ప్రవేశ
।। ఓం ఓం నమో నారాయణాయ।। శ్రీ వేదవ్యాసాయ నమః ।।
శ్రీ కృష్ణద్వైపాయన వేదవ్యాస విరచిత
శ్రీ మహాభారత
శాంతి పర్వ
రాజధర్మ పర్వ
అధ్యాయ 46
సార
మహాపురుషస్తవ (1-35).
12046001 యుధిష్ఠిర ఉవాచ।
12046001a కిమిదం పరమాశ్చర్యం ధ్యాయస్యమితవిక్రమ।
12046001c కచ్చిల్లోకత్రయస్యాస్య స్వస్తి లోకపరాయణ।।
యుధిష్ఠిరను హేళిదను: “అమితవిక్రమ! పరమాశ్చర్య! నీను యారకురితు ధ్యానమగ్ననాగిరువె? లోకపరాయణ! మూరు లోకగళూ కుశలవాగివె తానె?
12046002a చతుర్థం ధ్యానమార్గం త్వమాలంబ్య పురుషోత్తమ।
12046002c అపక్రాంతో యతో దేవ తేన మే విస్మితం మనః।।
పురుషోత్తమ! దేవ! నాల్కనెయ ధ్యానమార్గవన్ను ఆశ్రయిసి అపక్రాంతనాగిరువ నీను నన్న మనస్సను విస్మయగొళిసిరువె!
12046003a నిగృహీతో హి వాయుస్తే పంచకర్మా శరీరగః।
12046003c ఇంద్రియాణి చ సర్వాణి మనసి స్థాపితాని తే।।
శరీరదల్లి పంచకర్మగళన్ను మాడువ వాయువన్ను నీను నిగ్రహిసిరువె. నిన్న ఇంద్రియగళెల్లవన్నూ మనస్సినల్లి స్థాపిసికొండిరువె.
12046004a ఇంద్రియాణి మనశ్చైవ బుద్ధౌ సంవేశితాని తే।
12046004c సర్వశ్చైవ గణో దేవ క్షేత్రజ్ఞే తే నివేశితః।।
ఇంద్రియ-మనస్సుగళన్ను బుద్ధియల్లి లీనగొళిసిరువె. దేవ! సర్వగణగళూ నిన్న ఆత్మనల్లి లీనవాగివె.
12046005a నేంగంతి తవ రోమాణి స్థిరా బుద్ధిస్తథా మనః।
12046005c స్థాణుకుడ్యశిలాభూతో నిరీహశ్చాసి మాధవ।।
మాధవ! నిన్న రోమగళు నిమిరినింతివె. నిన్న మనస్సు-బుద్ధిగళు స్థిరవాగివె. కట్టిగె, గోడె మత్తు శిలెగళంతె నిశ్చేష్టనాగిరువె!
12046006a యథా దీపో నివాతస్థో నిరింగో జ్వలతేఽచ్యుత।
12046006c తథాసి భగవన్దేవ నిశ్చలో దృఢనిశ్చయః।।
దేవ! గాళియిల్లద స్థళదల్లి దీపవూ ఆత్తిత్త అగలదే హేగె ఒందే సమనె ఉరియుత్తిరుత్తదెయో హాగె నీను దృఢనిశ్చయనాగి శిలామూర్తియంతె కుళితిరువె!
12046007a యది శ్రోతుమిహార్హామి న రహస్యం చ తే యది।
12046007c చింధి మే సంశయం దేవ ప్రపన్నాయాభియాచతే।।
దేవ! ఈ రహస్యవన్ను కేళలు నాను అర్హనాగిద్దరె నమస్కరిసి కేళికొళ్ళుత్తిరువ నన్న ఈ సంశయవన్ను దూరమాడు!
12046008a త్వం హి కర్తా వికర్తా చ త్వం క్షరం చాక్షరం చ హి।
12046008c అనాదినిధనశ్చాద్యస్త్వమేవ పురుషోత్తమ।।
పురుషోత్తమ! నీనే కర్త, నీనే వికర్త. నాశహొందువవనూ నీనే. అవినాశియాగిరువవనూ నీనే. ఆది-అంత్యగళిల్లదవనూ నీనే!
12046009a త్వత్ప్రపన్నాయ భక్తాయ శిరసా ప్రణతాయ చ।
12046009c ధ్యానస్యాస్య యథాతత్త్వం బ్రూహి ధర్మభృతాం వర।।
ధర్మభృతరల్లి శ్రేష్ఠనే! భక్తియింద నినగె శరణుబందిరువ మత్తు శిరసా నమస్కరిసుత్తిరువ ననగె ఈ ధ్యానద తత్త్వవన్ను యథావత్తాగి హేళు!””
