021 సంకులయుద్ధః

ప్రవేశ

।। ఓం ఓం నమో నారాయణాయ।। శ్రీ వేదవ్యాసాయ నమః ।।

శ్రీ కృష్ణద్వైపాయన వేదవ్యాస విరచిత

శ్రీ మహాభారత

శల్య పర్వ

హ్రదప్రవేశ పర్వ

అధ్యాయ 21

సార

దుర్యోధనన పరాక్రమ (1-17). యుధిష్ఠిర-శకునియర యుద్ధ (18-24). ద్వంద్వయుద్ధగళు (25-35). సంకులయుద్ధ (36-44).

09021001 సంజయ ఉవాచ 09021001a పుత్రస్తు తే మహారాజ రథస్థో రథినాం వరః।
09021001c దురుత్సహో బభౌ యుద్ధే యథా రుద్రః ప్రతాపవాన్।।

సంజయను హేళిదను: “మహారాజ! నిన్న మగనాదరో రథిగళల్లి శ్రేష్ఠ ప్రతాపవాన్ రుద్రనంతె రథదల్లి కుళితు శత్రుగళిగె దుఃస్సహనాగిద్దను.

09021002a తస్య బాణసహస్రైస్తు ప్రచ్చన్నా హ్యభవన్మహీ।
09021002c పరాంశ్చ సిషిచే బాణైర్ధారాభిరివ పర్వతాన్।।

బాణధారెగళింద పర్వతవన్ను తోయిసువంతె అవను శత్రుసేనెగళన్ను తోయిసలు, అవన సహస్రారు బాణగళింద రణభూమియు ముచ్చిహోయితు.

09021003a న చ సోఽస్తి పుమాన్కశ్చిత్పాండవానాం మహాహవే।
09021003c హయో గజో రథో వాపి యోఽస్య బాణైరవిక్షతః।।

ఆ మహారణదల్లి అవన బాణదింద గాయగొళ్ళద పాండవర కడెయ యారొబ్బ పురుషనాగలీ, ఆనెయాగలీ, కుదురెయాగలీ, రథవాగలీ ఇరలిల్ల.

09021004a యం యం హి సమరే యోధం ప్రపశ్యామి విశాం పతే।
09021004c స స బాణైశ్చితోఽభూద్వై పుత్రేణ తవ భారత।।

విశాంపతే! భారత! సమరదల్లి యావ యావ యోధరన్ను నాను నోడిదెనో అవరెల్లరూ నిన్న మగన బాణగళింద గాయగొండిద్దరు.

09021005a యథా సైన్యేన రజసా సముద్ధూతేన వాహినీ।
09021005c ప్రత్యదృశ్యత సంచన్నా తథా బాణైర్మహాత్మనః।।

ఓడాడుత్తిరువ సైన్యదింద మేలెద్ద ధూళినంతె ఆ మహాత్మన బాణగళింద ముచ్చిహోద సేనెయు కాణుత్తలే ఇరలిల్ల.

09021006a బాణభూతామపశ్యామ పృథివీం పృథివీపతే।
09021006c దుర్యోధనేన ప్రకృతాం క్షిప్రహస్తేన ధన్వినా।।

పృథివీపతే! ధన్వి దుర్యోధనన క్షిప్రహస్తదింద ప్రయోగిసల్పట్ట బాణగళింద సమరభూమియే బాణమయవాగిద్దుదన్ను నోడిదెవు.

09021007a తేషు యోధసహస్రేషు తావకేషు పరేషు చ।
09021007c ఏకో దుర్యోధనో హ్యాసీత్పుమానితి మతిర్మమ।।

నిన్న మత్తు శత్రుగళ సహస్రారు యోధరల్లి దుర్యోధననొబ్బనే వీరపురుషనెందు ననగన్నిసితు.

09021008a తత్రాద్భుతమపశ్యామ తవ పుత్రస్య విక్రమం।
09021008c యదేకం సహితాః పార్థా నాత్యవర్తంత భారత।।

భారత! పార్థరెల్లరూ ఒట్టాగిద్దరూ నిన్న మగ విక్రమియొబ్బనన్నే ఎదురిసలారదే హోదరు!

