149: ಗೃಧ್ರಗೋಮಾಯುಸಂವಾದಃ

ప్రవేశ

।। ఓం ఓం నమో నారాయణాయ।। శ్రీ వేదవ్యాసాయ నమః ।।

శ్రీ కృష్ణద్వైపాయన వేదవ్యాస విరచిత

శ్రీ మహాభారత

శాంతి పర్వ

ఆపద్ధర్మ పర్వ

అధ్యాయ 149

సార

మృతనాదవన పునర్జీవన ప్రాప్తియ విషయదల్లి ఓర్వ బాలకను జీవితనాగువ కథె; అల్లి హద్దు మత్తు నరియ సంవాద (1-117).

12149001 ¹భీష్మ ఉవాచ। 12149001a శృణు పార్థ యథావృత్తమితిహాసం పురాతనమ్।
12149001c గృధ్రజంబుకసంవాదం యో వృత్తో వైదిశే² పురా।।

భీష్మను హేళిదను: “పార్థ! హిందె విదిశదల్లి నడెద పురాతన ఇతిహాసవాద హద్దు మత్తు నరియ సంవాదవన్ను నడెదంతె కేళు.

12149002a ³దుఃఖితాః కే చిదాదాయ బాలమప్రాప్తయౌవనమ్। 12149002c కులసర్వస్వభూతం వై రుదంతః శోకవిహ్వలాః।।

ఇన్నూ యౌవనవన్ను పడెయదిద్ద కులద సర్వస్వవాగిద్ద బాలకనన్ను ఎత్తికొండు అవన కెలవు దుఃఖిత జనరు శోకవిహ్వలరాగి రోదిసుత్తిద్దరు.

12149003a బాలం మృతం గృహీత్వాథ శ్మశానాభిముఖాః స్థితాః।
12149003c అంకేనాంకం చ సంక్రమ్య రురుదుర్భూతలే తదా⁴।।

ఆ మృత బాలకనన్ను ఎత్తికొండు అవరు శ్మశానద కడె హొరటరు. అల్లి హోగి అవనన్ను నెలద మేలె ఇట్టుకొండు అత్యంత దుఃఖితరాగి రోదిసిదరు.

12149004a ⁵తేషాం రుదితశబ్దేన గృధ్రోఽభ్యేత్య వచోఽబ్రవీత్। 12149004c ఏకాత్మకమిమం లోకే త్యక్త్వా గచ్చత మాచిరమ్।।
12149005a ఇహ పుంసాం సహస్రాణి స్త్రీసహస్రాణి చైవ హి।
12149005c సమానీతాని కాలేన కిం తే వై జాత్వబాంధవాః।।

అవర రోదన శబ్ధవన్ను కేళి అల్లిగె బంద హద్దొందు అవరిగె ఈ మాతన్నాడితు: “ఈ లోకదల్లి నిమగిరువ ఈ ఒబ్బనే మగనన్ను ఇల్లి బిట్టు హొరటు హోగిరి. తడమాడబేడి. ఇల్లిగె కాలను సహస్రారు స్త్రీ-పురుషరన్ను తరుత్తానె మత్తు అవరెల్లర బంధు బాంధవరూ అవరన్ను ఇల్లియే బిట్టు హొరటు హోగుత్తారె.

12149006a సంపశ్యత జగత్సర్వం సుఖదుఃఖైరధిష్ఠితమ్।
12149006c సంయోగో విప్రయోగశ్చ పర్యాయేణోపలభ్యతే।।

ఈ జగత్తెల్లవూ సుఖ-దుఃఖగళింద వ్యాప్తవాగిదె నోడి! ఇల్లి ఎల్లర సంయోగ-వియోగగళు మత్తె మత్తె నడెయుత్తలే ఇరుత్తవె.

12149007a గృహీత్వా యే చ గచ్చంతి యేఽనుయాంతి చ తాన్మృతాన్।
12149007c తేఽప్యాయుషః ప్రమాణేన స్వేన గచ్చంతి జంతవః।।

మృతరన్ను శ్మశానక్కె తెగెదుకొండు హోగువవరు మత్తు శ్మశానక్కె తెగెదుకొండు హోగదే ఇరువవరు ఎల్ల జీవజంతుగళూ తమ్మ ఆయస్సు పూర్ణవాద కూడలే ఈ జగత్తినింద హొరటు హోగుత్తారె.

12149008a అలం స్థిత్వా శ్మశానేఽస్మిన్ గృధ్రగోమాయుసంకులే।
12149008c కంకాలబహులే ఘోరే సర్వప్రాణిభయంకరే।।

హద్దు-నరిగళ సంకులగళింద కూడిరువ, సర్వప్రాణిగళిగూ భయంకరవాగిరువ మత్తు అనేక కంకాలగళిరువ ఈ ఘోర శ్మశానదల్లి నింతుకొళ్ళబేడి.

12149009a న పునర్జీవితః కశ్చిత్కాలధర్మముపాగతః।
12149009c ప్రియో వా యది వా ద్వేష్యః ప్రాణినాం గతిరీదృశీ।।

ప్రియనాగిరలి అథవా ద్వేషియాగిరలి, కాలధర్మవన్ను సేరిదవరు పునః జీవితరాగువుదిల్ల. ఎల్ల ప్రాణిగళిగూ ఇదే గతి.

12149010a సర్వేణ ఖలు మర్తవ్యం మర్త్యలోకే ప్రసూయతా।
12149010c కృతాంతవిహితే మార్గే కో మృతం జీవయిష్యతి।।

ఈ మర్త్యలోకదల్లి హుట్టిద ఎల్లరూ సాయలేబేకల్లవే? కృతాంతను విధిసిద మార్గదల్లి హోద మృతనన్ను యారు తానే జీవితగొళిసబల్లరు?

12149011a కర్మాంతవిహితే లోకే చాస్తం గచ్చతి భాస్కరే।
12149011c గమ్యతాం స్వమధిష్ఠానం సుతస్నేహం విసృజ్య వై।।

భాస్కరను అస్తనాగుత్తిద్దానె. జనరు తమ్మ దినద కెలసగళన్ను ముగిసి నివృత్తరాగుత్తిద్దారె. నీవూ కూడ నిమ్మ సుతస్నేహవన్ను బిట్టు నిమ్మ మనెగళిగె హొరటు హోగిరి.”

12149012a తతో గృధ్రవచః శ్రుత్వా విక్రోశంతస్తదా నృప।
12149012c బాంధవాస్తేఽభ్యగచ్చంత పుత్రముత్సృజ్య భూతలే।।

నృప! హద్దిన ఆ మాతన్ను కేళి జోరాగి అళుత్తా ఆ బాంధవరు పుత్రనన్ను నెలద మేలెయే బిట్టు హొరటు హోగలు సిద్ధరాదరు.

12149013a ⁶వినిశ్చిత్యాథ చ తతః సంత్యజంతః స్వమాత్మజమ్। 12149013c నిరాశా జీవితే తస్య మార్గమారుహ్య ధిష్ఠితాః।।

తమ్మ ఆ మగన జీవితదల్లి నిరాశరాగి దుఃఖితరాగి అల్లింద హొరడలు నిశ్చయిసి హొరటరు.

12149014a ధ్వాంక్షభ్రసమవర్ణస్తు⁷ బిలాన్నిఃసృత్య జంబుకః।
12149014c గచ్చమానాన్స్మ తానాహ నిర్ఘృణాః ఖలు మానవాః।।

ఆగ మోడద బణ్ణద నరియొందు తన్న బిలదింద హొరబందు హొరడుత్తిద్ద అవరిగె హేళితు: “మనుష్యరే! నీవెష్టు నిర్దయిగళు!

12149015a ఆదిత్యోఽయం స్థితో మూఢాః స్నేహం కురుత మా భయమ్।
12149015c బహురూపో ముహూర్తశ్చ జీవేతాపి కదా చన।।

మూఢరే! సూర్యను ఇన్నూ ముళుగిల్ల! భయపడబేడి. మగువిగె స్నేహవన్ను తోరిసి. అనేక ప్రకారద ముహూర్తగళు బరుత్తిరుత్తవె. యావుదో శుభ గళిగెయల్లి ఇవను జీవితనూ ఆగబహుదు.

12149016a యూయం భూమౌ వినిక్షిప్య పుత్రస్నేహవినాకృతాః।
12149016c శ్మశానే పుత్రముత్సృజ్య కస్మాద్గచ్చథ నిర్ఘృణాః।।

నీవు ఎంథహ నిర్దయిగళు! పుత్రస్నేహవన్ను త్యజిసి ఈ పుత్రనన్ను శ్మశాన భూమిగె తందు హాకిబిట్టిరి! ఇవనన్ను ఇల్లి బిట్టు ఎల్లి హోగుత్తిద్దీరి?

