પ્રવેશ
।। ઓં ઓં નમો નારાયણાય।। શ્રી વેદવ્યાસાય નમઃ ।।
શ્રી કૃષ્ણદ્વૈપાયન વેદવ્યાસ વિરચિત
શ્રી મહાભારત
શાંતિ પર્વ
રાજધર્મ પર્વ
અધ્યાય 92
સાર
રાજન કર્ત્યવ્યગળ કુરિતુ ઉતથ્યનુ માંધાતનિગॆ ઉપદેશિસિદુદુ (1-56).
12092001 ઉતથ્ય ઉવાચ।
12092001a કાલવર્ષી ચ પર્જન્યો ધર્મચારી ચ પાર્થિવઃ।
12092001c સંપદ્યદૈષા ભવતિ સા બિભર્તિ સુખં પ્રજાઃ।।
ઉતથ્યનુ હેળિદનુ: “પર્જન્યનુ કાલક્કॆ તક્કંતॆ મળॆગરॆયબેકુ. પાર્થિવનુ ધર્મચારિયાગિરબેકુ. ધર્મ સંપત્તુ હીગિરુવાગ પ્રજॆગળુ સુખદિંદ પરિપાલિતરાગિરુત્તારॆ.
12092002a યો ન જાનાતિ નિર્હંતું વસ્ત્રાણાં રજકો મલમ્।
12092002c રક્તાનિ વા શોધયિતું યથા નાસ્તિ તથૈવ સઃ।।
બટ્ટॆય કॊળॆયન્નુ તॆગॆદુહાકુવુદન્નુ તિળિયદિરુવ મત્તુ કॆંપુ બણ્ણદ બટ્ટॆયન્નુ હॊળॆયુવંતॆ માડલુ અરિયદિરુવ અગસનુ ઇદ્દરૂ ऒંદે ઇલ્લદિદ્દરૂ ऒંદે.
12092003a એવમેવ દ્વિજેંદ્રાણાં ક્ષત્રિયાણાં વિશામપિ।
12092003c શૂદ્રાશ્ચતુર્ણાં વર્ણાનાં નાનાકર્મસ્વવસ્થિતાઃ।।
હાગॆયે બ્રાહ્મણરાગલી, ક્ષત્રિયરાગલી, વૈશ્યરાગલી મત્તુ શૂદ્રરાગલી અવરવર વર્ણદ કર્મગળન્નુ તિળિદવરાગિરબેકુ. ઇલ્લદિદ્દરॆ ઇવરॆલ્લરૂ નિષ્પ્રયોજકરાગુત્તારॆ.
12092004a કર્મ શૂદ્રે કૃષિર્વૈશ્યે દંડનીતિશ્ચ રાજનિ।
12092004c બ્રહ્મચર્યં તપો મંત્રાઃ સત્યં ચાપિ દ્વિજાતિષુ।।
શૂદ્રનલ્લિ સેવॆ, વૈશ્યનલ્લિ કૃષિ, રાજનલ્લિ દંડનીતિ, બ્રાહ્મણનલ્લિ બ્રહ્મચર્ય, તપસ્સુ, સત્યનિષ્ઠॆ મત્તુ વેદાધ્યયનગળુ પ્રધાન કર્તવ્યગળાગિવॆ.
12092005a તેષાં યઃ ક્ષત્રિયો વેદ વસ્ત્રાણામિવ શોધનમ્।
12092005c શીલદોષાન્વિનિર્હંતું સ પિતા સ પ્રજાપતિઃ।।
યાવ ક્ષત્રિયનુ – અગસનુ વસ્ત્રગળ કॊળॆયન્નુ તॆગॆદુ શુદ્ધગॊળિસુવંતॆ – ઇતરર શીલદલ્લિરુવ દોષગળન્નુ હોગલાડિસિ શુદ્ધચારિત્ર્યવન્નુ મૈગૂડિસિકॊળ્ળુવંતॆ માડલુ સમર્થનાગુત્તાનો અવને પ્રજॆગળિગॆ પિતૃસમાનનાગુત્તાનॆ. અધિપતિયૂ અવને આગુત્તાનॆ.
12092006a કૃતં ત્રેતા દ્વાપરશ્ચ કલિશ્ચ ભરતર્ષભ।
12092006c રાજવૃત્તાનિ સર્વાણિ રાજૈવ યુગમુચ્યતે।।
ભરતર્ષભ! કૃત, ત્રેત, દ્વાપર મત્તુ કલિ યુગગળુ ऎલ્લવૂ રાજન આચરણॆયન્ને અનુસરિસિ પરિવર્તનॆ હॊંદુત્તવॆ. રાજને યુગસ્વરૂપનॆંદુ હેળુત્તારॆ.
