185: bhr̥gubharadvājasaṁvādaḥ

pravēśa

।। ōṁ ōṁ namō nārāyaṇāya।। śrī vēdavyāsāya namaḥ ।।

śrī kr̥ṣṇadvaipāyana vēdavyāsa viracita

śrī mahābhārata

śāṁti parva

mōkṣadharma parva

adhyāya 185

sāra

vānaprastha mattu saṁnyāsāśrama dharmagaḷa varṇane, himālayada uttara pārśvadalliruva utkr̥ṣṭha lōkada vilakṣaṇate mattu mahattvada pratipādane, bhr̥gu-bharadvājasaṁvādada upasaṁhāra (1-27).

12185001 bhr̥guruvāca 12185001A vānaprasthāḥ khalu r̥ṣidharmamanusaraṁtaḥ puṇyāni tīrthāni nadīprasravaṇāni suviviktēṣvaraṇyēṣu mr̥gamahiṣavarāhasr̥maragajākīrṇēṣu tapasyaṁtō'nusaṁcaraṁti।
12185001B tyaktagrāmyavastrāhārōpabhōgā vanyauṣadhimūlaphalaparṇaparimitavicitraniyatāhārāḥ sthānāsaninō bhūmipāṣāṇasikatāśarkarāvālukābhasmaśāyinaḥ kāśakuśacarmavalkalasaṁvr̥tāṁgāḥ kēśaśmaśrunakharōmadhāriṇō niyatakālōpasparśanā askannahōmabalikālānuṣṭhāyinaḥ samitkuśakusumōpahārahōmārjanalabdhaviśrāmāḥ śītōṣṇapavananiṣṭaptavibhinnasarvatvacō vividhaniyamayōgacaryāvihitadharmānuṣṭhānahr̥tamāṁ saśōṇitāstvagasthibhūtā dhr̥tiparāḥ sattvayōgāccarīrāṇyudvahaṁti।।

bhr̥guvu hēḷidanu: “mūranē āśrama vānaprasthavannu pālisuva manuṣyaru dharmānusaraṇeyannu māḍuttā pavitra tīrthagaḷalli, nadītīragaḷalli, cilumegaḷa baḷi hāgū jiṁke, emme, haṁdi, siṁha mattu kāḍānegaḷiṁda tuṁbiruva ēkāṁta vanagaḷalli tapassannācarisuttā tirugāḍuttiruttāre. gr̥hasthara upabhōgakkāguva grāmajanōcita suṁdara vastra, svādiṣṭa bhōjana mattu viṣayabhōgagaḷannu parityajisi avaru vanagaḷalli tammaṣṭakke tāvē doreyuva anna, phala, mūla hāgū elegaḷa parimita, vicitra mattu niyata āhāravannu sēvisuttāre. nelada mēleyē kuḷitukoḷḷuttāre. nela, kallu, maraḷu, nurujugallu, būdi – ivugaḷa mēleyē malaguttāre. kāśa, kuśa, mr̥gacarma mattu valkalagaḷiṁda māḍida vastragaḷannē uḍuttāre. gaḍḍa-mīse-uguru-jaṭegaḷannu yathēccavāgi beḷeyalu biḍuttāre. niyata samayagaḷalli snānamāḍuttā niścita kālagaḷannu ullaṁghisadē bali, vaiśvadēva, agnihōtrādi karmagaḷannu anuṣṭhānamāḍuttāre. beḷigge agnihōtra-pūjādigaḷige samittu-darbhe-phala-puṣpādigaḷannu taṁdu āśramavannu svacchagoḷisida naṁtara avarige svalpa viśrāṁtiyu siguttade. śītōṣṇa-vr̥ṣṭi-vātagaḷa prakharateyannu sadā sahisikoḷḷuva vānaprasthāśramigaḷa carmavu oḍeduhōgiruttade. nānā vidhada kaṭhōra niyamagaḷannu pālisuttā satkarmagaḷannu anuṣṭhānamāḍuva avara rakta-māṁsagaḷu oṇagi hōgiruttave. carma-mūḷegaḷu mātravē uḷidukoṁḍiruttave. ādarū avaru dhairyaśāligaḷāgi kēvala sattvayōgadiṁda śarīradhāraṇe māḍikoṁḍiruttāre.