12149017a న వోఽస్త్యస్మిన్సుతే స్నేహో బాలే మధురభాషిణి।
12149017c యస్య భాషితమాత్రేణ ప్రసాదముపగచ్చథ।।

ఈ మధుర భాషిణీ బాలకన మేలె నిమగె స్వల్పవూ సుతస్నేహవిల్లవెందు తోరుత్తిదె. కేవల యార తొదలు మాతినిందలే నీవు సంతోషపడుత్తిద్దరో ఆ బాలకనే ఇవనల్లవే?

12149018a న పశ్యథ⁸ సుతస్నేహం యాదృశః పశుపక్షిణామ్।
12149018c న యేషాం ధారయిత్వా తాన్ కశ్చిదస్తి ఫలాగమః।।
12149019a చతుష్పాత్ పక్షికీటానాం ప్రాణినాం స్నేహసంగినామ్।
12149019c పరలోకగతిస్థానాం మునియజ్ఞక్రియా ఇవ।।

పశుపక్షిగళల్లి యావరీతియ సుతస్నేహవిదెయెంబుదన్ను నీవు నోడిల్లవే? పుత్రస్నేహవన్ను ధారణెమాడిరువ అవరిగె యావ ఫలవూ దొరకువుదిల్ల. యజ్ఞక్రియెగళన్ను మాడువ మునిగళిగె పరలోకదల్లి దొరకువ ఫలవు స్నేహసంగిగళాద పక్షికీటాది ప్రాణిగళిగె దొరెయలారదు.

12149020a తేషాం పుత్రాభిరామాణామిహ లోకే పరత్ర చ।
12149020c న గుణో దృశ్యతే కశ్చిత్ ప్రజాః సంధారయంతి చ।।

పుత్రరల్లి స్నేహవన్నిట్టుకొళ్ళువ ఆ పశుపక్షిగళిగె ఇహ మత్తు పరలోకదల్లి సంతాన పాలనెయ యావ లాభవూ కాణువుదిల్ల. ఆదరూ అవు తమ్మ సంతానగళన్ను రక్షిసుత్తవె.

12149021a అపశ్యతాం ప్రియాన్ పుత్రాన్నైషాం శోకోఽనుతిష్ఠతి।
12149021c న చ పుష్ణంతి సంవృద్ధాస్తే మాతాపితరౌ క్వ చిత్।।

దొడ్డవరాద నంతర తమ్మ మాతా-పితృగళ పాలన-పోషణెయన్ను మాడదే ఇద్దరూ కూడ అవరు తమ్మ ప్రీతియ మక్కళన్ను నోడదే ఇద్దరె అవర శోకవు నిల్లువుదిల్ల.

12149022a మానుషాణాం కుతః స్నేహో యేషాం శోకో భవిష్యతి।
12149022c ఇమం కులకరం పుత్రం కథం త్యక్త్వా గమిష్యథ।।

ఆదరె మనుష్యరల్లి ఇష్టొందు స్నేహవు ఎల్లింద ఎందు అవరిగె అష్టొందు శోకవుంటాగుత్తదె? ఇవను నిమ్మ కులకర పుత్రను. ఇవనన్ను బిట్టు నీవు ఎల్లిగె హోగుత్తిద్దీరి?

12149023a చిరం ముంచత బాష్పం చ చిరం స్నేహేన పశ్యత।
12149023c ఏవంవిధాని హీష్టాని దుస్త్యజాని విశేషతః।।

ఇవనిగాగి ఇన్నూ స్వల్ప హొత్తు కణ్ణీరు సురిసిరి మత్తు ఇన్నూ స్వల్ప హొత్తు ఇవనన్ను స్నేహదింద నోడిరి. ఏకెందరె ఇంతహ ప్రియ సంతానవన్ను బిట్టు హోగువుదు అత్యంత కష్టవాగుత్తదె.

12149024a క్షీణస్యార్థాభియుక్తస్య శ్మశానాభిముఖస్య చ।
12149024c బాంధవా యత్ర తిష్ఠంతి తత్రాన్యో నావతిష్ఠతే।।

శరీరవు క్షీణవాగుత్తిరువ, దరిద్రనాగిరువ మత్తు శ్మశానాభిముఖనాగిరువవన బళి అవన బాంధవరు నింతుకొళ్ళుత్తారెయే హొరతు బేరె యారూ అల్లిరువుదిల్ల.

12149025a సర్వస్య దయితాః ప్రాణాః సర్వః స్నేహం చ విందతి।
12149025c తిర్యగ్యోనిష్వపి సతాం స్నేహం పశ్యత యాదృశమ్।।

సర్వరిగూ అవరవర ప్రాణగళు ఇష్టవాగిరుత్తవె మత్తు ఎల్లరూ ఇతరర స్నేహవన్ను బయసుత్తారె. తిర్యగ్యోనిగళల్లిరువ ప్రాణిగళల్లియూ తమ్మ సంతానగళ మేలె ఎంతహ ప్రేమవిరుత్తదె ఎన్నువుదన్ను నోడిరి.

12149026a త్యక్త్వా కథం గచ్చేథేమం పద్మలోలాయతాక్షకమ్।
12149026c యథా నవోద్వాహకృతం స్నానమాల్యవిభూషితమ్।।

స్నాన-మాల్యా విభూషితనాగి హొస మదుమగనంతె కాణువ ఈ పద్మలోలాయతాక్ష⁹నన్ను బిట్టు హేగె తానే హోగుత్తిరువిరి?””

12149027 భీష్మ ఉవాచ ।
12149027a జంబుకస్య వచః శ్రుత్వా కృపణం పరిదేవతః।
12149027c న్యవర్తంత తదా సర్వే శవార్థం తే స్మ మానుషాః।।

భీష్మను హేళిదను: “కృపణనాగి పరివేదిసుత్తిద్ద నరియ ఆ మాతన్ను కేళి ఆ ఎల్ల మనుష్యరూ శవద బళి హిందిరుగిదరు.

12149028 గృధ్ర ఉవాచ ।
12149028a అహో ధిక్సునృశంసేన జంబుకేనాల్పమేధసా।
12149028c క్షుద్రేణోక్తా హీనసత్త్వా మానుషాః కిం నివర్తథ।।

హద్దు హేళితు: “అయ్యో! ఈ క్షుద్ర అల్పబుద్ధియ క్రూర నరిగె ధిక్కార! ఇదర మాతన్ను కేళి హీనసత్త్వరాద ఈ మనుష్యరు హిందిరుగిబిట్టరల్లా!

12149029a పంచభూతపరిత్యక్తం శూన్యం కాష్ఠత్వమాగతమ్।
12149029c కస్మాచ్చోచథ నిశ్చేష్టమాత్మానం కిం న శోచథ।।

పంచభూతగళింద పరిత్యక్తనాద ఇవను ఒణ కట్టిగెయంతాగిబిట్టిద్దానె. నీవు ఇవనిగాగి ఏకె శోకిసుత్తిరువిరి? ఒందు దిన నిమ్మదూ ఇదే అవస్థెయాగువుదు. నిమ్మ కురితు ఏకె శోకిసువుదిల్ల?

12149030a తపః కురుత వై తీవ్రం ముచ్యధ్వం యేన కిల్బిషాత్।
12149030c తపసా లభ్యతే సర్వం విలాపః కిం కరిష్యతి।।

తీవ్ర తపస్సన్నాచరిసిరి. అదరింద నీవు పాపముక్తరాగుత్తీరి. తపస్సినింద ఎల్లవన్నూ పడెదుకొళ్ళబహుదు. ఏకె విలపిసుత్తిద్దీరి?

12149031a అనిష్టాని చ భాగ్యాని జానీత సహ మూర్తిభిః।
12149031c యేన గచ్చతి లోకోఽయం¹⁰ దత్త్వా శోకమనంతకమ్।।

అనిష్టగళు మత్తు భాగ్యగళు శరీదొందిగే హుట్టుత్తవె. కొనెయిల్లద శోకవన్నిత్తు ఇవను ఈ లోకవన్ను బిట్టు హొరటుహోగిద్దానె.

12149032a ధనం గాశ్చ సువర్ణం చ మణిరత్నమథాపి చ।
12149032c అపత్యం చ తపోమూలం తపోయోగాచ్చ లభ్యతే।।

ధన, గోవుగళు, సువర్ణ, మణి-రత్నగళు మత్తు సంతాన ఇవుగళిగె తపస్సే మూలవు. తపోయోగదిందలే ఇవు దొరెయుత్తవె.

