प्रवेश
।। ओं ओं नमो नारायणाय।। श्री वेदव्यासाय नमः ।।
श्री कृष्णद्वैपायन वेदव्यास विरचित
श्री महाभारत
शल्य पर्व
सारस्वत पर्व
अध्याय 41
सार
वसिष्ठापवाह चरित्रॆ (1-39).
09041001 जनमेजय उवाच 09041001a वसिष्ठस्यापवाहो वै भीमवेगः कथं नु सः।
09041001c किमर्थं च सरिच्च्रेष्ठा तं ऋषिं प्रत्यवाहयत्।।
जनमेजयनु हेळिदनु: “वसिष्ठापवाहदल्लि सरस्वतियु एकॆ भीमवेगदल्लि प्रवहिसुत्ताळॆ? यावकारणक्कागि आ सरितश्रेष्ठॆयु ऋषि वसिष्ठनन्नु तेलिसिकॊंडु होदळु?
09041002a केन चास्याभवद्वैरं कारणं किं च तत्प्रभो।
09041002c शंस पृष्टो महाप्राज्ञ न हि तृप्यामि कथ्यतां।।
प्रभो! महाप्राज्ञ! याव कारणदिंद अल्लि वैरवुंटायितु? इदर कुरितु हेळु. निन्न मातुगळन्नु ऎष्टु केळिदरू तृप्तियागुत्तिल्ल!”
09041003 वैशंपायन उवाच 09041003a विश्वामित्रस्य चैवर्षेर्वसिष्ठस्य च भारत।
09041003c भृशं वैरमभूद्राजंस्तपःस्पर्धाकृतं महत्।।
वैशंपायननु हेळिदनु: “भारत! तपस्सिनल्लि परस्परर स्पर्धॆयुंटादुदरिंद विश्वामित्र मत्तु ऋषि वसिष्ठरल्लि तुंबा वैरवु बॆळॆयितु.
09041004a आश्रमो वै वसिष्ठस्य स्थाणुतीर्थेऽभवन्महान्।
09041004c पूर्वतः पश्चिमश्चासीद्विश्वामित्रस्य धीमतः।।
सरस्वतिय पूर्वदिक्किन स्थाणुतीर्थवु वसिष्ठन महा आश्रमवागित्तु. नदिय पश्चिमदल्लि धीमत विश्वामित्रन आश्रमवित्तु.
09041005a यत्र स्थाणुर्महाराज तप्तवान्सुमहत्तपः।
09041005c यत्रास्य कर्म तद्घोरं प्रवदंति मनीषिणः।।
महाराज! अल्लिये स्थाणुवु महातपस्सन्नु तपिसिद्दनु. अल्लि अवनु माडिद घोर तपस्सिन कुरितु मनीषिणरु ईगलू वर्णिसुत्तारॆ.
09041006a यत्रेष्ट्वा भगवान् स्थाणुः पूजयित्वा सरस्वतीं।
09041006c स्थापयामास तत्तीर्थं स्थाणुतीर्थमिति प्रभो।।
प्रभो! भगवान् स्थाणुवु सरस्वतियन्नु पूजिसि अल्लि स्थापिसिदुदरिंद आ तीर्थवु स्थाणुतीर्थवॆंदायितु.
09041007a तत्र सर्वे सुराः स्कंदमभ्यषिंचन्नराधिप।
09041007c सेनापत्येन महता सुरारिविनिबर्हणं।।
नराधिप! अल्लिये सर्व सुररू सुरारि स्कंदनन्नु महा सेनापतियागि अभिषेकिसिदरु.
09041008a तस्मिन्सरस्वतीतीर्थे विश्वामित्रो महामुनिः।
09041008c वसिष्ठं चालयामास तपसोग्रेण तच्चृणु।।
अदे सरस्वती तीर्थदल्लि महामुनि विश्वामित्रनु उग्र तपस्सिनिंद वसिष्ठनन्नु विचलितनन्नागिसिदनु. अदर कुरितु केळु.
09041009a विश्वामित्रवसिष्ठौ तावहन्यहनि भारत।
09041009c स्पर्धां तपःकृतां तीव्रां चक्रतुस्तौ तपोधनौ।।
भारत! तपोधन विश्वामित्र-वसिष्ठरिब्बरू दिननित्यवू उग्र तपस्सन्नु माडुत्ता स्पर्धिसुत्तिद्दरु.
