પ્રવેશ
।। ઓં ઓં નમો નારાયણાય।। શ્રી વેદવ્યાસાય નમઃ ।।
શ્રી કૃષ્ણદ્વૈપાયન વેદવ્યાસ વિરચિત
શ્રી મહાભારત
શાંતિ પર્વ
આપદ્ધર્મ પર્વ
અધ્યાય 135
સાર
મુંદॆ બરુવ સંકટદ કુરિતુ સાવધાનદિંદિરલુ દૂરદર્શી, તત્કાલજ્ઞ મત્તુ દીર્ઘસૂત્રી – ઈ મૂરુ મીનુગળ દૃષ્ટાંત (1-23).
12135001 ભીષ્મ ઉવાચ।
12135001a 1અત્રૈવ ચેદમવ્યગ્રઃ શૃણ્વાખ્યાનમનુત્તમમ્। 12135001c દીર્ઘસૂત્રં સમાશ્રિત્ય કાર્યાકાર્યવિનિશ્ચયે।।
ભીષ્મનુ હેળિદનુ: “એનન્નુ માડબેકુ મત્તુ માડબારદુ ऎન્નુવુદન્નુ નિશ્ચયિસુવાગ દીર્ઘસૂત્રિયાગિરુવવન કુરિતાદ ऒંદુ સુંદર ઉપાખ્યાનવન્નુ હેળુત્તેનॆ. નીનુ સ્વસ્થચિત્તનાગિ કેળુ.
12135002a નાતિગાધે જલસ્થાયે સુહૃદઃ શકુલાસ્ત્રયઃ।
12135002c પ્રભૂતમત્સ્યે કૌંતેય બભૂવુઃ સહચારિણઃ।।
કૌંતેય! અતિયાગિ આળવાગિરદ ऒંદુ કॆરॆયલ્લિ અનેક મીનુગળુ વાસિસુત્તિદ્દવુ. અવુગળલ્લિ મૂરુ કાર્યકુશલ મીનુગળૂ સેરિકॊંડિદ્દવુ. અવુ સદા ऒટ્ટાગિ સંચરિસુત્તિદ્દવુ મત્તુ પરસ્પર મૈતિભાવવન્નુ હॊંદિદ્દવુ.
12135003a અત્રૈકઃ પ્રાપ્તકાલજ્ઞો દીર્ઘદર્શી તથાપરઃ।
12135003c દીર્ઘસૂત્રશ્ચ તત્રૈકસ્ત્રયાણાં જલચારિણામ્।।
આ મૂરુ મીનુગળલ્લિ ऒંદુ પ્રાપ્તકાલજ્ઞનાગિત્તુ2. ઇન્નॊંદુ દીર્ઘદર્શિયાગિત્તુ3, મત્તુ ઇન્નॊંદુ દીર્ઘસૂત્રનાગિત્તુ4.
12135004a કદા ચિત્તજ્જલસ્થાયં મત્સ્યબંધાઃ સમંતતઃ।
12135004c નિઃસ્રાવયામાસુરથો નિમ્નેષુ વિવિધૈર્મુખૈઃ।।
ऒમ્મॆ બॆસ્તરુ આ જલાશયક્કॆ નાલ્કૂ કડॆગળિંદ કોડિગળન્નુ તોડિ અનેક કડॆગળિંદ અદર નીરન્નુ સુત્તલિદ્દ કॆળભૂમિગળિગॆ હાયિસતॊડગિદરુ.
12135005a પ્રક્ષીયમાણં તં બુદ્ધ્વા જલસ્થાયં ભયાગમે।
12135005c અબ્રવીદ્દીર્ઘદર્શી તુ તાવુભૌ સુહૃદૌ તદા।।
જલાશયદ નીરુ કડિમॆયાગુત્તિરુવુદન્નુ નોડિ ભયવુંટાગલિદॆયॆંદુ તિળિદુ દીર્ઘદર્શિયુ તન્ન આ ઇબ્બરુ મિત્રરિગॆ હેળિતુ:
12135006a ઇયમાપત્સમુત્પન્ના સર્વેષાં સલિલૌકસામ્।
12135006c શીઘ્રમન્યત્ર ગચ્ચામઃ પંથા યાવન્ન દુષ્યતિ।।
“ઇલ્લિરુવ સર્વ જલચર પ્રાણિગળિગૂ આપત્તુબંદॊદગિદॆ ऎંદુ અનિસુત્તિદॆ. નમગॆ હॊરગોગુવ માર્ગવુ દૂષિતવાગુવરॊળગॆ શીઘ્રદલ્લિયે બેરॆ ऎલ્લિયાદરૂ હોગોણ.
