ప్రవేశ
।। ఓం ఓం నమో నారాయణాయ।। శ్రీ వేదవ్యాసాయ నమః ।।
శ్రీ కృష్ణద్వైపాయన వేదవ్యాస విరచిత
శ్రీ మహాభారత
శల్య పర్వ
శల్యవధ పర్వ
అధ్యాయ 1
సార
ధృతరాష్ట్ర శోక (1-52).
09001001 జనమేజయ ఉవాచ 09001001a ఏవం నిపాతితే కర్ణే సమరే సవ్యసాచినా।
09001001c అల్పావశిష్టాః కురవః కిమకుర్వత వై ద్విజ।।
జనమేజయను హేళిదను: “ద్విజ! హీగె సవ్యసాచియు సమరదల్లి కర్ణనన్ను కెళగురుళిసలు అళిదుళిద అల్పసంఖ్యాత కురుగళు ఏను మాడిదరు?
09001002a ఉదీర్యమాణం చ బలం దృష్ట్వా రాజా సుయోధనః।
09001002c పాండవైః ప్రాప్తకాలం చ కిం ప్రాపద్యత కౌరవః।।
పాండవర బలవు హెచ్చాగుత్తిరువుదన్ను నోడి రాజ కౌరవ సుయోధనను సమయోచిత కార్యకైగొండనే?
09001003a ఏతదిచ్చామ్యహం శ్రోతుం తదాచక్ష్వ ద్విజోత్తమ।
09001003c న హి తృప్యామి పూర్వేషాం శృణ్వానశ్చరితం మహత్।।
ద్విజోత్తమ! ఇదన్ను కేళలు బయసుత్తేనె. అదన్ను హేళు. పూర్వజర ఈ మహాన్ చరితెయింద ఇన్నూ తృప్తనాగిల్ల!”
09001004 వైశంపాయన ఉవాచ 09001004a తతః కర్ణే హతే రాజన్ధార్తరాష్ట్రః సుయోధనః।
09001004c భృశం శోకార్ణవే మగ్నో నిరాశః సర్వతోఽభవత్।।
వైశంపాయనను హేళిదను: “రాజన్! కర్ణను హతనాగలు ధార్తరాష్ట్ర సుయోధనను అత్యంత శోకసాగరదల్లి ముళుగిహోదను. ఎల్లెడెయూ నిరాశెయే కండుబందితు.
09001005a హా కర్ణ హా కర్ణ ఇతి శోచమానః పునః పునః।
09001005c కృచ్చ్రాత్స్వశిబిరం ప్రాయాద్ధతశేషైర్నృపైః సహ।।
“హా కర్ణ! హా కర్ణ!” ఎందు పునః పునః శోకిసుత్తా బహళ కష్టదింద అవను అళిదుళిద నృపరొందిగె స్వశిబిరక్కె తెరళిదను.
09001006a స సమాశ్వాస్యమానోఽపి హేతుభిః శాస్త్రనిశ్చితైః।
09001006c రాజభిర్నాలభచ్చర్మ సూతపుత్రవధం స్మరన్।।
శాస్త్రనిశ్చిత కారణగళింద రాజరు సమాధానగొళిసలు ప్రయత్నిసిదరూ సూతపుత్రన వధెయన్ను స్మరిసికొళ్ళుత్తా రాజనిగె శాంతియెన్నువుదే ఇల్లవాయితు.
09001007a స దైవం బలవన్మత్వా భవితవ్యం చ పార్థివః।
09001007c సంగ్రామే నిశ్చయం కృత్వా పునర్యుద్ధాయ నిర్యయౌ।।
ఆగబేకాదుదన్ను ఆగిసికొళ్ళువుదరల్లి దైవవే బలశాలియాదుదెందు మన్నిసి రాజను సంగ్రామవన్ను నిశ్చయిసి పునః యుద్ధక్కె హొరటను.