12046010 వైశంపాయన ఉవాచ।
12046010a తతః స్వగోచరే న్యస్య మనో బుద్ధీంద్రియాణి చ।
12046010c స్మితపూర్వమువాచేదం భగవాన్వాసవానుజః।।
వైశంపాయనను హేళిదను: “ఆగ భగవాన్ వాసవానుజను మనస్సు-బుద్ధి-ఇంద్రియగళన్ను తమ్మ తమ్మ స్థానగళల్లి ఇరిసి మందహాసబీరుత్తా ఈ మాతన్నాడిదను:
12046011a శరతల్పగతో భీష్మః శామ్యన్నివ హుతాశనః।
12046011c మాం ధ్యాతి పురుషవ్యాఘ్రస్తతో మే తద్గతం మనః।।
“ఆరిహోగుత్తిరువ అగ్నియంతిరువ, శరతల్పదల్లి మలగిరువ పురుషవ్యాఘ్ర భీష్మను నన్నన్ను ధ్యానిసుత్తిద్దానె. అవనల్లియే నన్న మనస్సు హోగిత్తు.
12046012a యస్య జ్యాతలనిర్ఘోషం విస్ఫూర్జితమివాశనేః।
12046012c న సహేద్దేవరాజోఽపి తమస్మి మనసా గతః।।
మించినంతె హొరహొమ్ముత్తిద్ద యార ధనుస్సిన టేంకారవన్ను దేవరాజనూ కూడ సహిసలసాధ్యవాగిత్తో ఆ భీష్మన కడె నన్న మనస్సు హరిదు హోగిత్తు.
12046013a యేనాభిద్రుత్య తరసా సమస్తం రాజమండలమ్।
12046013c ఊఢాస్తిస్రః పురా కన్యాస్తమస్మి మనసా గతః।।
హిందె సమస్త రాజమండలవన్నూ పరాజయగొళిసి మూవరు కన్యెయరన్ను యారు కరెదుకొండు హోగిద్దనో ఆ బీష్మన కడె నన్న మనస్సు హరిదు హోగిత్తు.
12046014a త్రయోవింశతిరాత్రం యో యోధయామాస భార్గవమ్।
12046014c న చ రామేణ నిస్తీర్ణస్తమస్మి మనసా గతః।।
ఇప్పత్తు మూరు రాత్రి భార్గవనొందిగె యుద్ధమాడి యారు రామనింద పరాజయగొళ్ళలిల్లవో అవన కడె నన్న మనస్సు హరిదు హోగిత్తు.
12046015a యం గంగా గర్భవిధినా ధారయామాస పార్థివమ్।
12046015c వసిష్ఠశిష్యం తం తాత మనసాస్మి గతో నృప।।
నృప! అయ్యా! గంగెయు యారన్ను గర్భవిధానదల్లి ధరిసిద్దళో ఆ వసిష్ఠశిష్య పార్థివ భీష్మన కడె నన్న మనస్సు హరిదు హోగిత్తు.
12046016a దివ్యాస్త్రాణి మహాతేజా యో ధారయతి బుద్ధిమాన్।
12046016c సాంగాంశ్చ చతురో వేదాంస్తమస్మి మనసా గతః।।
మహాతేజస్సుళ్ళ దివ్యాస్త్రగళన్నూ, అంగగళ సహిత నాల్కు వేదగళన్నూ ధారణెమాడికొండిరువ ఆ బుద్ధిమాన్ భీష్మన కడె నన్న మనస్సు హరిదు హోగిత్తు.
12046017a రామస్య దయితం శిష్యం జామదగ్న్యస్య పాండవ।
12046017c ఆధారం సర్వవిద్యానాం తమస్మి మనసా గతః।।
పాండవ! జామదగ్న్య రామన ప్రియ శిష్య మత్తు సర్వ విద్యెగళ ఆధార భీష్మన కడె నన్న మనస్సు హరిదు హోగిత్తు.
12046018a ఏకీకృత్యేంద్రియగ్రామం మనః సంయమ్య మేధయా।
12046018c శరణం మాముపాగచ్చత్తతో మే తద్గతం మనః।।
ఇంద్రియసమూహగళన్ను మనస్సినల్లి ఏకీకరిసి, మనస్సన్ను బుద్ధియల్లి లీనగొళిసి నన్నల్లి శరణుబందిరువ బీష్మన కడె నన్న మనస్సు హరిదు హోగిత్తు.