09041010a तत्राप्यधिकसंतापो विश्वामित्रो महामुनिः।
09041010c दृष्ट्वा तेजो वसिष्ठस्य चिंतामभिजगाम ह।।
09041010e तस्य बुद्धिरियं ह्यासीद्धर्मनित्यस्य भारत।।
तानु अधिकवागि तपिसुत्तिद्दरू महामुनि विश्वामित्रनु वसिष्ठन तेजस्सन्नु नोडि चिंतापरनादनु. आ धर्मनित्यनल्लि ई योचनॆयु मूडितु:
09041011a इयं सरस्वती तूर्णं मत्समीपं तपोधनं।
09041011c आनयिष्यति वेगेन वसिष्ठं जपतां वरं।।
09041011e इहागतं द्विजश्रेष्ठं हनिष्यामि न संशयः।।
“ई सरस्वतियु अतिवेगदिंद कूडले तपोधन जपिश्रेष्ठ वसिष्ठनन्नु नन्न समीपक्कॆ करॆतरुत्ताळॆ. इल्लिगॆ बंद द्विजश्रेष्ठनन्नु नानु संहरिसुत्तेनॆ. इदरल्लि संशयवे इल्ल!”
09041012a एवं निश्चित्य भगवान्विश्वामित्रो महामुनिः।
09041012c सस्मार सरितां श्रेष्ठां क्रोधसंरक्तलोचनः।।
ई रीति निश्चयिसिद महामुनि विश्वामित्रनु क्रोधदिंद कण्णुगळन्नु कॆंपुमाडिकॊंडु सरितश्रेष्ठॆ सरस्वतियन्नु स्मरिसिदनु.
09041013a सा ध्याता मुनिना तेन व्याकुलत्वं जगाम ह।
09041013c जज्ञे चैनं महावीर्यं महाकोपं च भामिनी।।
विश्वामित्र मुनियु तन्नन्नु ध्यानिसुत्तिद्दानॆंदू आ महावीर्यनु महाकोपदिंदिद्दानॆंदू तिळिद भामिनी सरस्वतियु व्याकुलगॊंडळु.
09041014a तत एनं वेपमाना विवर्णा प्रांजलिस्तदा।
09041014c उपतस्थे मुनिवरं विश्वामित्रं सरस्वती।।
विवर्णळागि नडुगुत्ता सरस्वतियु कैमुगिदु मुनिवर विश्वामित्रन बळि उपस्थितळादळु.
09041015a हतवीरा यथा नारी साभवद्दुःखिता भृशं।
09041015c ब्रूहि किं करवाणीति प्रोवाच मुनिसत्तमं।।
वीरनन्नु कळॆदुकॊंड नारियंतॆ तुंबा दुःखितळागिद्द अवळु “एनु माडबेकु?” ऎंदु मुनिसत्तमनिगॆ केळिदळु.
09041016a तामुवाच मुनिः क्रुद्धो वसिष्ठं शीघ्रमानय।
09041016c यावदेनं निहन्म्यद्य तच्च्रुत्वा व्यथिता नदी।।
“वसिष्ठनन्नु शीघ्रदल्लिये इल्लिगॆ करॆता! अवनन्नु इंदु संहरिसुत्तेनॆ!” ऎंदु क्रुद्ध मुनियु अवळिगॆ हेळलु, अदन्नु केळिद नदियु व्यथितळादळु.
09041017a सांजलिं तु ततः कृत्वा पुंडरीकनिभेक्षणा।
09041017c विव्यथे सुविरूढेव लता वायुसमीरिता।।
कमलदंतह कण्णुळ्ळ अवळु कैमुगिदु सुंटरगाळिगॆ सिलुकिद लतॆयंतॆ भीतळागि नडुगुत्ता विव्यथळादळु.
09041018a तथागतां तु तां दृष्ट्वा वेपमानां कृतांजलिं।
09041018c विश्वामित्रोऽब्रवीत्क्रुद्धो वसिष्ठं शीघ्रमानय।।
अवळु होगदे इन्नू कैमुगिदु नडुगुत्ता निंतिरुवुदन्नु नोडि क्रुद्ध विश्वामित्रनु “वसिष्ठनन्नु शीघ्रवागि इल्लिगॆ करॆता!” ऎंदु पुनः हेळिदनु.
09041019a ततो भीता सरिच्च्रेष्ठा चिंतयामास भारत।
09041019c उभयोः शापयोर्भीता कथमेतद्भविष्यति।।
भारत! इब्बर शापगळिंदलू भीतळाद सरित श्रेष्ठॆयु मुंदेनागुवुदु ऎंदु चिंतिसतॊडगिदळु.
09041020a साभिगम्य वसिष्ठं तु इममर्थमचोदयत्।
09041020c यदुक्ता सरितां श्रेष्ठा विश्वामित्रेण धीमता।।
आग आ सरितश्रेष्ठॆयु वसिष्ठन बळिहोगि धीमंत विश्वामित्रनु हेळिदुदॆल्लवन्नू अवनिगॆ तिळिसिदळु.