12092007a ચાતુર્વર્ણ્યં તથા વેદાશ્ચાતુરાશ્રમ્યમેવ ચ।
12092007c સર્વં પ્રમુહ્યતે હ્યેતદ્યદા રાજા પ્રમાદ્યતિ।।
રાજનુ પ્રમત્તનાદરॆ ચાતુર્વર્ણગળૂ, વેદગળૂ, નાલ્કુ આશ્રમગળુ ऎલ્લવૂ પ્રમોહક્કॊળગાગુત્તવॆ.
12092008a રાજૈવ કર્તા ભૂતાનાં રાજૈવ ચ વિનાશકઃ।
12092008c ધર્માત્મા યઃ સ કર્તા સ્યાદધર્માત્મા વિનાશકઃ।।
રાજને ભૂતગળ કર્તૃ. રાજને ભૂતગળ વિનાશક. અવનુ ધર્માત્મનાગિદ્દરॆ કર્તૃવાગુત્તાનॆ. અધર્માત્મનાગિદ્દરॆ વિનાશકનાગુત્તાનॆ.
12092009a રાજ્ઞો ભાર્યાશ્ચ પુત્રાશ્ચ બાંધવાઃ સુહૃદસ્તથા।
12092009c સમેત્ય સર્વે શોચંતિ યદા રાજા પ્રમાદ્યતિ।।
રાજનુ પ્રમત્તનાદરॆ રાજન ભાર્યॆયરૂ, પુત્રરૂ, બાંધવરૂ, સુહૃદયરૂ ऎલ્લરૂ ऒટ્ટિગે શોકક્કॊળગાગુત્તારॆ.
12092010a હસ્તિનોઽશ્વાશ્ચ ગાવશ્ચાપ્યુષ્ટ્રાશ્વતરગર્દભાઃ।
12092010c અધર્મવૃત્તે નૃપતૌ સર્વે સીદંતિ પાર્થિવ।।
પાર્થિવ! નૃપતિયુ અધર્મદલ્લિ નડॆદુકॊંડરॆ આનॆગળુ, કુદુરॆગળુ, ગોવુગળુ, ऒંટॆગળુ, હેસરગત્તॆગળુ ऎલ્લવૂ નાશહॊંદુત્તવॆ.
12092011a દુર્બલાર્થં બલં સૃષ્ટં ધાત્રા માંધાતરુચ્યતે।
12092011c અબલં તન્મહદ્ભૂતં યસ્મિન્સર્વં પ્રતિષ્ઠિતમ્।।
માંધાતા! દુર્બલરિગાગિયે ધાત્રુવુ બલવન્નુ સૃષ્ટિસિદનॆંદુ હેળુત્તારॆ. યાવુદર મેલॆ ऎલ્લવૂ પ્રતિષ્ઠિતવાગિવॆયો આ મહાભૂતગણગળુ અબલવાદવુગળુ.
12092012a યચ્ચ ભૂતં સ ભજતે ભૂતા યે ચ તદન્વયાઃ।
12092012c અધર્મસ્થે હિ નૃપતૌ સર્વે સીદંતિ પાર્થિવ।।
પાર્થિવ! નૃપતિયુ અધર્મિયાદરॆ અવનન્નુ સેવિસુવ મત્તુ અવનન્ને આશ્રયિસિરુવ ભૂતગળॆલ્લવૂ દુઃખપડુત્તવॆ.
12092013a દુર્બલસ્ય હિ યચ્ચક્ષુર્મુનેરાશીવિષસ્ય ચ।
12092013c અવિષહ્યતમં મન્યે મા સ્મ દુર્બલમાસદઃ।।
દુર્બલન, મુનિય મત્તુ સર્પદ દૃષ્ટિગળન્નુ તડॆદુકॊળ્ળુવુદુ અસાધ્યવॆંદુ નાનુ ભાવિસુત્તેનॆ. આદુદરિંદ દુર્બલરન્નુ ऎંદૂ પીડિસબારદુ.
12092014a દુર્બલાંસ્તાત બુધ્યેથા નિત્યમેવાવિમાનિતાન્।
12092014c મા ત્વાં દુર્બલચક્ષૂંષિ પ્રદહેયુઃ સબાંધવમ્।।
અય્યા! દુર્બલરુ અપમાનિતરાગદંતॆ સર્વદા નોડિકॊંડિરબેકુ. અપમાનિત દુર્બલર ક્રૂર દૃષ્ટિગળુ બંધુગળ સમેત નિન્નન્નુ સુટ્ટુહાકદિરલિ!