09021009a యుధిష్ఠిరం శతేనాజౌ వివ్యాధ భరతర్షభ।
09021009c భీమసేనం చ సప్తత్యా సహదేవం చ సప్తభిః।।
09021010a నకులం చ చతుఃషష్ట్యా ధృష్టద్యుమ్నం చ పంచభిః।
09021010c సప్తభిర్ద్రౌపదేయాంశ్చ త్రిభిర్వివ్యాధ సాత్యకిం।।
09021010e ధనుశ్చిచ్చేద భల్లేన సహదేవస్య మారిష।

మారిష! భరతర్షభ! యుధిష్ఠిరనన్ను నూరు బాణగళింద హొడెదను. భీమసేననన్ను ఎప్పత్తు బాణగళిందలూ, సహదేవనన్ను ఏళరిందలూ, నకులనన్ను అరవత్నాల్కరిందలూ, ధృష్టద్యుమ్ననన్ను ఐదరిందలూ, ద్రౌపదేయరన్ను ఏళరిందలూ, మూరరింద సాత్యకియన్నూ హొడెదు, భల్లదింద సహదేవన ధనుస్సన్ను తుండరిసిదను.

09021011a తదపాస్య ధనుశ్చిన్నం మాద్రీపుత్రః ప్రతాపవాన్।।
09021011c అభ్యధావత రాజానం ప్రగృహ్యాన్యన్మహద్ధనుః।
09021011e తతో దుర్యోధనం సంఖ్యే వివ్యాధ దశభిః శరైః।।

ప్రతాపవాన్ మాద్రీపుత్రను తుండాద ధనుస్సన్ను బిసుటు ఇన్నొందు మహాధనుస్సన్ను హిడిదు రాజనన్ను ఆక్రమణిసిదను. ఆగ రణదల్లి దుర్యోధనను అవనన్ను హత్తు శరగళింద ప్రహరిసిదను.

09021012a నకులశ్చ తతో వీరో రాజానం నవభిః శరైః।
09021012c ఘోరరూపైర్మహేష్వాసో వివ్యాధ చ ననాద చ।।

ఆగ వీర మహేష్వాస నకులనాదరో రాజనన్ను ఒంభత్తు ఘోరరూపీ శరగళింద హొడెదు గర్జిసిదను.

09021013a సాత్యకిశ్చాపి రాజానం శరేణానతపర్వణా।
09021013c ద్రౌపదేయాస్త్రిసప్తత్యా ధర్మరాజశ్చ సప్తభిః।।
09021013e అశీత్యా భీమసేనశ్చ శరై రాజానమార్దయత్।।

రాజనన్ను సాత్యకియు నతపర్వ శరదింద, ద్రౌపదేయరు ఎప్పత్మూరు, ధర్మరాజను ఏళు, మత్తు భీమసేనను ఎంభత్తు బాణగళిందలూ హొడెదరు.

09021014a సమంతాత్కీర్యమాణస్తు బాణసంఘైర్మహాత్మభిః।
09021014c న చచాల మహారాజ సర్వసైన్యస్య పశ్యతః।।

మహారాజ! ఎల్లకడెగళిందలూ ఆ మహాత్మరు బాణసంఘగళన్ను ఎరచిదరూ, ఎల్ల సేనెగళూ నోడుత్తిద్దంతెయే, అవను విచలితనాగలిల్ల.

09021015a లాఘవం సౌష్ఠవం చాపి వీర్యం చైవ మహాత్మనః।
09021015c అతి సర్వాణి భూతాని దదృశుః సర్వమానవాః।।

సర్వభూతగళన్నూ మీరిసిద ఆ మహాత్మన సొగసాద హస్తలాఘవ మత్తు వీర్యవన్ను సర్వమానవరూ నోడిదరు.

09021016a ధార్తరాష్ట్రాస్తు రాజేంద్ర యాత్వా తు స్వల్పమంతరం।
09021016c అపశ్యమానా రాజానం పర్యవర్తంత దంశితాః।।

రాజేంద్ర! స్వల్పదూరవే ఓడిహోగిద్ద ధార్తరాష్ట్రరు రాజనన్ను నోడి కవచధారిగళాగి హిందిరుగిదరు.

09021017a తేషామాపతతాం ఘోరస్తుములః సమజాయత।
09021017c క్షుబ్ధస్య హి సముద్రస్య ప్రావృత్కాలే యథా నిశి।।

వర్షాకాలద రాత్రియల్లి క్షోభెగొండ సముద్రద భోర్గరెతదంతె హిందిరుగి ఆక్రమణిసుత్తిద్ద సేనెయిందాగి ఘోర తుముల శబ్ధవుంటాయితు.

09021018a సమాసాద్య రణే తే తు రాజానమపరాజితం।
09021018c ప్రత్యుద్యయుర్మహేష్వాసాః పాండవానాతతాయినః।।

రణదల్లి ఆ అపరాజిత రాజనన్ను సేరి మహేష్వాసరు ఆతతాయి పాండవరొడనె పునః యుద్ధమాడిదరు.

