પ્રવેશ
।। ઓં ઓં નમો નારાયણાય।। શ્રી વેદવ્યાસાય નમઃ ।।
શ્રી કૃષ્ણદ્વૈપાયન વેદવ્યાસ વિરચિત
શ્રી મહાભારત
શલ્ય પર્વ
સારસ્વત પર્વ
અધ્યાય 53
સાર
બલરામનુ તીર્થયાત્રॆયન્નુ મુંદુવરિસિ સરસ્વતિય ઉગમ સ્થાન પ્લક્ષપ્રસ્રવણક્કॆ બંદુદુ (1-14). અલ્લિયે નારદનિંદ મહાભારત યુદ્ધદ કુરિતુ કેળિદ બલરામનુ તન્ન શિષ્યર ગદાયુદ્ધવન્નુ નોડલુ હॊરટિદુદુ (15-37).
09053001 વૈશંપાયન ઉવાચ 09053001a કુરુક્ષેત્રં તતો દૃષ્ટ્વા દત્ત્વા દાયાંશ્ચ સાત્વતઃ।
09053001c આશ્રમં સુમહદ્દિવ્યમગમજ્જનમેજય।।
વૈશંપાયનનુ હેળિદનુ: “જનમેજય! અનંતર સાત્વતનુ કુરુક્ષેત્રવન્નુ નોડિ અલ્લિ દાનગળન્નિત્તુ અલ્લિયે ઇદ્દ દિવ્ય મહા આશ્રમવॊંદક્કॆ હોદનુ.
09053002a મધૂકાંરવનોપેતં પ્લક્ષન્યગ્રોધસંકુલં।
09053002c ચિરિબિલ્વયુતં પુણ્યં પનસાર્જુનસંકુલં।।
આ પુણ્યાશ્રમદલ્લિ હિપ્પॆ, માવુ, અશ્વત્થ, આલ, ચિરબિલ્વ, હલસુ, મત્તિ મॊદલાદ વૃક્ષસંકુલગળિદ્દવુ.
09053003a તં દૃષ્ટ્વા યાદવશ્રેષ્ઠઃ પ્રવરં પુણ્યલક્ષણં।
09053003c પપ્રચ્ચ તાનૃષીન્સર્વાન્કસ્યાશ્રમવરસ્ત્વયં।।
પુણ્યલક્ષણગળિંદ કૂડિદ્દ આ મુખ્ય આશ્રમવન્નુ કંડુ યાદવશ્રેષ્ઠનુ અલ્લિદ્દ ઋષિગળॆલ્લરન્નૂ “નિમ્મ ઈ આશ્રમવુ યારદ્દુ?” ऎંદુ પ્રશ્નિસિદનુ.
09053004a તે તુ સર્વે મહાત્માનમૂચૂ રાજન્ હલાયુધં।
09053004c શૃણુ વિસ્તરતો રામ યસ્યાયં પૂર્વમાશ્રમઃ।।
રાજન્! અવરॆલ્લ મહાત્મરુ હલાયુધનિગॆ હેળિદરુ: “રામ! હિંદॆ ઈ આશ્રમવુ યારદ્દાગિત્તॆંદુ નાવુ વિસ્તરિસિ હેળુત્તેવॆ. કેળુ.
09053005a અત્ર વિષ્ણુઃ પુરા દેવસ્તપ્તવાંસ્તપ ઉત્તમં।
09053005c અત્રાસ્ય વિધિવદ્યજ્ઞાઃ સર્વે વૃત્તાઃ સનાતનાઃ।।
હિંદॆ ઇલ્લિ દેવ વિષ્ણુવુ ઉત્તમ તપસ્સન્નુ તપિસિદનુ. ઇલ્લિયે અવનુ વિવિધ સનાતન યજ્ઞગળન્નુ નॆરવેરિસિદનુ.
09053006a અત્રૈવ બ્રાહ્મણી સિદ્ધા કૌમારબ્રહ્મચારિણી।
09053006c યોગયુક્તા દિવં યાતા તપઃસિદ્ધા તપસ્વિની।।
ઇલ્લિયે કૌમાર્યદિંદલે બ્રહ્મચારિણિયાગિદ્દ યોગયુક્તળાગિ તપઃસિદ્ધિયન્નુ પડॆદુ સ્વર્ગવન્નુ સેરિદ સિદ્ધॆ તપસ્વિની બ્રાહ્મણિયુ ઇરુત્તિદ્દળુ.
