પ્રવેશ
।। ઓં ઓં નમો નારાયણાય।। શ્રી વેદવ્યાસાય નમઃ ।।
શ્રી કૃષ્ણદ્વૈપાયન વેદવ્યાસ વિરચિત
શ્રી મહાભારત
શલ્ય પર્વ
ગદાયુદ્ધ પર્વ
અધ્યાય 61
સાર
પાંડવરૈવરુ, સાત્યકિ, કૃષ્ણ મત્તુ યુયુત્સુ ઇવરુ કૌરવ શિબિરવનન્નુ તલુપલુ અર્જુન-કૃષ્ણરુ કॆળગિળિયુત્તલે અર્જુનન રથવુ સુટ્ટુ ભસ્મવાદુદુ; કૃષ્ણનુ અદક્કॆ કારણવન્નુ તિળિસુવુદુ (1-19). વાસુદેવ-યુધિષ્ઠિર સંવાદ (20-30). શિબિરદલ્લિદ્દ કૌરવર સંપત્તॆલ્લવન્નૂ તમ્મદાગિસિકॊંડુ યુધિષ્ઠિરાદિગળુ કૃષ્ણન સૂચનॆયંતॆ શિબિરદ હॊરગॆ ઓઘવતી તીરદલ્લિ રાત્રિ તંગિદુદુ (31-37). કૃષ્ણનુ ગાંધારિયન્નુ સંતવિસલુ અવળલ્લિગॆ હોદુદુ (38-40).
09061001 સંજય ઉવાચ 09061001a તતસ્તે પ્રયયુઃ સર્વે નિવાસાય મહીક્ષિતઃ।
09061001c શંખાન્પ્રધ્માપયંતો વૈ હૃષ્ટાઃ પરિઘબાહવઃ।।
સંજયનુ હેળિદનુ: “અનંતર પરિઘાયુધગળંતહ તોળુગળુળ્ળ મહીક્ષિતરુ ऎલ્લરૂ પ્રહૃષ્ટરાગિ શંખગળન્નુ ઊદુત્તા નિવાસગળિગॆ તॆરળિદરુ.
09061002a પાંડવાન્ગચ્ચતશ્ચાપિ શિબિરં નો વિશાં પતે।
09061002c મહેષ્વાસોઽન્વગાત્પશ્ચાદ્યુયુત્સુઃ સાત્યકિસ્તથા।।
વિશાંપતે! નમ્મ શિબિરદ કડॆ બરુત્તિદ્દ પાંડવરન્નુ મહેષ્વાસ યુયુત્સુ મત્તુ સાત્યકિયરુ હિંબાલિસિ બંદરુ.
09061003a ધૃષ્ટદ્યુમ્નઃ શિખંડી ચ દ્રૌપદેયાશ્ચ સર્વશઃ।
09061003c સર્વે ચાન્યે મહેષ્વાસા યયુઃ સ્વશિબિરાણ્યુત।।
ધૃષ્ટદ્યુમ્ન, શિખંડી, સર્વ દ્રૌપદેયરુ મત્તુ અન્ય મહેષ્વાસરॆલ્લરૂ તમ્મ શિબિરગળિગॆ તॆરળિદરુ.
09061004a તતસ્તે પ્રાવિશન્પાર્થા હતત્વિટ્કં હતેશ્વરં।
09061004c દુર્યોધનસ્ય શિબિરં રંગવદ્વિસૃતે જને।।
નાટકવુ મુગિદનંતર જનરॆલ્લરૂ હॊરટુહોગિરુવ રંગમંટપદંતિદ્દ, સ્વામિયન્નુ કળॆદુકॊંડ દુર્યોધનન શિબિરવન્નુ પાર્થરુ પ્રવેશિસિદરુ.
09061005a ગતોત્સવં પુરમિવ હૃતનાગમિવ હ્રદં।
09061005c સ્ત્રીવર્ષવરભૂયિષ્ઠં વૃદ્ધામાત્યૈરધિષ્ઠિતં।।
ઉત્સવવુ મુગિદ પટ્ટણદંતॆયૂ, સલગવિલ્લદ સરોવરદંતॆયૂ આ શિબિરવુ સ્ત્રીયરુ, નપુંસકરુ મત્તુ વૃદ્ધ અમાત્યરિંદ કૂડિત્તુ.
