ప్రవేశ
।। ఓం ఓం నమో నారాయణాయ।। శ్రీ వేదవ్యాసాయ నమః ।।
శ్రీ కృష్ణద్వైపాయన వేదవ్యాస విరచిత
శ్రీ మహాభారత
శల్య పర్వ
శల్యవధ పర్వ
అధ్యాయ 3
సార
కృప-దుర్యోధన సంవాద (1-50)
09003001 సంజయ ఉవాచ 09003001a శృణు రాజన్నవహితో యథా వృత్తో మహాన్ క్షయః।
09003001c కురూణాం పాండవానాం చ సమాసాద్య పరస్పరం।।
సంజయను హేళిదను: “రాజన్! కురు-పాండవరు పరస్పరరన్ను ఎదురిసిదాగ ఆ మహాక్షయవు హేగె నడెయితు ఎన్నువుదన్ను ఏకాగ్రతెయింద కేళు!
09003002a నిహతే సూతపుత్రే తు పాండవేన మహాత్మనా।
09003002c విద్రుతేషు చ సైన్యేషు సమానీతేషు చాసకృత్।।
మహాత్మ పాండవనింద సూతపుత్రను హతనాగలు, ఒందుగూడిసలు ప్రయత్నిసిదరూ, సేనెగళు ఓడిహోదవు. 1009003003a విముఖే తవ పుత్రే తు శోకోపహతచేతసి।
09003003c భృశోద్విగ్నేషు సైన్యేషు దృష్ట్వా పార్థస్య విక్రమం।।
శోకదింద చేతనవన్నే కళెదుకొండ నిన్న మగను విముఖనాగిద్దను మత్తు పార్థన విక్రమవన్ను నోడి సేనెగళల్లి తుంబా భయ-ఉద్వేగగళుంటాగిద్దవు.
09003004a ధ్యాయమానేషు సైన్యేషు దుఃఖం ప్రాప్తేషు భారత।
09003004c బలానాం మథ్యమానానాం శ్రుత్వా నినదముత్తమం।।
09003005a అభిజ్ఞానం నరేంద్రాణాం వికృతం ప్రేక్ష్య సమ్యుగే।
09003005c పతితాన్రథనీడాంశ్చ రథాంశ్చాపి మహాత్మనాం।।
09003006a రణే వినిహతాన్నాగాన్దృష్ట్వా పత్తీంశ్చ మారిష।
09003006c ఆయోధనం చాతిఘోరం రుద్రస్యాక్రీడసంనిభం।।
09003007a అప్రఖ్యాతిం గతానాం తు రాజ్ఞాం శతసహస్రశః।
09003007c కృపావిష్టః కృపో రాజన్వయఃశీలసమన్వితః।।
09003008a అబ్రవీత్తత్ర తేజస్వీ సోఽభిసృత్య జనాధిపం।
09003008c దుర్యోధనం మన్యువశాద్వచనం వచనక్షమః।।
రాజన్! భారత! దుఃఖవన్ను పడెదు చింతిసుత్తిరువ సేనెయన్ను నోడి, సేనెయన్ను సదెబడియుత్తిరువవర సింహనాదగళన్ను కేళి, యుద్ధభూమియల్లి నరేంద్రర ధ్వజగళు ఛిన్నవిచ్ఛిన్నవాదుదన్ను నోడి, మహాత్మర రథనీడగళూ రథగళూ బిద్దిరువుదన్ను నోడి, రణదల్లి హతరాగి బిద్దిద్ద ఆనెగళన్నూ పదాతిగళన్నూ నోడి, రుద్రన ఆటద మైదానవాద స్మశానదంతె కాణుత్తిద్ద ఆ రణభూమియన్ను నోడి, లక్షగట్టలె రాజరుగళు నిర్నామవాదుదన్ను నోడి, కృపావిష్టనాద, వయస్సిగె తక్కంతహ నడతెగళన్నుళ్ళ, మాతనాడువుదరల్లి చతురనాగిద్ద తేజస్వి కృపను జనాధిప దుర్యోధనన బళిసారి దైన్యదింద ఈ మాతుగళన్నాడిదను:
09003009a దుర్యోధన నిబోధేదం యత్త్వా వక్ష్యామి కౌరవ।
09003009c శ్రుత్వా కురు మహారాజ యది తే రోచతేఽనఘ।।
“దుర్యోధన! కౌరవ! నాను హేళువుదన్ను కేళు! మహారాజ! అనఘ! అదన్ను కేళి నినగె యావుదు సూక్తవెందు తోరువుదో అదరంతెయే మాడు!