12185002a yastvētāṁ niyataścaryāṁ brahmarṣivihitāṁ carēt।
12185002c sa dahēdagnivaddōṣān jayēllōkāṁśca durjayān।।

brahmarṣigaḷiṁdalē vihitavāgiruva ī vānaprasthāśramavannu niyamapūrvakavāgi yathāvattāgi anuṣṭhānamāḍuvavanu agniyaṁte tannalliruva pāpagaḷellavannū bhasmamāḍi durlabha lōkagaḷannu paḍeyuttāne.

12185003A parivrājakānāṁ punarācārastadyathā।
12185003B vimucyāgnidhanakalatraparibarhasaṁgānātmanaḥ snēhapāśānavadhūya parivrajaṁti samalōṣṭāśmakāṁcanāstrivargapravr̥ttēṣv āraṁbhēṣvasaktabuddhayō'rimitrōdāsīnēṣu tulyavr̥ttayaḥ sthāvarajarāyujāṁḍajasvēdajōdbhijjānāṁ bhūtānāṁ vāghmanaḥkarmabhiranabhidrōhiṇō'nikētāḥ parvatapulinavr̥kṣamūladēvatāyatanānyanucaraṁtō vāsārthamupēyurnagaraṁ grāmaṁ vā nagarē paṁcarātrikā grāmaikarātrikāḥ।।
12185003C praviśya ca prāṇadhāraṇamātrārthaṁ dvijātīnāṁ bhavanānyasaṁkīrṇakarmaṇāmupatiṣṭhēyuḥ pātrapatitāyācitabhaikṣāḥ kāmakrōdhadarpamōhalōbhakārpaṇyadaṁbhaparivādābhi mānahiṁsānivr̥ttā iti।

īga nānu saṁnyāsigaḷa ācāra-vyavahāragaḷannu hēḷuttēne. saṁnyāsāśramavannu svīkarisidavaru agnihōtra, dhana, kaḷatra modalādavugaḷellavannū parityajisi, bhōgagaḷannu toredu, snēhapāśagaḷannu kittogedu maneyannu biṭṭu hōguttāre. maṇṇuheṁṭe, kallu mattu cinnagaḷu samaveṁdu avaru bhāvisuttāre. avara buddhiyu trivargadalli nirāsaktavāgiruttade. śatru-mitra-udāsīnaralli avaru samānadr̥ṣṭiyuḷḷavarāgiruttāre. sthāvara, jarāyuja, aṁḍaja, svēdaja mattu udbhujja prāṇigaḷa viṣayadalli mātu-manassu mattu karmagaḷa mūlaka yāvudē vidhavāda drōhavannu māḍuvudilla. āśrama maṭhādigaḷalli vāsisuvudilla. saṁnyāsigaḷu yāvāgalū saṁcarisuttalē iruttāre. rātriya kāladalli parvataguhegaḷallāgalī, nadī tīragaḷallāgalī, vr̥kṣada buḍadallāgalī, dēvamaṁdiragaḷallāgalī, nagaragaḷallāgalī taṁguttāre. nagaragaḷalli aidu rātrigiṁtalū heccu mattu grāmagaḷalli oṁdu rātrigiṁtalū heccu taṁguvudilla. viśuddha dharmavannu ācarisuva mattu tamma varṇāśramadharmagaḷige virōdhakarmagaḷannu māḍada brāhmaṇa-kṣatriya-vaiśyara manegaḷa muṁde niṁtu tamma prāṇadhāraṇege bhikṣeyannu kēḷadē bhikṣāpātreyalli eṣṭu saṁgrahavāguvudō aṣṭannē tiṁdu tr̥ptarāguttāre. kāma-krōdha-lōbha-mōha-kr̥paṇate-daṁbha-niṁde-apamāna-hiṁsegaḷannu saṁpūrṇavāgi tyajisiruttāre.

12185004A bhavati cātra ślōkaḥ।।
12185004a abhayaṁ sarvabhūtēbhyō dattvā carati yō muniḥ।
12185004c na tasya sarvabhūtēbhyō bhayamutpadyatē kva cit।।

ī viṣayada kuritu oṁdu ślōkavide: sarvaprāṇigaḷigū abhayapradānamāḍuttā saṁcarisuttiruva munige prapaṁcadalliruva yāva prāṇigaḷiṁdalū yāvavidhada bhayavū uṁṭāguvudilla.