09061006a તત્રૈતાન્પર્યુપાતિષ્ઠન્દુર્યોધનપુરઃસરાઃ।
09061006c કૃતાંજલિપુટા રાજન્કાષાયમલિનાંબરાઃ।।
રાજન્! મॊદલુ દુર્યોધનન ऎદિરુ હોગુત્તિદ્દ સેવકરુ ઈગ મલિન કાષાયવસ્ત્રગળન્નુટ્ટુ કૈમુગિદુ અલ્લિગॆ બરુત્તિદ્દ પાંડવરન્નુ ऎદુરિસિદરુ.
09061007a શિબિરં સમનુપ્રાપ્ય કુરુરાજસ્ય પાંડવાઃ।
09061007c અવતેરુર્મહારાજ રથેભ્યો રથસત્તમાઃ।।
મહારાજ! કુરુરાજન શિબિરવન્નુ તલુપિ રથસત્તમ પાંડવરુ રથગળિંદ કॆળગિળિદરુ.
09061008a તતો ગાંડીવધન્વાનમભ્યભાષત કેશવઃ।
09061008c સ્થિતઃ પ્રિયહિતે નિત્યમતીવ ભરતર્ષભ।।
ભરતર્ષભ! આગ કેશવનુ નિત્યવૂ યાર પ્રિય મત્તુ હિતગળલ્લિ નિરતનાગિદ્દનો આ ગાંડીવધન્વિગॆ નુડિદનુ:
09061009a અવરોપય ગાંડીવમક્ષય્યૌ ચ મહેષુધી।
09061009c અથાહમવરોક્ષ્યામિ પશ્ચાદ્ભરતસત્તમ।।
09061010a સ્વયં ચૈવાવરોહ ત્વમેતચ્ચ્રેયસ્તવાનઘ।
“ભરતસત્તમ! નીનુ મॊદલુ ગાંડીવવન્નૂ અક્ષય તૂણીરગળન્નૂ કॆળગિળિસુ. નંતર નીનૂ ઇળિ. નિન્ન નંતર નાનુ કॆળગિળિયુત્તેનॆ. અનઘ! ઇદરિંદ નિનગॆ શ્રેયસ્સુંટાગુત્તદॆ.”
09061010c તચ્ચાકરોત્તથા વીરઃ પાંડુપુત્રો ધનંજયઃ।।
09061011a અથ પશ્ચાત્તતઃ કૃષ્ણો રશ્મીનુત્સૃજ્ય વાજિનાં।
09061011c અવારોહત મેધાવી રથાદ્ગાંડીવધન્વનઃ।।
વીર પાંડુપુત્ર ધનંજયનુ અદરંતॆયે માડિદનુ. અનંતર મેધાવી કૃષ્ણનુ કુદુરॆગળ કડિવાણગળન્નુ બિસુટુ ગાંડીવધન્વિય રથદિંદ કॆળગિળિદનુ.
09061012a અથાવતીર્ણે ભૂતાનામીશ્વરે સુમહાત્મનિ।
09061012c કપિરંતર્દધે દિવ્યો ધ્વજો ગાંડીવધન્વનઃ।।
આ સુમહાત્મ ભૂતગળ ઈશ્વરનુ કॆળગિળિયુત્તલે ગાંડીવધન્વિય દિવ્ય ધ્વજદિંદ કપિયુ અંતર્ધાનનાદનુ.
09061013a સ દગ્ધો દ્રોણકર્ણાભ્યાં દિવ્યૈરસ્ત્રૈર્મહારથઃ।
09061013c અથ દીપ્તોઽગ્નિના હ્યાશુ પ્રજજ્વાલ મહીપતે।।
મહીપતે! દ્રોણ-કર્ણાદિગળ દિવ્યાસ્ત્રગળિંદ દહિસલ્પટ્ટિદ્દ આ મહારથવુ ઈગ અગ્નિયિંદ પ્રતીપ્તવાગિ પ્રજ્વલિસિ ઉરિયતॊડગિતુ.