09003010a న యుద్ధధర్మాచ్చ్రేయాన్వై పంథా రాజేంద్ర విద్యతే।
09003010c యం సమాశ్రిత్య యుధ్యంతే క్షత్రియాః క్షత్రియర్షభ।।
క్షత్రియర్షభ! రాజేంద్ర! యుద్ధధర్మవన్నాశ్రయిసి యుద్ధమాడువుదక్కింత శ్రేయస్కరవాద ఇన్నొందు మార్గవు క్షత్రియరిగిల్ల!
09003011a పుత్రో భ్రాతా పితా చైవ స్వస్రేయో మాతులస్తథా।
09003011c సంబంధిబాంధవాశ్చైవ యోధ్యా వై క్షత్రజీవినా।।
క్షత్రియనాగి జీవిసువవనిగె పుత్ర, భ్రాతా, పిత, సోదరళియ, సోదర మావ, మత్తు ఇతర బంధు-బాంధవరొడనె యుద్ధమాడువుదు అనివార్యవాగుత్తదె.
09003012a వధే చైవ పరో ధర్మస్తథాధర్మః పలాయనే।
09003012c తే స్మ ఘోరాం సమాపన్నా జీవికాం జీవితార్థినః।।
యుద్ధదల్లి శత్రుగళన్ను వధిసువుదు అథవా అవరింద వధిసల్పడువుదు పరమ ధర్మవెనిసికొళ్ళుత్తదె. పలాయనమాడువుదు అధర్మ. క్షత్రియనాగి జీవిసువవను ఈ రీతియ ఘోర జీవనశైలియన్ను పాలిసుత్తానె.
09003013a తత్ర త్వాం ప్రతివక్ష్యామి కిం చిదేవ హితం వచః।
09003013c హతే భీష్మే చ ద్రోణే చ కర్ణే చైవ మహారథే।।
09003014a జయద్రథే చ నిహతే తవ భ్రాతృషు చానఘ।
09003014c లక్ష్మణే తవ పుత్రే చ కిం శేషం పర్యుపాస్మహే।।
అదక్కె సంబంధిసిదంతె నినగె ఒందిష్టు హితవచనవన్ను హేళుత్తేనె. అనఘ! మహారథరాద భీష్మ, ద్రోణ, కర్ణ, జయద్రథ, నిన్న సహోదరరు మత్తు నిన్న మగ లక్ష్మణరు హతరాగిరలు నావు బేరె యారన్ను ఆశ్రయిసోణ?
09003015a యేషు భారం సమాసజ్య రాజ్యే మతిమకుర్మహి।
09003015c తే సంత్యజ్య తనూర్యాతాః శూరా బ్రహ్మవిదాం గతిం।।
నావు యార యార మేలె భారవన్ను హొరిసి ఈ రాజ్యద ఆసెయన్నిట్టుకొండిద్దెవో ఆ శూరరెల్లరూ తమ్మ దేహగళన్ను త్యాగమాడి బ్రహ్మవిదర గతియన్ను హొందిదరు.
09003016a వయం త్విహ వినాభూతా గుణవద్భిర్మహారథైః।
09003016c కృపణం వర్తయిష్యామ పాతయిత్వా నృపాన్బహూన్।।
గుణవత్తరాద మహారథరింద ఈగ నావు విహీనరాగిద్దేవె. అనేక నృపరన్ను బలిగొట్టు నావీగ శోకస్థితియల్లిద్దేవె.
09003017a సర్వైరపి చ జీవద్భిర్బీభత్సురపరాజితః।
09003017c కృష్ణనేత్రో మహాబాహుర్దేవైరపి దురాసదః।।
అవరెల్లరూ జీవితరాగిద్దు ఒట్టాగి సెణెసిద్దరూ బీభత్సువన్ను సోలిసలాగుత్తిరలిల్ల. కృష్ణనన్నే కణ్ణాగుళ్ళ ఆ మహాబాహువు దేవతెగళిగూ కష్టసాధ్యను.
