ప్రవేశ
।। ఓం ఓం నమో నారాయణాయ।। శ్రీ వేదవ్యాసాయ నమః ।।
శ్రీ కృష్ణద్వైపాయన వేదవ్యాస విరచిత
శ్రీ మహాభారత
శాంతి పర్వ
రాజధర్మ పర్వ
అధ్యాయ 64
సార
ఇంద్ర-మాంధాత సంవాద (1-29).
12064001 భీష్మ ఉవాచ।
12064001a చాతురాశ్రమ్యధర్మాశ్చ జాతిధర్మాశ్చ పాండవ।
12064001c లోకపాలోత్తరాశ్చైవ క్షాత్రే ధర్మే వ్యవస్థితాః।।
భీష్మను హేళిదను: “పాండవ! నాల్కు ఆశ్రమధర్మగళూ, జాతిధర్మగళూ, లోకపాలధర్మగళూ క్షాత్రధర్మదల్లియే ప్రతిష్ఠితగొండివె.
12064002a సర్వాణ్యేతాని ధర్మాణి క్షాత్రే భరతసత్తమ।
12064002c నిరాశిషో జీవలోకే క్షాత్రే ధర్మే వ్యవస్థితాః1।।
భరతసత్తమ! ఈ ఎల్ల ధర్మగళూ క్షాత్రధర్మవన్నవలంబిసివె. క్షాత్రధర్మవు అవ్యవస్థితవాదరె జీవలోకగళు నిరాశెగొళ్ళుత్తవె.
12064003a అప్రత్యక్షం బహుద్వారం ధర్మమాశ్రమవాసినామ్।
12064003c ప్రరూపయంతి తద్భావమాగమైరేవ శాశ్వతమ్।।
ఆశ్రమవాసిగళ ధర్మగళు అప్రత్యక్షవాగివె మత్తు అవుగళిగె బహుద్వారగళివె. ఆగమగళే అవుగళ శాశ్వత భావగళన్ను రూపిసుత్తవె.
12064004a అపరే వచనైః పుణ్యైర్వాదినో లోకనిశ్చయమ్।
12064004c అనిశ్చయజ్ఞా ధర్మాణామదృష్టాంతే పరే రతాః।।
కెలవరు లోకనిశ్చయవన్ను పుణ్యవేదవచనగళ మూలక హేళుత్తార. ఇతరరు నిశ్చయగళన్ను తెగెదుకొళ్ళలారదే ధర్మగళన్ను కండుకొళ్ళువుదిల్ల.
12064005a ప్రత్యక్షసుఖభూయిష్ఠమాత్మసాక్షికమచ్చలమ్।
12064005c సర్వలోకహితం ధర్మం క్షత్రియేషు ప్రతిష్ఠితమ్।।
ప్రత్యక్షవూ, అధిక సుఖమయవూ, ఆత్మసాక్షికవూ, కపటరహితవూ మత్తు సర్వలోకహితవూ ఆగిరువ ధర్మవు క్షత్రియరల్లి ప్రతిష్ఠితగొండిదె.
12064006a ధర్మాశ్రమవ్యవసినాం బ్రాహ్మణానాం యుధిష్ఠిర।
12064006c యథా త్రయాణాం వర్ణానాం సంఖ్యాతోపశ్రుతిః పురా।
12064006e రాజధర్మేష్వనుపమా లోక్యా సుచరితైరిహ।।
యుధిష్ఠిర! ఆశ్రమధర్మగళన్ను ఆచరిసుత్తిరువ బ్రాహ్మణర ప్రకార, హిందె హేళిదంతె మూరు వర్ణగళు హేగె రాజధర్మదల్లి లీనవాగుత్తవెయో హాగె లోకదల్లిరువ సుచరిత్రగళెల్లవూ రాజధర్మదల్లియే ఇరుత్తవె.