12092015a ન હિ દુર્બલદગ્ધસ્ય કુલે કિં ચિત્પ્રરોહતિ।
12092015c આમૂલં નિર્દહત્યેવ મા સ્મ દુર્બલમાસદઃ।।
દુર્બલર ક્રૂરદૃષ્ટિયિંદ સુટ્ટુહોદવન કુલદલ્લિ અંકુરવે ઇલ્લવાગુત્તદॆ. અદુ આમૂલવાગિ કુલવન્નુ સુટ્ટુબિડુત્તદॆ. આદુદરિંદ દુર્બલનન્નॆંદિગૂ સંકટપડિસબેડ.
12092016a અબલં વૈ બલાચ્ચ્રેયો યચ્ચાતિબલવદ્બલમ્।
12092016c બલસ્યાબલદગ્ધસ્ય ન કિં ચિદવશિષ્યતે।।
બલિષ્ઠનિગિંતલૂ અબલને શ્રેષ્ઠનુ. અબલન બલવુ બલિષ્ઠન બલક્કિંતલૂ અતિયાદુદુ. અબલનુ બલશાલિય કુલવન્ને નિઃશેષવાગિ સુટ્ટુહાકિબિડબલ્લનુ.
12092017a વિમાનિતો હતોત્ક્રુષ્ટસ્ત્રાતારં ચેન્ન વિંદતિ।
12092017c અમાનુષકૃતસ્તત્ર દંડો હંતિ નરાધિપમ્।।
અપમાનિત, હિંસિત મત્તુ રક્ષણॆગાગિ કૂગિકॊળ્ળુવ દુર્બલનુ રાજનન્નુ રક્ષકનન્નાગિ પડॆયદે ઇદ્દરॆ અમાનુષ દંડવે નરાધિપનન્નુ સંહરિસુત્તદॆ.
12092018a મા સ્મ તાત બલે સ્થેયા બાધિષ્ઠા માપિ દુર્બલમ્1।
12092018c મા ત્વા દુર્બલચક્ષૂંષિ ધક્ષ્યંત્યગ્નિરિવાશ્રયમ્।।
અય્યા! બલશાલિયॆંદુ દુર્બલનન્નુ બાધિસબેડ. અગ્નિયુ આશ્રયભૂતવાદ મરવન્ને સુટ્ટુભસ્મમાડુવંતॆ દુર્બલર ક્રૂરદૃષ્ટિગળુ નિન્નન્નુ સુટ્ટુ ભસ્મમાડદિરલિ.
12092019a યાનિ મિથ્યાભિશસ્તાનાં પતંત્યશ્રૂણિ રોદતામ્।
12092019c તાનિ પુત્રાન્પશૂન્ ઘ્નંતિ તેષાં મિથ્યાભિશાસતામ્।।
મિથ્યાપવાદવન્નુ અનુભવિસુવવર રોદનદિંદ બીળુવ કણ્ણીરુ મિથ્યાપવાદવન્નુ હॊરિસિદવર મક્કળન્નૂ પુત્રરન્નૂ નાશમાડુત્તવॆ.
12092020a યદિ નાત્મનિ પુત્રેષુ ન ચેત્પૌત્રેષુ નપ્તૃષુ।
12092020c ન હિ પાપં કૃતં કર્મ સદ્યઃ ફલતિ ગૌરિવ।।
ભૂમિયલ્લિ બિત્તિદ બીજવુ હેગો હાગॆ માડિદ પાપકર્મવુ કૂડલે ફલકॊડદિરબહુદુ. પાપમાડિદવનિગલ્લદિદ્દરॆ અવન પુત્ર અથવા પૌત્રરિગॆ ફલવન્નુ નીડુત્તદॆ.
12092021a યત્રાબલો વધ્યમાનસ્ત્રાતારં નાધિગચ્ચતિ।
12092021c મહાન્દૈવકૃતસ્તત્ર દંડઃ પતતિ દારુણઃ।।
અબલનુ વધિસલ્પડુત્તિરુવાગ ત્રાતારનન્નુ હॊંદદે ઇદ્દરॆ દૈવકૃત મહા દારુણ દંડવુ રક્ષણॆયન્નુ કॊડબેકાગિદ્દવન મેલॆયે બીળુત્તદॆ.
12092022a યુક્તા યદા જાનપદા ભિક્ષંતે બ્રાહ્મણા ઇવ।
12092022c અભીક્ષ્ણં ભિક્ષુદોષેણ રાજાનં ઘ્નંતિ તાદૃશાઃ।।
જનપદદ ऎલ્લરૂ બ્રાહ્મણરંતॆ ભિક્ષુરૂપદિંદ ભિક્ષॆબીડલુ તॊડગિદરॆ અંથહ સ્થિતિગॆ કારણનાદ રાજનુ વિનાશહॊંદુત્તાનॆ.