09041021a उभयोः शापयोर्भीता वेपमाना पुनः पुनः।
09041021c चिंतयित्वा महाशापं ऋषिवित्रासिता भृशं।।
इब्बर शापदिंदलू भीतळागि पुनः पुनः नडुगुत्तिद्द अवळु ऋषिय महाशापद कुरितु बहळवागि चिंतिसिदळु.
09041022a तां कृशां च विवर्णां च दृष्ट्वा चिंतासमन्वितां।
09041022c उवाच राजन्धर्मात्मा वसिष्ठो द्विपदां वरः।।
राजन्! कृशळू, विवर्णळू, चिंतासमान्वितळू आद अवळन्नु नोडि नररल्लिये श्रेष्ठ धर्मात्मा वसिष्ठनु हीगॆ हेळिदनु:
09041023a त्राह्यात्मानं सरिच्च्रेष्ठे वह मां शीघ्रगामिनी।
09041023c विश्वामित्रः शपेद्धि त्वां मा कृथास्त्वं विचारणां।।
“सरितश्रेष्ठे! मॊदलु निन्न रक्षणॆ माडिकॊळ्ळबेकु. शीघ्रवागि हरिदु नन्नन्नु अवनिरुवल्लिगॆ तेलिसिकॊंडु होगु. इल्लवादरॆ विश्वामित्रनु निन्नन्नु शपिसबहुदु. इदर कुरितु नीनु विचार माडबेड!”
09041024a तस्य तद्वचनं श्रुत्वा कृपाशीलस्य सा सरित्।
09041024c चिंतयामास कौरव्य किं कृतं सुकृतं भवेत्।।
कौरव्य! कृपाशीलन आ मातन्नु केळिद नदी सरस्वतियु “एनु माडिदरॆ ऒळ्ळेयदादीतु?” ऎंदु चिंतिसतॊडगिदळु.
09041025a तस्याश्चिंता समुत्पन्ना वसिष्ठो मय्यतीव हि।
09041025c कृतवान् हि दयां नित्यं तस्य कार्यं हितं मया।।
अवळल्लि ई विचारवु हुट्टिकॊंडितु: “वसिष्ठनु नन्न मेलॆ अतीव दयॆयन्नु माडिद्दानॆ. अवनिगॆ हितवाद कार्यवन्नु नानू ईग माडबेकागिदॆ.”
09041026a अथ कूले स्वके राजन्जपंतं ऋषिसत्तमं।
09041026c जुह्वानं कौशिकं प्रेक्ष्य सरस्वत्यभ्यचिंतयत्।।
तन्न तीरदल्लि जपिसुत्तिद्द मत्तु हवनगैयुत्तिद्द ऋषिसत्तम कौशिकनन्नु नोडि सरस्वतियु योचिसिदळु.
09041027a इदमंतरमित्येव ततः सा सरितां वरा।
09041027c कूलापहारमकरोत्स्वेन वेगेन सा सरित्।।
इदे समयवॆंदु तिळिदु सरित श्रेष्ठॆ सरस्वतियु वेगदिंद वसिष्ठन आश्रमवन्ने कॊच्चिकॊंडु होदळु.
09041028a तेन कूलापहारेण मैत्रावरुणिरौह्यत।
09041028c उह्यमानश्च तुष्टाव तदा राजन् सरस्वतीं।।
तन्न इडी आश्रमवे तेलिकॊंडु होगुत्तिरुवुदरिंद मैत्रावरुणि वसिष्ठनिगॆ याव तॊंदरॆयू आगलिल्ल. राजन्! अदरिंद तृप्त वसिष्ठनु सरस्वतियन्नु ई रीति स्तुतिसिदनु:
09041029a पितामहस्य सरसः प्रवृत्तासि सरस्वति।
09041029c व्याप्तं चेदं जगत्सर्वं तवैवांभोभिरुत्तमैः।।
09041030a त्वमेवाकाशगा देवि मेघेषूत्सृजसे पयः।
09041030c सर्वाश्चापस्त्वमेवेति त्वत्तो वयमधीमहे।।
09041031a पुष्टिर्द्युतिस्तथा कीर्तिः सिद्धिर्वृद्धिरुमा तथा।
09041031c त्वमेव वाणी स्वाहा त्वं त्वय्यायत्तमिदं जगत्।।
09041031e त्वमेव सर्वभूतेषु वससीह चतुर्विधा।।
“सरस्वती! पितामहन सरोवरदिंद हरिदुबंदिरुवॆ. निन्न उत्तम नीरिनिंद जगत्तॆल्लवू व्याप्तवागिदॆ. देवी! नीने आकाशदल्लि हरिदु मेघगळल्लि नीरन्नु तुंबिसुवॆ! हागॆ सर्व नीरू नीने आगिरुवॆ. निन्निंदले नावु वेदाध्ययन माडबहुदागिदॆ. नीनु पुष्टि, द्युति, कीर्ति, सिद्धि, वृद्धि मत्तु उमा. नीने वाणी, नीने स्वाहा! निन्निंदले ई जगत्तु नडॆयुत्तिदॆ. नीने ऎल्ल प्राणिगळल्लियू चतुर्विधॆयागि वासिसुत्तिरुवॆ!”