09061014a સોપાસંઘઃ સરશ્મિશ્ચ સાશ્વઃ સયુગબંધુરઃ।
09061014c ભસ્મીભૂતોઽપતદ્ભૂમૌ રથો ગાંડીવધન્વનઃ।।
ગાંડીવધન્વિય આ રથવુ બત્તળિકॆ, કડિવાણ, કુદુરॆગળુ, નॊગ, મૂકિગળ સમેતવાગિ ભસ્મીભૂતવાગિ ભૂમિય મેલॆ બિદ્દિતુ.
09061015a તં તથા ભસ્મભૂતં તુ દૃષ્ટ્વા પાંડુસુતાઃ પ્રભો।
09061015c અભવન્વિસ્મિતા રાજન્નર્જુનશ્ચેદમબ્રવીત્।।
09061016a કૃતાંજલિઃ સપ્રણયં પ્રણિપત્યાભિવાદ્ય ચ।
રાજન્! પ્રભો! હીગॆ અદુ ભસ્મીભૂતવાદુદન્નુ નોડિ પાંડુસુતરુ વિસ્મિતરાદરુ. અર્જુનનુ કૈમુગિદુ પ્રણયપૂર્વકવાગિ કૃષ્ણન કાલુગળન્નુ મુટ્ટિ નમસ્કરિસિ હેળિદનુ:
09061016c ગોવિંદ કસ્માદ્ભગવન્રથો દગ્ધોઽયમગ્નિના।।
09061017a કિમેતન્મહદાશ્ચર્યમભવદ્યદુનંદન।
09061017c તન્મે બ્રૂહિ મહાબાહો શ્રોતવ્યં યદિ મન્યસે।।
“ગોવિંદ! ભગવન્! ઈ રથવુ હેગॆ બॆંકિહત્તિ ભસ્મવાગિહોયિતુ? યદુનંદન! ઈ મહદાશ્ચર્યવુ હેગॆ નડॆયિતુ? મહાબાહો! ઇદન્નુ નાનુ કેળબહુદॆંદુ નિનગન્નિસિદરॆ નનગॆ હેળુ!”
09061018 વાસુદેવ ઉવાચ 09061018a અસ્ત્રૈર્બહુવિધૈર્દગ્ધઃ પૂર્વમેવાયમર્જુન।
09061018c મદધિષ્ઠિતત્વાત્સમરે ન વિશીર્ણઃ પરંતપ।।
વાસુદેવનુ હેળિદનુ: “અર્જુન! પરંતપ! ઇદર મॊદલે ઇદુ અનેક વિધદ અસ્ત્રગળિંદ સુડલ્પટ્ટિત્તુ. આદરॆ સમરદલ્લિ નાનુ કુળિતુકॊંડિદ્દુદરિંદ અદુ ભસ્મવાગિરલિલ્લ.
09061019a ઇદાનીં તુ વિશીર્ણોઽયં દગ્ધો બ્રહ્માસ્ત્રતેજસા।
09061019c મયા વિમુક્તઃ કૌંતેય ત્વય્યદ્ય કૃતકર્મણિ।।
કૌંતેય! નીનુ કૃતકૃત્યનાદુદરિંદ ઇંદુ ઇદન્નુ નાનુ વિમુક્તગॊળિસિદ્દેનॆ. બ્રહ્માસ્ત્રદિંદ મॊદલે સુટ્ટુહોગિદ્દ ઇદુ ઈગ ભસ્મીભૂતવાયિતુ!””