12149033a యథాకృతా చ భూతేషు ప్రాప్యతే సుఖదుఃఖతా।
12149033c గృహీత్వా జాయతే జంతుర్దుఃఖాని చ సుఖాని చ।।

హిందె మాడిద కర్మగళ అనుసార సుఖ-దుఃఖగళన్ను పడెదుకొండే జీవియు హుట్టుత్తానె మత్తు తన్న కర్మానుసార సుఖ-దుఃఖగళన్ను అనుభవిసి హొరటుహోగుత్తానె.

12149034a న కర్మణా పితుః పుత్రః పితా వా పుత్రకర్మణా।
12149034c మార్గేణాన్యేన గచ్చంతి త్యక్త్వా సుకృతదుష్కృతే।।

తందెయ కర్మదొందిగె మగనిగె మత్తు మగన కర్మదొందిగె తందెయ యావ సంబంధవూ ఇల్ల. తమ్మ తమ్మ పాప-పుణ్యగళ బంధనదల్లి బంధిసల్పట్టు జీవగళు కర్మానుసార విభిన్న మార్గగళల్లి హోగుత్తిరుత్తవె.

12149035a ధర్మం చరత యత్నేన తథాధర్మాన్నివర్తత¹¹।
12149035c వర్తధ్వం చ యథాకాలం దైవతేషు ద్విజేషు చ।।

నీవు ప్రయత్నపట్టు ధర్మదల్లియే నడెదుకొళ్ళి. అధర్మదింద హిందెసరియిరి. దేవతెగళు మత్తు ద్విజర సేవెయల్లి యథాకాల తత్పరరాగిరి.

12149036a శోకం త్యజత దైన్యం చ సుతస్నేహాన్నివర్తత।
12149036c త్యజ్యతామయమాకాశే తతః శీఘ్రం నివర్తత।।

శోక మత్తు దీనతెగళన్ను త్యజిసి సుతస్నేహదింద నివృత్తరాగిరి. ఇవనన్ను ఇదే శూన్య స్థళదల్లి బిట్టు శీఘ్రవాగి హిందెహోగి.

12149037a యత్కరోతి శుభం కర్మ తథాధర్మం¹² సుదారుణమ్।
12149037c తత్కర్తైవ సమశ్నాతి బాంధవానాం కిమత్ర హి।।

శుభ మత్తు దారుణ కర్మగళన్ను మాడిదరె అదర ఫలవన్ను కర్మవన్ను మాడిదవనే అనుభవిసుత్తానె. అదరల్లి బాంధవరేను మాడబల్లరు?

12149038a ఇహ త్యక్త్వా న తిష్ఠంతి బాంధవా బాంధవం ప్రియమ్।
12149038c స్నేహముత్సృజ్య గచ్చంతి బాష్పపూర్ణావిలేక్షణాః।।

బాంధవరు తమ్మ ప్రియ బాంధవనన్ను ఇల్లి ఇట్టు ఇల్లియే నింతుకొళ్ళువుదిల్ల. స్నేహవన్ను బిట్టు కణ్ణుగళల్లి కణ్ణీరన్ను తుంబిసికొండు హొరటు హోగుత్తారె.

12149039a ప్రాజ్ఞో వా యది వా మూర్ఖః సధనో నిర్ధనోఽపి వా।
12149039c సర్వః కాలవశం యాతి శుభాశుభసమన్వితః।।

ప్రాజ్ఞనాగిరలి అథవా మూర్ఖనాగిరలీ, ధనికనాగిరలి అథవా దరిద్రనాగిరలి, ఎల్లరూ తమ్మ శుభాశుభ కర్మఫలగళొందిగె కాలవశరాగుత్తారె.

12149040a కిం కరిష్యథ శోచిత్వా మృతం కిమనుశోచథ।
12149040c సర్వస్య హి ప్రభుః కాలో ధర్మతః సమదర్శనః।।

శోకిసి నీవు ఏను మాడబల్లిరి? ఈ మృతనిగాగి ఏకె శోకిసుత్తిరువిరి? సర్వరిగూ కాలనే ప్రభువు మత్తు కాలను ధర్మతః ఎల్లర మేలూ సమాన దృష్టియన్నిట్టిరుత్తానె.

12149041a యౌవనస్థాంశ్చ బాలాంశ్చ వృద్ధాన్గర్భగతానపి।
12149041c సర్వానావిశతే మృత్యురేవంభూతమిదం జగత్।।

ఈ మృత్యువు యువకరన్ను, బాలకరన్ను, వృద్ధరన్ను మత్తు గర్భదల్లిరువవరన్ను ఎల్లరన్నూ ప్రవేశిసుత్తానె. ఈ జగత్తిన ఎల్ల జీవిగళ దశెయూ ఇదే ఆగిరుత్తదె.”

12149042 జంబుక ఉవాచ ।
12149042a అహో మందీకృతః స్నేహో గృధ్రేణేహాల్పమేధసా।
12149042c పుత్రస్నేహాభిభూతానాం యుష్మాకం శోచతాం భృశమ్।।

నరియు హేళితు: “అయ్యో! ఈ మందబుద్ధి హద్దు నిమ్మ స్నేహవన్ను శిథిలగొళిసిబిట్టితు! నీవాదరో పుత్రస్నేహదింద తుంబిదవరాగి అత్యంత శోకదిందిద్దీరి.

12149043a సమైః సమ్యక్ ప్రయుక్తైశ్చ వచనైః ప్రశ్రయోత్తరైః।
12149043c యద్గచ్చథ జలస్థాయం స్నేహముత్సృజ్య దుస్త్యజమ్।।

హద్దిన ఉత్తమ యుక్తిగళింద కూడిద న్యాయసంగత మత్తు విశ్వాసోత్పాదక వచనగళింద ప్రభావితరాగి ఇవరెల్లరూ త్యజిసలు కష్టవాద స్నేహవన్ను పరిత్యజిసి హొరటు హోగుత్తిద్దారల్లా! ఇదెంథహ ఆశ్చర్యవు!

12149044a అహో పుత్రవియోగేన మృతశూన్యోపసేవనాత్।
12149044c క్రోశతాం వై భృశం దుఃఖం వివత్సానాం గవామివ।।
12149045a అద్య శోకం విజానామి మానుషాణాం మహీతలే।
12149045c స్నేహం హి కరుణం దృష్ట్వా మమాప్యశ్రూణ్యథాగమన్।।

అయ్యో! పుత్రవియోగదింద పీడితరాగి మృతకర ఈ శూన్య స్థానక్కె బందు అత్యంత దుఃఖదింద రోదిసుత్తిరువ ఈ భూతలవాసీ మనుష్యర హృదయదల్లి కరువిల్లద గోవినంతె ఎష్టొందు దుఃఖవాగుత్తిరలిక్కిల్ల? ఇదర అనుభవవు ఇందు ననగె ఆగుత్తిదె. ఏకెందరె ఇవర స్నేహద నెపదింద నన్న కణ్ణుగళిందలూ కణ్ణీరు సురియుత్తిదె!

12149046a యత్నో హి సతతం కార్యః కృతో దైవేన సిధ్యతి।
12149046c దైవం పురుషకారశ్చ కృతాంతేనోపపద్యతే।।

అభీష్టసిద్ధిగాగి సదా ప్రయత్నపడుత్తలే ఇరబేకు. ఆగ దైవయోగదింద అదర సిద్ధియాగుత్తదె. దైవ మత్తు పురుషార్థ ఎరడూ కాలదిందలే సంపన్నవాగుత్తవె.

12149047a అనిర్వేదః సదా కార్యో నిర్వేదాద్ధి కుతః సుఖమ్।
12149047c ప్రయత్నాత్ ప్రాప్యతే హ్యర్థః కస్మాద్గచ్చథ నిర్దయాః।।

ఖేద మత్తు శిథిలతెగె ఎందూ మనస్సినల్లి స్థానవన్నీడబారదు. ఖేదవిద్దరె సుఖవెల్లింద బరుత్తదె? ప్రయత్నదిందలే అభిలాషెగళు పూర్ణగొళ్ళుత్తవె. ఆదుదరింద నీవు ఈ బాలకన రక్షణెయ ప్రయత్నవన్ను బిట్టు నిర్దయిగళాగి ఎల్లిగె హోగుత్తిరువిరి?

12149048a ఆత్మమాంసోపవృత్తం చ శరీరార్ధమయీం తనుమ్।
12149048c పితృణాం వంశకర్తారం వనే త్యక్త్వా క్వ యాస్యథ।।

ఈ బాలకను నిమ్మదే రక్త-మాంసగళింద మాడల్పట్టిద్దానె. నిమ్మ అర్ధశరీరద సమాననాగిద్దానె మత్తు పితృగళ వంశవృద్ధిమాడువవనాగిద్దానె. ఇవనన్ను వనదల్లి బిట్టు ఎల్లిగె హోగుత్తిద్దీరి?