12064007a ఉదాహృతం తే రాజేంద్ర యథా విష్ణుం మహౌజసమ్।
12064007c సర్వభూతేశ్వరం దేవం ప్రభుం నారాయణం పురా।
12064007e జగ్ముః సుబహవః శూరా రాజానో దండనీతయే।।
రాజేంద్ర! ఇదర కురితు ఒందు ఉదాహరణెయిదె. హిందె దండనీతిగాగి అనేక శూర రాజరు సర్వభూతేశ్వర దేవ ప్రభు నారాయణనల్లిగె హోదరు.
12064008a ఏకైకమాత్మనః కర్మ తులయిత్వాశ్రమే పురా।
12064008c రాజానః పర్యుపాతిష్ఠన్దృష్టాంతవచనే స్థితాః।।
అదక్కె మొదలు రాజరు వర్ణాశ్రమ ధర్మక్కనుగుణవాగి తావు మాడిద ఒందొందు కర్మవన్నూ దండనీతియొడనె తులనె మాడిద్దరు. ఆదరె అవర సంశయవు పరిహారవాగిరలిల్ల.
12064009a సాధ్యా దేవా వసవశ్చాశ్వినౌ చ రుద్రాశ్చ విశ్వే మరుతాం గణాశ్చ।
12064009c సృష్టాః పురా ఆదిదేవేన దేవా క్షాత్రే ధర్మే వర్తయంతే చ సిద్ధాః।।
హిందె ఆదిదేవ విష్ణువినింద సృష్టిసల్పట్ట సాధ్యరు, దేవతెగళు, వసుగళు, అశ్వినరు, రుద్రరు, విశ్వేదేవరు, సిద్ధరు మత్తు మరుద్గణగళు క్షాత్రధర్మదంతెయే నడెదుకొళ్ళుత్తారె.
12064010a అత్ర తే వర్తయిష్యామి ధర్మమర్థవినిశ్చయమ్।
12064010c నిర్మర్యాదే వర్తమానే దానవైకాయనే కృతే।।
12064010e బభూవ రాజా రాజేంద్ర మాంధాతా నామ వీర్యవాన్।।
రాజేంద్ర! అదర కురితాద ధర్మనిశ్చయవన్ను నినగె హేళుత్తేనె. కృతయుగదల్లి ఈ అఖండ విశ్వవు దానవర వశవాగి మర్యాదెగళిల్లదే నడెయుత్తిరలు మాంధాత ఎంబ వీర్యవాన్ రాజనాదను.
12064011a పురా వసుమతీపాలో యజ్ఞం చక్రే దిదృక్షయా।
12064011c అనాదిమధ్యనిధనం దేవం నారాయణం ప్రతి।।
హిందె ఆ వసుమతీపాలకను అనాదిమధ్యనిధన దేవ నారాయణనన్ను కాణలోసుగ ఒందు యజ్ఞవన్ను నడెసిదను.
12064012a స రాజా రాజశార్దూల మాంధాతా పరమేష్ఠినః।
12064012c జగ్రాహ శిరసా పాదౌ యజ్ఞే విష్ణోర్మహాత్మనః।।
రాజశార్దూల! ఆ యజ్ఞదల్లి రాజా మాంధాతను పరమేష్ఠి మహాత్మ విష్ణువిన పాదగళల్లి తన్న శిరస్సన్నిట్టను.
12064013a దర్శయామాస తం విష్ణూ రూపమాస్థాయ వాసవమ్।
12064013c స పార్థివైర్వృతః సద్భిరర్చయామాస తం ప్రభుమ్।।
ఆగ విష్ణువు వాసవ ఇంద్రన రూపవన్ను ధరిసి ఆ రాజనిగె కాణిసికొండను. రాజనాదరో ప్రభువన్ను ఉత్తమవాగి అర్చిసిదను.
12064014a తస్య పార్థివసంఘస్య తస్య చైవ మహాత్మనః।
12064014c సంవాదోఽయం మహానాసీద్విష్ణుం ప్రతి మహాద్యుతే।।
మహాద్యుతే! ఆగ ఆ పార్థివశ్రేష్ఠ మాంధాతనిగూ మహాత్మ ఇంద్రనిగూ విష్ణువిన కురితాద ఈ సంవాదవు నడెయితు.