09021019a భీమసేనం రణే క్రుద్ధం ద్రోణపుత్రో న్యవారయత్।
09021019c తతో బాణైర్మహారాజ ప్రముక్తైః సర్వతోదిశం।।
09021019e నాజ్ఞాయంత రణే వీరా న దిశః ప్రదిశస్తథా।।

రణదల్లి క్రుద్ధ భీమసేననన్ను ద్రోణపుత్రను తడెదను. మహారాజ! ఎల్లకడెగళింద ప్రయోగిసల్పట్ట బాణగళింద దిక్కు-ఉపదిక్కుగళెల్ల ముచ్చిహోగి రణదల్లి వీరర్యారు కాణుత్తిరలిల్ల.

09021020a తావుభౌ క్రూరకర్మాణావుభౌ భారత దుఃస్సహౌ।
09021020c ఘోరరూపమయుధ్యేతాం కృతప్రతికృతైషిణౌ।।
09021020e త్రాసయంతౌ జగత్సర్వం జ్యాక్షేపవిహతత్వచౌ।।

భారత! ఆ ఇబ్బరు క్రూరకర్మి-దుఃస్సహరు పెట్టిగె పెట్టుకొడలు బయసుత్తా ఘోరరూపద యుద్ధదల్లి తొడగిదరు, అవరు శింజనియన్ను తీడి టేంకారమాడుత్తిరలు సర్వ జగత్తూ భయగొండితు.

09021021a శకునిస్తు రణే వీరో యుధిష్ఠిరమపీడయత్।
09021021c తస్యాశ్వాంశ్చతురో హత్వా సుబలస్య సుతో విభుః।।
09021021e నాదం చకార బలవాన్సర్వసైన్యాని కంపయన్।।

వీర శకునియాదరో రణదల్లి యుధిష్ఠిరనన్ను పీడిసిదను. అవన నాల్కు కుదురెగళన్ను సంహరిసి సుబలన బలవాన్ మగ విభు శకునియు సర్వసైన్యగళన్నూ నడుగిసువంథహ సింహనాదగైదను.

09021022a ఏతస్మిన్నంతరే వీరం రాజానమపరాజితం।
09021022c అపోవాహ రథేనాజౌ సహదేవః ప్రతాపవాన్।।

అష్టరల్లియే ప్రతాపవాన్ సహదేవను అపరాజిత వీర రాజ యుధిష్ఠిరనన్ను తన్న రథదల్లి కుళ్ళిరిసికొండు హొరటుహోదను.

09021023a అథాన్యం రథమాస్థాయ ధర్మరాజో యుధిష్ఠిరః।
09021023c శకునిం నవభిర్విద్ధ్వా పునర్వివ్యాధ పంచభిః।।
09021023e ననాద చ మహానాదం ప్రవరః సర్వధన్వినాం।।

ధర్మరాజ యుధిష్ఠిరను కూడలే ఇన్నొందు రథవన్నేరి శకునియన్ను ఒంభత్తు శరగళింద హొడెదు పునః ఐదరింద ప్రహరిసిదను. ఆ సర్వధన్విశ్రేష్ఠను జోరాగి సింహనాదవన్నూ మాడిదను.

09021024a తద్యుద్ధమభవచ్చిత్రం ఘోరరూపం చ మారిష।
09021024c ఈక్షితృప్రీతిజననం సిద్ధచారణసేవితం।।

మారిష! ఆ యుద్ధవు విచిత్రవూ, ఘోరరూపవూ, ప్రేక్షకరిగె ఆనందదాయకవూ, సిద్ధ-చారణర ప్రశంసెగె పాత్రవూ ఆగిత్తు.

09021025a ఉలూకస్తు మహేష్వాసం నకులం యుద్ధదుర్మదం।
09021025c అభ్యద్రవదమేయాత్మా శరవర్షైః సమంతతః।।

అమేయాత్మా ఉలూకనాదరో యుద్ధదుర్మద మహేష్వాస నకులనన్ను శరవర్షగళన్ను సురిసి ఎల్లకడెగళిందలూ ఆక్రమణిసిదను.

09021026a తథైవ నకులః శూరః సౌబలస్య సుతం రణే।
09021026c శరవర్షేణ మహతా సమంతాత్పర్యవారయత్।।

హాగెయే శూర నకులనూ కూడ రణదల్లి సౌబలన మగనన్ను మహా శరవర్షదింద ఎల్లకడెగళింద ముచ్చిబిట్టను.