12046019a స హి భూతం చ భవ్యం చ భవచ్చ పురుషర్షభ।
12046019c వేత్తి ధర్మభృతాం శ్రేష్ఠస్తతో మే తద్గతం మనః।।
పురుషర్షభ! భూత-భవ్య-భవిష్యత్తుగళన్ను తిళిదిరువ ఆ ధర్మభృతరల్లి శ్రేష్ఠ భీష్మన కడె నన్న మనస్సు హరిదు హోగిత్తు.
12046020a తస్మిన్హి పురుషవ్యాఘ్రే కర్మభిః స్వైర్దివం గతే।
12046020c భవిష్యతి మహీ పార్థ నష్టచంద్రేవ శర్వరీ।।
ఆ పురుషవ్యాఘ్రను తన్న సత్కర్మగళ ఫలవాగి స్వర్గక్కె హోగిబిట్టరె ఈ భూమియు చంద్రనిల్లద రాత్రియంతాగుత్తదె.
12046021a తద్యుధిష్ఠిర గాంగేయం భీష్మం భీమపరాక్రమమ్।
12046021c అభిగమ్యోపసంగృహ్య పృచ్చ యత్తే మనోగతమ్।।
యుధిష్ఠిర! ఆ భీమపరాక్రమి భీష్మ గాంగేయన బళిహోగి, అవన పాదగళన్ను హిడిదు, నిన్న మనస్సినల్లిరువ సందేహగళన్ను కేళు.
12046022a చాతుర్వేద్యం చాతుర్హోత్రం చాతురాశ్రమ్యమేవ చ।
12046022c చాతుర్వర్ణ్యస్య ధర్మం చ పృచ్చైనం పృథివీపతే।।
పృథివీపతే! అవనన్ను కేళి చతుర్వేదగళన్నూ, చతుర్హోత్రగళన్నూ1, చతురాశ్రమగళన్నూ2, చాతుర్వర్ణ్యగళ ధర్మగళన్నూ కేళి తిళిదుకో!
12046023a తస్మిన్నస్తమితే భీష్మే కౌరవాణాం ధురంధరే।
12046023c జ్ఞానాన్యల్పీభవిష్యంతి తస్మాత్త్వాం చోదయామ్యహమ్।।
కౌరవర దురంధర ఆ భీష్మను అస్తంగతనాగలు సకల జ్ఞానగళూ అవనొడనె అస్తమిసిబిడుత్తవె. ఆదుదరింద నిన్నన్ను నాను ఈ రీతి ప్రచోదిసుత్తిద్దేనె.”
12046024a తచ్చ్రుత్వా వాసుదేవస్య తథ్యం వచనముత్తమమ్।
12046024c సాశ్రుకంఠః స ధర్మజ్ఞో జనార్దనమువాచ హ।।
వాసుదేవన ఆ అర్థవత్తాద ఉత్తమ మాతన్ను కేళి, కణ్ణీరినింద గంటలు కట్టిద ధర్మజ్ఞ యుధిష్ఠిరను జనార్దననిగె హేళిదను:
12046025a యద్భవానాహ భీష్మస్య ప్రభావం ప్రతి మాధవ।
12046025c తథా తన్నాత్ర సందేహో విద్యతే మమ మానద।।
“మాధవ! మానద! భీష్మన ప్రభావద కురితు నీను ఏను హేళిదెయో అదరల్లి ననగె స్వల్పవూ సందేహవిల్ల.
12046026a మహాభాగ్యం హి భీష్మస్య ప్రభావశ్చ మహాత్మనః।
12046026c శ్రుతం మయా కథయతాం బ్రాహ్మణానాం మహాత్మనామ్।।
మహాభాగ్య మహాత్మ భీష్మన ప్రభావద కురితు మహాత్మ బ్రాహ్మణరు హేళుత్తిద్దుదన్ను నాను కేళిద్దేనె.
12046027a భవాంశ్చ కర్తా లోకానాం యద్బ్రవీత్యరిసూదన।
12046027c తథా తదనభిధ్యేయం వాక్యం యాదవనందన।।
అరిసూదన! యాదవనందన! లోకగళ కర్తృవాద నీనూ కూడ ఇదన్నే హేళుత్తిరువెయాదరె అదర కురితు పునః యోచిసబేకాదుదే ఇల్ల!