12064015 ఇంద్ర ఉవాచ
12064015a కిమిష్యతే ధర్మభృతాం వరిష్ఠ యద్ద్రష్టుకామోఽసి తమప్రమేయమ్।
12064015c అనంతమాయామితసత్త్వవీర్యం నారాయణం హ్యాదిదేవం పురాణమ్।।
ఇంద్రను హేళిదను: “ధర్మభృతరల్లి వరిష్ఠ! ఆదిదేవనూ, పురాణనూ, అమిత సత్త్వవీర్యనూ, అనంతమాయెగళుళ్ళవనూ, అప్రమేయనూ ఆద నారాయణనన్ను కాణలు ఏకె బయసుత్తిరువె?
12064016a నాసౌ దేవో విశ్వరూపో మయాపి శక్యో ద్రష్టుం బ్రహ్మణా వాపి సాక్షాత్।
12064016c యేఽన్యే కామాస్తవ రాజన్హృదిస్థా దాస్యామి తాంస్త్వం హి మర్త్యేషు రాజా।।
ఆ దేవ విశ్వరూపనన్ను నానాగలీ సాక్షాత్ బ్రహ్మనే ఆగలి నోడలు శక్యరిల్ల. రాజన్! మనుష్యరల్లి రాజనాగిరువ నినగె అన్య కామనెగళు హృదయస్థవాగిద్దరె అవుగళన్ను నానే దయపాలిసుత్తేనె.
12064017a సత్యే స్థితో ధర్మపరో జితేంద్రియః శూరో దృఢం ప్రీతిరతః సురాణామ్।
12064017c బుద్ధ్యా భక్త్యా చోత్తమశ్రద్ధయా చ తతస్తేఽహం దద్మి వరం యథేష్టమ్।।
సత్యనిష్ఠనాగిరువ, ధర్మపరనూ జితేంద్రియనూ ఆగిరువ, శూరనూ దృఢనూ, సురర ప్రీతిరతనూ ఆగిరువ, ఉత్తమ బుద్ధి-భక్తి-శ్రద్ధెగళిరువ నినగె ఇష్టవాద వరవన్ను నానే నీడుత్తేనె.”
12064018 మాంధాతోవాచ 12064018a అసంశయం భగవన్నాదిదేవం ద్రక్ష్యామ్యహం శిరసాహం ప్రసాద్య।
12064018c త్యక్త్వా భోగాన్ధర్మకామో హ్యరణ్యమ్ ఇచ్చే గంతుం సత్పథం లోకజుష్టమ్।।
మాంధాతను హేళిదను: “భగవన్! నిన్న అడిదావరెగళల్లియే శిరస్సన్నిట్టు ప్రసన్నగొళిసి నాను ఆదిదేవనన్ను కాణుత్తేనె. ఇదరల్లి సందేహవిల్ల. భోగగళన్ను త్యజిసి ధర్మకామనాగి నాను లోకద సత్పురుషర అంతిమ మార్గవాద అరణ్యవన్ను సేరలు బయసుత్తేనె.
12064019a క్షాత్రాద్ధర్మాద్విపులాదప్రమేయాల్ లోకాః ప్రాప్తాః స్థాపితం స్వం యశశ్చ।
12064019c ధర్మో యోఽసావాదిదేవాత్ప్రవృత్తో లోకజ్యేష్ఠస్తం న జానామి కర్తుమ్।।
క్షాత్రధర్మదింద విపుల అప్రమేయ లోకగళన్ను పడెదుకొండిద్దేనె మత్తు నన్న యశస్సన్నూ లోకగళల్లి స్థాపిసిద్దేనె. ఆదరె ఆ లోకజ్యేష్ఠ ఆదిదేవనింద ప్రవృత్తవాద మోక్షధర్మవన్ను నడెసలు ననగె తిళిదిల్ల.”
