pravēśa
।। ōṁ ōṁ namō nārāyaṇāya।। śrī vēdavyāsāya namaḥ ।।
śrī kr̥ṣṇadvaipāyana vēdavyāsa viracita
śrī mahābhārata
śāṁti parva
rājadharma parva
adhyāya 90
sāra
rājana kartavyagaḷu (1-26).
12090001 bhīṣma uvāca।
12090001a vanaspatīn bhakṣyaphalānna ciṁdyurviṣayē tava।
12090001c brāhmaṇānāṁ mūlaphalaṁ dharmyamāhurmanīṣiṇaḥ।।
bhīṣmanu hēḷidanu: “ninna rājyadalli tinnuva haṇṇugaḷannu nīḍuva vanaspatigaḷannu kaḍiyadirali. phala-mūlagaḷu brāhmaṇarige sēriddavu eṁdu dharmavannu tiḷidavaru hēḷuttāre.
12090002a brāhmaṇēbhyō'tiriktaṁ ca bhuṁjīrannitarē janāḥ।
12090002c na brāhmaṇōparōdhēna harēdanyaḥ kathaṁ cana।।
brāhmaṇaru sēvisi adhikavāgiruva mūla-phalagaḷannu itara janaru bhuṁjisabēku. brāhmaṇariṁda idannu kasidukoḷḷuva aparādhavannu eṁdū māḍabāradu.
12090003a vipraścēttyāgamātiṣṭhēdākhyāyāvr̥ttikarśitaḥ।
12090003c parikalpyāsya vr̥ttiḥ syātsadārasya narādhipa।।
narādhipa! svavr̥ttiyiṁda jīvanavannu naḍesalu aśakyanāgi dēśavannu tyajisi anya dēśakke horaṭare parivāra sahita avanannu taḍedu vr̥ttiyannu kalpisikoḍuvudu rājana kartavyavāgiruttade.
12090004a sa cēnnōpanivartēta vācyō brāhmaṇasaṁsadi।
12090004c kasminnidānīṁ maryādāmayaṁ lōkaḥ kariṣyati।।
ādarū avanu hiṁdirugadiddare brāhmaṇasaṁsadiyalli avanannu uddēśisi “nīnu hīge māḍidare nanna prajegaḷu yārannāśrayisi dharmada maryādeyannu paripālisuvaru?” eṁdu kēḷikoḷḷabēku.
12090005a asaṁśayaṁ nivartēta na cēdvakṣyatyataḥ param।
12090005c pūrvaṁ parōkṣaṁ kartavyamētatkauṁtēya śāsanam।।
kauṁtēya! āga avanu niḥsaṁśayavāgiyū hiṁdiruguttāne. āgalū hiṁdirugadē iddare avanige innomme “hiṁde nānēnādarū parōkṣavāgi aparādhagaididdare adannu kṣamisabēku” eṁdu kēḷikoḷḷabēku. idu rāja śāsanada kartavyavāgiruttade.
12090006a āhurētajjanā brahmanna caitaccraddadhāmyaham।
12090006c nimaṁtryaśca bhavēdbhōgairavr̥ttyā cēttadācarēt।।
brāhmaṇarige bhōgavastugaḷannu nīḍabēku mattu vr̥ttiyannu māḍikoḍabēku eṁdu janaru hēḷuttāre. ādare adaralli nanage śraddheyilla1.
12090007a kr̥ṣigōrakṣyavāṇijyaṁ lōkānāmiha jīvanam।
12090007c ūrdhvaṁ caiva trayī vidyā sā bhūtān bhāvayatyuta।।
kr̥ṣi, gōrakṣe mattu vāṇijyagaḷu ī lōkadalli jīvanakke ādhārabhūtagaḷāgive. mūru vēdagaḷu ūrdhvalōkadalli manuṣyana rakṣaṇege sādhakagaḷāgive. ā mūru vēdagaḷū yajñagaḷa mūlaka prāṇigaḷa utpatti-vr̥ddhigaḷige kāraṇagaḷāgive.
12090008a tasyāṁ prayatamānāyāṁ yē syustatparipaṁthinaḥ।
12090008c dasyavastadvadhāyēha brahmā kṣatramathāsr̥jat।।
adhyayana-adhyāpanagaḷige mattu vēdōkta yajña-yāgādigaḷige bādheyannuṁṭumāḍuvavarē dasyugaḷu. dasyugaḷa vadhegāgiyē brahmanu kṣatriyarannu sr̥ṣṭisiddāne.
