke'sminsarveṣveteṣu te triṣu|
12187026c iti buddhigatiḥ sarvā vyākhyātā tava bhārata||

bhārata! ī lokadalli yāva yāva bhāvagal̤ivèyo avèllavū ī mūru bhāvagal̤alliye aṃtargatavāgivè. bhārata! hīgè nānu ninagè buddhiyu pravahisuva mārgagal̤èllavannū varṇisiddenè.

12187027a iṃdriyāṇi ca sarvāṇi vijetavyāni dhīmatā|
12187027c sattvaṃ rajastamaścaiva prāṇināṃ saṃśritāḥ sadā||
12187028a trividhā vedanā caiva sarvasattveṣu dṛśyate|
12187028c sāttvikī rājasī caiva tāmasī ceti bhārata||

bhārata! buddhivaṃtanādavanu sarva iṃdriyagal̤annū gèllabeku. sattva, raja mattu tamoguṇagal̤u sadā prāṇigal̤annāśrayisiye iruttavè. ī kāraṇadiṃdale sarva jīvigal̤alli – sātvikī, rājasī mattu tāmasī – èṃba mūru rītiya anubhūtigal̤u kaṃḍubaruttavè.

12187029a sukhasparśaḥ sattvaguṇo duḥkhasparśo rajoguṇaḥ|
12187029c tamoguṇena saṃyuktau bhavato'vyāvahārikau||

sukhasparśavu sattvaguṇa. duḥkhasparśavu rajoguṇa. ivèraḍū tamoguṇadalli seridāga sukha-duḥkhagal̤èraḍū ul̤iyuvudilla.

12187030a tatra yatprītisaṃyuktaṃ kāye manasi vā bhavet|
12187030c vartate sāttviko bhāva ityavekṣeta tattadā||

śarīra athavā manassinalli prītiyuṃṭādarè sāttvika bhāvavu udayavāgidè èṃdu til̤iyabeku.

12187031a atha yadduḥkhasaṃyuktamatuṣṭikara10mātmanaḥ|
12187031c pravṛttaṃ raja ityeva tannasaṃrabhya ciṃtayet||

ātmanalli duḥkhasaṃyukta asaṃtṛptiyuṃṭādāga rajoguṇavu pravṛttavāgidè èṃdu til̤iyabeku. adara kuritu ciṃtisabāradu.

12187032a atha yanmohasaṃyuktamavyaktamiva yadbhavet|
12187032c apratarkyamavijñeyaṃ tamastadupadhārayet||

yāvāga mohasaṃyuktavāda enòṃdū til̤iyadaṃtāguttadèyo āga tamoguṇavu vṛddhiyāgidèyèṃdu til̤iyabeku.

12187033a praharṣaḥ prītirānaṃdaḥ sukhaṃ saṃśāṃtacittatā|
12187033c kathaṃ cidabhivartaṃta ityete sāttvikā guṇāḥ||

ati harṣa, prīti, ānaṃda, sukha, mattu prasannatègal̤uṃṭādāga ivu sāttvikaguṇagal̤ènisikòl̤l̤uttavè.

12187034a atuṣṭiḥ paritāpaśca śoko lobhastathākṣamā|
12187034c liṃgāni rajasastāni dṛśyaṃte hetvahetubhiḥ||

kāraṇadòṃdigè athavā akāraṇavāgi atṛpti, paritāpa, śoka, lobha mattu akṣamègal̤a lakṣaṇagal̤uṃṭādarè avu rajoguṇavannu torisuttavè.

12187035a abhimāna11stathā mohaḥ pramādaḥ svapnataṃdritā|
12187035c kathaṃ cidabhivartaṃte vividhāstāmasā guṇāḥ||

abhimāna, moha, pramāda, svapna mattu ālasya – ivugal̤u manuṣyanannu hego āvarisikòl̤l̤uttavè. ivu vividha tāmasa guṇagal̤u.

12187036a dūragaṃ bahudhāgāmi prārthanāsaṃśayātmakam|
12187036c manaḥ suniyataṃ yasya sa sukhī pretya ceha ca||

dūrahoguva, aneka viṣayagal̤a kaḍègè hoguva, aneka vastugal̤annu bayasuva mattu saṃśayātmaka manassannu yāru saṃyamadalliṭṭukòl̤l̤uttāno avanu iha mattu paragal̤allèraḍaralliyū sukhiyāgiruttānè.