12092023a રાજ્ઞો યદા જનપદે બહવો રાજપૂરુષાઃ।
12092023c અનયેનોપવર્તંતે તદ્રાજ્ઞઃ કિલ્બિષં મહત્।।
રાજન અનેક અધિકારિગળે જનપદદલ્લિ અન્યાયવાગિ નડॆદુકॊંડરॆ આગ મહારાજકિલ્બિષવુ પરિણમિસુત્તદॆ.
12092024a યદા યુક્તા નયંત્યર્થાન્કામાદર્થવશેન વા।
12092024c કૃપણં યાચમાનાનાં તદ્રાજ્ઞો વૈશસં મહત્।।
કૃપણરાગિ યાચિસુત્તિદ્દવર ધનવન્નુ યુક્તિયિંદલો સ્વેચ્છॆયિંદલો અથવા લોભદિંદલો કસિદુકॊંડિદ્દે આદરॆ અદુ રાજન મહાવિનાશવન્નુ સૂચિસુત્તદॆ.
12092025a મહાવૃક્ષો જાયતે વર્ધતે ચ તં ચૈવ ભૂતાનિ સમાશ્રયંતિ।
12092025c યદા વૃક્ષશ્ચિદ્યતે દહ્યતે વા તદાશ્રયા અનિકેતા ભવંતિ।।
હુટ્ટિ બॆળॆદ મહાવૃક્ષવॊંદુ અનેક ભૂતગળિગॆ આશ્રયવન્નુ નીડુત્તિરુત્તદॆ. યાવાગ આ વૃક્ષવુ કડિયલ્પડુત્તદॆયો અથવા સુટ્ટુહોગુત્તદॆયો આગ અદર આશ્રયદલ્લિદ્દ ऎલ્લવૂ આશ્રયરહિતવાગુત્તવॆ.
12092026a યદા રાષ્ટ્રે ધર્મમગ્ર્યં ચરંતિ સંસ્કારં વા રાજગુણં બ્રુવાણાઃ।
12092026c તૈરેવાધર્મશ્ચરિતો ધર્મમોહાત્ તૂર્ણં જહ્યાત્સુકૃતં દુષ્કૃતં ચ।।
રાષ્ટ્રદલ્લિ ધર્મવે પ્રધાનવાગિ નડॆયુત્તિરુવાગ સંસ્કારવંતરુ રાજન ગુણગાન માડુત્તારॆ. અદે રાષ્ટ્રદલ્લિ ધર્મદ ગॊંદલદિંદ અધર્મવુ નડॆયુત્તિદ્દાગ આ દુષ્કૃતવુ બેગને રાજન સુકૃતવન્નૂ નાશપડિસુત્તદॆ.
12092027a યત્ર પાપા જ્ઞાયમાનાશ્ચરંતિ સતાં કલિર્વિંદતિ તત્ર રાજ્ઞઃ।
12092027c યદા રાજા શાસ્તિ નરાન્નશિષ્યાન્ ન તદ્રાજ્યં વર્ધતે ભૂમિપાલ।।
ભૂમિપાલ! ऎલ્લિ પાપિગળુ બહિરંગવાગિ ઓડાડુત્તા સત્પુરુષરન્નુ પીડિસુત્તારો અલ્લિય રાજનુ કલિ ऎંદુ તિળિયુત્તારॆ. યાવાગ રાજનુ પાપિષ્ટરન્નુ શિક્ષિસુવુદિલ્લવો આગ રાજ્યવુ અભિવૃદ્ધિયન્નુ હॊંદુવુદિલ્લ.
12092028a યશ્ચામાત્યં માનયિત્વા યથાર્હં મંત્રે ચ યુદ્ધે ચ નૃપો નિયુંજ્યાત્।
12092028c પ્રવર્ધતે તસ્ય રાષ્ટ્રં નૃપસ્ય ભુંક્તે મહીં ચાપ્યખિલાં ચિરાય।।
યાવ નૃપનુ અમાત્યરન્નુ ગૌરવિસિ યથાર્હવાગિ અવરન્નુ મંત્રાલોચનॆ મત્તુ યુદ્ધગળલ્લિ નિયોજિસિકॊળ્ળુત્તાનો અંથહ નૃપન રાષ્ટ્રવુ વૃદ્ધિયાગુત્તદॆ. મત્તુ અવનુ અખિલ મહિયન્નૂ બહુકાલ ભોગિસુત્તાનॆ.