12149049a అథ వాస్తం గతే సూర్యే సంధ్యాకాల ఉపస్థితే।
12149049c తతో నేష్యథ వా పుత్రమిహస్థా వా భవిష్యథ।।

ఆగలి! ఎల్లియవరిగె సూర్యాస్తవాగువుదిల్లవో మత్తు సంధ్యాకాలవు ఉపస్థితవాగువుదో అల్లియవరెగాదరూ నీవు ఇల్లి నిల్లి. నంతర నిమ్మ ఈ పుత్రనన్ను జొతెయల్లి కరెదుకొండు హోగి అథవా ఇల్లియే బిట్టు హోగి.”

12149050 గృధ్ర ఉవాచ ।
12149050a అద్య వర్షసహస్రం మే సాగ్రం జాతస్య మానుషాః।
12149050c న చ పశ్యామి జీవంతం మృతం స్త్రీపుంనపుంసకమ్।।

హద్దు హేళితు: “మనుష్యరే! నాను హుట్టి ఇందిగె ఒందు సావిర వర్షక్కింతలూ హెచ్చాగిదె. ఆదరె నాను ఎందూ యావుదే స్త్రీ-పురుష అథవా నపుంసకను మరణానంతర జీవితనాదుదన్ను కండిల్ల.

12149051a మృతా గర్భేషు జాయంతే మ్రియంతే జాతమాత్రకాః।
12149051c విక్రమంతో మ్రియంతే చ యౌవనస్థాస్తథాపరే।।

కెలవరు గర్భదల్లియే సత్తుహోగుత్తారె. కెలవరు హుట్టుత్తలే సత్తుహోగుత్తారె. కెలవరు నడెయలు బందాగ సాయుత్తారె. ఇన్ను కెలవరు యౌవనావస్థెయల్లి సత్తు హోగుత్తారె.

12149052a అనిత్యానీహ భాగ్యాని చతుష్పాత్పక్షిణామపి।
12149052c జంగమాజంగమానాం¹³ చాప్యాయురగ్రేఽవతిష్ఠతే।।

ఈ లోకదల్లి పశుపక్షిగళ భాగ్యగళూ అనిత్యవాదవు. స్థావర జంగమగళ జీవనదల్లియూ ఆయస్సు ప్రధానవాగిరుత్తదె.

12149053a ఇష్టదారవియుక్తాశ్చ పుత్రశోకాన్వితాస్తథా।
12149053c దహ్యమానాః స్మ శోకేన గృహం గచ్చంతి నిత్యదా।।

ప్రియ పత్నియ వియోగదింద మత్తు పుత్రశోకదింద సంతప్తరాద ఎష్టొందు ప్రాణిగళు ప్రతిదిన శోకాగ్నియల్లి సుడుత్తా ఈ శ్మశానదింద తమ్మ మనెగళిగె హిందిరుగుత్తారె!

12149054a అనిష్టానాం సహస్రాణి తథేష్టానాం శతాని చ।
12149054c ఉత్సృజ్యేహ ప్రయాతా వై బాంధవా భృశదుఃఖితాః।।

ఎష్టో బాంధవరు అత్యంత దుఃఖితరాగి ఇల్లి సావిరారు అప్రియ మత్తు నూరారు ప్రియ వ్యక్తిగళన్ను బిట్టు హొరటుహోగిద్దారె.

12149055a త్యజ్యతామేష నిస్తేజాః శూన్యః కాష్ఠత్వమాగతః।
12149055c అన్యదేహవిషక్తో హి శావం కాష్ఠముపాసతే।।
12149056a భ్రాంతజీవస్య వై బాష్పం కస్మాద్ధిత్వా న గచ్చథ।
12149056c నిరర్థకో హ్యయం స్నేహో నిరర్థశ్చ పరిగ్రహః।।

ఈ మృత బాలకను తేజోహీననాగి ఒణగిద కట్టిగెయంతె ఆగిబిట్టిద్దానె. ఇవన జీవవు ఇన్నొందు శరీరదల్లి ఆసక్తవాగిదె. ఈ నిష్ప్రాణ బాలకన శవవు కట్టిగెయంతె ఆగిబిట్టిదె. నీవుగళు ఇవనన్ను ఇల్లియే బిట్టు ఏకె హొరటుహోగుత్తిల్ల? నిమ్మ ఈ స్నేహవు నిరర్థకవాదుదు మత్తు ఈ పరిశ్రమదల్లి యావ ఫలవూ ఇల్ల.

12149057a న చక్షుర్భ్యాం న కర్ణాభ్యాం సంశృణోతి సమీక్షతే।
12149057c తస్మాదేనం సముత్సృజ్య స్వగృహాన్గచ్చతాశు వై।।

ఇవను కణ్ణుగళింద నోడుత్తిల్ల మత్తు కివిగళింద కేళుత్తిల్ల. ఆదుదరింద నీవు ఇవనన్ను ఇల్లియే బిట్టు నిమ్మ మనెగళిగె ఏకె తెరళుత్తిల్ల?

12149058a మోక్షధర్మాశ్రితైర్వాక్యైర్హేతుమద్భిరనిష్ఠురైః।
12149058c మయోక్తా గచ్చత క్షిప్రం స్వం స్వమేవ నివేశనమ్।।

నన్న ఈ మాతు బహళ నిష్ఠురవాదుదెందు తోరుత్తదె. ఆదరూ ఇదు హేతుగర్భితవాగిదె మత్తు మోక్షధర్మద కురితాగిదె. ఆదుదరింద ఇదన్ను ఒప్పికొండు నన్న మాతినంతె నీవెల్లరూ నిమ్మ నిమ్మ మనెగళిగె తెరళిరి.

12149059a ప్రజ్ఞావిజ్ఞానయుక్తేన బుద్ధిసంజ్ఞాప్రదాయినా।
12149059c వచనం శ్రావితా రూక్షం మానుషాః సంనివర్తత।।

మనుష్యరే! నాను ప్రజ్ఞె మత్తు విజ్ఞానయుక్తవాద మత్తు ఇతరరిగూ బుద్ధిసంజ్ఞెగళన్ను నీడువ మాతనాడుత్తిద్దేనె. కఠోరవాద నన్న ఈ మాతన్ను కేళి హిందిరుగిరి.”

12149060 ¹⁴జంబుక ఉవాచ । 12149060a ఇమం కనకవర్ణాభం భూషణైః సమలంకృతమ్।
12149060c గృధ్రవాక్యాత్కథం పుత్రం త్యజధ్వం పితృపిండదమ్।।

నరియు హేళితు: “బంగారద వర్ణదింద కూడిరువ మత్తు భూషణగళింద సమలంకృతనాగిరువ హాగూ పితృపిండగళన్ను నీడువ ఈ పుత్రనన్ను హద్దిన మాతన్ను కేళి హేగె తానే బిట్టుహోగుత్తిద్దీరి?

12149061a న స్నేహస్య విరోధోఽస్తి విలాపరుదితస్య వై।
12149061c మృతస్యాస్య పరిత్యాగాత్తాపో వై భవితా ధ్రువమ్।।

ఈ మృత బాలకనన్ను ఇల్లి బిట్టు హోగువుదరింద నిమ్మ స్నేహవేనూ కడిమెయాగువుదిల్ల మత్తు నిమ్మ ఈ రోదన-విలాపగళు నింతుహోగువుదిల్ల. బదలాగి నిమ్మ సంతాపవు నిశ్చయవాగి ఇన్నూ హెచ్చాగుత్తదె.

12149062a శ్రూయతే శంబుకే శూద్రే హతే బ్రాహ్మణదారకః।
12149062c జీవితో ధర్మమాసాద్య రామాత్సత్యపరాక్రమాత్।।

సత్యపరాక్రమీ రామను శంబుక ఎంబ హెసరిన శూద్రనన్ను కొందనంతర ఆ ధర్మద ప్రభావదింద ఓర్వ మృత బ్రాహ్మణ పుత్రను జీవితనాదనెందు కేళిద్దేవె.

12149063a తథా శ్వేతస్య రాజర్షేర్బాలో దిష్టాంతమాగతః।
12149063c శ్వోఽభూతే ధర్మనిత్యేన మృతః సంజీవితః పునః।।

హాగెయే రాజర్షి శ్వేతన బాలకను తీరికొండిద్దను. ఆదరె ధర్మనిష్ఠ శ్వేతను అవనన్ను పునః జీవితగొళిసిద్దను.

12149064a తథా కశ్చిద్భవేత్సిద్ధో మునిర్వా దేవతాపి వా।
12149064c కృపణానామనుక్రోశం కుర్యాద్వో రుదతామిహ।।

హీగెయే యారాదరూ సిద్ధ ముని అథవా దేవతెయు దొరకిదరె దుఃఖదింద రోదిసుత్తిరువ నిమ్మ మేలె దయెయన్నుంటుమాడబహుదు.””