12187037a sattvakṣetrajñayoretadaṃtaraṃ paśya sūkṣmayoḥ|
12187037c sṛjate tu guṇāneka eko na sṛjate guṇān||

sattva athavā buddhi mattu kṣetrajña athavā ātma ī sūkṣmatattvagal̤allina aṃtaravannu noḍu. òṃdu aneka guṇagal̤annu huṭṭisuttadè. innòṃdu guṇagal̤annu huṭṭisuvudilla.

12187038a maśakoduṃbarau cāpi saṃprayuktau yathā sadā|
12187038c anyonyamanyau ca yathā saṃprayogastathā tayoḥ||

attiya haṇṇinalli tirul̤u mattu hul̤agal̤u hegè ekatraviddarū pratyeka astitvagal̤annu hòṃdiruvavo hāgè buddhi mattu ātma ivèraḍū òṭṭige iddarū pratyekavāgivè.

12187039a pṛthagbhūtau prakṛtyā tau saṃprayuktau ca sarvadā|
12187039c yathā matsyo jalaṃ caiva saṃprayuktau tathaiva tau||

nīru mattu mīnu pratyekavādarū hegè òṃdakkòṃdu serikòṃḍiruvavo hāgè buddhi mattu ātmagal̤u svabhāvataḥ pratyekavāgiddarū sadā òṃdakkòṃdu serikòṃḍiruttavè12.

12187040a na guṇā vidurātmānaṃ sa guṇānvetti sarvaśaḥ|
12187040c paridraṣṭā guṇānāṃ ca saṃsraṣṭā manyate sadā||

sattvādi guṇagal̤u jaḍavāgiruvudariṃda avu ātmanannu til̤iyalāravu. ādarè ātmavu cetanavu. ādudariṃda adu guṇagal̤annu cènnāgi til̤idiruttadè. ātmavu guṇagal̤igè sākṣiyāgi avugal̤iṃda sarvathā bhinnavāgiddarū adu tannannu guṇagal̤iṃda kūḍidavanèṃdu bhāvisuttadè.

12187041a iṃdriyaistu pradīpārthaṃ kurute buddhisaptamaiḥ|
12187041c nirviceṣṭairajānadbhiḥ paramātmā pradīpavat||

gaḍigèyalliṭṭa dīpavu gaḍigèya raṃdhragal̤a mūlaka hegè hòragina padārthagal̤annu prakāśagòl̤isuttadèyo hāgè manuṣyana śarīradalliruva caitanyarūpa ātmanu ceṣṭārahitavāda mattu jñānaśūnyavāda paṃceṃdriyagal̤u, manassu mattu buddhi – ī el̤u raṃdhragal̤a mūlaka hòragina èlla padārthagal̤annū anubhavisuttānè.

12187042a sṛjate hi guṇānsattvaṃ kṣetrajñaḥ paripaśyati|
12187042c saṃprayogastayoreṣa sattvakṣetrajñayordhruvaḥ||

buddhiyu guṇagal̤annu sṛṣṭisuttiruttadè13 mattu ātmavu adannu noḍuttiruttadè. buddhi mattu ātmagal̤a ī saṃyogavu anādiyu.

12187043a āśrayo nāsti sattvasya kṣetrajñasya ca kaścana|
12187043c sattvaṃ manaḥ saṃsṛjati na guṇānvai kadā cana||

buddhigè ātmanannu biṭṭu berè āśrayavilla. kṣetrajñanigū buddhiyannu biṭṭu berè āśrayavilla. buddhiyu manassinòḍanè nikaṭa saṃbaṃdhavannu hòṃdidè. ādarè buddhigè guṇagal̤òḍanè nera saṃbaṃdhavilla.

12187044a raśmīṃsteṣāṃ sa manasā yadā samyaṅniyaccati|
12187044c tadā prakāśate'syātmā ghaṭe dīpo jvalanniva||

buddhiya raśmigal̤aṃtiruva iṃdriyagal̤annu manassiniṃda niyaṃtrisidāga ghaṭasthavāgiruva dīpavu prakāśisuvaṃtè ātmanu prakāśisuttānè.