09053007a બભૂવ શ્રીમતી રાજન્ શાંડિલ્યસ્ય મહાત્મનઃ।
09053007c સુતા ધૃતવ્રતા સાધ્વી નિયતા બ્રહ્મચારિણી।।
રાજન્! અવળુ મહાત્મ શાંડિલ્યન મગળુ. ધૃતવ્રતॆ, સાધ્વી, બ્રહ્મચારિણી મત્તુ નિયતॆયાગિદ્દળુ.
09053008a સા તુ પ્રાપ્ય પરં યોગં ગતા સ્વર્ગમનુત્તમં।
09053008c ભુક્ત્વાશ્રમેઽશ્વમેધસ્ય ફલં ફલવતાં શુભા।।
09053008e ગતા સ્વર્ગં મહાભાગા પૂજિતા નિયતાત્મભિઃ।।
અવળુ પરમયોગવન્નુ પડॆદુ અનુત્તમ સ્વર્ગક્કॆ હોદળુ. ઈ આશ્રમદલ્લિ અશ્વમેધદ શુભ ફલવન્નુ પડॆદુ સ્વર્ગક્કॆ હોદ આ મહાભાગॆયન્નુ નિયતાત્મરુ પૂજિસુત્તારॆ.”
09053009a અભિગમ્યાશ્રમં પુણ્યં દૃષ્ટ્વા ચ યદુપુંગવઃ।
09053009c ઋષીંસ્તાનભિવાદ્યાથ પાર્શ્વે હિમવતોઽચ્યુતઃ।।
09053009e સ્કંધાવારાણિ સર્વાણિ નિવર્ત્યારુરુહેઽચલં।।
હિમાલયદ પાર્શ્વદલ્લિદ્દ અ પુણ્યાશ્રમક્કॆ હોગિ નોડિ અચ્યુત યદુપુંગવનુ અલ્લિદ્દ ઋષિગળન્નુ અભિવંદિસિદનુ. નંતર ऎલ્લવન્નૂ ભુજગળ મેલॆ હॊત્તુ પર્વતવન્નુ એરલુ ઉપક્રમિસિદનુ.
09053010a નાતિદૂરં તતો ગત્વા નગં તાલધ્વજો બલી।
09053010c પુણ્યં તીર્થવરં દૃષ્ટ્વા વિસ્મયં પરમં ગતઃ।।
09053011a પ્રભવં ચ સરસ્વત્યાઃ પ્લક્ષપ્રસ્રવણં બલઃ।
09053011c સંપ્રાપ્તઃ કારપચનં તીર્થપ્રવરમુત્તમં।।
આ પર્વતદમેલॆ સ્વલ્પ દૂર હોગુત્તલે બલશાલિ તાલધ્વજનુ પુણ્યવાદ શ્રેષ્ઠ તીર્થ, સરસ્વતિય ઉગમસ્થાન, પ્લક્ષપ્રસ્રવણવન્નુ નોડિ પરમ વિસ્મિતનાદનુ. નંતર અવનુ તીર્થપ્રવર ઉત્તમ કારપચનવન્નુ તલુપિદનુ.
09053012a હલાયુધસ્તત્ર ચાપિ દત્ત્વા દાનં મહાબલઃ।
09053012c આપ્લુતઃ સલિલે શીતે તસ્માચ્ચાપિ જગામ હ।।
09053012e આશ્રમં પરમપ્રીતો મિત્રસ્ય વરુણસ્ય ચ 09053013a ઇંદ્રોઽગ્નિરાર્યમા ચૈવ યત્ર પ્રાક્પ્રીતિમાપ્નુવન્।
09053013c તં દેશં કારપચનાદ્યમુનાયાં જગામ હ।।
અલ્લિ કૂડ બહાબલ હલાયુધનુ દાનવન્નુ નીડિ શીતલ નીરિનલ્લિ સ્નાનમાડિ અલ્લિંદ મુંદુવરॆદનુ. કારપચનદિંદ અવનુ યમુનॆય તીરદલ્લિદ્દ મિત્રાવરુણર આશ્રમવન્નુ તલુપિ પરમપ્રીતનાદનુ. અલ્લિ હિંદॆ ઇંદ્ર, અગ્નિ મત્તુ યમરુ પ્રસન્નતॆયન્નુ પડॆદુકॊંડિદ્દરુ.
09053014a સ્નાત્વા તત્રાપિ ધર્માત્મા પરાં તુષ્ટિમવાપ્ય ચ।
09053014c ઋષિભિશ્ચૈવ સિદ્ધૈશ્ચ સહિતો વૈ મહાબલઃ।
09053014e ઉપવિષ્ટઃ કથાઃ શુભ્રાઃ શુશ્રાવ યદુપુંગવઃ।।
અલ્લિ કૂડ આ ધર્માત્મ મહાબલ યદુપુંગવનુ સ્નાનમાડિ, ઋષિગળુ મત્તુ સિદ્ધર સહિત કુળિતુ શુભ્ર કથॆગળન્નુ કેળિદનુ.