12149065 భీష్మ ఉవాచ ।
12149065a ఇత్యుక్తాః సంన్యవర్తంత శోకార్తాః పుత్రవత్సలాః।
12149065c అంకే శిరః సమాధాయ రురుదుర్బహువిస్తరమ్।।

భీష్మను హేళిదను: “నరియు హీగె హేళలు పుత్రవత్సల బాంధవరు శోకదింద పీడితరాగి హిందిరుగిదరు మత్తు బాలకన తలెయన్ను తమ్మ తొడెయమేలిట్టుకొండు జోరాగి రోదిసతొడగిదరు.

12149066 ¹⁵గృధ్ర ఉవాచ । 12149066a అశ్రుపాతపరిక్లిన్నః పాణిస్పర్శనపీడితః।
12149066c ధర్మరాజప్రయోగాచ్చ దీర్ఘాం నిద్రాం ప్రవేశితః।।

హద్దు హేళితు: “నిమ్మ కణ్ణీరినింద తోయిసుత్తిరువ మత్తు నీవు కైగళింద ఒత్తుత్తిరువ ఈ బాలకను ధర్మరాజన ప్రయోగదింద దీర్ఘనిద్రెయన్ను ప్రవేశిసిబిట్టిద్దానె.

12149067a తపసాపి హి సంయుక్తో న కాలే నోపహన్యతే¹⁶।
12149067c సర్వస్నేహావసానం¹⁷ తదిదం తత్ ప్రేతపత్తనమ్।।

తపస్సినింద సంయుక్తరాగిరువవరూ కాలవన్ను మీరలారరు. ఈ ప్రేతపట్టణదల్లి ఎల్ల స్నేహగళూ కొనెగొళ్ళుత్తవె.

12149068a బాలవృద్ధసహస్రాణి సదా సంత్యజ్య బాంధవాః।
12149068c దినాని చైవ రాత్రీశ్చ దుఃఖం తిష్ఠంతి భూతలే।।

భూతలదల్లి సహస్రారు బాలకరు మత్తు వృద్ధరన్ను సదా త్యజిసి బాంధవరు దిన రాత్రి దుఃఖపడుత్తిరుత్తారె.

12149069a అలం నిర్బంధమాగమ్య శోకస్య పరివారణమ్।
12149069c అప్రత్యయం కుతో హ్యస్య పునరద్యేహ జీవితమ్।।

పునః పునః హిందిరుగి బందు శోకపడువుదరింద శోకవు కడిమెయాగువుదిల్ల. ఇన్ను ఇవను జీవితగొళ్ళువ యావ భరవసెయూ ఇల్లవాగిదె. ఇందు ఇవన పునర్జీవనవు హేగె సాధ్యవిదె?

12149070a నైష జంబుకవాక్యేన పునః ప్రాప్స్యతి జీవితమ్।
12149070c మృతస్యోత్సృష్టదేహస్య పునర్దేహో న విద్యతే।।

నరియ మాతినింద ఇవను పునః జీవవన్ను పడెదుకొళ్ళువుదిల్ల. ఒమ్మె దేహవన్ను బిట్టుహోద జీవవు పునః ఆ దేహవన్ను సేరువుదిల్ల.

12149071a న వై మూర్తిప్రదానేన న జంబుకశతైరపి।
12149071c శక్యో జీవయితుం హ్యేష బాలో వర్షశతైరపి।।

నూరారు నరిగళు తమ్మ శరీరవన్ను బలికొట్టరూ నూరు వర్షగళాదరూ ఈ బాలకన్ను జీవితగొళిసలు శక్యవిల్ల.

12149072a అపి రుద్రః కుమారో వా బ్రహ్మా వా విష్ణురేవ వా।
12149072c వరమస్మై ప్రయచ్చేయుస్తతో జీవేదయం శిశుః।।

రుద్ర, కుమార కార్తికేయ అథవా బ్రహ్మ అథవా విష్ణు ఇవనిగె వరవన్నిత్తరె ఈ శిశువు పునః జీవితగొళ్ళబహుదు.

12149073a న చ బాష్పవిమోక్షేణ న చాశ్వాసకృతేన వై।
12149073c న దీర్ఘరుదితేనేహ పునర్జీవో భవిష్యతి।।

కణ్ణీరు సురిసువుదరింద అథవా దీర్ఘ నిట్టుసిరుబిడువుదరింద అథవా బహళ హొత్తు అళుత్తిరువుదరింద ఇవను పునః జీవితనాగువుదిల్ల.

12149074a అహం చ క్రోష్టుకశ్చైవ యూయం చైవాస్య బాంధవాః।
12149074c ధర్మాధర్మౌ గృహీత్వేహ సర్వే వర్తామహేఽధ్వని।।

నాను, ఈ నరి మత్తు ఇవన బాంధవరాద నీవు ఎల్లరూ ధర్మ మత్తు అధర్మవన్ను హొత్తు ఇల్లి నమ్మ నమ్మ దారియల్లి సాగుత్తిద్దేవె.

12149075a అప్రియం పరుషం చాపి పరద్రోహం పరస్త్రియమ్।
12149075c అధర్మమనృతం చైవ దూరాత్ ప్రాజ్ఞో నివర్తయేత్।।

ప్రాజ్ఞనాదవను అప్రియవాదుదన్ను, కఠోరతెయన్ను, పరద్రోహవన్ను, పరస్త్రీయన్ను, అధర్మవన్ను మత్తు సుళ్ళన్ను దూరదిందలే తడెయబేకు.

12149076a సత్యం ధర్మం శుభం న్యాయ్యం ప్రాణినాం మహతీం దయామ్।
12149076c అజిహ్మత్వమశాఠ్యం చ యత్నతః పరిమార్గత।।

సత్య, ధర్మ, శుభ, న్యాయ, ప్రాణిగళ మేలె అతి దొడ్డ దయె, కుటిలతెయిల్లదిరువుదు, శఠత్వద త్యాగ ఇవుగళన్ను ప్రయత్నపూర్వకవాగి అనుసరిసబేకు.

12149077a మాతరం పితరం చైవ బాంధవాన్సుహృదస్తథా।
12149077c జీవతో యే న పశ్యంతి తేషాం ధర్మవిపర్యయః।।

తాయి-తందెయరు, బాంధవరు మత్తు సుహృదరు జీవిసిరువాగ ఆవరన్ను చెన్నాగి నోడికొళ్ళదే ఇరువవరిగె ధర్మహానియుంటాగుత్తదె.

12149078a యో న పశ్యతి చక్షుర్భ్యాం నేంగతే చ కథం చన।
12149078c తస్య నిష్ఠావసానాంతే రుదంతః కిం కరిష్యథ।।

కణ్ణుగళింద నోడద మత్తు అంగాంగగళన్నూ హందాడిసదే ఇరువవన జీవనవు అంత్యవాగలు నీవు రోదిసి ఏను తానే మాడబల్లిరి?””

12149079 భీష్మ ఉవాచ ।
12149079a ఇత్యుక్తాస్తం సుతం త్యక్త్వా భూమౌ శోకపరిప్లుతాః।
12149079c దహ్యమానాః సుతస్నేహాత్ ప్రయయుర్బాంధవా గృహాన్।।

భీష్మను హేళిదను: “హద్దు హీగె హేళలు శోకదల్లి ముళుగిహోగిద్ద బంధుగళు తమ్మ పుత్రనన్ను నెలద మేలె మలగిసి అవన మేలిన స్నేహదింద సుడుత్తా తమ్మ మనెగళ కడె హొరటరు.

12149080 జంబుక ఉవాచ ।
12149080a దారుణో మర్త్యలోకోఽయం సర్వప్రాణివినాశనః।
12149080c ఇష్టబంధువియోగశ్చ తథైవాల్పం చ జీవితమ్।।

నరియు హేళితు: “ఈ మర్త్యలోకవు అత్యంత దారుణవాదుదు. ఇల్లి సమస్త ప్రాణిగళ నాశవే నడెయుత్తదె. ప్రియ బంధుజనరిగె వియోగద కష్టవూ ప్రాప్తవాగుత్తదె. ఇల్లియ జీవనవు అతి అల్పవాదుదు.

12149081a బహ్వలీకమసత్యం చ ప్రతివాదాప్రియంవదమ్।
12149081c ఇమం ప్రేక్ష్య పునర్భావం దుఃఖశోకాభివర్ధనమ్।।
12149082a న మే మానుషలోకోఽయం ముహూర్తమపి రోచతే।

ఈ లోకదల్లి ఎల్లవూ అసత్య మత్తు అత్యంత కహియాదుదు. -విరుద్ధవాగి మాతనాడువవరు బహళష్టు ఇద్దారె. ఆదరె ప్రియవాగి మాతనాడువవరు బహళ విరళ. ఇల్లియ భావవు శోక మత్తు దుఃఖగళన్ను హెచ్చిసువంతహుదు. ఇదన్ను నోడి ననగె ఈ మనుష్యలోకవు ఒందు ముహూర్తకాలవూ ఇష్టవాగువుదిల్ల.

