ਪ੍ਰਵੇਸ਼
।। ਓਂ ਓਂ ਨਮੋ ਨਾਰਾਯਣਾਯ।। ਸ਼੍ਰੀ ਵੇਦਵ੍ਯਾਸਾਯ ਨਮਃ ।।
ਸ਼੍ਰੀ ਕೃಷ੍ਣਦ੍ਵੈਪਾਯਨ ਵੇਦਵ੍ਯਾਸ ਵਿਰਚਿਤ
ਸ਼੍ਰੀ ਮਹਾਭਾਰਤ
ਸ਼ਾਂਤਿ ਪਰ੍ਵ
ਮੋਕ੍ಷਧਰ੍ਮ ਪਰ੍ਵ
ਅਧ੍ਯਾਯ 178
ਸਾਰ
ਸ਼ਰੀਰਦਲ੍ਲਿਰੁਵ ਜਠਰਾਨਲ ਮਤ੍ਤੁ ਪ੍ਰਾਣ-ਅਪਾਨਾਦਿ ਵਾਯੁਗਲ਼ ਵਰ੍ਣਨೆ (1-17).
12178001 ਭਰਦ੍ਵਾਜ ਉਵਾਚ
12178001a ਪਾਰ੍ਥਿਵਂ ਧਾਤੁਮਾਸ਼੍ਰਿਤ੍ਯ ਸ਼ਾਰੀਰੋऽਗ੍ਨਿਃ ਕਥਂ ਭਵੇਤ੍1।
12178001c ਅਵਕਾਸ਼ਵਿਸ਼ੇಷੇਣ ਕਥਂ ਵਰ੍ਤਯਤੇऽਨਿਲਃ।।
ਭਰਦ੍ਵਾਜਨੁ ਹੇਲ਼ਿਦਨੁ: “ਸ਼ਰੀਰਦਲ੍ਲਿਰੁਵ ਅਗ੍ਨਿਯੁ ਪೃਥ੍ਵੀਧਾਤੁਵਨ੍ਨਾਸ਼੍ਰਯਿਸਿ ਹੇਗਿਰੁਤ੍ਤਦೆ? ਵਾਯੁਵੂ ਕੂਡ ਪೃਥ੍ਵੀਧਾਤੁਵਨ੍ਨਾਸ਼੍ਰਯਿਸਿ ਅਵਕਾਸ਼ ਵਿਸ਼ੇಷਦਿਂਦ ਹੇਗೆ ਸ਼ਰੀਰਵਨ੍ਨੁ ਚਲਨਾਸ਼ੀਲਵਨ੍ਨਾਗਿ ਮਾਡੁਤ੍ਤਦೆ?”
12178002 ਭೃਗੁਰੁਵਾਚ।
12178002a ਵਾਯੋਰ੍ਗਤਿਮਹਂ ਬ੍ਰਹ੍ਮਨ੍ਕੀਰ੍ਤਯਿಷ੍ਯਾਮਿ ਤੇऽਨਘ।
12178002c ਪ੍ਰਾਣਿਨਾਮਨਿਲੋ ਦੇਹਾਨ੍ਯਥਾ ਚੇಷ੍ਟਯਤੇ ਬਲੀ।।
ਭೃਗੁਵੁ ਹੇਲ਼ਿਦਨੁ: “ਅਨਘ! ਬ੍ਰਹ੍ਮਨ੍! ਵਾਯੁਵਿਨ ਗਤਿ ਮਤ੍ਤੁ ਪ੍ਰਾਣਿਗਲ਼ ਦੇਹਗਲ਼ਲ੍ਲਿਰੁਵ ਬਲਸ਼ਾਲੀ ਵਾਯੁਵੁ ਹੇਗೆ ਦੇਹਗਲ਼ਨ੍ਨੁ ਚਲਿਸੁਵਂਤೆ ਮਾਡੁਤ੍ਤਾਨೆ ಎਨ੍ਨੁਵੁਦਨ੍ਨੁ ਹੇਲ਼ੁਤ੍ਤੇਨೆ.