12092029a અત્રાપિ સુકૃતં કર્મ વાચં ચૈવ સુભાષિતામ્।
12092029c સમીક્ષ્ય પૂજયન્રાજા ધર્મં પ્રાપ્નોત્યનુત્તમમ્।।
અવર સુકૃત કર્મ મત્તુ સુભાષિત માતુગળન્નુ સમીક્ષિસિ પૂજિસુવ રાજનુ અનુત્તમ ધર્મવન્નુ પડॆદુકॊળ્ળુત્તાનॆ.
12092030a સંવિભજ્ય યદા ભુંક્તે ન ચાન્યાનવમન્યતે।
12092030c નિહંતિ બલિનં દૃપ્તં સ રાજ્ઞો ધર્મ ઉચ્યતે।।
સંપત્તન્નુ સરિયાગિ વિભજિસિ ઉપભોગિસુવુદુ, અન્યરન્નુ અપમાનિસદિરુવુદુ, મદાંધ બલિષ્ઠરન્નુ સંહરિસુવુદુ – ઇદુ રાજધર્મવॆંદॆનિસિકॊળ્ળુત્તદॆ.
12092031a ત્રાયતે હિ યદા સર્વં વાચા કાયેન કર્મણા।
12092031c પુત્રસ્યાપિ ન મૃષ્યેચ્ચ સ રાજ્ઞો ધર્મ ઉચ્યતે।।
માતુ, શરીર મત્તુ કાર્યગળિંદ ऎલ્લવન્નૂ રક્ષિસુવુદુ મત્તુ મગન અપરાધવન્નૂ ક્ષમિસદિરુવુદુ – ઇદુ રાજધર્મવॆંદॆનિસિકॊળ્ળુત્તદॆ.
12092032a 2યદા શારણિકાન્રાજા પુત્રવત્પરિરક્ષતિ। 12092032c ભિનત્તિ ન ચ મર્યાદાં સ રાજ્ઞો ધર્મ ઉચ્યતે।।
શરણુબંદવરન્નુ રાજનુ પુત્રરંતॆ પરિરક્ષિસુત્તાનॆ. મત્તુ અવનુ મર્યાદॆગળન્નુ મીરિ નડॆદુકॊળ્ળુવુદિલ્લ. ઇદુ રાજધર્મવॆનિસિકॊળ્ળુત્તદॆ.
12092033a યદાપ્તદક્ષિણૈર્યજ્ઞૈર્યજતે શ્રદ્ધયાન્વિતઃ।
12092033c કામદ્વેષાવનાદૃત્ય સ રાજ્ઞો ધર્મ ઉચ્યતે।।
કામદ્વેષગળન્નુ અનાદરિસિ શદ્ધાન્વિતનાગિ આપ્તદક્ષિણॆગળિંદ યજ્ઞગળન્નુ યજિસુવુદુ રાજધર્મવॆનિસિકॊળ્ળુત્તદॆ.
12092034a કૃપણાનાથવૃદ્ધાનાં યદાશ્રુ વ્યપમાર્ષ્ટિ વૈ।
12092034c હર્ષં સંજનયન્નૃણાં સ રાજ્ઞો ધર્મ ઉચ્યતે।।
દીનરુ, અનાથરુ મત્તુ વૃદ્ધર કણ્ણીરન્નુ ऒરॆસિ અવરિગॆ હર્ષવન્નુંટુમાડુવુદુ રાજધર્મવॆનિસિકॊળ્ળુત્તદॆ.
12092035a વિવર્ધયતિ મિત્રાણિ તથારીંશ્ચાપકર્ષતિ।
12092035c સંપૂજયતિ સાધૂંશ્ચ સ રાજ્ઞો ધર્મ ઉચ્યતે।।
મિત્રરન્નુ હॆચ્ચિસિકॊળ્ળુવુદુ, શત્રુગળન્નુ કડિમॆમાડિકॊળ્ળુવુદુ મત્તુ સાધુગળન્નુ પૂજિસુવુદુ -ઇવુ રાજધર્મવॆંદॆનિસિકॊળ્ળુત્તવॆ.
12092036a સત્યં પાલયતિ પ્રાપ્ત્યા નિત્યં ભૂમિં પ્રયચ્ચતિ।
12092036c પૂજયત્યતિથીન્ ભૃત્યાન્સ રાજ્ઞો ધર્મ ઉચ્યતે।।
સત્યવન્નુ પાલિસુવુદુ, નિત્યવૂ ભૂદાનમાડુવુદુ, અતિથિગળન્નુ મત્તુ ભરણ-પોષણॆ માડબેકાદવરન્નુ ગૌરવિસુવુદુ ઇવુ રાજધર્મગળॆંદॆનિસિકॊળ્ળુત્તવॆ.