12187045a tyaktvā yaḥ prākṛtaṃ karma nityamātmaratirmuniḥ|
12187045c sarvabhūtātmabhūtaḥ syātsa gaccetparamāṃ gatim||

prakṛtisaṃbaṃdha karmagal̤annu tyajisi nityavū ātmaratiyāgiruva muniyu sarvabhūtātmanāgi parama gatiyannu paḍèyuttānè.

12187046a yathā vāricaraḥ pakṣī lipyamāno na lipyate|
12187046c evameva kṛtaprajño bhūteṣu parivartate||

nīrinalli naḍèyuva pakṣiyu hegè nīriniṃda nènèyuvudillavo hāgè kṛtaprajñanu prāṇigal̤a madhyadalliddarū nirliptanāgi vartisuttānè.

12187047a evaṃsvabhāvamevaitat svabuddhyā viharennaraḥ|
12187047c aśocannaprahṛṣyaṃśca caredvigatamatsaraḥ||

ātmatattvavu hīgè nirlipta viśuddha svabhāvaddèṃdu buddhiya mūlaka til̤idu naranu śoka-harṣa-mātsaryarahitanāgi sarvatra samabhāvadiṃdirabeku.

12187048a svabhāvasiddhyā saṃsiddhānsa14 nityaṃ sṛjate guṇān|
12187048c ūrṇanābhiryathā sraṣṭā vijñeyāstaṃtuvadguṇāḥ||

jeḍara hul̤avu hegè tanna suttalū balèyannu hèṇèdukòṃḍu adara madhyadalli kul̤itukòl̤l̤uvudo hāgè atmanu tanna svabhāvayuktanāgi nityavū guṇagal̤annu sṛṣṭisuttiruttānè. guṇagal̤e ā balèya taṃtugal̤èṃdu til̤iyabeku.

12187049a pradhvastā na nivartaṃte nivṛttirnopalabhyate|
12187049c pratyakṣeṇa parokṣaṃ tadanumānena sidhyati||
12187050a evameke vyavasyaṃti nivṛttiriti cāpare|
12187050c ubhayaṃ saṃpradhāryaitadadhyavasyedyathāmati||

ātmasākṣātkāravādāga guṇagal̤u naṣṭavāgibiḍuttadèyādarū avu sarvathā nirvṛttagòl̤l̤uvudilla. ekèṃdarè avugal̤a nivṛttiyannu pratyakṣa noḍalikkāguvudilla. yāvudu parokṣavo adannu kevala anumānadiṃdale siddhagòl̤isabekāguttadè. idu òṃdu śreṇiya vidvāṃsara niścayavu. itararu ātmasākṣātkāradòṃdigè guṇagal̤u sarvathā nivṛttiyāguttavè èṃdu abhiprāyapaḍuttārè. ī èraḍū matagal̤a kuritu cènnāgi vicāramāḍiye tanna buddhiya anusāra yathārtha vastuvannu niścayisabeku.

12187051a itīmaṃ hṛdayagraṃthiṃ buddhibhedamayaṃ dṛḍham|
12187051c vimucya sukhamāsīta na śoceccinnasaṃśayaḥ||

buddhiyu kalpisida ī bhedave hṛdayada sudṛḍha gaṃṭu. adannu bicci saṃśayarahitanāda jñānī puruṣanu sukhadiṃdiruttānè. èṃdū śokisuvudilla.

12187052a malināḥ prāpnuyuḥ śuddhiṃ yathā pūrṇāṃ nadīṃ narāḥ|
12187052c avagāhya suvidvaṃso viddhi jñānamidaṃ tathā||

śarīravu kòl̤èyādāga manuṣyaru tuṃbida nadiyalli hegè śuddhiyannu hòṃduttāro hāgè ajñānigal̤u jñānamayavāda ī nadiyalli avagāhanamāḍidarè śuddharū jñānasaṃpannarū āguttārèṃdu til̤i.