09003018a ఇంద్రకార్ముకవజ్రాభమింద్రకేతుమివోచ్చ్రితం।
09003018c వానరం కేతుమాసాద్య సంచచాల మహాచమూః।।
ఇంద్రధనుస్సినంతె హొళెయుత్తిరువ, ఇంద్రధ్వజదంతె ఎత్తరవాగిరువ వానరధ్వజవన్ను ఎదురిసి మహాసేనెయు నడుగిదె.
09003019a సింహనాదేన భీమస్య పాంచజన్యస్వనేన చ।
09003019c గాండీవస్య చ నిర్ఘోషాత్సంహృష్యంతి మనాంసి నః।।
భీమన సింహనాద, పాంచజన్యద ధ్వని మత్తు గాండీవద నిర్ఘోషదింద నమ్మవర మనస్సుగళు మోహగొళ్ళుత్తివె.
09003020a చరంతీవ మహావిద్యున్ముష్ణంతి నయనప్రభాం।
09003020c అలాతమివ చావిద్ధం గాండీవం సమదృశ్యత।।
కణ్ణిన ప్రభెయన్ను అపహరిసి తిరుగుత్తిరువ మహా మించినంతె మత్తు కొళ్ళియ చక్రదంతె అర్జునన గాండీవవు కాణుత్తిదె.
09003021a జాంబూనదవిచిత్రం చ ధూయమానం మహద్ధనుః।
09003021c దృశ్యతే దిక్షు సర్వాసు విద్యుదభ్రఘనేష్వివ।।
సెళెయల్పడుత్తిరువ ఆ చిన్న-చిత్రిత మహా ధనుస్సు మోడగళ మధ్యదల్లి కాణిసికొళ్ళువ మించినంతె సర్వ దిక్కుగళల్లి కాణిసుత్తిదె.
1109003022a ఉహ్యమానశ్చ కృష్ణేన వాయునేవ బలాహకః।
1209003022c తావకం తద్బలం రాజన్నర్జునోఽస్త్రవిదాం వరః।।
09003022e గహనం శిశిరే కక్షం దదాహాగ్నిరివోత్థితః।।
రాజన్! కృష్ణనింద నడెసల్పడుత్తిరువ వాయువినంతెయే అతివేగవుళ్ళ రథదల్లి కుళితు అస్త్రవిదరల్లి శ్రేష్ఠ అర్జునను శిశిర ఋతువినల్లి గహనవాగి హుల్లు మెదెగళన్ను హేగో హాగె నిన్న సేనెయన్ను దహిసిబిట్టిద్దానె.
09003023a గాహమానమనీకాని మహేంద్రసదృశప్రభం।
09003023c ధనంజయమపశ్యామ చతుర్దంతమివ ద్విపం।।
మహేంద్రన ప్రభెయుళ్ళ ధనంజయను నాల్కు దంతగళిరువ సలగదంతె సేనెగళల్లి నుగ్గి హోగుత్తిరువుదన్ను నావు నోడిదెవు.
09003024a విక్షోభయంతం సేనాం తే త్రాసయంతం చ పార్థివాన్।
09003024c ధనంజయమపశ్యామ నలినీమివ కుంజరం।।
కమలగళ సరోవరక్కె ఆనెయు హేగో హాగె ధనంజయను నిన్న సేనెగళన్ను నుగ్గి అల్లోలకల్లోలగొళిసి పార్థివరన్ను నడుగిసిదుదన్ను నావు నోడిదెవు.
09003025a త్రాసయంతం తథా యోధాన్ధనుర్ఘోషేణ పాండవం।
09003025c భూయ ఏనమపశ్యామ సింహం మృగగణా ఇవ।।
సింహవు మృగగణగళన్ను హేగో హాగె పాండవను తన్న ధనుర్షోషదింద యోధరన్ను పునః పునః భయగొళిసుత్తిరువుదన్ను నావు నోడిదెవు.
09003026a సర్వలోకమహేష్వాసౌ వృషభౌ సర్వధన్వినాం।
09003026c ఆముక్తకవచౌ కృష్ణౌ లోకమధ్యే విరేజతుః।।
సర్వలోక మహేష్వాసరాద, సర్వధన్విగళల్లి వృషభరాద, కవచగళన్ను ధరిసిరువ కృష్ణరిబ్బరూ లోకమధ్యదల్లి విరాజిసుత్తిద్దారె.