09053015a તથા તુ તિષ્ઠતાં તેષાં નારદો ભગવાનૃષિઃ।
09053015c આજગામાથ તં દેશં યત્ર રામો વ્યવસ્થિતઃ।।
હાગॆ અવરॊડનॆ ઉળિદુકॊંડિરલુ, રામનિદ્દ પ્રદેશક્કॆ ભગવાન્ ઋષિ નારદનુ આગમિસિદનુ.
09053016a જટામંડલસંવીતઃ સ્વર્ણચીરી મહાતપાઃ।
09053016c હેમદંડધરો રાજન્કમંડલુધરસ્તથા।।
રાજન્! આ મહાતપસ્વિયુ જટામંડલવન્નુ ધરિસિદ્દનુ. સ્વર્ણવર્ણદ નારુમડિયન્નુટ્ટિદ્દનુ. હેમદંડવન્નૂ કમંડલુવન્નૂ હિડિદિદ્દનુ.
09053017a કચ્ચપીં સુખશબ્દાં તાં ગૃહ્ય વીણાં મનોરમાં।
09053017c નૃત્યે ગીતે ચ કુશલો દેવબ્રાહ્મણપૂજિતઃ।।
નૃત્યગીતॆગળલ્લિ કુશલનાગિદ્દ દેવબ્રાહ્મણપૂજિતનાગિદ્દ અવનુ સુખશબ્ધવુળ્ળ કચ્ચપી ऎંબ મનોરમ વીણॆયન્નુ હિડિદિદ્દનુ.
09053018a પ્રકર્તા કલહાનાં ચ નિત્યં ચ કલહપ્રિયઃ।
09053018c તં દેશમગમદ્યત્ર શ્રીમાન્રામો વ્યવસ્થિતઃ।।
નિત્યવૂ કલહગળન્નુંટુમાડુવ આ કલહપ્રિયનુ શ્રીમાન્ રામનુ ઇદ્દ પ્રદેશક્કॆ આગમિસિદનુ.
09053019a પ્રત્યુત્થાય તુ તે સર્વે પૂજયિત્વા યતવ્રતં।
09053019c દેવર્ષિં પર્યપૃચ્ચંત યથાવૃત્તં કુરૂન્પ્રતિ।।
અવરॆલ્લરૂ મેલॆદ્દુ યતવ્રતનન્નુ પૂજિસિદરુ. નંતર અવનુ કુરુગળ સમાચારવેનॆંદુ દેવર્ષિયન્નુ પ્રશ્નિસિદનુ.
09053020a તતોઽસ્યાકથયદ્રાજન્નારદઃ સર્વધર્મવિત્।
09053020c સર્વમેવ યથાવૃત્તમતીતં કુરુસંક્ષયં।।
રાજન્! સર્વધર્મગળન્નુ તિળિદિરુવ નારદનુ કુરુસંક્ષયદ કુરિતુ નડॆદંતॆ ऎલ્લવન્નૂ હેળિદનુ.
09053021a તતોઽબ્રવીદ્રૌહિણેયો નારદં દીનયા ગિરા।
09053021c કિમવસ્થં તુ તત્ ક્ષત્રં યે ચ તત્રાભવન્નૃપાઃ।।
09053022a શ્રુતમેતન્મયા પૂર્વં સર્વમેવ તપોધન।
09053022c વિસ્તરશ્રવણે જાતં કૌતૂહલમતીવ મે।।
આગ રૌહિણેયનુ દીનસ્વરદલ્લિ નારદનિગॆ હેળિદનુ: “તપોધન! ક્ષત્રિયરિગॆ ऎંથહ દુરવસ્થॆયુંટાયિતુ! અલ્લિદ્દ નૃપરિગેનાયિતુ? ઈ હિંદॆ નાનુ ઇદર કુરિતુ અલ્લલ્લિ કેળુત્તિદ્દॆનુ. આદરॆ વિસ્તારવાગિ નિન્નિંદ કેળલુ નન્નલ્લિ કુતૂહલવુંટાગિદॆ.”