09061020 સંજય ઉવાચ 09061020a ઈષદુત્સ્મયમાનશ્ચ ભગવાન્કેશવોઽરિહા।
09061020c પરિષ્વજ્ય ચ રાજાનં યુધિષ્ઠિરમભાષત।।
સંજયનુ હેળિદનુ: “બળિક ભગવાન્ અરિહંતક કેશવનુ મુગુળ્નગુત્તા રાજ યુધિષ્ઠિરનન્નુ આલંગિસિ હેળિદનુ:
09061021a દિષ્ટ્યા જયસિ કૌંતેય દિષ્ટ્યા તે શત્રવો જિતાઃ।
09061021c દિષ્ટ્યા ગાંડીવધન્વા ચ ભીમસેનશ્ચ પાંડવઃ।।
09061022a ત્વં ચાપિ કુશલી રાજન્માદ્રીપુત્રૌ ચ પાંડવૌ।
09061022c મુક્તા વીરક્ષયાદસ્માત્સંગ્રામાન્નિહતદ્વિષઃ।।
“કૌંતેય! દૈવવશાત્ નીનુ વિજયિયાગિરુવॆ! દૈવવશદિંદ નિન્ન શત્રુગળુ સોતિદ્દારॆ! રાજન્! દૈવવશદિંદ ગાંડીવધન્વિ, પાંડવ ભીમસેન, નીનુ મત્તુ પાંડવ માદ્રીપુત્રરીર્વરૂ કુશલિગળાગિરુવિરિ! વીરરિગॆ ક્ષયકારકવાગિદ્દ ઈ સંગ્રામદલ્લિ દ્વેષિગળન્નુ સંહરિસિ મુક્તરાગિરુવિરિ!
09061022e ક્ષિપ્રમુત્તરકાલાનિ કુરુ કાર્યાણિ ભારત।।
09061023a ઉપયાતમુપપ્લવ્યં સહ ગાંડીવધન્વના।
09061023c આનીય મધુપર્કં માં યત્પુરા ત્વમવોચથાઃ।।
ભારત! મુંદॆમાડબેકાદ કાર્યગળન્નુ શીઘ્રવાગિ માડુ! હિંદॆ ગાંડીવધન્વિયॊંદિગॆ નાનુ ઉપપ્લવ્યક્કॆ બંદિદ્દાગ મધુપર્કવન્નિત્તુ નીનુ નનગॆ હીગॆ હેળિદ્દॆયલ્લવે?
09061024a એષ ભ્રાતા સખા ચૈવ તવ કૃષ્ણ ધનંજયઃ।
09061024c રક્ષિતવ્યો મહાબાહો સર્વાસ્વાપત્સ્વિતિ પ્રભો।।
“કૃષ્ણ! મહાબાહો! પ્રભો! ઈ ભ્રાતા ધનંજયનુ નિન્ન સખનૂ હૌદુ. સર્વ આપત્તુગળિંદ ઇવનન્નુ રક્ષિસબેકુ!” ऎંદુ.
09061024e તવ ચૈવં બ્રુવાણસ્ય તથેત્યેવાહમબ્રુવં।।
09061025a સ સવ્યસાચી ગુપ્તસ્તે વિજયી ચ નરેશ્વર।
09061025c ભ્રાતૃભિઃ સહ રાજેંદ્ર શૂરઃ સત્યપરાક્રમઃ।।
09061025e મુક્તો વીરક્ષયાદસ્માત્સંગ્રામાદ્રોમહર્ષણાત્।
નિન્ન માતિગॆ હાગॆયે આગલॆંદૂ નાનુ નિનગॆ હેળિદ્દॆ. નરેશ્વર! રાજેંદ્ર! ઈ શૂર સત્યપરાક્રમિ સવ્યસાચિયુ સહોદરરॊંદિગॆ વિજયિયૂ સુરક્ષિતનૂ આગિદ્દાનॆ મત્તુ ઈ રોમાંચકારી વીરક્ષય સંગ્રામદિંદ મુક્તનાગિદ્દાનॆ.”
09061026a એવમુક્તસ્તુ કૃષ્ણેન ધર્મરાજો યુધિષ્ઠિરઃ।
09061026c હૃષ્ટરોમા મહારાજ પ્રત્યુવાચ જનાર્દનં।।
મહારાજ! કૃષ્ણનુ હીગॆ હેળલુ ધર્મરાજ યુધિષ્ઠિરનુ રોમરોમગળલ્લિયૂ હર્ષતુંદિલનાગિ જનાર્દનનિગॆ ઉત્તરિસિદનુ:
09061027a પ્રમુક્તં દ્રોણકર્ણાભ્યાં બ્રહ્માસ્ત્રમરિમર્દન।
09061027c કસ્ત્વદન્યઃ સહેત્સાક્ષાદપિ વજ્રી પુરંદરઃ।।
“અરિમર્દન! દ્રોણ-કર્ણર બ્રહ્માસ્ત્રગળન્નુ નીનલ્લદે બેરॆ યારૂ – સાક્ષાત્ વજ્રી પુરંદરનૂ – સહિસિકॊળ્ળલાગુત્તિરલિલ્લ!