12064020 ఇంద్ర ఉవాచ
12064020a అసైనికోఽధర్మపరశ్చరేథాః పరాం గతిం లప్స్యసే చాప్రమత్తః। 2 12064020c క్షాత్రో ధర్మో హ్యాదిదేవాత్ప్రవృత్తః పశ్చాదన్యే శేషభూతాశ్చ ధర్మాః।।
ఇంద్రను హేళిదను: “క్షాత్రధర్మవు ఆదిదేవనిందలే ప్రవృత్తగొండితు. అదర నంతరవే ఉళిద అన్య ధర్మగళు హుట్టికొండవు.
12064021a శేషాః సృష్టా హ్యంతవంతో హ్యనంతాః సుప్రస్థానాః క్షత్రధర్మావిశిష్టాః।
12064021c అస్మిన్ధర్మే సర్వధర్మాః ప్రవిష్టాస్ తస్మాద్ధర్మం శ్రేష్ఠమిమం వదంతి।।
అనంతర హుట్టిద శేషధర్మగళు కాలానుగుణవాగి క్షయిసుత్తవె. ఉత్తమ సంప్రదాయగళిరువ క్షత్రధర్మవే విశిష్ఠవాదుదు. ఈ ధర్మదల్లి సర్వధర్మగళూ సేరికొండివె. ఆదుదరింద ఇదన్ను శ్రేష్ఠధర్మవెందు హేళుత్తారె.
12064022a కర్మణా వై పురా దేవా ఋషయశ్చామితౌజసః।
12064022c త్రాతాః సర్వే ప్రమథ్యారీన్క్షత్రధర్మేణ విష్ణునా।।
హిందె అమితౌజస విష్ణువు క్షత్రధర్మవన్ననుసరిసియే అరిగళన్ను సదెబడిదు సర్వ దేవతెగళన్నూ ఋషిగళన్నూ సంరక్షిసువ కార్యవన్నెసగిదను.
12064023a యది హ్యసౌ భగవాన్నాహనిష్యద్ రిపూన్సర్వాన్వసుమానప్రమేయః।
12064023c న బ్రాహ్మణా న చ లోకాదికర్తా న సద్ధర్మా నాదిధర్మా భవేయుః।।
ఒందువేళె ఆ వసుమాన అప్రమేయ భగవంతను రిపుగళెల్లరన్నూ సంహరిసదే ఇద్దిద్దరె లోకద ఆదికర్త బ్రహ్మనాగలీ, బ్రాహ్మణరాగలీ, సద్ధర్మవాగలీ ఆదిధర్మవాగలీ ఇరుత్తిరలిల్ల.
12064024a ఇమాముర్వీం న జయేద్విక్రమేణ దేవశ్రేష్ఠోఽసౌ పురా చేదమేయః।
12064024c చాతుర్వర్ణ్యం చాతురాశ్రమ్యధర్మాః సర్వే న స్యుర్బ్రహ్మణో వై వినాశాత్।।
దేవశ్రేష్ఠను హిందె తన్న విక్రమదింద ఈ ఉర్వియన్ను గెల్లదే ఇద్దిద్దరె బ్రాహ్మణర వినాశదిందాగి చాతుర్వర్ణ ధర్మగళాగలీ చతురాశ్రమ ధర్మగళాగలీ యావుదూ ఇరుత్తిరలిల్ల.
12064025a దృష్టా ధర్మాః శతధా శాశ్వతేన క్షాత్రేణ ధర్మేణ పునః ప్రవృత్తాః। 3 12064025c యుగే యుగే హ్యాదిధర్మాః ప్రవృత్తా లోకజ్యేష్ఠం క్షత్రధర్మం వదంతి।।
నూరారు చూరుగళాగి హోగిద్ద ధర్మగళు శాశ్వత క్షాత్రధర్మదింద పునః ప్రవృత్తగొండిరువుదన్ను నోడిద్దేవె. యుగయుగగళల్లియూ ఈ ఆదిధర్మ క్షత్రియధర్మవు హుట్టుత్తదె. ఆదుదరింద లోకదల్లి క్షత్రధర్మవే జ్యేష్ఠవెందు హేళుత్తారె.