12135007a અનાગતમનર્થં હિ સુનયૈર્યઃ પ્રબાધતે।
12135007c ન સ સંશયમાપ્નોતિ રોચતાં વાં વ્રજામહે।।
મુંદાગબહુદાદ સંકટવન્નુ અદુ આગુવ મॊદલે ઉત્તમ નીતિયન્નુપયોગિસિ કળॆદુકॊળ્ળુવનિગॆ પ્રાણહોગુવ સંશયદલ્લિ બીળુવુદિલ્લ. નિમગॆ નન્ન ઈ માતુ સરિયॆંદુ અનિસિદરॆ બન્નિ. ઇન્નॊંદુ જલાશયક્કॆ હોગોણ.”
12135008a દીર્ઘસૂત્રસ્તુ યસ્તત્ર સોઽબ્રવીત્સમ્યગુચ્યતે।
12135008c ન તુ કાર્યા ત્વરા યાવદિતિ મે નિશ્ચિતા મતિઃ।।
આગ અલ્લિદ્દ દીર્ઘસૂત્રિયુ હેળિતુ: “નીનુ સરિયાદુદન્ને હેળિદ્દીયॆ. આદરॆ નમગॆ ઈગ અવસર માડબારદુ ऎંદુ નન્ન બુદ્ધિયુ નિશ્ચિતવાગિ હેળુત્તિદॆ.”
12135009a અથ સંપ્રતિપત્તિજ્ઞઃ પ્રાબ્રવીદ્દીર્ઘદર્શિનમ્।
12135009c પ્રાપ્તે કાલે ન મે કિં ચિન્ન્યાયતઃ પરિહાસ્યતે।।
આગ પ્રત્યુત્પન્નમતિયુ દીર્ઘદર્શિયલ્લિ હેળિતુ: “કાલવુ પ્રાપ્તવાદાગ નન્ન બુદ્ધિયુ યાવુદાદરૂ ઉપાયવન્નુ હુડુકુવુદરલ્લિ ऎંદૂ અસફલવાગુવુદિલ્લ.”
12135010a એવમુક્તો નિરાક્રામદ્દીર્ઘદર્શી મહામતિઃ।
12135010c જગામ સ્રોતસૈકેન ગંભીરસલિલાશયમ્।।
ઇદન્નુ કેળિ મહામતિ દીર્ઘદર્શિયુ અલ્લિંદ તપ્પિસિકॊંડુ ऒંદુ કોડિય મૂલક અન્ય આળવાગિદ્દ જલાશયક્કॆ હॊરટુ હોયિતુ.
12135011a તતઃ પ્રસ્રુતતોયં તં સમીક્ષ્ય સલિલાશયમ્।
12135011c બબંધુર્વિવિધૈર્યોગૈર્મત્સ્યાન્મત્સ્યોપજીવિનઃ।।
મીનુગારિકॆયિંદલે જીવન નડॆસુત્તિદ્દ આ બॆસ્તરુ જલાશયદ નીરુ કડિમॆયાગુત્તિદ્દન્નુ નોડિ વિવિધ ઉપાયગળિંદ અલ્લિદ્દ મીનુગળન્નુ બંધિસિદરુ.
12135012a વિલોડ્યમાને તસ્મિંસ્તુ સ્રુતતોયે જલાશયે।
12135012c અગચ્ચદ્ ગ્રહણં તત્ર દીર્ઘસૂત્રઃ સહાપરૈઃ।।
હરિદુહોગિ નીરુ કડિમॆયાદ આ જલાશયવન્નુ સોસુત્તિદ્દાગ ઇતરરॊંદિગॆ દીર્ઘસૂત્રી મીનૂ કૂડ બલॆયલ્લિ સિક્કિકॊંડિતુ.
12135013a ઉદ્દાનં ક્રિયમાણં ચ મત્સ્યાનાં વીક્ષ્ય રજ્જુભિઃ।
12135013c પ્રવિશ્યાંતરમન્યેષામગ્રસત્ પ્રતિપત્તિમાન્।।
મીનુગળિંદ તુંબિદ્દ આ બલॆયન્નુ હગ્ગગળન્નॆળॆદુ મેલક્કॆત્તુવાગ પ્રત્યુત્પન્નમતિ મીનૂ કૂડ ઇતર મીનુગળॊડનॆ આ બલॆયન્નુ પ્રવેશિસિત્તુ.
12135014a ગ્રસ્તમેવ તદુદ્દાનં ગૃહીત્વાસ્ત તથૈવ સઃ।
12135014c સર્વાનેવ તુ તાંસ્તત્ર તે વિદુર્ગ્રથિતા ઇતિ।।
બાયિયિંદ કચ્ચિકॊળ્ળલુ યોગ્યવાગિદ્દ આ બલॆય તંતુવન્નુ કચ્ચિહિડિદુ અદૂ કૂડ ઇતર મીનુગળંતॆ બલॆયલ્લિ બંધિતગॊંડંતॆ તોરુત્તિત્તુ.