09061028a ભવતસ્તુ પ્રસાદેન સંગ્રામે બહવો જિતાઃ।
09061028c મહારણગતઃ પાર્થો યચ્ચ નાસીત્પરાઙ્મુખઃ।।
નિન્ન પ્રસાદદિંદ સંગ્રામદલ્લિ અનેકરન્નુ નાવુ જયિસિદॆવુ મત્તુ મહારણવન્નુ હॊક્કિદ પાર્થનુ ऎંદૂ પારાઙ્મુખનાગલિલ્લ!
09061029a તથૈવ ચ મહાબાહો પર્યાયૈર્બહુભિર્મયા।
09061029c કર્મણામનુસંતાનં તેજસશ્ચ ગતિઃ શુભા।।
મહાબાહો! હાગॆયે નિન્ન શુભ તેજસ્સિન ગતિયિંદાગિ નાનુ અનેક કર્મગળ શુભફલગળન્નુ મત્તॆ મત્તॆ પડॆયુત્તિદ્દેનॆ.
09061030a ઉપપ્લવ્યે મહર્ષિર્મે કૃષ્ણદ્વૈપાયનોઽબ્રવીત્।
09061030c યતો ધર્મસ્તતઃ કૃષ્ણો યતઃ કૃષ્ણસ્તતો જયઃ।।
ઉપપ્લવ્યદલ્લિ નનગॆ મહર્ષિ કૃષ્ણદ્વૈપાયનનુ “ધર્મવॆલ્લિરુવુદો અલ્લિ કૃષ્ણનિરુવનુ મત્તુ ऎલ્લિ કૃષ્ણનિરુવનો અલ્લિ જયવિદॆ!” ऎંદુ હેળિદ્દનુ.”
09061031a ઇત્યેવમુક્તે તે વીરાઃ શિબિરં તવ ભારત।
09061031c પ્રવિશ્ય પ્રત્યપદ્યંત કોશરત્નર્દ્ધિસંચયાન્।।
ભારત! હીગॆ માતનાડિકॊળ્ળુત્તા આ વીરરુ નિન્ન શિબિરવન્નુ પ્રવેશિસિદરુ. પ્રવેશિસિ કોશગળન્નૂ રત્નસંચયગળન્નૂ તમ્મદાગિસિકॊંડરુ.
09061032a રજતં જાતરૂપં ચ મણીનથ ચ મૌક્તિકાન્।
09061032c ભૂષણાન્યથ મુખ્યાનિ કંબલાન્યજિનાનિ ચ।।
09061032e દાસીદાસમસંખ્યેયં રાજ્યોપકરણાનિ ચ 09061033a તે પ્રાપ્ય ધનમક્ષય્યં ત્વદીયં ભરતર્ષભ।
09061033c ઉદક્રોશન્મહેષ્વાસા નરેંદ્ર વિજિતારયઃ।।
ભરતર્ષભ! નરેંદ્ર! અલ્લિદ્દ નિન્ન બॆળ્ળિ, બંગાર, મણિ-મૌક્તિકગળુ, આભૂષણગળુ, મુખ્ય કંબળિ મત્તુ જિનગળુ, અસંખ્ય દાસી-દાસરુ, રાજ્યોપકરણગળુ, મત્તુ અક્ષય ધનવન્નુ પડॆદુ આ મહેષ્વાસરુ હર્ષોદ્ગારગૈદરુ.