09003027a అద్య సప్తదశాహాని వర్తమానస్య భారత।
09003027c సంగ్రామస్యాతిఘోరస్య వధ్యతాం చాభితో యుధి।।
భారత! యుద్ధదల్లి వధెయాగుత్తిరువ ఈ అతి ఘోర సంగ్రామద హదినేళనే దినవు ఇందు నడెయుత్తిదె.
09003028a వాయునేవ విధూతాని తవానీకాని సర్వశః।
09003028c శరదంభోదజాలాని వ్యశీర్యంత సమంతతః।।
శరత్కాలద మోడ సమూహగళు గాళియింద చదురిహోగువంతె నిన్న సేనెగళెల్లవూ ఎల్ల కడె చదురిహోగివె.
09003029a తాం నావమివ పర్యస్తాం భ్రాంతవాతాం మహార్ణవే।
09003029c తవ సేనాం మహారాజ సవ్యసాచీ వ్యకంపయత్।।
మహారాజ! మహాసముద్రదల్లి భిరుగాళిగె సిలుకి నడుగుత్తిరువ హడగినంతె సవ్యసాచియు నిన్న సేనెయన్ను నడుగిసుత్తిద్దానె!
09003030a క్వ ను తే సూతపుత్రోఽభూత్క్వ ను ద్రోణః సహానుగః।
09003030c అహం క్వ చ క్వ చాత్మా తే హార్దిక్యశ్చ తథా క్వ ను।।
09003030e దుఃశాసనశ్చ భ్రాతా తే భ్రాతృభిః సహితః క్వ ను।।
09003031a బాణగోచరసంప్రాప్తం ప్రేక్ష్య చైవ జయద్రథం।
జయద్రథను అవన బాణద లక్ష్యవాగిద్దాగ సూతపుత్రను ఎల్లిద్దను? అనుయాయిగళొడనె ద్రోణను ఎల్లిద్దను? నాను అథవా నీను ఎల్లిద్దెవు? హాగెయే హార్దిక్యను ఎల్లిద్దను? నిన్న భ్రాతా దుఃశాసనను సహోదరరొందిగె ఎల్లిద్దను?
09003031c సంబంధినస్తే భ్రాతౄంశ్చ సహాయాన్మాతులాంస్తథా।।
09003032a సర్వాన్విక్రమ్య మిషతో లోకాంశ్చాక్రమ్య మూర్ధని।
09003032c జయద్రథో హతో రాజన్కిం ను శేషముపాస్మహే।।
రాజన్! నిన్న సహాయకరాగిద్ద సంబంధిగళు, సహోదరరు, సోదర మావందిరు మత్తు ఎల్లర నెత్తియ మేలె కాలిట్టు అర్జునను ఒందే క్షణదల్లి జయద్రథనను సంహరిసిదను. ఇన్నేను నావు మాడబహుదాకిత్తు?
09003033a కో వేహ స పుమానస్తి యో విజేష్యతి పాండవం।
09003033c తస్య చాస్త్రాణి దివ్యాని వివిధాని మహాత్మనః।।
09003033e గాండీవస్య చ నిర్ఘోషో వీర్యాణి హరతే హి నః।
పాండవనన్ను జయిసబల్ల పురుషను నమ్మవరల్లి యారిద్దారె? ఆ మహాత్మన వివిధ దివ్యాస్త్రగళు మత్తు గాండీవద నిర్ఘోషవు నమ్మ వీర్యగళన్ను అపహరిసిబిట్టివె!
09003034a నష్టచంద్రా యథా రాత్రిః సేనేయం హతనాయకా।
09003034c నాగభగ్నద్రుమా శుష్కా నదీవాకులతాం గతా।।
నాయకనన్ను కళెదుకొండ నమ్మ ఈ సేనెయు చంద్రనిల్లద రాత్రియంతె, ఆనెగళింద వృక్షగళు నాశవాగిద్ద వనదంతె మత్తు బత్తిహోద నదియంతె వ్యాకులగొండిదె.