12187053a mahānadīṃ hi pārajñastapyate na taranyathā|
12187053c evaṃ ye viduradhyātmaṃ kaivalyaṃ jñānamuttamam||

mahānadiya mattòṃdu daḍakkè hegè hogabekèṃbudu til̤ididdarū adannu dāṭalu naukè-nāvikana sādhanavu bekāguttadè. sādhanagal̤u dòrèyuvavarègè paritapisuttale iruttānè. ādarè tattvajñanu saṃsārasāgaravannu dāṭalu yāvude bāhya sādhanakkāgi kāyabekāguvudilla. tattvavannu til̤idamātradiṃdale avanu saṃsārasāgaravannu dāṭibiḍuttānè. saṃsārada sarapal̤igal̤u tāvāgiye kal̤acibīl̤uttavè. tattvajñānavu svayaṃ phalasvarūpave āgidè.

1512187054a etāṃ buddhvā naraḥ sarvāṃ bhūtānāmāgatiṃ gatim| 12187054c avekṣya ca śanairbuddhyā labhate śaṃ paraṃ tataḥ||

ī rīti buddhipūrvakavāgi sarva bhūtagal̤a huṭṭu-sāvugal̤a kuritu vicārisidarè mèllamèllane avanigè śāṃtiyuṃṭāguttadè.

12187055a trivargo yasya viditaḥ prāgjyotiḥ sa vimucyate16|
12187055c anviṣya manasā yuktastattvadarśī nirutsukaḥ||

trivargavannu til̤idiruva, mòdale ivugal̤annu parityajisida mattu manassina mūlaka ātmatattvavannu anusaṃdhāna māḍi yogayuktanāgiruva hāgū ātmakkiṃta bhinna vastugal̤alli nirutsāhiyāgiruvavanu tattvadarśiyu.

12187056a na cātmā śakyate draṣṭumiṃdriyeṣu vibhāgaśaḥ|
12187056c tatra tatra visṛṣṭeṣu durjayeṣvakṛtātmabhiḥ|| 17

manassannu tanna vaśadalliṭṭukòṃḍirada, bhinna bhinna viṣayagal̤a kuritu preritarāda mattu iṃdriyagal̤annu niyaṃtrisalu śakyarāgadavaru ātmasākṣātkāramāḍikòl̤l̤alu samartharāguvudilla.

12187057a etadbuddhvā bhavedbuddhaḥ kimanyadbuddhalakṣaṇam|
12187057c vijñāya taddhi manyaṃte kṛtakṛtyā manīṣiṇaḥ||

idannu til̤idu adaraṃtè manassu-iṃdriyagal̤annu vaśapaḍisikòṃḍavanu buddhanāguttānè. jñāniya lakṣaṇavu berè yāvudidè? manīṣiṇaru idannu til̤idukòṃḍare kṛtakṛtyarādèvèṃdu bhāvisuttārè.

12187058a na bhavati viduṣāṃ tato bhayaṃ yadaviduṣāṃ sumahadbhayaṃ bhavet|
12187058c na hi gatiradhikāsti kasya cit sati hi guṇe pravadaṃtyatulyatām||

ajñānigal̤igiruva mahābhayavu jñānigal̤igiruvudilla. ātmajñānavādakūḍale èllarigū òṃde vidhada muktiyuṃṭāguttadè. òbbarigè hèccina athavā òbbarigè kaḍimè utkṛṣṭatèya gatiyu dòrèyuvudilla. ātmajñānigal̤èllarū triguṇātītarāguttārè. guṇagal̤a saṃbaṃdhaviruvavarègè tāratamya. guṇagal̤annu mīridarè sāmya.

12187059a yatkarotyanabhisaṃdhipūrvakaṃ tacca nirṇudati yatpurā kṛtam|
12187059c nāpriyaṃ tadubhayaṃ kutaḥ priyaṃ tasya tajjanayatīha kurvataḥ||

niṣkāmabhāvadiṃda māḍuva karmaphalagal̤u kartṛvu hiṃdè māḍida pāpakarmagal̤a phalagal̤èllavannū tòl̤èduhākuttadè. hiṃdina janmadalli māḍida karmagal̤u avanigè priyavāda athavā apriyavāda phalagal̤annu kòḍuvudilla.