09053023 નારદ ઉવાચ 09053023a પૂર્વમેવ હતો ભીષ્મો દ્રોણઃ સિંધુપતિસ્તથા।
09053023c હતો વૈકર્તનઃ કર્ણઃ પુત્રાશ્ચાસ્ય મહારથાઃ।।
09053024a ભૂરિશ્રવા રૌહિણેય મદ્રરાજશ્ચ વીર્યવાન્।
09053024c એતે ચાન્યે ચ બહવસ્તત્ર તત્ર મહાબલાઃ।।
09053025a પ્રિયાન્પ્રાણાન્પરિત્યજ્ય પ્રિયાર્થં કૌરવસ્ય વૈ।
09053025c રાજાનો રાજપુત્રાશ્ચ સમરેષ્વનિવર્તિનઃ।।
નારદનુ હેળિદનુ: “ऎલ્લરિગિંત મॊદલુ ભીષ્મનુ હતનાદનુ. અનંતર દ્રોણ, સિંધુપતિ, વૈકર્તન કર્ણ મત્તુ અવન મહારથ પુત્રરુ હતરાદરુ. રૌહિણેય! ભૂરિશ્રવ, વીર્યવાન્ મદ્રરાજ, મત્તુ ઇન્નૂ ઇતર અનેક મહાબલ, સમરદિંદ હિંદિરુગદે ઇદ્દ, રાજરુ મત્તુ રાજપુત્રરુ કૌરવન પ્રીતિગાગિ પ્રિય પ્રાણગળન્નુ તॊરॆદરુ.
09053026a અહતાંસ્તુ મહાબાહો શૃણુ મે તત્ર માધવ।
09053026c ધાર્તરાષ્ટ્રબલે શેષાઃ કૃપો ભોજશ્ચ વીર્યવાન્।।
09053026e અશ્વત્થામા ચ વિક્રાંતો ભગ્નસૈન્યા દિશો ગતાઃ।।
મહાબાહો! માધવ! નાનુ નિનગॆ હેળુવુદન્નુ કેળુ. અલ્લિ ધાર્તરાષ્ટ્રન બલદલ્લિ ઉળિદિરુવવરુ કૃપ, વીર્યવાન્ ભોજ મત્તુ વિક્રાંત અશ્વત્થામ. સેનॆગળુ ભગ્નવાગિ દિક્કાપાલાગિ હોગિવॆ.
09053027a દુર્યોધનો હતે સૈન્યે પ્રદ્રુતેષુ કૃપાદિષુ।
09053027c હ્રદં દ્વૈપાયનં નામ વિવેશ ભૃશદુઃખિતઃ।।
સેનॆયુ હતવાગલુ મત્તુ કૃપાદિગળુ પલાયનગૈયલુ તુંબા દુઃખિતનાદ દુર્યોધનનુ દ્વૈપાયનવॆંબ હॆસરિન સરોવરવન્નુ હॊક્કનુ.
09053028a શયાનં ધાર્તરાષ્ટ્રં તુ સ્તંભિતે સલિલે તદા।
09053028c પાંડવાઃ સહ કૃષ્ણેન વાગ્ભિરુગ્રાભિરાર્દયન્।।
નીરન્નુ સ્તંભિસિ મલગિદ્દ ધાર્તરાષ્ટ્રનન્નુ કૃષ્ણનॊંદિગॆ પાંડવરુ ઉગ્ર માતુગળિંદ નિંદિસિદરુ.
09053029a સ તુદ્યમાનો બલવાન્વાગ્ભી રામ સમંતતઃ।
09053029c ઉત્થિતઃ પ્રાગ્ઘ્રદાદ્વીરઃ પ્રગૃહ્ય મહતીં ગદાં।।
રામ! ऎલ્લ કડॆગળિંદ માતિન બાણગળિંદ ચુચ્ચલ્પટ્ટ બલવાન્ વીર દુર્યોધનનુ મહા ગદॆયન્નુ હિડિદુ મેલॆદ્દુ બંદનુ.
09053030a સ ચાપ્યુપગતો યુદ્ધં ભીમેન સહ સાંપ્રતં।
09053030c ભવિષ્યતિ ચ તત્સદ્યસ્તયો રામ સુદારુણં।।
ઈગ અવનુ ભીમનॊડનॆ યુદ્ધમાડલુ હોગુત્તિદ્દાનॆ. રામ! અવરિબ્બર નડુવॆ સુદારુણ યુદ્ધવુ નડॆયલિક્કિદॆ.
09053031a યદિ કૌતૂહલં તેઽસ્તિ વ્રજ માધવ મા ચિરં।
09053031c પશ્ય યુદ્ધં મહાઘોરં શિષ્યયોર્યદિ મન્યસે।।
માધવ! નિન્નલ્લિ કુતૂહલવિદ્દરॆ ઈગલે હॊરડુ! તડમાડબેડ! નિનગॆ ઇષ્ટવાદરॆ નિન્ન શિષ્યર નડુવॆ નડॆયુવ મહાઘોર યુદ્ધવન્નુ નોડુ!””