09003035a ధ్వజిన్యాం హతనేత్రాయాం యథేష్టం శ్వేతవాహనః।
09003035c చరిష్యతి మహాబాహుః కక్షేఽగ్నిరివ సంజ్వలన్।।
నేతారనన్ను కళెదుకొండ నమ్మ సేనెయొళగె నుగ్గి మహాబాహు శ్వేతవాహనను అగ్నియు హుల్లుమెదెగళన్ను హేగో హాగె సుడుత్తా సంచరిసుత్తిద్దానె.
09003036a సాత్యకేశ్చైవ యో వేగో భీమసేనస్య చోభయోః।
09003036c దారయేత గిరీన్సర్వాన్ శోషయేత చ సాగరాన్।।
సాత్యకి మత్తు భీమసేనరిబ్బరూ మహా వేగశాలిగళు మత్తు ఇవరు గిరిగళెల్లవన్నూ సీళబల్లరు మత్తు సాగరగళన్ను బత్తిసబల్లరు.
09003037a ఉవాచ వాక్యం యద్భీమః సభామధ్యే విశాం పతే।
09003037c కృతం తత్సకలం తేన భూయశ్చైవ కరిష్యతి।।
విశాంపతే! సభామధ్యదల్లి భీమను ఏనెల్ల మాతుగళన్ను ఆడిద్దనో అవెల్లవన్ను మాడిద్దానె మత్తు ముందె మాడుత్తానె కూడ!
09003038a ప్రముఖస్థే తదా కర్ణే బలం పాండవరక్షితం।
09003038c దురాసదం తథా గుప్తం గూఢం గాండీవధన్వనా।।
గాండీవ ధన్వియింద వ్యూహిసల్పట్టు రక్షితగొండిరువ మత్తు పాండవరింద రక్షితవాద ఆ సేనెయు కర్ణన నాయకత్వదల్లి కూడ దురాసదవాగిత్తు.
09003039a యుష్మాభిస్తాని చీర్ణాని యాన్యసాధూని సాధుషు।
09003039c అకారణకృతాన్యేవ తేషాం వః ఫలమాగతం।।
సాధుగళొందిగె అకారణవాగి అసాధుగళంతె వర్తిసిదుదక్కాగి అదర ఫలవు నమగె దొరెయుత్తిదె.
09003040a ఆత్మనోఽర్థే త్వయా లోకో యత్నతః సర్వ ఆహృతః।
09003040c స తే సంశయితస్తాత ఆత్మా చ భరతర్షభ।।
అయ్యా భరతర్షభ! నినగోస్కరవాగి నీను కరెదిరువ ఎల్లరూ ప్రయత్నపట్టరూ అవరాగలీ అథవా నీనాగలీ ఉళియువుదు సంశయవే ఆగిదె.
09003041a రక్ష దుర్యోధనాత్మానమాత్మా సర్వస్య భాజనం।
09003041c భిన్నే హి భాజనే తాత దిశో గచ్చతి తద్గతం।।
మగూ! దుర్యోధన! నిన్నన్ను నీను రక్షిసికో! ఈ శరీరవే సర్వ సుఖగళ అనుభవస్థానవాగిదె. పాత్రెయు ఒడెదాగ అదరల్లిరువ నీరు ఎల్ల కడె హరిదుహోగువంతె శరీరవు నాశవాగలు సర్వ సుఖగళూ అంత్యగొళ్ళుత్తవె.
09003042a హీయమానేన వై సంధిః పర్యేష్టవ్యః సమేన చ।
09003042c విగ్రహో వర్ధమానేన నీతిరేషా బృహస్పతేః।।
తన్న బలవు శత్రుబలక్కింత కడిమెయాగిరువాగ అథవా సమనాగిరువాగ శత్రుగళొడనె సంధియ మార్గవన్ను హుడుకబేకు. అధికవాగిరువాగ యుద్ధమాడబేకు. ఇదే బృహస్పతియ నీతి.
09003043a తే వయం పాండుపుత్రేభ్యో హీనాః స్వబలశక్తితః।
09003043c అత్ర తే పాండవైః సార్ధం సంధిం మన్యే క్షమం ప్రభో।।
ప్రభో! ఈగ నావు నమ్మ శక్తియల్లి పాండుపుత్రరిగింతలూ హీనరాగిద్దేవె. ఆదుదరింద పాండవరొందిగె సంధియే సరియాదుదెందు అన్నిసుత్తిదె.