12135015a તતઃ પ્રક્ષાલ્યમાનેષુ મત્સ્યેષુ વિમલે જલે।
12135015c ત્યક્ત્વા રજ્જું વિમુક્તોઽભૂચ્ચીઘ્રં સંપ્રતિપત્તિમાન્।।
અનંતર આ મીનુગળન્નુ શુદ્ધ નીરિનલ્લિ તॊળॆયુવાગ પ્રત્યુત્પન્નમતિ મીનુ બલॆયન્નુ બિટ્ટુ શીઘ્રદલ્લિયે શુદ્ધ નીરિન કॊળદલ્લિ સેરિકॊંડુબિટ્ટિતુ.
12135016a દીર્ઘસૂત્રસ્તુ મંદાત્મા હીનબુદ્ધિરચેતનઃ।
12135016c મરણં પ્રાપ્તવાન્મૂઢો યથૈવોપહતેંદ્રિયઃ।।
હીનબુદ્ધિ મંદાત્મા અચેતન મૂઢ દીર્ઘસૂત્રનાદરો ઇંદ્રિયગળુ નષ્ટહોદાગ નષ્ટવાગુવંતॆ મરણવન્નપ્પિતુ.
12135017a એવં પ્રાપ્તતમં કાલં યો મોહાન્નાવબુધ્યતે।
12135017c સ વિનશ્યતિ વૈ ક્ષિપ્રં દીર્ઘસૂત્રો યથા ઝષઃ।।
હીગॆ મોહિતનાગિ તનગॆ બંદॊદગુવ આપત્તિન કાલવન્નુ તિળિયદે ઇરુવવનુ આ દીર્ઘસૂત્રી મીનિનંતॆ ક્ષિપ્રવાગિ નાશહॊંદુત્તાનॆ.
12135018a આદૌ ન કુરુતે શ્રેયઃ કુશલોઽસ્મીતિ યઃ પુમાન્।
12135018c સ સંશયમવાપ્નોતિ યથા સંપ્રતિપત્તિમાન્।।
તાનુ અત્યંત કુશલનુ મત્તુ મॊદલિનિંદલે તન્નન્નુ અપાયદિંદ પારુગॊળિસુવ ઉપાયવન્નુ માડિકॊળ્ળુવુદિલ્લ ऎંદિરુવ મનુષ્યનુ પ્રત્યુત્પન્નમતિ મીનિનંતॆ પ્રાણસંશય પરિસ્થિતિયલ્લિ બીળુત્તાનॆ.
12135019a અનાગતવિધાનં તુ યો નરઃ કુરુતે ક્ષમમ્।
12135019c શ્રેયઃ પ્રાપ્નોતિ સોઽત્યર્થં દીર્ઘદર્શી યથા હ્યસૌ5।।
સંકટવુ બંદॊદગુવુદક્કॆ મॊદલે તન્ન સુરક્ષણॆય ઉપાયવન્નુ માડિકॊળ્ળુવવનુ શ્રેયસ્સન્નુ પડॆદુકॊળ્ળુત્તાનॆ.
12135020a કલાઃ કાષ્ઠા મુહૂર્તાશ્ચ દિના નાડ્યઃ ક્ષણા લવાઃ।
12135020c પક્ષા માસાશ્ચ ઋતવસ્તુલ્યાઃ સંવત્સરાણિ ચ।।
12135021a પૃથિવી દેશ ઇત્યુક્તઃ કાલઃ સ ચ ન દૃશ્યતે।
12135021c અભિપ્રેતાર્થસિદ્ધ્યર્થં ન્યાયતો યચ્ચ તત્તથા6।।
કલા, કાષ્ઠા, મુહૂર્ત, દિન, રાત્રિ, ક્ષણ, લવ, પક્ષ, માસ, ઋતુ, સંવત્સરગળુ ઇવુગળન્નુ કાલવॆન્નુત્તારॆ. ભૂમિયન્નુ દેશ ऎન્નુત્તારॆ. આદરॆ કાલવુ કાણિસુવુદિલ્લ. અભીષ્ટ મનોરથદ સિદ્ધિગાગિ દેશ મત્તુ કાલગળ કુરિતુ વિચારિસિ અદરંતॆ નડॆદુકॊળ્ળુવુદુ ન્યાયતરવાદુદુ.