12046028a యతస్త్వనుగ్రహకృతా బుద్ధిస్తే మయి మాధవ।
12046028c త్వామగ్రతః పురస్కృత్య భీష్మం పశ్యామహే వయమ్।।
మాధవ! నిన్నల్లి ననగె అనుగ్రహిసువ మనస్సిద్దరె నిన్నన్ను ముందెమాడికొండు భీష్మనన్ను నోడబేకెంబ మనస్సాగుత్తిదె.
12046029a ఆవృత్తే భగవత్యర్కే స హి లోకాన్గమిష్యతి।
12046029c త్వద్దర్శనం మహాబాహో తస్మాదర్హతి కౌరవః।।
భగవాన్ సూర్యను ఉత్తరాయణక్కె తిరుగిదొడనెయే అవను లోకగళిగె హొరటుహోగుత్తానె. ఆదుదరింద మహాబాహో! ఆ కౌరవను నిన్న దర్శనక్కె అర్హనాగిద్దానె.
12046030a తవ హ్యాద్యస్య దేవస్య క్షరస్యైవాక్షరస్య చ।
12046030c దర్శనం తస్య లాభః స్యాత్త్వం హి బ్రహ్మమయో నిధిః।।
ఇందు అవనిగె క్షరాక్షర దేవ నిన్న దర్శనద లాభవాగలి. ఏకెందరె నీను బ్రహ్మమయనూ జ్ఞాననిధియూ ఆగిరువె!”
12046031a శ్రుత్వైతద్ధర్మరాజస్య వచనం మధుసూదనః।
12046031c పార్శ్వస్థం సాత్యకిం ప్రాహ రథో మే యుజ్యతామితి।।
ధర్మరాజన మాతన్ను కేళిద మధుసూదనను పక్కదల్లియే నింతిద్ద సాత్యకిగె రథవన్ను హూడలు హేళిదను.
12046032a సాత్యకిస్తూపనిష్క్రమ్య కేశవస్య సమీపతః।
12046032c దారుకం ప్రాహ కృష్ణస్య యుజ్యతాం రథ ఇత్యుత।।
సాత్యకియు కేశవన సమీపదింద హోగి దారుకనిగె కృష్ణన రథవన్ను సిద్ధగొళిసువంతె హేళిదను.
12046033a స సాత్యకేరాశు వచో నిశమ్య రథోత్తమం కాంచనభూషితాంగమ్।
12046033c మసారగల్వర్కమయైర్విభంగైర్ విభూషితం హేమపినద్ధచక్రమ్।।
12046034a దివాకరాంశుప్రభమాశుగామినం విచిత్రనానామణిరత్నభూషితమ్।
12046034c నవోదితం సూర్యమివ ప్రతాపినం విచిత్రతార్క్ష్యధ్వజినం పతాకినమ్।।
12046035a సుగ్రీవసైన్యప్రముఖైర్వరాశ్వైర్ మనోజవైః కాంచనభూషితాంగైః।
12046035c సుయుక్తమావేదయదచ్యుతాయ కృతాంజలిర్దారుకో రాజసింహ।।
రాజసింహ! సాత్యకియ మాతన్ను కేళిద దారుకను కాంచనగళింద భూషితవాద, మరకత-సూర్యకాంత-చంద్రకాంత మణిగళ కాంతియింద కూడిద్ద, సువర్ణద పట్టిగళన్ను సుత్తిద్ద చక్రగళిద్ద, సూర్యకిరణగళంతె హొళెయుత్తిద్ద, నానా విచిత్ర మణిరత్నగళింద విభూషితవాగిద్ద, ఉదయిసుత్తిరువ సూర్యనంతె బెళగుత్తిద్ద, విచిత్ర గరుడధ్వజ-పతాకెగళుళ్ళ, అంగాంగళల్లి సువర్ణగళింద అలంకరిసల్పట్ట మనోవేగద సుగ్రీవ-సైన్యప్రముఖ శ్రేష్ఠ అశ్వగళన్ను కట్టిద్ద రథవన్ను సిద్ధపడిసి బందు కైముగిదు అచ్యుతనిగె నివేదిసిదను.”
సమాప్తి
ఇతి శ్రీ మహాభారతే శాంతిపర్వణి రాజధర్మపర్వణి మహాపురుషస్తవే షట్ చత్వారింశోఽధ్యాయః।।
ఇదు శ్రీ మహాభారత శాంతిపర్వద రాజధర్మపర్వదల్లి మహాపురుషస్తవ ఎన్నువ నల్వత్తారనే అధ్యాయవు.