09041032a एवं सरस्वती राजन्स्तूयमाना महर्षिणा।
09041032c वेगेनोवाह तं विप्रं विश्वामित्राश्रमं प्रति।।
09041032e न्यवेदयत चाभीक्ष्णं विश्वामित्राय तं मुनिं।।
राजन्! महर्षियिंद हीगॆ स्तुतिसल्पडुत्तिद्द सरस्वतियु वेगदिंद आ विप्रनन्नु विश्वामित्रन आश्रमद कडॆ कॊंडॊय्दु अवनु बंदिरुवुदन्नु मुनि विश्वामित्रनिगॆ निवेदिसिदळु.
09041033a तमानीतं सरस्वत्या दृष्ट्वा कोपसमन्वितः।
09041033c अथान्वेषत्प्रहरणं वसिष्ठांतकरं तदा।।
सरस्वतियु अवनन्नु करॆतंदिरुवुदन्नु नोडिद विश्वामित्रनु कोपसमन्वितनागि वसिष्ठनन्नु कॊल्ललु आयुधवन्नु हुडुकतॊडगिदनु.
09041034a तं तु क्रुद्धमभिप्रेक्ष्य ब्रह्महत्याभयान्नदी।
09041034c अपोवाह वसिष्ठं तु प्राचीं दिशमतंद्रिता।।
09041034e उभयोः कुर्वती वाक्यं वंचयित्वा तु गाधिजं।।
अवनु क्रुद्धनागिरुवुदन्नु नोडि ब्रह्महत्यॆय भयदिंद आ नदियु वसिष्ठनन्नु पूर्वदिक्किनॆडॆगॆ तेलिसिकॊंडु होदळु. अवळु इब्बर मातिनंतॆयू माडिदळु. आदरॆ गाधिजनु मात्र वंचितनादनु.
09041035a ततोऽपवाहितं दृष्ट्वा वसिष्ठं ऋषिसत्तमं।
09041035c अब्रवीदथ संक्रुद्धो विश्वामित्रो ह्यमर्षणः।।
ऋषिसत्तम वसिष्ठनन्नु तेलिसिकॊंडु होदुदन्नु नोडि संक्रुद्धनाद असहनशील विश्वामित्रनु इंतॆंदनु:
09041036a यस्मान्मा त्वं सरिच्च्रेष्ठे वंचयित्वा पुनर्गता।
09041036c शोणितं वह कल्याणि रक्षोग्रामणिसम्मतं।।
“सरितश्रेष्ठे! कल्याणी! नन्नन्नु वंचिसि पुनः हिंदिरुगिद नीनु रक्तवाहिनियागि राक्षसगणक्कॆ अत्यंत प्रियळागु!”
09041037a ततः सरस्वती शप्ता विश्वामित्रेण धीमता।
09041037c अवहच्चोणितोन्मिश्रं तोयं संवत्सरं तदा।।
धीमत विश्वामित्रनिंद शपितळाद सरस्वतियु ऒंदु वर्षकाल रक्त-मिश्रित नीरागि हरिदळु.
09041038a अथर्षयश्च देवाश्च गंधर्वाप्सरसस्तथा।
09041038c सरस्वतीं तथा दृष्ट्वा बभूवुर्भृशदुःखिताः।।
सरस्वतियु हागागिद्दुदन्नु नोडि ऋषि-देवतॆ-गंधर्वरु, मत्तु हागॆये अप्सरॆयरु अत्यंत दुःखितरादरु.
09041039a एवं वसिष्ठापवाहो लोके ख्यातो जनाधिप।
09041039c आगच्चच्च पुनर्मार्गं स्वमेव सरितां वरा।।
जनाधिप! हीगॆ वसिष्ठापवाहवु लोकदल्लि प्रख्यातवायितु. आ सरित श्रेष्ठॆयु पुनः तन्न मार्गदल्लिये हरियतॊडगिदळु.”
समाप्ति
इति श्रीमहाभारते शल्यपर्वणि सारस्वतपर्वणि बलदेवतिर्थयात्रायां सारस्वतोपाख्याने एकचत्वारिंशोऽध्यायः।।
इदु श्रीमहाभारतदल्लि शल्यपर्वदल्लि सारस्वतपर्वदल्लि बलदेवतीर्थयात्रायां सारस्वतोपाख्यान ऎन्नुव नल्वत्तॊंदने अध्यायवु.