12090009a śatrūn jahi prajā rakṣa yajasva kratubhirnr̥pa।
12090009c yudhyasva samarē vīrō bhūtvā kauravanaṁdana।।
nr̥pa! kauravanaṁdana! śatrugaḷannu saṁharisu. prajegaḷannu rakṣisu. kratugaḷannu yājisu. vīranāgi samaradalli yuddhamāḍu.
12090010a saṁrakṣyān pālayēdrājā yaḥ sa rājāryakr̥ttamaḥ।
12090010c yē kē cittānna rakṣaṁti tairarthō nāsti kaścana।।
saṁrakṣisabēkādavarannu pālisuva rājanu rājaralliyē āryanenisikoḷḷuttāne. rakṣisabēkādavarannu rakṣisadē iruva rājaniṁda jagattige yāva vidhavāda prayōjanavū illa.
12090011a sadaiva rājñā bōddhavyaṁ2 sarvalōkādyudhiṣṭhira।
12090011c tasmāddhētōrhi bhuṁjīta manuṣyānēva mānavaḥ।।
yudhiṣṭhira! rājanādavanu sadaiva sarvaprajegaḷanū tiḷidukoṁḍirabēku. ā kāraṇakkāgiyē ā mānavaśrēṣṭhanu ella kaḍe guptacārarannu niyamisikoṁḍiruttāne.
12090012a aṁtarēbhyaḥ parānrakṣan parēbhyaḥ punaraṁtarān।
12090012c parānparēbhyaḥ svān svēbhyaḥ sarvānpālaya nityadā।।
ninna aṁtaraṁgada manuṣyariṁda bahiraṁgada manuṣyarannu rakṣisu. horagaḍeyavariṁda oḷagina janarannu rakṣisu. bahiraṁgada prajegaḷannu śatrugaḷiṁda rakṣisu. aṁtaraṁgada janaralliyē bēdha-bhāvavuṁṭāgabahudu. hīge ninage saṁbaṁdhisida ellarannū mattu prajegaḷannū rakṣisu.
12090013a ātmānaṁ sarvatō rakṣanrājā rakṣēta mēdinīm।
12090013c ātmamūlamidaṁ sarvamāhurhi viduṣō janāḥ।।
rājanādavanu modalu sarvaprakāragaḷiṁdalū ātmarakṣaṇeyannu māḍikoḷḷabēku. naṁtara rājyavannu rakṣisabēku. ivellavū ātmamūlavāgive eṁdu vidvāṁsaru hēḷuttāre.
12090014a kiṁ cidraṁ kō'nuṣaṁgō mē kiṁ vāstyavinipātitam।
12090014c kutō māmāsravēddōṣa iti nityaṁ viciṁtayēt।।
nannalli yāva daurbalyagaḷive? nannalli yāvarītiya durvyasanagaḷive? nanage nijavāgiyū prajegaḷannu rakṣisuvudaralli āsaktiyideyē? adakke kāryavidhānavideyē? innū dūravāgadē iruva yāva vyasanagaḷu nannallive? ivugaḷa kuritu rājanādavanu nityavū ciṁtisuttirabēku.
12090015a guptaiścārairanumataiḥ pr̥thivīmanucārayēt।
12090015c sunītaṁ yadi mē vr̥ttaṁ praśaṁsaṁti na vā punaḥ।
12090015e kaccidrōcējjanapadē kaccidrāṣṭrē ca mē yaśaḥ।।
“nānu naḍesiruva vyavavahāragaḷannu janaru punaḥ punaḥ praśaṁsisuttiruvarē? kelavu janapadagaḷalli mātra janaru nannannu praśaṁsisuttāreyē? athavā rāṣṭrādyaṁta janaru nannannu bayasuttāreyē?” ennuvudannu tiḷidukoḷḷalu rājanādavanu viśvāsapātra guptacārarannu bhūmaṁḍalada ellakaḍe kaḷuhisabēku.
12090016a dharmajñānāṁ dhr̥timatāṁ saṁgrāmēṣvapalāyinām।
12090016c rāṣṭraṁ ca yē'nujīvaṁti yē ca rājñō'nujīvinaḥ।।
12090017a amātyānāṁ ca sarvēṣāṁ madhyasthānāṁ ca sarvaśaḥ।
12090017c yē ca tvābhipraśaṁsēyurniṁdēyuratha vā punaḥ।
12090017e sarvānsupariṇītāṁstānkārayēta yudhiṣṭhira।।
yudhiṣṭhira! ninna praśaṁsemāḍuva mattu niṁdaneyannu māḍuva ella dharmajñarannū, dhairyaśāligaḷannū, saṁgrāmadalli palāyanamāḍadiruvavarannū, ninna rāṣṭradalliyē upajīvanavannu naḍesuttiruvavarannū, rājanannē āśrayisi jīvisiruvavarannū, amātyarannū, madhyastharannū – ellarannū nīnu yathāyōgyavāgi satkarisabēku.