09003044a న జానీతే హి యః శ్రేయః శ్రేయసశ్చావమన్యతే।
09003044c స క్షిప్రం భ్రశ్యతే రాజ్యాన్న చ శ్రేయోఽనువిందతి।।
యావ రీతియల్లి నడెదరె శ్రేయస్సుంటాగుత్తదె ఎన్నువుదన్ను అరియదవను శ్రేయస్సన్ను అపమానిసిదంతె. అవను క్షిప్రవాగి రాజ్య-శ్రేయస్సుగళన్ను కళెదుకొళ్ళుత్తానె.
09003045a ప్రణిపత్య హి రాజానం రాజ్యం యది లభేమహి।
09003045c శ్రేయః స్యాన్న తు మౌఢ్యేన రాజన్గంతుం పరాభవం।।
రాజన్! రాజ యుధిష్ఠిరనిగె తలెబాగి నమ్మ రాజ్యవన్ను పడెదుకొండెవెందరె అదరింద నమగె శ్రేయస్సే ఉంటాగుత్తదె. మౌడ్యతనదింద హీగెయే ముందువరెదరె పరాభవవన్ను హొందుత్తేవెయే వినః శ్రేయస్సు దొరకువుదిల్ల.
09003046a వైచిత్రవీర్యవచనాత్కృపాశీలో యుధిష్ఠిరః।
09003046c వినియుంజీత రాజ్యే త్వాం గోవిందవచనేన చ।।
కృపాశీల యుధిష్ఠిరను వైచిత్రవీర్యన మాతు అథవా గోవిందన హేళికెయంతె నినగే రాజ్యవెల్లవన్ను నీడియాను!
09003047a యద్బ్రూయాద్ధి హృషీకేశో రాజానమపరాజితం।
09003047c అర్జునం భీమసేనం చ సర్వం కుర్యురసంశయం।।
హృషీకేశను రాజ అపరాజిత యుధిష్ఠిరనిగె ఏనన్ను హేళువనో అదరంతెయే భీమార్జునరెల్లరూ మాడుత్తారె ఎన్నువుదరల్లి సంశయవిల్ల.
09003048a నాతిక్రమిష్యతే కృష్ణో వచనం కౌరవస్య హ।
09003048c ధృతరాష్ట్రస్య మన్యేఽహం నాపి కృష్ణస్య పాండవః।।
కౌరవ ధృతరాష్ట్రన మాతన్ను కృష్ణను ఉల్లంఘిసువుదిల్ల, మత్తు అంతెయే కృష్ణన మాతన్ను పాండవరు ఉల్లంఘిసువుదిల్ల ఎందు ననగన్నిసుత్తదె.
09003049a ఏతత్ క్షమమహం మన్యే తవ పార్థైరవిగ్రహం।
09003049c న త్వా బ్రవీమి కార్పణ్యాన్న ప్రాణపరిరక్షణాత్।।
09003049e పథ్యం రాజన్బ్రవీమి త్వాం తత్పరాసుః స్మరిష్యసి।।
రాజన్! నీను పార్థరొందిగె యుద్ధవన్ను నిల్లిసువుదే ఉత్తమవెందు ననగన్నిసుత్తిదె. ఇదన్ను నాను యుద్ధమాడువుదు కష్టవెంబ కారణదిందాగలీ ప్రాణరక్షణెయ సలువాగలీ హేళుత్తిల్ల. నినగె పథ్య-హితవాగువ మాతన్ను హేళుత్తిద్దేనె.”
09003050a ఇతి వృద్ధో విలప్యైతత్కృపః శారద్వతో వచః।
09003050c దీర్ఘముష్ణం చ నిఃశ్వస్య శుశోచ చ ముమోహ చ।।
హీగె హేళి వృద్ధ శారద్వత కృపను బిసిబిసియాద నిట్టుసిరు బిడుత్తా, బహళవాగి శోకిసుత్తా, దుఃఖాతిరేకదింద మూర్ఛితనాదను.”
సమాప్తి
ఇతి శ్రీమహాభారతే శల్యపర్వణి శల్యవధపర్వణి కృపవాక్యే తృతీయోఽధ్యాయః।।
ఇదు శ్రీమహాభారతదల్లి శల్యపర్వదల్లి శల్యవధపర్వదల్లి కృపవాక్య ఎన్నువ మూరనే అధ్యాయవు.