12178003a ਸ਼੍ਰਿਤੋ ਮੂਰ੍ਧਾਨਮਗ੍ਨਿਸ੍ਤੁ2 ਸ਼ਰੀਰਂ ਪਰਿਪਾਲਯਨ੍।
12178003c ਪ੍ਰਾਣੋ ਮੂਰ੍ਧਨਿ ਚਾਗ੍ਨੌ ਚ ਵਰ੍ਤਮਾਨੋ ਵਿਚੇಷ੍ਟਤੇ।।
ਅਗ੍ਨਿਯੁ ਨೆਤ੍ਤਿਯਲ੍ਲਿਰੁਵ ਸਹਸ੍ਰਾਰਵਨ੍ਨਾਸ਼੍ਰਯਿਸਿ ਸ਼ਰੀਰਵਨ੍ਨੁ ਪਰਿਪਾਲਿਸੁਤ੍ਤਦೆ. ਨೆਤ੍ਤਿਯਲ੍ਲਿਰੁਵ ਪ੍ਰਾਣ-ਅਗ੍ਨਿ ਇਵೆਰਡੂ ਸ਼ਰੀਰਵੁ ਚਲਿਸੁਵਂਤೆ ਮਾਡੁਤ੍ਤਵೆ.
12178004a ਸ ਜਂਤੁਃ ਸਰ੍ਵਭੂਤਾਤ੍ਮਾ ਪੁਰੁಷਃ ਸ ਸਨਾਤਨਃ।
12178004c ਮਨੋ ਬੁਦ੍ਧਿਰਹਂਕਾਰੋ ਭੂਤਾਨਿ ਵਿಷਯਾਸ਼੍ਚ ਸਃ।।
ਆ ਪ੍ਰਾਣਸਂਯੁਕ੍ਤ ਅਗ੍ਨਿਯੇ ਸਰ੍ਵਭੂਤਾਤ੍ਮਨੁ. ਅਵਨੇ ਸਨਾਤਨ ਪੁਰੁಷਨੁ. ਅਵਨੇ ਮਨਸ੍ਸੁ, ਬੁਦ੍ਧਿ, ਅਹਂਕਾਰ, ਪਂਚਭੂਤਗਲ਼ੁ ਮਤ੍ਤੁ ਵਿಷਯਗਲ਼ੁ.
12178005a ਏਵਂ ਤ੍ਵਿਹ ਸ ਸਰ੍ਵਤ੍ਰ ਪ੍ਰਾਣੇਨ ਪਰਿਪਾਲ੍ਯਤੇ।
12178005c ਪೃಷ੍ਠਤਸ਼੍ਚ ਸਮਾਨੇਨ ਸ੍ਵਾਂ ਸ੍ਵਾਂ ਗਤਿਮੁਪਾਸ਼੍ਰਿਤਃ।।
ਹੀਗೆ ਅਗ੍ਨਿਯਿਂਦ ਯੁਕ੍ਤਵਾਦ ਪ੍ਰਾਣਦਿਂਦ ਸ਼ਰੀਰਦೊਲ਼ਗਿਨ ਸਮਸ੍ਤ ਵਿਭਾਗਗਲ਼ੂ ਮਤ੍ਤੁ ਇਂਦ੍ਰਿਯਾਦਿ ಎਲ੍ਲ ਬਾਹ੍ਯ ਅਂਗਗਲ਼ੂ ਚਲਿਸੁਤ੍ਤਵೆ. ਅਨਂਤਰ ਪ੍ਰਾਣਵੁ ਸਮਾਨਵਾਗਿ ਪਰਿਵਰ੍ਤਨೆਗೊਂਡੁ ਤਨ੍ਨ ਗਤਿਯਨ੍ਨਾਸ਼੍ਰਯਿਸਿ ਸ਼ਰੀਰਦ ਸਂਚਾਲਕਵਾਗੁਤ੍ਤਦೆ.