09053032 વૈશંપાયન ઉવાચ 09053032a નારદસ્ય વચઃ શ્રુત્વા તાનભ્યર્ચ્ય દ્વિજર્ષભાન્।
09053032c સર્વાન્વિસર્જયામાસ યે તેનાભ્યાગતાઃ સહ।
09053032e ગમ્યતાં દ્વારકાં ચેતિ સોઽન્વશાદનુયાયિનઃ।।
વૈશંપાયનનુ હેળિદનુ: “નારદન માતન્નુ કેળિ અવનુ તન્નॊંદિગॆ બંદિદ્દ દ્વિજર્ષભરॆલ્લરન્નુ પૂજિસિ, કળુહિસિકॊટ્ટનુ. તન્ન અનુયાયિગળિગॆ દ્વારકॆગॆ તॆરળિ ऎંદુ આદેશવન્નિત્તનુ.
09053033a સોઽવતીર્યાચલશ્રેષ્ઠાત્ પ્લક્ષપ્રસ્રવણાચ્ચુભાત્।
09053033c તતઃ પ્રીતમના રામઃ શ્રુત્વા તીર્થફલં મહત્।।
09053033e વિપ્રાણાં સંનિધૌ શ્લોકમગાયદિદમચ્યુતઃ।।
શ્રેષ્ઠ પર્વત શુભ પ્લક્ષપ્રસ્રવણદિંદ કॆળગિળિદુ, તીર્થગળ મહાફલગળ કુરિતુ કેળિ પ્રીતમનસ્કનાદ અચ્યુત રામનુ વિપ્રર સન્નિધિયલ્લિ ઈ ગીતॆયન્નુ હાડિદનુ:
09053034a સરસ્વતીવાસસમા કુતો રતિઃ સરસ્વતીવાસસમાઃ કુતો ગુણાઃ।
09053034c સરસ્વતીં પ્રાપ્ય દિવં ગતા જનાઃ સદા સ્મરિષ્યંતિ નદીં સરસ્વતીં।।
“સરસ્વતી તીરદલ્લિ વાસિસુવુદરિંદ મનસ્સિગॆ ઉંટાગુવ આહ્લાદવુ મત્તॆલ્લિ લભિસુત્તદॆ? સરસ્વતી તીરદલ્લિ વાસિસુવુદરિંદ લભિસુવ ગુણવુ મત્તॆલ્લિ દॊરॆયુત્તદॆ? સરસ્વતી તીરદલ્લિદ્દુકॊંડુ સ્વર્ગક્કॆ હોદ જનરુ અલ્લિયૂ કૂડ સદા સરસ્વતી નદિયન્નુ સ્મરિસિકॊંડિરુત્તારॆ!
09053035a સરસ્વતી સર્વનદીષુ પુણ્યા સરસ્વતી લોકસુખાવહા સદા।
09053035c સરસ્વતીં પ્રાપ્ય જનાઃ સુદુષ્કૃતાઃ દા ન શોચંતિ પરત્ર ચેહ ચ।।
સર્વનદિગળલ્લિ સરસ્વતિયુ પુણ્યॆયુ. સરસ્વતિયુ સદા લોકસુખક્કાગિ હરિયુવળુ. સરસ્વતિયન્નુ સેરિદ દુષ્કૃત જનરુ ઇલ્લિયાગલી અલ્લિયાગલી સદા શોકિસુવુદિલ્લ.”
09053036a તતો મુહુર્મુહુઃ પ્રીત્યા પ્રેક્ષમાણઃ સરસ્વતીં।
09053036c હયૈર્યુક્તં રથં શુભ્રમાતિષ્ઠત પરંતપઃ।।
09053037a સ શીઘ્રગામિના તેન રથેન યદુપુંગવઃ।
09053037c દિદૃક્ષુરભિસંપ્રાપ્તઃ શિષ્યયુદ્ધમુપસ્થિતં।।
અનંતર પ્રીતિયિંદ મત્તॆ મત્તॆ સરસ્વતિયન્નુ નોડુત્તા આ પરંતપનુ કુદુરॆગળન્નુ હૂડિદ્દ શુભ્ર રથવન્નેરિદનુ. શીઘ્રગામિ આ રથદલ્લિ કુળિતુ યદુપુંગવનુ શિષ્યર યુદ્ધવન્નુ નોડુવ સલુવાગિ અવર સમીપક્કॆ આગમિસિદનુ.”