12092037a નિગ્રહાનુગ્રહૌ ચોભૌ યત્ર સ્યાતાં પ્રતિષ્ઠિતૌ।
12092037c અસ્મિઽલ્લોકે પરે ચૈવ રાજા તત્પ્રાપ્નુતે ફલમ્।।
નિગ્રહ મત્તુ અનુગ્રહ ઇવॆરડૂ યારલ્લિ પ્રતિષ્ઠિતવાગિવॆયો આ રાજનુ ઇહ-પરગળॆરડરલ્લૂ ઉત્તમ ફલવન્નુ પડॆદુકॊળ્ળુત્તાનॆ.
12092038a યમો રાજા ધાર્મિકાણાં માંધાતઃ પરમેશ્વરઃ।
12092038c સંયચ્ચન્ભવતિ પ્રાણાન્નસંયચ્ચંસ્તુ પાપકઃ।।
માંધાતા! રાજનુ દુષ્ટરિગॆ યમનંતિરુત્તાનॆ મત્તુ ધાર્મિકરિગॆ પરમેશ્વરનંતિરુત્તાનॆ. ઇંદ્રિયગળન્નુ નિગ્રહિસિકॊંડિરુવવરॆગॆ અવનુ શાસનમાડલુ સમર્થનાગિરુત્તાનॆ. ઇંદ્રિયગળિગॆ દાસનાદાગ પતિતનાગુત્તાનॆ.
12092039a ઋત્વિક્પુરોહિતાચાર્યાન્સત્કૃત્યાનવમન્ય ચ।
12092039c યદા સમ્યક્ પ્રગૃહ્ણાતિ સ રાજ્ઞો ધર્મ ઉચ્યતે।।
ઋત્વિજરન્નૂ પુરોહિતરન્નૂ આચાર્યરન્નૂ સત્કરિસિ અપમાનિસદે બરમાડિકॊળ્ળુવુદુ રાજધર્મવॆંદॆનિસિકॊળ્ળુવુદુ.
12092040a યમો યચ્ચતિ ભૂતાનિ સર્વાણ્યેવાવિશેષતઃ।
12092040c તસ્ય રાજ્ઞાનુકર્તવ્યં યંતવ્યા વિધિવત્પ્રજાઃ।।
યમનુ હેગॆ સર્વ ભૂતગળલ્લિયૂ વ્યત્યાસમાડદે નિયંત્રિસુત્તાનો હાગॆ વિધિવત્તાગિ પ્રજॆગળન્નુ નિયંત્રિસુવુદુ રાજન કર્તવ્યવુ.
12092041a સહસ્રાક્ષેણ રાજા હિ સર્વ એવોપમીયતે।
12092041c સ પશ્યતિ હિ યં ધર્મં સ ધર્મઃ પુરુષર્ષભ।।
પુરુષર્ષભ! આદુદરિંદલે રાજનન્નુ સહસ્રાક્ષ ઇંદ્રનિગॆ હોલિસુત્તારॆ. અવનુ યાવુદન્નુ ધર્મવॆંદુ તિળિયુત્તાનો અદે ધર્મવॆનિસિકॊળ્ળુત્તદॆ.
12092042a અપ્રમાદેન શિક્ષેથાઃ ક્ષમાં બુદ્ધિં ધૃતિં મતિમ્।
12092042c ભૂતાનાં સત્ત્વજિજ્ઞાસાં સાધ્વસાધુ ચ સર્વદા।।
નીનુ અપ્રમત્તનાગિદ્દુકॊંડુ ક્ષમॆ, બુદ્ધિ, ધૃતિ મત્તુ મતિયન્નુ યાવાગ હેગॆ ઉપયોગિસબેકॆન્નુવુદન્નુ કલિયબેકુ. ભૂતગળિગॆ યાવુદુ ऒળ્ળॆયદુ મત્તુ ऒળ્ળॆયલ્લ ऎન્નુવુદન્નુ સર્વદા તિળિદુકॊળ્ળુત્તિરબેકુ.
12092043a સંગ્રહઃ સર્વભૂતાનાં દાનં ચ મધુરા ચ વાક્।
12092043c પૌરજાનપદાશ્ચૈવ ગોપ્તવ્યાઃ સ્વા યથા પ્રજાઃ।।
સર્વભૂતગળિંદ વિશ્વાસ સંપાદનॆ, દાન મત્તુ મધુરવાદ માતુ હાગુ પૌરજાનપદરન્નુ તન્ન મક્કળંતॆયે રક્ષિસુવુદુ ઇવુગળન્નુ માડુત્તિરબેકુ.