12090018a ēkāṁtēna hi sarvēṣāṁ na śakyaṁ tāta rōcitum।
12090018c mitrāmitramathō madhyaṁ sarvabhūtēṣu bhārata।।
ayyā! bhārata! obbanē ellarigū iṣṭavāgalu śakyavilla. ella jīvigaḷigū mitra, amitra mattu madhyastha ennuvavaru iddē iruttāre.
12090019a tulyabāhubalānāṁ ca guṇairapi niṣēvinām।
12090019c kathaṁ syādadhikaḥ kaścitsa tu bhuṁjīta mānavān।।
bāhubaladalli samānanāgiddarū mattu guṇagaḷu oṁdē āgiddarū obbaru mātra hēge ellarannū śāsana māḍuttāne?
12090020a yē carā hyacarānadyuradaṁṣṭrāndaṁṣṭriṇastathā।
12090020c āśīviṣā iva kruddhā bhujagā bhujagāniva।।
yāvarītiyalli kōpagoṁḍa viṣasarpagaḷu itara cikka hāvugaḷannu nuṁgihākuttaveyō, calisuva prāṇigaḷu calisadiruva vastugaḷannu nuṁgihākuttaveyō, kōredāḍegaḷiruva prāṇigaḷu kōredāḍegaḷillada prāṇigaḷannu tinnuttaveyō hāge prabalarādavaru durbalarādavara mēle adhikāravannu naḍesuttāre.
12090021a ētēbhyaścāpramattaḥ syātsadā yattō yudhiṣṭhira।
12090021c bhāruṁḍasadr̥śā hyētē nipataṁti pramādyataḥ।।
yudhiṣṭhira! prayatnaśīla rājanu ivellavugaḷiṁda sadā apramattanāgirabēku. rājanu pramādakkoḷagādare gaṁḍabhēruṁḍa samāna śatrugaḷu rājana mēle ākramaṇa māḍuttāre.
12090022a kaccittē vaṇijō rāṣṭrē nōdvijaṁtē karārditāḥ।
12090022c krīṇaṁtō bahu vālpēna kāṁtārakr̥taniśramāḥ।।
kāḍumēḍugaḷalli aledu śramapaṭṭu doḍḍa athavā alpa pramāṇadalli mārāṭamāḍuva vaṇijaru ninna rāṣṭradalli terigeya bhāradiṁda udvignarāguttilla tānē?
12090023a kaccitkr̥ṣikarā rāṣṭraṁ na jahatyatipīḍitāḥ।
12090023c yē vahaṁti dhuraṁ rājñāṁ saṁbharaṁtītarānapi।।
kr̥ṣikaru atiyāgi pīḍitarāgi ninna rāṣṭravannu biṭṭu hōguttilla tānē? ēkeṁdare avaru rājana bhāravannu horuttāre. prajegaḷannū pālisuttāre.
12090024a itō dattēna jīvaṁti dēvāḥ pitr̥gaṇāstathā।
12090024c manuṣyōragarakṣāṁsi vayāṁsi paśavastathā।।
ivaru nīḍuva dhānyādigaḷiṁdalē dēvategaḷu, pitr̥gaḷu, manuṣyaru, uraga-rākṣasaru, paśu-pakṣigaḷu ellavū jīvanavannu naḍesuttave.
12090025a ēṣā tē rāṣṭravr̥ttiśca rāṣṭraguptiśca bhārata।
12090025c ētamēvārthamāśritya bhūyō vakṣyāmi pāṁḍava।।
bhārata! pāṁḍava! ivu rāṣṭradalli naḍedukoḷḷuva mattu rāṣṭravannu rakṣisuva vidhānagaḷu. idakke saṁbaṁdhisidaṁte muṁdeyū hēḷuttēne.”
samāpti
iti śrī mahābhāratē śāṁtiparvaṇi rājadharmaparvaṇi rāṣṭraguptau navatitamō'dhyāyaḥ।।
idu śrī mahābhārata śāṁtiparvada rājadharmaparvadalli rāṣṭragupta ennuva toṁbhattanē adhyāyavu.