12149082c అహో ధిగ్గృధ్రవాక్యేన సంనివర్తథ మానుషాః।।
12149083a ప్రదీప్తాః పుత్రశోకేన యథైవాబుద్ధయస్తథా।
12149083c కథం గచ్చథ సస్నేహాః సుతస్నేహం విసృజ్య చ।
12149083E శ్రుత్వా గృధ్రస్య వచనం పాపస్యేహాకృతాత్మనః।।

అయ్యో! మనుష్యరిగె ధిక్కార! పాపియూ, అకృతాత్మనూ ఆద ఈ హద్దిన మాతన్ను కేళి పుత్రశోకదింద పీడితరాద నీవు బుద్ధియిల్లదవరంతె హొరటుహోగుత్తిద్దీరి! సుతస్నేహవన్ను బిట్టు స్నేహవుళ్ళవరాద నీవు ఎల్లిగె హోగుత్తిద్దీరి?

12149084a సుఖస్యానంతరం దుఃఖం దుఃఖస్యానంతరం సుఖమ్।
12149084c సుఖదుఃఖాన్వితే లోకే నేహాస్త్యేకమనంతకమ్।।

సుఖద నంతర దుఃఖవూ దుఃఖద నంతర సుఖవూ బరుత్తిరుత్తదె. సుఖ మత్తు దుఃఖగళు నిరంతరవాగి నడెయుత్తిరువ ఈ లోకదల్లి సుఖ అథవా దుఃఖవు ఒందే ఇరువుదిల్ల.

12149085a ఇమం క్షితితలే న్యస్య బాలం రూపసమన్వితమ్।
12149085c కులశోకాకరం¹⁸ మూఢాః పుత్రం త్యక్త్వా క్వ యాస్యథ।।
12149086a రూపయౌవనసంపన్నం ద్యోతమానమివ శ్రియా।

ఈ రూపసమన్విత బాలకను నిమ్మ కులద శోభెయన్ను హెచ్చిసువవను. రూపయౌవన సంపన్నను. అగ్నియ కాంతియింద హొళెయుత్తిరువను. మూఢరే! ఈ బాలకనన్ను నెలద మేలె ఇరిసి నీవు ఎల్లిగె హోగుత్తిద్దీరి?

12149086c జీవంతమేనం పశ్యామి మనసా నాత్ర సంశయః।।
12149087a వినాశశ్చాప్యనర్హోఽస్య సుఖం ప్రాప్స్యథ మానుషాః।

మనుష్యరే! నాను నన్న మనస్సినల్లి ఇవను జీవంతనాగిరువనెందే కాణుత్తిద్దేనె. ఇదరల్లి సంశయవిల్ల. ఇవన నాశవాగిల్ల. నిమగె అవశ్యవాగియూ సుఖవుంటాగుత్తదె.

12149087c పుత్రశోకాగ్నిదగ్ధానాం మృతమప్యద్య వః క్షమమ్।।
12149088a దుఃఖసంభావనాం¹⁹ కృత్వా ధారయిత్వా స్వయం సుఖమ్।
12149088c త్యక్త్వా గమిష్యథ క్వాద్య సముత్సృజ్యాల్పబుద్ధివత్।।

పుత్రశోకాగ్నియల్లి బెందు స్వయం నీవూ మృతరాదవరంతె ఆగిబిట్టిద్దీరి. ఆదుదరింద ఈ రీతి నీవు హిందిరుగి హోగువుదు ఉచితవల్ల. ఇవనిగె దుఃఖవన్నిత్తు స్వయం నీవు సుఖవన్ను పడెదుకొండు ఇవనన్ను ఇందు ఇల్లియే బిట్టు అల్పబుద్ధియవరంతె ఎల్లిగె హోగుత్తిద్దీరి?””

12149089 భీష్మ ఉవాచ।
12149089a తథా ధర్మవిరోధేన ప్రియమిథ్యాభిధ్యాయినా।
12149089c శ్మశానవాసినా నిత్యం రాత్రిం మృగయతా తదా।।
12149090a తతో మధ్యస్థతాం నీతా వచనైరమృతోపమైః।
12149090c జంబుకేన స్వకార్యార్థం బాంధవాస్తస్య ధిష్ఠితాః।।

భీష్మను హేళిదను: “ఆ నరియు సదా శ్మశాన భూమియల్లియే వాసిసుత్తిత్తు మత్తు తన్న కార్యసాధనెగె రాత్రియాగువుదన్నే కాయుత్తిత్తు. ఆదుదరింద అదు ధర్మవిరోధీ, సుళ్ళు మత్తు అమృతసమాన మాతన్నాడి ఆ బాలకన బాంధవరన్ను మధ్యదల్లియే హిడిదిట్టుకొండిత్తు. అవరు హొరటు హోగుత్తలూ ఇరలిల్ల మత్తు అల్లియే నిల్లుత్తలూ ఇరలిల్ల. అంత్యదల్లి అవరిగె అల్లియే నిల్లబేకాయితు.

12149091 గృధ్ర ఉవాచ।
12149091a అయం ప్రేతసమాకీర్ణో యక్షరాక్షససేవితః।
12149091c దారుణః కాననోద్దేశః కౌశికైరభినాదితః।।

హద్దు హేళితు: “ఈ ప్రదేశవు ప్రేతగళింద తుంబికొండిదె. యక్ష రాక్షసరు ఇల్లిగె బరుత్తిరుత్తారె. హలవారు గూబెగళు కూగి కరెయుత్తివె. ఆదుదరింద ఈ కానన ప్రదేశవు అత్యంత దారుణవాగిదె.

12149092a భీమః సుఘోరశ్చ తథా నీలమేఘసమప్రభః।
12149092c అస్మిన్ శవం పరిత్యజ్య ప్రేతకార్యాణ్యుపాసత।।

భయంకరవాద ఘోరవాద మత్తు నీలమేఘద సమనాద కత్తలెయు కవియుత్తిదె. ఈ శవవన్ను ఇల్లియే బిట్టు నీవు ప్రేతకార్యగళల్లి తొడగిరి.

12149093a భానుర్యావన్న యాత్యస్తం యావచ్చ విమలా దిశః।
12149093c తావదేనం పరిత్యజ్య ప్రేతకార్యాణ్యుపాసత।।

సూర్యను ముళుగువుదరొళగె మత్తు దిక్కుగళు నిర్మలవాగిరువాగిరువాగలే ఇవనన్ను ఇల్లియే బిట్టు ప్రేతకార్యగళల్లి తొడగిరి.

12149094a నదంతి పరుషం శ్యేనాః శివాః క్రోశంతి దారుణాః।
12149094c మృగేంద్రాః ప్రతినందంతి రవిరస్తం చ గచ్చతి।।

ఇల్లి తోళగళు క్రూరవాగి కూగుత్తివె. నరిగళు దారుణవాగి కూగుత్తివె. మృగేంద్ర సింహగళు గర్జిసుత్తివె. రవియు అస్తంగతనాగుత్తిద్దానె.

12149095a చితాధూమేన నీలేన సంరజ్యంతే చ పాదపాః।
12149095c శ్మశానే చ నిరాహారాః ప్రతినందంతి దేహినః।।

చితెయ కప్పు హొగెగళింద ఇల్లిరువ వృక్షగళూ అదే బణ్ణవన్ను హొందివె. శ్మశానదల్లిరువ నిరాహార ప్రాణిగళు గర్జిసుత్తివె.

12149096a సర్వే విక్రాంతవీర్యాశ్చ²⁰ అస్మిన్ దేశే సుదారుణాః।
12149096c యుష్మాన్ ప్రధర్షయిష్యంతి వికృతా మాంసభోజనాః।।

ఈ దారుణ ప్రదేశదల్లిరువ ఎల్ల ప్రాణిగళూ విక్రాంతవీర్యవుళ్ళవుగళాగివె. మాంసాహారిగళాద ఈ వికృత ప్రాణిగళు నిమ్మన్ను బెదరిసుత్తివె.

12149097a దూరాచ్చాయం²¹ వనోద్దేశో భయమత్ర భవిష్యతి।
12149097c త్యజ్యతాం కాష్ఠభూతోఽయం మృష్యతాం జాంబుకం వచః।।

ఈ వనప్రదేశవు క్రూరమృగగళింద తుంబికొండిదె. ఇన్ను ఇల్లి నిమగె అత్యంత దొడ్డ భయవన్ను ఎదురిసబేకాగుత్తదె. ఈ బాలకనాదరో ఈగ కట్టిగెయంతాగిబిట్టిద్దానె. ఇవనన్ను బిట్టుబిడి మత్తు నరియ మాతిన లోభక్కె సిలుకికొళ్ళబేడి.