12185005a kr̥tvāgnihōtraṁ svaśarīrasaṁsthaṁ śārīramagniṁ svamukhē juhōti।
12185005c yō bhaikṣacaryōpagatairhavirbhiś citāgnināṁ sa vyatiyāti lōkān।।

agnihōtravannu tanna śarīradalli ārōpisikoṁḍu śarīravannē iṣṭakācitiyannāgi māḍikoṁḍu tanna bāyiya mūlaka bhikṣārūpada havissannu hōmamāḍuva saṁnyāsiyu agnicayanavannu māḍuva agnihōtriyu hōguva lōkakke hōguttāne.

12185006a mōkṣāśramaṁ yaḥ kurutē yathōktaṁ śuciḥ susaṁkalpitabuddhiyuktaḥ1।
12185006c aniṁdhanaṁ jyōtiriva praśāṁtaṁ sa brahmalōkaṁ śrayatē dvijātiḥ2।।

susaṁkalpita buddhiyuktanāgi śuciyāgi yathōktavāda mōkṣāśrama karmagaḷannu māḍuva dvijātiyavanu iṁdhana rahitavāda agniyaṁte paramaśāṁta jyōtirmaya brahmalōkavannu hoṁduttāne.”

12185007 bharadvāja uvāca।
12185007a asmāllōkātparō lōkaḥ śrūyatē nōpalabhyatē।
12185007c tamahaṁ jñātumiccāmi tadbhavānvaktumarhati।।

bharadvājanu hēḷidanu: “ī lōkakkiṁtalū śrēṣṭhavāda lōkavideyeṁdu kēḷiddēne. ādare adu nōḍalu siguvudilla. adara kuritu tiḷiya bayasuttēne. adannu hēḷabēku.”

12185008 bhr̥guruvāca।
12185008a uttarē himavatpārśvē puṇyē sarvaguṇānvitē।
12185008c puṇyaḥ kṣēmyaśca kāmyaśca sa varō lōka ucyatē।।

bhr̥guvu hēḷidanu: “uttara dikkinalli himavatparvatada pakkadalli sarvaguṇasaṁpanna puṇyamaya pradēśavide. adannu lōkagaḷalliyē parama śrēṣṭha lōkavennuttāre. adu pavitravū, kṣēmyavū mattu kāmyavū āgide3.

12185009a tatra hyapāpakarmāṇaḥ śucayō'tyaṁtanirmalāḥ।
12185009c lōbhamōhaparityaktā mānavā nirupadravāḥ।।

alli pāpakarmarahita, pavitra, atyaṁta nirmala, lōbha-mōhaśūnya mattu ella prakārada upadravarahita mānavaru vāsisuttāre.

12185010a sa svargasadr̥śō dēśastatra hyuktāḥ śubhā guṇāḥ।
12185010c kālē mr̥tyuḥ prabhavati spr̥śaṁti vyādhayō na ca।।

svargasadr̥śavāda ā dēśadalli sarva śubhaguṇagaḷū ive eṁdu hēḷuttāre. alli kāladalliyē mr̥tyuvāguttade. rōga-vyādhigaḷu yārannū sparśisuvudū illa.

12185011a na lōbhaḥ paradārēṣu svadāraniratō janaḥ।
12185011c na cānyōnyavadhastatra4 dravyēṣu na ca vismayaḥ।
12185011e parōkṣadharmō5 naivāsti saṁdēhō nāpi jāyatē।।

tamma tamma patniyaroḍane iruva ā janaralli parastrīyara kuritu lōbhavilla. alli dhanakkāgi anyōnyarannu kolluvudilla. yārū vismitarāguvudilla. parōkṣavāgiyū adharmavu naḍeyuvudilla. alli yāralliyū saṁdēhavū uṁṭāguvudilla.