12178006a ਵਸ੍ਤਿਮੂਲਂ3 ਗੁਦਂ ਚੈਵ ਪਾਵਕਂ ਚ ਸਮਾਸ਼੍ਰਿਤਃ।
12178006c ਵਹਨ੍ਮੂਤ੍ਰਂ ਪੁਰੀಷਂ ਚਾਪ੍ਯਪਾਨਃ ਪਰਿਵਰ੍ਤਤੇ।।
ਅਪਾਨ ਵਾਯੁਵੁ ਜਠਰਾਨਲ, ਮੂਤ੍ਰਾਸ਼ਯ ਮਤ੍ਤੁ ਗੁਦਗਲ਼ਨ੍ਨਾਸ਼੍ਰਯਿਸਿ ਮਲ-ਮੂਤ੍ਰਗਲ਼ਨ੍ਨੁ ਵਿਸਰ੍ਜਿਸੁਤ੍ਤਾ ਮੇਲਿਂਦ ਕೆਲ਼ਗೆ ਚਲਿਸੁਤ੍ਤਿਰੁਤ੍ਤਦೆ.
12178007a ਪ੍ਰਯਤ੍ਨੇ ਕਰ੍ਮਣਿ ਬਲੇ ਯ ਏਕਸ੍ਤ੍ਰਿಷੁ ਵਰ੍ਤਤੇ।
12178007c ਉਦਾਨ ਇਤਿ ਤਂ ਪ੍ਰਾਹੁਰਧ੍ਯਾਤ੍ਮਵਿਦੁಷੋ ਜਨਾਃ।।
ਪ੍ਰਯਤ੍ਨ, ਕਰ੍ਮ ਮਤ੍ਤੁ ਬਲ ਈ ਮੂਰਰਰਲ੍ਲਿਯੂ ਪ੍ਰਵೃਤ੍ਤਵਾਗਿਰੁਵ ਆ ಒਂਦੁ ਵਾਯੁਵਨ੍ਨੁ ਅਧ੍ਯਾਤ੍ਮਵਿਦੁಷ ਜਨਰੁ ਉਦਾਨ ಎਂਦੁ ਕਰೆਯੁਤ੍ਤਾਰೆ.
12178008a ਸਂਧਿಷ੍ਵਪਿ ਚ ਸਰ੍ਵੇಷੁ ਸਂਨਿਵਿಷ੍ਟਸ੍ਤਥਾਨਿਲਃ।
12178008c ਸ਼ਰੀਰੇಷੁ ਮਨੁಷ੍ਯਾਣਾਂ ਵ੍ਯਾਨ ਇਤ੍ਯੁਪਦਿਸ਼੍ਯਤੇ।।
ਸ਼ਰੀਰਦ ਸਂਧਿਗਲ਼ਨ੍ਨੂ ਸੇਰਿ ಎਲ੍ਲਕਡೆ ਵ੍ਯਾਪ੍ਤਵਾਗਿਰੁਵ ਵਾਯੁਵਨ੍ਨੁ ਵ੍ਯਾਨ ಎਂਦੁ ਕਰೆਯੁਤ੍ਤਾਰೆ.
12178009a ਧਾਤੁಷ੍ਵਗ੍ਨਿਸ੍ਤੁ ਵਿਤਤਃ ਸਮਾਨੇਨ ਸਮੀਰਿਤਃ।
12178009c ਰਸਾਨ੍ਧਾਤੂਂਸ਼੍ਚ ਦੋಷਾਂਸ਼੍ਚ ਵਰ੍ਤਯਨ੍ਨਵਤਿಷ੍ਠਤਿ।।
ਸ਼ਰੀਰਦ ਸਮਸ੍ਤ ਧਾਤੁਗਲ਼ਲ੍ਲਿ ਵ੍ਯਾਪ੍ਤਵਾਗਿਰੁਵ ਅਗ੍ਨਿਯਨ੍ਨੁ ਸਮਾਨ ਵਾਯੁਵੁ ਸਂਚਾਲਿਤਗೊਲ਼ਿਸੁਤ੍ਤਦೆ. ਆ ਸਮਾਨਵਾਯੁਵੇ ਸ਼ਰੀਰਦਲ੍ਲਿਰੁਵ ਰਸਗਲ਼ੁ, ਇਂਦ੍ਰਿਯਗਲ਼ੁ ਮਤ੍ਤੁ ਕਫ ਇਤ੍ਯਾਦਿ ਦੋಷਗਲ਼ਨ੍ਨੁ ਸਂਚਲਿਸੁਤ੍ਤਾ ਸਂਪੂਰ੍ਣਸ਼ਰੀਰਦਲ੍ਲਿ ਸ੍ਥਿਤਵਾਗਿਦೆ.