12064026a ఆత్మత్యాగః సర్వభూతానుకంపా లోకజ్ఞానం మోక్షణం పాలనం చ।
12064026c విషణ్ణానాం మోక్షణం పీడితానాం క్షాత్రే ధర్మే విద్యతే పార్థివానామ్।।
ఆత్మత్యాగ, సర్వభూతగళ మేలిన అనుకంప, లోకజ్ఞాన, పీడితరన్ను పీడెయింద బిడుగడెగొళిసువుదు, ఇవు పార్థివర క్షాత్రధర్మవెందు తిళియల్పట్టివె.
12064027a నిర్మర్యాదాః కామమన్యుప్రవృత్తా భీతా రాజ్ఞో నాధిగచ్చంతి పాపమ్।
12064027c శిష్టాశ్చాన్యే సర్వధర్మోపపన్నాః సాధ్వాచారాః సాధు ధర్మం చరంతి।।
మర్యాదెయిల్లదిరువవరు మత్తు కామ-కోప ప్రవృత్తరాదవరు రాజన భీతియింద పాపవన్నెసగువుదిల్ల. అన్య శిష్టాచారిగళు సర్వధర్మ సంపన్నరాగి ఉత్తమ ఆచార, సాధుధర్మగళన్ను నడెసుత్తారె.
12064028a పుత్రవత్పరిపాల్యాని లింగధర్మేణ4 పార్థివైః।
12064028c లోకే భూతాని సర్వాణి విచరంతి న సంశయః।।
పార్థివరు అవర లింగధర్మదింద ప్రజెగళన్ను పుత్రరంతె పాలిసుత్తారె. ఆదుదరిందలే లోకదల్లి ప్రాణిగళెల్లవూ నిర్భయదింద సంచరిసుత్తవె ఎన్నువుదరల్లి సంశయవే ఇల్ల.
12064029a సర్వధర్మపరం క్షత్రం లోకజ్యేష్ఠం సనాతనమ్।
12064029c శశ్వదక్షరపర్యంతమక్షరం సర్వతోముఖమ్।।
సర్వధర్మగళిగూ శ్రేష్ఠవాదుదు క్షత్రియధర్మ. ఇదు లోకదల్లియే హిరియదు. సనాతనవు. ఇదు నిత్య, అవినాశి, మోక్షదాయక మత్తు సర్వతోముఖ ధర్మ.”
సమాప్తి
ఇతి శ్రీ మహాభారతే శాంతిపర్వణి రాజధర్మపర్వణి వర్ణాశ్రమధర్మకథనే చతుఃషష్ఠితమోఽధ్యాయః।।
ఇదు శ్రీ మహాభారత శాంతిపర్వద రాజధర్మపర్వదల్లి వర్ణాశ్రమధర్మకథన ఎన్నువ అరవత్నాల్కనే అధ్యాయవు.
-
నిరాశిషో జీవలోకాః క్షత్రధర్మేఽవ్యవస్థితే। ఎంబ పాఠాంతరవిదె (భారత దర్శన). ↩︎
-
అసైనికా ధర్మపరాశ్చ ధర్మే పరాం గతిం న నయంతే హ్యయుక్తమ్। అర్థాత్ సైన్యగళిల్లద వానప్రస్థాశ్రమ ధర్మవన్ను అనుసరిసువ క్షత్రియను పరమ గతియన్ను హొందువుదిల్ల ఎన్నువుదు యుక్తవల్ల ఎంబ పాఠాంతరవిదె. ↩︎
-
నష్టా ధర్మాః శతధా శాశ్వతాస్తే క్షాత్రేణ ధర్మేణ పునః ప్రవృద్ధాః। అర్థాత్ ధర్మగళు నూరారు బారి వినష్టవాగివె. ఆదరె క్షాత్రధర్మదింద అవుగళ పునరుద్ధారవూ ఆగిదె ఎంబ పాఠాంతరవిదె. ↩︎
-
రాజధర్మేణ ఎంబ పాఠాంతరవిదె. ↩︎