12092044a ન જાત્વદક્ષો નૃપતિઃ પ્રજાઃ શક્નોતિ રક્ષિતુમ્।
12092044c ભારો હિ સુમહાંસ્તાત રાજ્યં નામ સુદુષ્કરમ્।।
અય્યા! અદક્ષનાદ નૃપતિયુ પ્રજॆગળન્નુ રક્ષિસલુ શક્યનાગુવુદિલ્લ. આદુદરિંદ રાજ્યદ ઇન્નॊંદુ હॆસરુ મહત્તર જવાબ્દારિ મત્તુ નિર્વહિસલુ કષ્ટકરવાદુદુ ऎંદિદॆ.
12092045a તદ્દંડવિન્નૃપઃ પ્રાજ્ઞઃ શૂરઃ શક્નોતિ રક્ષિતુમ્।
12092045c ન હિ શક્યમદંડેન ક્લીબેનાબુદ્ધિનાપિ વા।।
દંડનીતિયન્નુ તિળિદિરુવ પ્રાજ્ઞ શૂરને પ્રજॆગળન્નુ રક્ષિસલુ શક્યનાગિરુત્તાનॆ. દંડનॆ નીડદ અબુદ્ધિ હેડિગॆ પ્રજॆગળન્નુ રક્ષિસલુ શક્યવાગુવુદિલ્લ.
12092046a અભિરૂપૈઃ કુલે જાતૈર્દક્ષૈર્ભક્તૈર્બહુશ્રુતૈઃ।
12092046c સર્વા બુદ્ધીઃ પરીક્ષેથાસ્તાપસાશ્રમિણામપિ।।
રૂપવંતરુ, સત્કુલપ્રસૂતરુ, દક્ષરુ, ભક્તરુ મત્તુ બહુશ્રુતરિંદ આશ્રમવાસિગળન્નૂ સેરિ ऎલ્લર બુદ્ધિગળન્નુ પરીક્ષિસબેકુ.
12092047a તતસ્ત્વં સર્વભૂતાનાં ધર્મં વેત્સ્યસિ વૈ પરમ્।
12092047c સ્વદેશે પરદેશે વા ન તે ધર્મો વિનશ્યતિ।।
હાગॆ માડુવુદરિંદ નીનુ સર્વભૂતગળ પરમ ધર્મવન્નુ તિળિદુકॊળ્ળુત્તીયॆ. સ્વદેશવાગલી પરદેશવાગલી નિન્ન ધર્મવુ નાશવાગુવુદિલ્લ.
12092048a ધર્મશ્ચાર્થશ્ચ કામશ્ચ ધર્મ એવોત્તરો ભવેત્।
12092048c અસ્મિઽલ્લોકે પરે ચૈવ ધર્મવિત્સુખમેધતે।।
ધર્મ-અર્થ-કામગળલ્લિ ધર્મવે ઉત્તમવાદુદુ. ઈ લોકદલ્લિ મત્તુ પરલોકદલ્લિ કૂડ ધર્મવે સુખવન્નુ નીડુત્તદॆ.
12092049a ત્યજંતિ દારાન્પ્રાણાંશ્ચ મનુષ્યાઃ પ્રતિપૂજિતાઃ।
12092049c સંગ્રહશ્ચૈવ ભૂતાનાં દાનં ચ મધુરા ચ વાક્।।
12092050a અપ્રમાદશ્ચ શૌચં ચ તાત ભૂતિકરં મહત્।
12092050c એતેભ્યશ્ચૈવ માંધાતઃ સતતં મા પ્રમાદિથાઃ।।
અય્યા! માંધાતા! નીનુ સમ્માનિસિદ મનુષ્યરુ નિનગાગિ પત્નિયરુ મત્તુ પ્રાણગળન્નૂ તॊરॆયુત્તારॆ. પ્રજાસંગ્રહ, દાન, મધુર માતુ, અપ્રમત્તતॆ મત્તુ શૌચ ઇવુ મહત્તર ઐશ્વર્યવન્નુંટુમાડુત્તવॆ. ઇવુગળિંદ નીનુ ऎંદૂ ચ્યુતનાગબારદુ.