12149098a యది జంబుకవాక్యాని నిష్ఫలాన్యనృతాని చ।
12149098c శ్రోష్యథ భ్రష్టవిజ్ఞానాస్తతః సర్వే వినంక్ష్యథ।।

ఒందు వేళె నీవు వివేకభ్రష్టరాగి నరియ సుళ్ళు మత్తు నిష్ఫల మాతుగళన్ను కేళుత్తా ఇద్దరె ఎల్లరూ నాశవాగి హోగుత్తీరి.”

12149099 జంబుక ఉవాచ।
12149099a స్థీయతాం నేహ భేతవ్యం యావత్తపతి భాస్కరః।
12149099c తావదస్మిన్సుతస్నేహాదనిర్వేదేన వర్తత।।
12149100a స్వైరం రుదత విస్రబ్ధాః స్వైరం స్నేహేన పశ్యత। 12149100c ²²స్థీయతాం యావదాదిత్యః కిం వః క్రవ్యాదభాషితైః।।

నరియు హేళితు: “నిల్లి! హెదరబేడి! ఎల్లియవరెగె భాస్కరను బెళకన్ను నీడుత్తానో అల్లియవరెగె నీవు స్వల్పవూ హెదరబేకాగిల్ల. అల్లియవరెగె ఈ బాలకన మేలిరువ నిమ్మ స్నేహవన్ను తోరిసి మమతాపూర్ణరాగి నడెదుకొళ్ళి. నిర్భయరాగి దీర్ఘకాలదవరెగె స్నేహదృష్టియింద నోడిరి మత్తు బేకాదష్టు రోదిసిరి. ఆదిత్యను కాణువవరెగె ఇల్లియే నిల్లి. ఈ మాంసాహారీ హద్దిన మాతినిందేనాగబేకాగిదె?

12149101a యది గృధ్రస్య వాక్యాని తీవ్రాణి రభసాని చ।
12149101c గృహ్ణీత మోహితాత్మానః సుతో వో న భవిష్యతి।।

ఒందు వేళె నీవు ఈ హద్దిన తీవ్రవూ రభసవూ ఆద మాతుగళన్ను స్వీకరిసి మోహితాత్మరాదరె నిమ్మ ఈ సుతనిగె భవిష్యవే ఇల్లదంతాగుత్తదె.””

12149102 భీష్మ ఉవాచ।
12149102a గృధ్రోఽనస్తమితే త్వాహ గతేఽస్తమితి జంబుకః।
12149102c మృతస్య తం పరిజనమూచతుస్తౌ క్షుధాన్వితౌ।।

భీష్మను హేళిదను: “ఆ హద్దు మత్తు నరిగళు హసిదిద్దవు మత్తు తమ్మ ఉద్దేశ సాధనెగాగి మృతకన బంధుగళొందిగె హీగె మాతనాడుత్తిద్దవు. హద్దు సూర్యాస్తవాగి హోయితు ఎందు హేళుత్తిత్తు మత్తు నరియు ఇన్నూ సూర్యాస్తవాగిల్ల ఎందు హేళుత్తిత్తు.

12149103a స్వకార్యదక్షిణౌ రాజన్ గృధ్రో జంబుక ఏవ చ।
12149103c క్షుత్పిపాసాపరిశ్రాంతౌ శాస్త్రమాలంబ్య జల్పతః।।

రాజన్! హద్దు మత్తు నరి తమ్మ తమ్మ కార్యవన్ను సాధిసికొళ్ళువుదరల్లి కంకణబద్ధరాగిద్దరు. అవరిబ్బరన్నూ హసివు బాయారికెగళు కాడుత్తిద్దవు మత్తు ఇబ్బరూ శాస్త్రగళన్ను ఆధరిసి మాతనాడుత్తిద్దవు.

12149104a తయోర్విజ్ఞానవిదుషోర్ద్వయోర్జంబుకపత్రిణోః²³।
12149104c వాక్యైరమృతకల్పైర్హి ప్రాతిష్ఠంత వ్రజంతి చ।।

అవుగళల్లి ఒందు నరియాగిత్తు మత్తు ఇన్నొందు పక్షియాగిత్తు. అవెరడూ జ్ఞానద మాతుగళన్ను తిళిదిద్దవు. ఆ ఇబ్బర అమృతరూపీ మాతుగళింద ప్రభావితరాగి ఆ మృతకన మనుష్య బాంధవరు ఒమ్మె అల్లియే నిల్లుత్తిద్దరు మత్తు కెలవొమ్మె హిందిరుగి హోగుత్తిద్దరు.

12149105a శోకదైన్యసమావిష్టా రుదంతస్తస్థిరే తదా।
12149105c స్వకార్యకుశలాభ్యాం తే సంభ్రామ్యంతే హ నైపుణాత్।।

శోక మత్తు దైన్యతెయింద ఆవిష్టరాగి అవరు రోదిసుత్తా అల్లియే నింతుకొండరు. తమ్మ తమ్మ కార్యసిద్ధియన్ను మాడికొళ్ళువుదరల్లి కుశలరాగిద్ద హద్దు మత్తు నరిగళు నిపుణతెయింద అవరన్ను చక్రదంతె తిరుగిసుత్తిద్దరు.

12149106a తథా తయోర్వివదతోర్విజ్ఞానవిదుషోర్ద్వయోః।
12149106c బాంధవానాం స్థితానాం చ ఉపాతిష్ఠత శంకరః।।
12149107a తతస్తానాహ మనుజాన్వరదోఽస్మీతి శూలభృత్।

జ్ఞాన-విజ్ఞానద విషయగళన్ను తిళిదిద్ద ఆ ఎరడూ జంతుగళ నడువె ఈ రీతి వాద-వివాదవు నడెయుత్తిద్దాగ మృతకన బాంధవరు అల్లియే నింతిద్దరు. ఇష్టరల్లియే దేవియింద ప్రేరితనాద దేవ శంకరను అవర ఎదిరు ప్రకటనాదను. అవన కణ్ణుగళు కరుణారసదింద ఒద్దెయాగిత్తు. వరదాయక శంకరను ఆ మనుష్యరిగె “నిమగె వరవన్ను నీడుత్తేనె” ఎందు హేళిదను.

12149107c తే ప్రత్యూచురిదం వాక్యం దుఃఖితాః ప్రణతాః స్థితాః।।
12149108a ఏకపుత్రవిహీనానాం సర్వేషాం జీవితార్థినామ్।
12149108c పుత్రస్య నో జీవదానాజ్జీవితం దాతుమర్హసి।।

ఆగ ఆ దుఃఖిత మనుష్యరు భగవంతనిగె ప్రణమిసి ఎద్దు నింతు హీగె హేళిదరు: “ప్రభో! ఈ ఒబ్బనే మగనింద విహీనరాగి నావు మృతరాదంతెయే ఆగిబిట్టిద్దేవె. నీను నమ్మ ఈ పుత్రనన్ను జీవితగొళిసి జీవనార్థిగళాద నమ్మెల్లరిగూ జీవనదానద కృపె మాడు.”

12149109a ఏవముక్తః స భగవాన్వారిపూర్ణేన పాణినా²⁴।
12149109c జీవం తస్మై కుమారాయ ప్రాదాద్వర్షశతాయ వై।।

నీరు తుంబిద కణ్ణుగళుళ్ళ అవరు భగవంతనిగె హీగె హేళలు అవను ఆ బాలకనన్ను జీవితగొళిసిదను మత్తు అవనిగె నూరు వర్షగళ ఆయుష్యవన్ను దయపాలిసిదను.

12149110a తథా గోమాయుగృధ్రాభ్యామదదత్ క్షుద్వినాశనమ్।
12149110c వరం పినాకీ భగవాన్సర్వభూతహితే రతః।।

ఇష్టే అల్లదే సర్వభూతహితకారీ పినాకపాణీ భగవాన్ శివను హద్దు మత్తు నరిగళిగె అవర హసివెయు నీగువంతె వరవన్నిత్తను.

12149111a తతః ప్రణమ్య తం దేవం శ్రేయో²⁵హర్షసమన్వితాః।
12149111c కృతకృత్యాః సుఖం హృష్టాః ప్రాతిష్ఠంత తదా విభో।।

విభో! ఆగ అవరెల్లరూ శ్రేయ-హర్షగళింద ఉల్లసితరాగి కృతకృత్యరాగి మహాదేవనన్ను ప్రణమిసిదరు మత్తు సుఖ హాగూ ప్రసన్నతెగళొందిగె అల్లింద హొరటరు.