12187060a loka āturajanānvirāviṇas tattadeva bahu paśya śocataḥ|
12187060c tatra paśya kuśalānaśocato ye vidustadubhayaṃ padaṃ sadā18||

lokadalli āturajanaru priyavādudannu kal̤èdukòṃḍu bahuvāgi śokisuvudannu noḍu. innòṃdèḍè śokisade iruva kuśalarannu noḍu. ajñānigal̤u śokapaḍuvudakkè kāraṇa mattu sujñānigal̤u śokapaḍade iralu kāraṇa – ivèraḍannū yāru satata ciṃtanèyiṃda til̤idukòl̤l̤uvaro avaru uttama padavannu paḍèyuttārè.”

samāpti iti śrīmahābhārate śāṃtiparvaṇi mokṣadharmaparvaṇi ādhyātmakathane saptāśītyadhikaśatamo'dhyāyaḥ|| idu śrīmahābhāratadalli śāṃtiparvadalli mokṣadharmaparvadalli ādhyātmakathana ènnuva nūrāèṃbhattel̤ane adhyāyavu.

  1. idara naṃtara innòṃdu adhika ślokavidè: kṛtaḥ sṛṣṭamidaṃ viśvaṃ brahman sthāvarajaṃgamam| pralaye kathamabhyeti tanme vaktumihārhasi|| (gītā près). ↩︎

  2. idakkè mòdalu ī òṃdu ślokārdhavidè: sṛṣṭipralayasaṃyuktamācāryaḥ paridarśitam| (gītā près). ↩︎

  3. vāyoḥ sparśastathā ceṣṭā tvakcaiva tritayaṃ smṛtam| (gītā près). ↩︎

  4. pākastrividhaṃ (gītā près). ↩︎

  5. puruṣe tiṣṭhatī (gītā près). ↩︎

  6. samādhisthitiyalli buddhiyu guṇa-bhāvagal̤annu atikramisi hoguttadè (gītā près/bhārata darśana). ↩︎

  7. hīgè samādhisthitiyalli sukha-duḥkha-mohagal̤èṃba athavā sattva-rajassu-tamassugal̤èṃba mūru bhāgagal̤annu atikramisi hodāgalū buddhiyu bhāvātmaka manassinalli sūkṣmarūpadalli idde iruttadè. samādhiyiṃda èdda naṃtara pravṛttyātmakavāda rajoguṇavu buddhibhāvavannu anusarisuttadè (bhārata darśana). ↩︎

  8. pravartayati sā tadā (bhārata darśana/gītā près). ↩︎

  9. idakkè mòdalu ī òṃdu ślokārdhavidè: tataḥ sattvaṃ tamobhāvaḥ prītiyogātpravartate| (bhārata darśana/gītā près). ↩︎

  10. aprītikara (bhārata darśana/gītā près). ↩︎

  11. avamāna (bhārata darśana/gītā près). ↩︎

  12. nīrillade hegè mīnu iruvudillavo hāgè buddhigè ādhārabhūtavāda ātmanilladiddarè buddhiyu ul̤iyuvudilla (bhārata darśana). ↩︎

  13. buddhiyu guṇagal̤annu sṛṣṭisuttavè ènnuvudu muṃdè buddhigè guṇagal̤òḍanè nera saṃbaṃdhavilla ènnuva muṃdina ślokada arthakkè viruddhavāgiruvaṃtè toruttadè. ādarè gītā près mattu bhārata darśana èraḍaralliyū illi kòṭṭiruva hāgèye anuvādavannu māḍiddārè. bahuṣaḥ illi kṣetrajñanu guṇagal̤annu sṛṣṭisuttānè ènnuvudu sariyèṃdu toruttadè. ekèṃdarè ide adhyāyada 48 ne ślokada prakāra ātmave guṇagal̤annu jeḍara balèyaṃtè hèṇèyuttānè èṃdidè. ↩︎

  14. svabhāvayuktyā yuktastu (bhārata darśana/gītā près). ↩︎

  15. idakkè mòdalu ī òṃdu adhika ślokārdhavidè: evaṃ ye vidurādhyātmaṃ kevalaṃ jñānamuttamam| (bhārata darśana/gītā près). ↩︎

  16. prekṣya yaśca vimuṃcati| (bhārata darśana/gītā près). ↩︎

  17. idakkè mòdalu ī òṃdu ślokārdhavidè: lokamāturamasūyatejanastasya tajjanayatīha sarvataḥ| (bhārata darśana/gītā près). ↩︎

  18. satāṃ (bhārata darśana/gītā près). ↩︎