12185012a kr̥tasya tu phalaṁ tatra pratyakṣamupalabhyatē।
12185012c śayyāyānāsanōpētāḥ prāsādabhavanāśrayāḥ।
12185012e sarvakāmairvr̥tāḥ kē ciddhēmābharaṇabhūṣitāḥ।।
12185013a prāṇadhāraṇamātraṁ tu kēṣāṁ cidupapadyatē।
12185013c śramēṇa mahatā kē citkurvaṁti prāṇadhāraṇam।।

alli māḍida karmagaḷa phalagaḷu pratyakṣavāgi upalabdhavāguttave. alliya kelavu janaru doḍḍa doḍḍa bhavanagaḷalli vāsisuttāre. uttama āsanagaḷalli kuḷitukoḷḷuttāre mattu uttamōttama padārthagaḷannu tinnuttāre mattu kuḍiyuttāre. samasta kāmanāsaṁpannarāgi suvarṇamaya ābhūṣaṇagaḷiṁda vibhūṣitarāgiruttāre. innu kelavu janarige prāṇadhāraṇege mātra sākāguvaṣṭu bhōjanavu doreyuttade. innu kelavu janaru bahaḷa pariśramayukta tapōmaya jīvanavannu naḍesuttā prāṇavannu hiḍidukoṁḍiruttāre.

12185014a iha dharmaparāḥ kē citkē cinnaikr̥tikā narāḥ।
12185014c sukhitā duḥkhitāḥ kē cinnirdhanā dhaninō'parē।।

ādare ī manuṣyalōkadalli kelavaru dharmaparāyaṇarāgiruttāre. kelavaru vaṁcakarāgiruttāre. kelavaru sukhigaḷāgiruttāre. kelavaru dhanikarāgiruttāre. mattu innu kelavaru daridrarāgiruttāre.

12185015a iha śramō bhayaṁ mōhaḥ kṣudhā tīvrā ca jāyatē।
12185015c lōbhaścārthakr̥tō nr̥ṇāṁ yēna muhyaṁti paṁḍitāḥ।।

ī lōkadalli śramavide. bhayavide. mōhavide. tīvravāda hasiveyāguttade. dhanada viṣayadalli atyaṁta lōbhigaḷāguttāre. idariṁdalē paṁḍitarū mōhitarāguttāre.

12185016a iha ciṁtā6 bahuvidhā dharmādharmasya karmaṇaḥ।
12185016c yastadvēdōbhayaṁ prājñaḥ pāpmanā na sa lipyatē।।

illi dharmādharma karmagaḷa kuritu bahuvidhada ciṁtanegaḷu naḍeyuttave. iveraḍara svarūpa-pariṇāmagaḷannu tiḷidiruvavanu pāpadiṁda liptanāguvudilla.

12185017a sōpadhaṁ nikr̥tiḥ stēyaṁ parivādō'bhyasūyatā।
12185017c parōpaghātō hiṁsā ca paiśunyamanr̥taṁ tathā।।
12185018a ētānāsēvatē yastu tapastasya prahīyatē।
12185018c yastvētānnācarēdvidvāṁstapastasyābhivardhatē।।

kapaṭa, vaṁcane, caurya, paraniṁde, asūye, mattobbarige hāniyannuṁṭumāḍuvudu, prāṇihiṁse, cāḍihēḷuvudu, suḷḷu hēḷuvudu – ī durguṇagaḷannu sēvisuvavanu māḍida tapassellavū hāḷāguttade. ī durguṇagaḷannu ācarisadē iruva vidvāṁsana tapassu vr̥ddhiyāguttade.

712185019a karmabhūmiriyaṁ lōka iha kr̥tvā śubhāśubham।
12185019c śubhaiḥ śubhamavāpnōti kr̥tvāśubhamatō'nyathā।।

ī lōkavu karmabhūmiyu. illi śubhāśubha karmagaḷannu māḍi śubhakarmagaḷiṁda śubhavannū aśubhakarmagaḷiṁda aśubhavannū paḍeyuttāre.

12185020a iha prajāpatiḥ pūrvaṁ dēvāḥ sarṣigaṇāstathā।
12185020c iṣṭvēṣṭatapasaḥ pūtā brahmalōkamupāśritāḥ।।

hiṁde illiyē prajāpati, dēvategaḷu mattu r̥ṣigaṇagaḷu yajñavannū abhīṣṭa tapassannū māḍi pavitrātmarāgi brahmalōkavannu sēridaru.

12185021a uttaraḥ pr̥thivībhāgaḥ sarvapuṇyatamaḥ śubhaḥ।
12185021c ihatyāstatra jāyaṁtē yē vai puṇyakr̥tō janāḥ।।

pr̥thviya uttarabhāgavu ellakkiṁtalū puṇyatama mattu śubhavādudu. illi puṇyavannu māḍidavaru allige hōguttāre.