12149112a అనిర్వేదేన దీర్ఘేణ నిశ్చయేన ధ్రువేణ చ।
12149112c దేవదేవప్రసాదాచ్చ క్షిప్రం ఫలమవాప్యతే।।

వేదనెగళిగొళగాగదే దృఢ మత్తు ప్రబల నిశ్చయదింద ప్రయత్నమాడిదరె దేవాధిదేవన ప్రసాదదింద బేగనే ఫలవన్ను పడెదుకొళ్ళుత్తారె.

12149113a పశ్య దేవస్య సంయోగం బాంధవానాం చ నిశ్చయమ్।
12149113c కృపణానాం హి రుదతాం కృతమశ్రుప్రమార్జనమ్।।
12149114a పశ్య చాల్పేన కాలేన నిశ్చయాన్వేషణేన చ।

దైవసంయోగ మత్తు ఆ బంధు-బాంధవర దృఢ నిశ్చయవన్ను నోడు! ఇదరిందాగి స్వల్పవే సమయదల్లి దీనతాపూర్వకవాగి రోదిసుత్తిద్ద ఆ మనుష్యర కణ్ణీరన్ను ఒరెసలాయితు. ఇదు అవరు నిశ్చయపూర్వకవాగి మాడిద అనుసంధాన మత్తు ప్రయత్నద ఫలవు.

12149114c ప్రసాదం శంకరాత్ప్రాప్య దుఃఖితాః సుఖమాప్నువన్।।
12149115a తే విస్మితాః ప్రహృష్టాశ్చ పుత్రసంజీవనాత్పునః।

శంకరన కృపెయిందాగి ఆ దుఃఖిత జనరు సుఖవన్ను పడెదుకొండరు. పుత్రను పునర్జీవితనాద ఆ ఆశ్చర్యవన్ను కండు ప్రహృష్టరూ విస్మితరూ ఆదరు.

12149115c బభూవుర్భరతశ్రేష్ఠ ప్రసాదాచ్చంకరస్య వై।।
12149116a తతస్తే త్వరితా రాజన్ శ్రుత్వా శోకమఘోద్భవమ్।
12149116c వివిశుః పుత్రమాదాయ నగరం హృష్టమానసాః।।

భరతశ్రేష్ఠ! రాజన్! శంకరన ప్రసాదదింద ఆ ఎల్లరూ పుత్రశోకవన్ను త్యజిసి ప్రసన్నచిత్తరాగి పుత్రనన్ను జొతెయల్లి కరెదుకొండు తమ్మ నగరవన్ను ప్రవేశిసిదరు.

12149116E ఏషా బుద్ధిః సమస్తానాం చాతుర్వర్ణ్యే నిదర్శితా 12149117a ధర్మార్థమోక్షసంయుక్తమితిహాసమిమం శుభమ్।
12149117c శ్రుత్వా మనుష్యః సతతమిహ ప్రేత్య చ మోదతే।।

చాతుర్వర్ణ్యదవరెల్లరిగూ ఇదు బుద్ధి ప్రదర్శకవాగిదె. ధర్మ, అర్థ మత్తు మోక్షయుక్తవాద ఈ శుభ ఇతిహాసవన్ను సదా కేళువుదరింద మనుష్యను ఇహ మత్తు పరలోకగళల్లి ఆనందవన్ను అనుభవిసుత్తానె.”

సమాప్తి

ఇతి శ్రీమహాభారతే శాంతి పర్వణి ఆపద్ధర్మ పర్వణి గృధ్రగోమాయుసంవాదే కుమారసంజీవనే ఏకోనపంచాశదధికశతమోఽధ్యాయః।। ఇదు శ్రీమహాభారతదల్లి శాంతి పర్వదల్లి ఆపద్ధర్మ పర్వదల్లి గృధ్రగోమాయుసంవాదే కుమారసంజీవన ఎన్నువ నూరానల్వత్తొంభత్తనే అధ్యాయవు.

ఇదక్కె మొదలు గీతా ప్రెస్ నల్లి ఈ ఒందు అధిక శ్లోకవిదె: యుధిష్ఠిర ఉవాచ। కచ్చిత్పితామహేనాసీచ్ఛృతం వా దృష్టమేవ చ। కచ్చిన్మర్త్యో మృతో రాజన్ పునరుజ్జీవితోఽభవత్।। ↩︎
నైమిషే ఎంబ పాఠాంతరవిదె (గీతా ప్రెస్). ↩︎
ఇదక్కె మొదలు గీతా ప్రెస్ నల్లి ఈ ఒందు అధిక శ్లోకవిదె: కస్యాచిద్బ్రాహ్మణస్యాసీద్దుఃఖలబ్ధః సుతో మృతః। బాల ఏవ విశాలాక్షో బాలగ్రహనిపీడితః।। ↩︎
రురుదుర్భృశదుఃఖితాః ఎంబ పాఠాంతరవిదె (గీతా ప్రెస్). ↩︎
ఇదక్కె మొదలు గీతా ప్రెస్ నల్లి ఈ ఒందు అధిక శ్లోకవిదె: శోచంతస్తస్య పూర్వోక్తాన్ భాషితాంశ్చాసకృత్ పునః। తం బాలం భూతలే క్షిప్య ప్రతిగంతుం న శక్నుయుః।। ↩︎
ఇదక్కె మొదలు గీతా ప్రెస్ నల్లి ఈ ఒందు అధిక శ్లోకవిదె: వినిష్చిత్యాథ చ తదా వికోశంతస్తతస్తతః। మృతమిత్యేవ గచ్ఛంతో నిరాశాస్తస్య దర్శనే।। ↩︎
ధ్వాంక్షపక్షసవర్ణస్తు ఎంబ పాఠాంతరవిదె (గీతా ప్రెస్). ↩︎
తే పశ్యత ఎంబ పాఠాంతరవిదె (గీతా ప్రెస్). ↩︎
కమలద దళదళగళంతహ విశాల మత్తు చంచల కణ్ణుగళిరువ ↩︎
బాలోఽయం ఎంబ పాఠాంతరవిదె (గీతా ప్రెస్). ↩︎
న చాధర్మే మనః కృథాః। ఎంబ పాఠాంతరవిదె (గీతా ప్రెస్). ↩︎
తథా కర్మ ఎంబ పాఠాంతరవిదె (గీతా ప్రెస్). ↩︎
జంగమానాం నగానాం ఎంబ పాఠాంతరవిదె (గీతా ప్రెస్). ↩︎
గీతా ప్రెస్ నల్లి ఇదక్కె మొదలు ఈ అధిక శ్లోకవిదె: శోకో ద్విగుణతాం యాత్ దృష్ట్వా స్మృత్వా చ చేష్టితమ్। ఇత్యేతద్వచనం శృత్వా సంనివృత్తాస్తు మానుషాః। అపశ్యత్తం తదా సుప్తం ద్రుతమాగత్య జంబుకః।। ↩︎
గీతా ప్రెస్ నల్లి ఇదక్కె మొదలు ఈ ఒందు శ్లోకార్ధవిదె: తేషాం రుదితశబ్దేన గృధ్రోఽభ్యేత్య వచోఽబ్రవీత్। ↩︎
ధనవంతో మహాధియః ఎంబ పాఠాంతరవిదె (గీతా ప్రెస్). ↩︎
సర్వే మృత్యువశం యాంతి ఎంబ పాఠాంతరవిదె (గీతా ప్రెస్). ↩︎
కులశోభాకరం ఎంబ పాఠాంతరవిదె (గీతా ప్రెస్). ↩︎
సుఖసంభావనం ఎంబ పాఠాంతరవిదె (గీతా ప్రెస్). ↩︎
విక్రాంతదేహాశ్చ ఎంబ పాఠాంతరవిదె (గీతా ప్రెస్). ↩︎
క్రూరశ్చాయం ఎంబ పాఠాంతరవిదె (గీతా ప్రెస్). ↩︎
గీతా ప్రెస్ నల్లి ఇదక్కె మొదలు ఈ ఒందు అధిక శ్లోకవిదె: దారుణేఽస్మిన్వనోద్దేశే భయం వో న భవిష్యతి। అయం సౌమ్యో వనోద్దేశే పితౄణాం నిధనాకరః।। ↩︎
మృగపతత్రిణోః ఎంబ పాఠాంతరవిదె (గీతా ప్రెస్). ↩︎
చక్షుషా ఎంబ పాఠాంతరవిదె (గీతా ప్రెస్). ఇల్లి ఇదే సరియెందు తోరుత్తదె. ↩︎
ప్రాయో ఎంబ పాఠాంతరవిదె (గీతా ప్రెస్). ↩︎