09021027a తౌ తత్ర సమరే వీరౌ కులపుత్రౌ మహారథౌ।
09021027c యోధయంతావపశ్యేతాం పరస్పరకృతాగసౌ।।

పరస్పరరన్ను నిరసనగొళిసలు తొడగిద్ద ఆ వీర-సత్కులప్రసూత-మహారథరిబ్బరూ సమరదల్లి యుద్ధమాడుత్తిరువుదన్ను నోడిదెవు.

09021028a తథైవ కృతవర్మా తు శైనేయం శత్రుతాపనం।
09021028c యోధయన్ శుశుభే రాజన్బలం శక్ర ఇవాహవే।।

రాజన్! హాగెయే కృతవర్మను యుద్ధదల్లి శత్రుతాపన శైనేయనొడనె యుద్ధమాడుత్తిరలు బలనొందిగె యుద్ధమాడుత్తిద్ద శక్రనంతె రణదల్లి శోభిసిదను.

09021029a దుర్యోధనో ధనుశ్చిత్త్వా ధృష్టద్యుమ్నస్య సంయుగే।
09021029c అథైనం చిన్నధన్వానం వివ్యాధ నిశితైః శరైః।।

యుద్ధదల్లి దుర్యోధనను ధృష్టద్యుమ్నన ధనుస్సన్ను తుండరిసి, ధనుస్సు తుండాద అవనన్ను నిశిత శరగళింద ప్రహరిసిదను.

09021030a ధృష్టద్యుమ్నోఽపి సమరే ప్రగృహ్య పరమాయుధం।
09021030c రాజానం యోధయామాస పశ్యతాం సర్వధన్వినాం।।

ధృష్టద్యుమ్ననాదరో సమరదల్లి పరమాయుధవన్ను హిడిదు సర్వధన్విగళూ నోడుత్తిరలు రాజా దుర్యోధనననొడనె యుద్ధమాడతొడగిదను.

09021031a తయోర్యుద్ధం మహచ్చాసీత్సంగ్రామే భరతర్షభ।
09021031c ప్రభిన్నయోర్యథా సక్తం మత్తయోర్వరహస్తినోః।।

భరతర్షభ! సంగ్రామదల్లి అవరిబ్బర యుద్ధవు కుంభస్థళవొడెదు మదిసిద ఆనెగళు సెణసాడువంతె జోరాగిత్తు.

09021032a గౌతమస్తు రణే క్రుద్ధో ద్రౌపదేయాన్మహాబలాన్।
09021032c వివ్యాధ బహుభిః శూరః శరైః సంనతపర్వభిః।।

రణదల్లి క్రుద్ధనాద శూర గౌతమనాదరో మహాబల ద్రౌపదేయరన్ను అనేక సన్నతపర్వ శరగళింద ప్రహరిసిదను.

09021033a తస్య తైరభవద్యుద్ధమింద్రియైరివ దేహినః।
09021033c ఘోరరూపమసంవార్యం నిర్మర్యాదమతీవ చ।।

దేహధారి జీవ మత్తు పంచేంద్రియగళ నడువె నడెయువ సంఘర్షదంతె అవర యుద్ధవు ఘోరరూపవూ, అనివార్యవూ, యుద్ధమర్యాదెయన్ను మీరిద సంఘర్షవాగిత్తు.

09021034a తే చ తం పీడయామాసురింద్రియాణీవ బాలిశం।
09021034c స చ తాన్ప్రతిసంరబ్ధః ప్రత్యయోధయదాహవే।।

ఇంద్రియగళు బాలిశ మనుష్యనన్ను పీడిసువంతె ద్రౌపదేయరు కృపరన్ను బహళవాగి పీడిసలు, అవను పరమకృద్ధనాగి ప్రతిప్రహారగళొందిగె యుద్ధమాడిదను.

09021035a ఏవం చిత్రమభూద్యుద్ధం తస్య తైః సహ భారత।
09021035c ఉత్థాయోత్థాయ హి యథా దేహినామింద్రియైర్విభో।।

భారత! విభో! బారిబారిగూ ఉల్బణగొళ్ళువ ఇందిర్యగళిగూ జీవాత్మనిగూ సంఘర్షణెయాగువంతె ద్రౌపదేయరొడనె కృపన యుద్ధవు విచిత్రవాగిత్తు.

09021036a నరాశ్చైవ నరైః సార్ధం దంతినో దంతిభిస్తథా।
09021036c హయా హయైః సమాసక్తా రథినో రథిభిస్తథా।।
09021036e సంకులం చాభవద్భూయో ఘోరరూపం విశాం పతే।

విశాంపతే! పదాతిగళు పదాతిగళొడనె, ఆనెగళు ఆనెగళొడనె, కుదురెగళు కుదురెగళొడనె మత్తు రథిగళు రథిగళొడనె ఘోరరూపద సంకుల యుద్ధవు పునః నడెయితు.