12185022a asatkarmāṇi kurvaṁtastiryagyōniṣu cāparē।
12185022c kṣīṇāyuṣastathaivānyē naśyaṁti pr̥thivītalē।।

pāpakarmigaḷu paśu-pakṣigaḷa yōnigaḷalli huṭṭuttāre. innu kelavaru āyuṣya kaḷedanaṁtara bhūmiyalli biddu nāśahoṁduttāre.

12185023a anyōnyabhakṣaṇē saktā lōbhamōhasamanvitāḥ।
12185023c ihaiva parivartaṁtē na tē yāṁtyuttarāṁ diśam।।

lōbha-mōhavaśarāgi anyōnyarannu tinnalu āsaktarāgiruvavaru illiyē huṭṭi illiyē sāyuttiruttāre. avareṁdigū utkr̥ṣṭavāda uttaradikkina lōkakke hōguvudilla.

12185024a yē gurūnupasēvaṁtē niyatā brahmacāriṇaḥ।
12185024c paṁthānaṁ sarvalōkānāṁ tē jānaṁti manīṣiṇaḥ।।

guruvannu sēvisuva niyata brahmacārī manīṣiṇaru sarvalōkagaḷa mārgagaḷannū tiḷidukoḷḷuttāre.

12185025a ityuktō'yaṁ mayā dharmaḥ saṁkṣēpādbrahmanirmitaḥ।
12185025c dharmādharmau hi lōkasya yō vai vētti sa buddhimān।।

hīge nānu brahmaniṁdalē nirmitavāda dharmavannu saṁkṣēpavāgi hēḷiddēne. ī lōkadalli dharma-adharmagaḷannu tiḷidiruvavanē buddhivaṁtanu.””

12185026 bhīṣma uvāca।
12185026a ityuktō bhr̥guṇā rājan bharadvājaḥ pratāpavān।
12185026c bhr̥guṁ paramadharmātmā vismitaḥ pratyapūjayat।।

bhīṣmanu hēḷidanu: “rājan! bhr̥guvu hīge hēḷalu pratāpavān paramadharmātmā bharadvājanu vismitanāgi bhr̥guvannu pratipūjisidanu.

12185027a ēṣa tē prabhavō rājan jagataḥ saṁprakīrtitaḥ।
12185027c nikhilēna mahāprājña kiṁ bhūyaḥ śrōtumiccasi।।

rājan! idō jagattina sr̥ṣṭiya kuritu saṁpūrṇavāgi hēḷiyāyitu. mahāprājña! innū ēnannu kēḷabayasuttīye?”

samāpti

iti śrīmahābhāratē śāṁtiparvaṇi mōkṣadharmaparvaṇi bhr̥gubharadvājasaṁvādē paṁcāśītyadhikaśatamō'dhyāyaḥ।।
idu śrīmahābhāratadalli śāṁtiparvadalli mōkṣadharmaparvadalli bhr̥gubharadvājasaṁvāda ennuva nūrāeṁbhattaidanē adhyāyavu.

  1. susaṁkalpitamuktabuddhiḥ। (gītā pres/bhārata darśana). ↩︎

  2. manuṣyaḥ (gītā pres/bhārata darśana). ↩︎

  3. ācārya nīlakaṁṭhanu ślōka mattu muṁdina aidu ślōkagaḷannu ādhyātmikavāgi arthaisiddāne. avanu paralōka athavā utkr̥ṣṭha lōkada arthavu paramātma eṁdu tiḷidu adē dr̥ṣṭiyalli śruti mattu yuktiyannāśrayisi saṁpūrṇaprakaraṇavannu arthaisiddāne (gītā pres). ↩︎

  4. nānyōnyaṁ vadhyatē tatra। (gītā pres/bhārata darśana). ↩︎

  5. parō hyadharmō (gītā pres/bhārata darśana). ↩︎

  6. vārtā (gītā pres/bhārata darśana). ↩︎

  7. idakke modalu ī oṁdu ślōkārdhavide: iha ciṁtā bahuvidhā dharmādharmasya karmaṇaḥ। (gītā pres/bhārata darśana). ↩︎