12092051a અપ્રમત્તો ભવેદ્રાજા ચિદ્રદર્શી પરાત્મનોઃ।
12092051c નાસ્ય ચિદ્રં પરઃ પશ્યેચ્ચિદ્રેષુ પરમન્વિયાત્।।
રાજનુ અપ્રમત્તનાગિરબેકુ. તન્નલ્લિ મત્તુ ઇતરરલ્લિરુવ દુર્બલતॆગળન્નુ કંડુકॊંડિરબેકુ. આદરॆ તન્નલ્લિરુવ દૌર્બલ્યવુ પરરિગॆ કાણદંતિરબેકુ. શત્રુગળ દૌર્બલ્યદ મેલॆ ગમવવિટ્ટિરબેકુ.
12092052a એતદ્વૃત્તં વાસવસ્ય યમસ્ય વરુણસ્ય ચ।
12092052c રાજર્ષીણાં ચ સર્વેષાં તત્ત્વમપ્યનુપાલય।।
ઇંતર વર્તનॆયુ વાસવ, યમ, વરુણ મત્તુ રાજર્ષિગળલ્લિવॆ. ऎલ્લરૂ પરિપાલિસુત્તિદ્દ ઈ રાજધર્મવન્નુ નીનૂ પરિપાલિસુ.
12092053a તત્કુરુષ્વ મહારાજ વૃત્તં રાજર્ષિસેવિતમ્।
12092053c આતિષ્ઠ દિવ્યં પંથાનમહ્નાય ભરતર્ષભ।।
મહારાજા! ભરતર્ષભ! રાજર્ષિસેવિતવાદ ઈ વર્તનॆયંતॆયે નડॆદુકો. દિવ્ય માર્ગવન્નુ આશ્રયિસુ.
12092054a ધર્મવૃત્તં હિ રાજાનં પ્રેત્ય ચેહ ચ ભારત।
12092054c દેવર્ષિપિતૃગંધર્વાઃ કીર્તયંત્યમિતૌજસઃ।।
ભારત! ધર્મવ્રત રાજન કીર્તિયન્નુ અવન મરણાનંતર દેવર્ષિ-પિતૃ-ગંધર્વરુ ગાનમાડુત્તિરુત્તારॆ.””
12092055 ભીષ્મ ઉવાચ।
12092055a સ એવમુક્તો માંધાતા તેનોતથ્યેન ભારત।
12092055c કૃતવાનવિશંકસ્તદેકઃ પ્રાપ ચ મેદિનીમ્।।
ભીષ્મનુ હેળિદનુ: “ભારત! ઉતથ્યનુ હીગॆ હેળલુ માંધાતનુ સંદેહરહિતનાગિ અવનુ હેળિદંતॆયે માડિ ઈ ભૂમંડલક્કॆ એકચક્રાધિપતિયાદનુ.
12092056a ભવાનપિ તથા સમ્યઙ્માંધાતેવ મહીપતિઃ।
12092056c ધર્મં કૃત્વા મહીં રક્ષન્સ્વર્ગે સ્થાનમવાપ્સ્યસિ।।
નીનૂ કૂડ મહીપતિ માંધાતનંતॆ ઉત્તમનાગિ ધર્મવન્નાચરિસિ મહિયન્નુ રક્ષિસિ સ્વર્ગદલ્લિ સ્થાનવન્નુ પડॆદુકॊળ્ળુત્તીયॆ.”
સમાપ્તિ
ઇતિ શ્રી મહાભારતે શાંતિ પર્વણિ રાજધર્મ પર્વણિ ઉતથ્યગીતાસુ દ્વિનવતિતમોઽધ્યાયઃ।।
ઇદુ શ્રી મહાભારત શાંતિ પર્વદ રાજધર્મ પર્વદલ્લિ ઉતથ્યગીત ऎન્નુવ તॊંભત્તॆરડને અધ્યાયવુ.
-
મા સ્મતાત રણે સ્થિત્વા ભુંજીથા દુર્બલં જનમ્। (ભારત દર્શન). ↩︎
-
ઇદક્કॆ મॊદલુ ઈ મૂરુ શ્લોકગળિવॆ: સંવિભજ્ય યદા ભુંક્તે નૃપતિર્દુર્બલાન્નરાન્। તદા ભવંતિ બલિનઃ સ રાજ્ઞો ધર્મ ઉચ્યતે।। યદા રક્ષતિ રાષ્ટ્રાણિ યદા દસ્યૂનપોહતિ। યદા જયતિ સંગ્રામે સ રાજ્ઞો ધર્મ ઉચ્યતે।। પાપમાચરતો યત્ર કર્મણા વ્યાહૃતેન વા। પ્રિયસ્યાપિ ન મૃષ્યેત સ રાજ્ઞો ધર્મ ઉચ્યતે।। (ભારતદર્શન/ગીતા પ્રॆસ્). ↩︎