09021037a ఇదం చిత్రమిదం ఘోరమిదం రౌద్రమితి ప్రభో।।
09021037c యుద్ధాన్యాసన్మహారాజ ఘోరాణి చ బహూని చ।

ప్రభో! మహారాజ! ఇంతహ అనేక విచిత్ర, ఘోర, రౌద్ర యుద్ధగళు అల్లి నడెదవు.

09021038a తే సమాసాద్య సమరే పరస్పరమరిందమాః।।
09021038c వివ్యధుశ్చైవ జఘ్నుశ్చ సమాసాద్య మహాహవే।

సమరదల్లి పరస్పరరన్ను ఎదురిసి ఆ అరిందమరు మహారణదల్లి సింహనాదగైయుత్తిద్దరు మత్తు సంహరిసుత్తిద్దరు.

09021039a తేషాం శస్త్రసముద్భూతం రజస్తీవ్రమదృశ్యత।।
09021039c ప్రవాతేనోద్ధతం రాజన్ధావద్భిశ్చాశ్వసాదిభిః।

రాజన్! శస్త్రగళిందుంటాద, ఓడుత్తిద్ద కుదురె-పదాతిగళిందుంటాద ధూళు గాళియింద తీవ్రవాగి మేలెద్దు పసరిసిదుదు కండుబందితు.

09021040a రథనేమిసముద్భూతం నిఃశ్వాసైశ్చాపి దంతినాం।।
09021040c రజః సంధ్యాభ్రకపిలం దివాకరపథం యయౌ।

రథచక్రగళింద మత్తు ఆనెగళ నిఃశ్వాసగళింద మేలెద్ద ధూళు సంధ్యాకాలద మోడదంతె సూర్యన పథదల్లి హోగుత్తిత్తు.

09021041a రజసా తేన సంపృక్తే భాస్కరే నిష్ప్రభీకృతే।।
09021041c సంచాదితాభవద్భూమిస్తే చ శూరా మహారథాః।

ఆ ధూళినిందాగి బాస్కరను కాంతిహీననాదను. రణదల్లి మహారథ శూరరు ధూళినల్లి ముచ్చిహోదరు.

09021042a ముహూర్తాదివ సంవృత్తం నీరజస్కం సమంతతః।।
09021042c వీరశోణితసిక్తాయాం భూమౌ భరతసత్తమ।
09021042e ఉపాశామ్యత్తతస్తీవ్రం తద్రజో ఘోరదర్శనం।।

ధూళు స్వల్పకాల మాత్రవే ఇత్తు. భారత! భూమియు వీరయోధర రక్తదింద తోయ్దుహోగి ఘోరవాగి కాణుత్తిద్ద ఆ తీవ్ర ధూళు ఉపశమనహొందితు.

09021043a తతోఽపశ్యం మహారాజ ద్వంద్వయుద్ధాని భారత।
09021043c యథాప్రాగ్ర్యం యథాజ్యేష్ఠం మధ్యాహ్నే వై సుదారుణే।।
09021043e వర్మణాం తత్ర రాజేంద్ర వ్యదృశ్యంతోజ్జ్వలాః ప్రభాః।।

మహారాజ! భారత! మధ్యాహ్నద ఆ సమయదల్లి నావు బల మత్తు శ్రేష్ఠతెగళిగనుగుణవాగి ద్వంద్వయుద్ధగళు నడెదుదన్ను నోడిదెవు. రాజేంద్ర! యోధర కవచగళ ఉజ్వల ప్రభెయు ఎల్లెడె తోరిబరుత్తిత్తు.

09021044a శబ్దః సుతుములః సంఖ్యే శరాణాం పతతామభూత్।
09021044c మహావేణువనస్యేవ దహ్యమానస్య సర్వతః।।

బిదురిన మహావనవు సుడువాగ ఉంటాగువ శబ్ధదంతె ఆ తుముల యుద్ధదల్లి శరగళు బీళువ శబ్ధవు ఎల్లకడెగళల్లి కేళి బరుత్తిత్తు.”

సమాప్తి

ఇతి శ్రీమహాభారతే శల్యపర్వణి హ్రదప్రవేశపర్వణి సంకులయుద్ధే ఏకవింశోఽధ్యాయః।।
ఇదు శ్రీమహాభారతదల్లి శల్యపర్వదల్లి హ్రదపవేశపర్వదల్లి సంకులయుద్ధ ఎన్నువ ఇప్పత్తొందనే అధ్యాయవు.