12178010a ਅਪਾਨਪ੍ਰਾਣਯੋਰ੍ਮਧ੍ਯੇ ਪ੍ਰਾਣਾਪਾਨਸਮਾਹਿਤਃ।
12178010c ਸਮਨ੍ਵਿਤਃ ਸ੍ਵਧਿಷ੍ਠਾਨਃ ਸਮ੍ਯਕ੍ਪਚਤਿ ਪਾਵਕਃ।।
ਅਪਾਨ ਮਤ੍ਤੁ ਪ੍ਰਾਣ ਵਾਯੁਗਲ਼ ਮਧ੍ਯೆ ਨਾਭਿਭਾਗਦਲ੍ਲਿ ਪ੍ਰਾਣ ਮਤ੍ਤੁ ਅਪਾਨਵਾਯੁਗਲ਼ ਆਸ਼੍ਰਯਵਨ੍ਨੁ ਪਡೆਦੁ ਸ੍ਥਿਤਵਾਗਿਰੁਵ ਜਠਰਾਗ੍ਨਿਯੁ ਤਿਂਦ ਅਨ੍ਨਵਨ੍ਨੁ ਚೆਨ੍ਨਾਗਿ ਪਚਨਮਾਡੁਤ੍ਤਦೆ.
12178011a ਆਸ੍ਯਂ ਹਿ ਪਾਯੁਸਂਯੁਕ੍ਤਮਂਤੇ ਸ੍ਯਾਦ੍ਗੁਦਸਂਜ੍ਞਿਤਮ੍।
12178011c ਸ੍ਰੋਤਸ੍ਤਸ੍ਮਾਤ੍ਪ੍ਰਜਾਯਂਤੇ ਸਰ੍ਵਸ੍ਰੋਤਾਂਸਿ ਦੇਹਿਨਾਮ੍।।
ਬਾਯਿਯਿਂਦ ਪਾਯੁਵਿਨਵਰೆਗਿਰੁਵ ਈ ਪ੍ਰਾਣਪ੍ਰਵਹਿਸੁਵ ਮਾਰ੍ਗਦ ਤੁਦਿਗੇ ਗੁਦਵೆਂਬ ਹೆਸਰਿਦೆ. ਅਦੇ ਮਹਾਮਾਰ੍ਗਦਿਂਦ ਦੇਹਧਾਰਿਗਲ਼ ਅਨ੍ਯ ಎਲ੍ਲ ਸਣ੍ਣ ਸਣ੍ਣ ਮਾਰ੍ਗਗਲ਼ੂ ਪ੍ਰਕਟਵਾਗੁਤ੍ਤਵೆ.