09061034a તે તુ વીરાઃ સમાશ્વસ્ય વાહનાન્યવમુચ્ય ચ।
09061034c અતિષ્ઠંત મુહુઃ સર્વે પાંડવાઃ સાત્યકિસ્તથા।।
આ વીર પાંડવરॆલ્લરૂ સાત્યકિયॊંદિગॆ રથગળિંદ કુદુરॆગળન્નુ બિચ્ચિ અવુગળન્નુ સંતૈસિ ऒંદॆડॆ કુળિતુકॊંડરુ.
09061035a અથાબ્રવીન્મહારાજ વાસુદેવો મહાયશાઃ।
09061035c અસ્માભિર્મંગલાર્થાય વસ્તવ્યં શિબિરાદ્બહિઃ।।
મહારાજ! આગ મહાયશસ્વિ વાસુદેવનુ “નમ્મ મંગલાર્થવાગિ નાવુ શિબિરદ હॊરગॆ રાત્રિયન્નુ કળॆયબેકુ!” ऎંદનુ.
09061036a તથેત્યુક્ત્વા ચ તે સર્વે પાંડવાઃ સાત્યકિસ્તથા।
09061036c વાસુદેવેન સહિતા મંગલાર્થં યયુર્બહિઃ।।
હાગॆયે આગલॆંદુ હેળિ સાત્યકિયॊડનॆ સર્વ પાંડવરૂ વાસુદેવન સહિત મંગલાર્થવાગિ શિબિરદિંદ હॊર બંદરુ.
09061037a તે સમાસાદ્ય સરિતં પુણ્યામોઘવતીં નૃપ।
09061037c ન્યવસન્નથ તાં રાત્રિં પાંડવા હતશત્રવઃ।।
નૃપ! શત્રુગળન્નુ સંહરિસિદ્દ પાંડવરુ પુણ્ય ઓઘવતી નદિયન્નુ તલુપિ અદર દડદલ્લિ આ રાત્રિયન્નુ કળॆયલુ તંગિદરુ.
09061038a તતઃ સંપ્રેષયામાસુર્યાદવં નાગસાહ્વયં।
09061038c સ ચ પ્રાયાજ્જવેનાશુ વાસુદેવઃ પ્રતાપવાન્।।
09061038e દારુકં રથમારોપ્ય યેન રાજાંબિકાસુતઃ।।
આગ યાદવનન્નુ હસ્તિનાપુરક્કॆ કળુહિસલાયિતુ. પ્રતાપવાન્ વાસુદેવનુ શીઘ્રવાગિ દારુકનॊડનॆ રથવન્નેરિ રાજા અંબિકાસુતનિદ્દલ્લિગॆ હॊરટનુ.
09061039a તમૂચુઃ સંપ્રયાસ્યંતં સૈન્યસુગ્રીવવાહનં।
09061039c પ્રત્યાશ્વાસય ગાંધારીં હતપુત્રાં યશસ્વિનીં।।
સૈન્યસુગ્રીવરન્નુ કટ્ટિદ્દ રથદલ્લિ હॊરટિદ્દ અવનિગॆ “પુત્રરન્નુ કળॆદુકॊંડ યશસ્વિની ગાંધારિયન્નુ સમાધાનગॊળિસુ! ऎંદુ પાંડવરુ કેળિકॊંડરુ.
09061040a સ પ્રાયાત્પાંડવૈરુક્તસ્તત્પુરં સાત્વતાં વરઃ।
09061040c આસસાદયિષુઃ ક્ષિપ્રં ગાંધારીં નિહતાત્મજાં।।
પાંડવરિંદ આ સલહॆયન્નુ પડॆદુ સાત્વત શ્રેષ્ઠ કૃષ્ણનુ બહળબેગ હતપુત્રળાગિદ્દ ગાંધારિય બળિ બંદનુ.””
સમાપ્તિ
ઇતિ શ્રીમહાભારતે શલ્યપર્વણિ ગદાયુદ્ધપર્વણિ વાસુદેવપ્રેષણે એકષષ્ટિતમોઽધ્યાયઃ।।
ઇદુ શ્રીમહાભારતદલ્લિ શલ્યપર્વદલ્લિ ગદાયુદ્ધપર્વદલ્લિ વાસુદેવપ્રેષણ ऎન્નુવ અરવત્તॊંદને અધ્યાયવુ.