12135022a એતૌ ધર્માર્થશાસ્ત્રેષુ મોક્ષશાસ્ત્રેષુ ચર્ષિભિઃ।
12135022c પ્રધાનાવિતિ નિર્દિષ્ટૌ કામેશાભિમતૌ નૃણામ્।।
ઋષિગળુ ધર્મશાસ્ત્ર, અર્થશાસ્ત્ર મત્તુ મોક્ષશાસ્ત્રગળલ્લિ ઈ દેશ-કાલગળન્ને કાર્યસિદ્ધિય પ્રધાન ઉપાયગળॆંદુ હેળિદ્દારॆ. મનુષ્યર કામનસિદ્ધિગૂ દેશ-કાલગળે પ્રધાનવॆંબ અભિપ્રાયવિદॆ.
12135023a પરીક્ષ્યકારી યુક્તસ્તુ સમ્યક્સમુપપાદયેત્।
12135023c દેશકાલાવભિપ્રેતૌ તાભ્યાં ફલમવાપ્નુયાત્।।
ચॆન્નાગિ યોચિસિ પરીક્ષિસિ કॆલસમાડુવવનુ મત્તુ સતત સાવધાનદિંદિરુવવનુ અભીષ્ટ દેશ-કાલગળન્નુ સરિયાગિ ઉપયોગિસિકॊળ્ળુત્તાનॆ મત્તુ અવુગળ સહયોગદિંદ ઇચ્છાનુસાર ફલવન્નુ પડॆદુકॊળ્ળુત્તાનॆ.”
સમાપ્તિ
ઇતિ શ્રીમહાભારતે શાંતિપર્વણિ આપદ્ધર્મપર્વણિ શાકુલોપાખ્યાને પંચત્રિંશાત્યધિકશતતમોઽધ્યાયઃ।। ઇદુ શ્રીમહાભારતદલ્લિ શાંતિપર્વદલ્લિ આપદ્ધર્મપર્વદલ્લિ શાકુલોપાખ્યાન ऎન્નુવ નૂરામૂવત્તૈદને અધ્યાયવુ.-
ગીતા પ્રॆસ્ સંપુટદલ્લિ ઇદક્કॆ મॊદલુ ઈ ऒંદુ શ્લોકવિદॆ: અનાગતવિધાતા ચ પર્યુત્પન્નમતિશ્ચ યઃ। દ્વાવેવ સુખમેધેતે દીર્ઘસૂત્રી વિનશ્યતિ।। અર્થાત: સંકટવુ બરુવુદક્કॆ મॊદલે તન્નન્નુ ઉળિસિકॊળ્ળુવ ઉપાયવન્નુ માડિટ્ટુકॊંદિરુવવનન્નુ અનાગતવિધાતા ऎંદુ કરॆયુત્તારॆ. સરિયાદ સમયદલ્લિયે આત્મરક્ષણॆય ઉપાયવુ હॊળॆયુવવનિગॆ પ્રત્યુત્પન્નમતિ ऎંદુ કરॆયુત્તારॆ. ઈ ऎરડુ પ્રકારદ જનરુ માત્ર તમ્મ સુખદ ઉન્નતિયન્નુ માડિકॊળ્ળુત્તારॆ. આદરॆ કાર્યદલ્લિ અનાવશ્યક વિળંબવન્નુ માડુવ દીર્ઘસૂત્રિયુ નાશહॊંદુત્તાનॆ. ↩︎
-
પ્રત્યુત્પન્નમતિ અથવા સરિયાદ સમયદલ્લિ આત્મરક્ષણॆય ઉપાયવુ હॊળॆયુવવનુ. ↩︎
-
સંકટવુ બરુવુદક્કॆ મॊદલે તન્નન્નુ ઉળિસિકॊળ્ળુવ ઉપાયવન્નુ માડિટ્ટુકॊળ્ળુવવનુ. ↩︎
-
કાર્યદલ્લિ અનાવશ્યક વિળંબવન્નુ માડુવવનુ. ↩︎
-
અનાગતવિધાતા ચ પ્રત્યુત્પન્નમતિષ્ચ યઃ। દ્વાવેવ સુખમેધેતે દીર્ઘસૂત્રો વિનશ્યતિ।। ऎંબ પાઠાંતરવિદॆ (ગીતા પ્રॆસ્). ↩︎
-
કાષ્ઠાઃ કલા મુહૂર્તાશ્ચ દિવા રાત્રિસ્તથા લવાઃ। માસાઃ પક્ષાઃ ષડૃતવઃ કલ્પઃ સંવત્સરાસ્તથા।। પૃથિવી દેશઇ ત્યુક્તઃ કાનઃ સ ચ ન કૃશ્યતે। અભિપ્રેતાર્થસિદ્ધ્યર્થં ધ્યાયતે યચ્ચ તત્તથા।। ऎંબ પાઠાંતરવિદॆ (ગીતા પ્રॆસ્). ↩︎