12178012a ਪ੍ਰਾਣਾਨਾਂ ਸਂਨਿਪਾਤਾਚ੍ਚ ਸਂਨਿਪਾਤਃ ਪ੍ਰਜਾਯਤੇ।
12178012c ਊಷ੍ਮਾ ਚਾਗ੍ਨਿਰਿਤਿ ਜ੍ਞੇਯੋ ਯੋऽਨ੍ਨਂ ਪਚਤਿ ਦੇਹਿਨਾਮ੍।।
ਆ ਮਾਰ੍ਗਗਲ਼ ਮੂਲਕ ಎਲ੍ਲ ਅਂਗਾਂਗਗਲ਼ਲ੍ਲਿ ਪ੍ਰਾਣਦ ਪ੍ਰਸਾਰਵੁ ਆਗੁਵੁਦਰਿਂਦ ਜਠਰਾਗ੍ਨਿਯੂ ਕੂਡ ਪ੍ਰਾਣਦೊਡਨೆ ಎਲ੍ਲ ਅਂਗਾਂਗਗਲ਼ਲ੍ਲਿ ਪ੍ਰਸਾਰਵਾਗੁਤ੍ਤਿਰੁਤ੍ਤਦೆ. ਸ਼ਰੀਰਦਲ੍ਲਿਰੁਵ ਉಷ੍ਣਤೆਯੁ ਸ਼ਰੀਰਿਗਲ਼ੁ ਤਿਨ੍ਨੁਵ ਅਨ੍ਨਵਨ੍ਨੁ ਜੀਰ੍ਣਿਸੁਵ ਜਠਰਾਗ੍ਨਿਯ ਤਾਪ ಎਂਦੁ ਤਿਲ਼ਿਦੁਕೊਲ਼੍ਲ਼ਬੇਕੁ.
12178013a ਅਗ੍ਨਿਵੇਗਵਹਃ ਪ੍ਰਾਣੋ ਗੁਦਾਂਤੇ ਪ੍ਰਤਿਹਨ੍ਯਤੇ।
12178013c ਸ ਊਰ੍ਧ੍ਵਮਾਗਮ੍ਯ ਪੁਨਃ ਸਮੁਤ੍ਕ੍ಷਿਪਤਿ ਪਾਵਕਮ੍।।
ਅਗ੍ਨਿਯ ਵੇਗਦਿਂਦ ਪ੍ਰਵਹਿਸੁਵ ਪ੍ਰਾਣਵਾਯੁਵੁ ਗੁਦਦ ਅਂਤ੍ਯਦਲ੍ਲਿ ਪ੍ਰਤਿਹਤਵਾਗੁਤ੍ਤਦೆ. ਪੁਨਃ ਪ੍ਰਾਣਵਾਯੁਵੁ ਮੇਲਕ੍ਕೆ ਪ੍ਰਵਹਿਸਿ ਅਗ੍ਨਿਯਨ੍ਨੁ ਮੇਲਕ੍ਕೆਤ੍ਤੁਤ੍ਤਦೆ.
12178014a ਪਕ੍ਵਾਸ਼ਯਸ੍ਤ੍ਵਧੋ ਨਾਭੇਰੂਰ੍ਧ੍ਵਮਾਮਾਸ਼ਯਃ ਸ੍ਥਿਤਃ।
12178014c ਨਾਭਿਮਧ੍ਯੇ ਸ਼ਰੀਰਸ੍ਯ ਸਰ੍ਵੇ ਪ੍ਰਾਣਾਃ ਸਮਾਹਿਤਾਃ।।
ਨਾਭਿਯ ਕೆਲ਼ਭਾਗਵੁ ਤਿਂਦ ਆਹਾਰਵੁ ਜੀਰ੍ਣਵਾਗੁਵ ਸ੍ਥਲ਼. ਇਦਕ੍ਕೆ ਪਕ੍ਵਾਸ਼ਯਵೆਂਦੁ ਹೆਸਰੁ. ਨਾਭਿਯ ਮੇਲ੍ਭਾਗਵੁ ਤਿਂਦ ਆਹਾਰਵੁ ਸਂਗ੍ਰਹਵਾਗੁਵ ਸ੍ਥਲ਼. ਇਦਕ੍ਕೆ ਆਮਾਸ਼ਯਵೆਂਦੁ ਹೆਸਰੁ. ਨਾਭਿਮਧ੍ਯਦਲ੍ਲਿ ਸ਼ਰੀਰਦ ਸਰ੍ਵਪ੍ਰਾਣਗਲ਼ੂ ਇਵೆ.
12178015a ਪ੍ਰਸೃਤਾ4 ਹೃਦਯਾਤ੍ਸਰ੍ਵੇ ਤਿਰ੍ਯਗੂਰ੍ਧ੍ਵਮਧਸ੍ਤਥਾ।
12178015c ਵਹਂਤ੍ਯਨ੍ਨਰਸਾਨ੍ਨਾਡ੍ਯੋ ਦਸ਼ ਪ੍ਰਾਣਪ੍ਰਚੋਦਿਤਾਃ।।
ਹೃਦਯਦਿਂਦ ਹೊਰਟੁ ਮੇਲਕ੍ਕੂ, ਕೆਲ਼ਗੂ, ਮਤ੍ਤੁ ਪਾਰ੍ਸ਼੍ਵਗਲ਼ਿਗੂ ਹੋਗੁਵ ਨਾਡਿਗਲ਼ੁ ਦਸ਼ਪ੍ਰਾਣਵਾਯੁਗਲ਼ਿਂਦ5 ਪ੍ਰਚੋਦਿਤਗೊਂਡੁ ਅਨ੍ਨਰਸਵਨ੍ਨੁ ਸ਼ਰੀਰਾਦ੍ਯਂਤ ಒਯ੍ਯੁਤ੍ਤਵೆ.
12178016a ਏಷ ਮਾਰ੍ਗੋऽਥ ਯੋਗਾਨਾਂ ਯੇਨ ਗਚ੍ਚਂਤਿ ਤਤ੍ਪਦਮ੍।
12178016c ਜਿਤਕ੍ਲਮਾਸਨਾ ਧੀਰਾ ਮੂਰ੍ਧਨ੍ਯਾਤ੍ਮਾਨਮਾਦਧੁਃ।।
ਮੁਖਦਿਂਦ ਗੁਦਦਵਰೆਗਿਨ ਵਾਯੁਪ੍ਰਵਾਹਮਾਰ੍ਗਵੇ ਯੋਗਿਗਲ਼ ਮਾਰ੍ਗਵੂ ਆਗਿਦೆ. ਈ ਮਾਰ੍ਗਦ ਮੂਲਕਵੇ ਕ੍ਲੇಷਗਲ਼ਨ੍ਨੁ ਜਯਿਸਿਦ ਸਰ੍ਵਸਮਭਾਵਦਿਂਦਿਰੁਵ ਧੀਰ ਯੋਗਿਗਲ਼ੁ ਸੁಷੁਮ੍ਨਾਨਾਡਿਯ ਮੂਲਕ ਆਤ੍ਮਨਨ੍ਨੁ ਸਹਸ੍ਰਾਰਦਲ੍ਲਿ ਨਿਲ੍ਲਿਸੁਤ੍ਤਾਰೆ.
12178017a ਏਵਂ ਸਰ੍ਵੇಷੁ ਵਿਹਿਤਃ ਪ੍ਰਾਣਾਪਾਨੇಷੁ ਦੇਹਿਨਾਮ੍।
12178017c ਤਸ੍ਮਿਨ੍ ਸ੍ਥਿਤੋ ਨਿਤ੍ਯਮਗ੍ਨਿਃ ਸ੍ਥਾਲ੍ਯਾਮਿਵ ਸਮਾਹਿਤਃ।।
ਹੀਗೆ ਪ੍ਰਾਣਾਪਾਨਗਲ਼ੇ ਮೊਦਲਾਦ ਸਰ੍ਵਵਾਯੁਗਲ਼ਲ੍ਲਿਯੂ ਸਮਾਵੇਸ਼ਗೊਂਡਿਰੁਵ ਜਠਰਾਗ੍ਨਿਯੁ ਅਗ੍ਨਿਕੁਂਡਦਲ੍ਲਿਰੁਵ ਅਗ੍ਨਿਯਂਤೆ ਸ਼ਰੀਰਦਲ੍ਲਿ ਪ੍ਰਜ੍ਵਲਿਸੁਤ੍ਤਿਰੁਤ੍ਤਦೆ.”