09001008a శల్యం సేనాపతిం కృత్వా విధివద్రాజపుంగవః।
09001008c రణాయ నిర్యయౌ రాజా హతశేషైర్నృపైః సహ।।
విధివత్తాగి శల్యనన్ను సేనాపతియన్నాగి మాడి రాజా రాజపుంగవను అళిదుళిద నృపరొందిగె రణక్కె తెరళిదను.
09001009a తతః సుతుములం యుద్ధం కురుపాండవసేనయోః।
09001009c బభూవ భరతశ్రేష్ఠ దేవాసురరణోపమం।।
భరతశ్రేష్ఠ! ఆగ కురు-పాండవ సేనెగళ నడువె దేవాసురర రణదంతె అత్యంత తుముల యుద్ధవు నడెయితు.
09001010a తతః శల్యో మహారాజ కృత్వా కదనమాహవే।
09001010c పాండుసైన్యస్య1 మధ్యాహ్నే ధర్మరాజేన పాతితః।।
మహారాజ! ఆ దిన శల్యను పాండుసేనెయొందిగె కదనవాడి మధ్యాహ్నదల్లి ధర్మరాజనింద హతనాదను.
09001011a తతో దుర్యోధనో రాజా హతబంధూ రణాజిరాత్।
09001011c అపసృత్య హ్రదం ఘోరం వివేశ రిపుజాద్భయాత్।।
ఆగ బంధుగళన్ను కళెదుకొండ రాజా దుర్యోధనను రిపుగళ భయదింద రణదింద తప్పిసికొండు ఘోర సరోవరవన్ను ప్రవేశిసిదను.
09001012a అథాపరాహ్ణే తస్యాహ్నః పరివార్య మహారథైః।
09001012c హ్రదాదాహూయ యోగేన భీమసేనేన పాతితః।।
ఆ దినద అపరాహ్ణదల్లి మహారథరింద సుత్తువరెయల్పట్టు భీమసేనను సరోవరదింద దుర్యోధనన్ను కరెదు యోగవశాత్ కెళగురుళిసిదను.
09001013a తస్మిన్ హతే మహేష్వాసే హతశిష్టాస్త్రయో రథాః।
09001013c సంరభాన్నిశి రాజేంద్ర జఘ్నుః పాంచాలసైనికాన్।।
రాజేంద్ర! ఆ మహేష్వాసను హతనాగలు అళిదుళిద మూరు మహారథరు కోపదింద రాత్రియల్లి పాంచాలసైనికరన్ను సంహరిసిదరు.
09001014a తతః పూర్వాహ్ణసమయే శిబిరాదేత్య సంజయః।
09001014c ప్రవివేశ పురీం దీనో దుఃఖశోకసమన్వితః।।
మరు దిన పూర్వాహ్ణ సమయదల్లి దుఃఖశోకసమన్విత దీన సంజయను శిబిరదింద హొరటు హస్తినాపురియన్ను ప్రవేశిసిదను.
09001015a ప్రవిశ్య చ పురం తూర్ణం భుజావుచ్చ్రిత్య దుఃఖితః।
09001015c వేపమానస్తతో రాజ్ఞః ప్రవివేశ నివేశనం।।
పురవన్ను ప్రవేశిసి భుజగళన్ను మేలెత్తి దుఃఖితనాగి నడుగుత్తా అవను బేగనే రాజనివేశనవన్ను ప్రవేశిసిదను.
09001016a రురోద చ నరవ్యాఘ్ర హా రాజన్నితి దుఃఖితః।
09001016c అహో బత వివిగ్నాః2 స్మ నిధనేన మహాత్మనః।।
“నరవ్యాఘ్ర! హా రాజ! మహాత్మన నిధనదింద నావెల్లరూ వివిగ్నరాగిద్దేవె!” ఎందు దుఃఖితనాగి రోదిసిదను.
09001017a అహో సుబలవాన్కాలో గతిశ్చ పరమా తథా।
09001017c శక్రతుల్యబలాః సర్వే యత్రావధ్యంత పార్థివాః।।
“అయ్యో! కాలవే అత్యంత బలశాలి! బలదల్లి శక్రనిగె సమనాగిద్ద పార్థివరెల్లరూ వధిసల్పట్టు పరమ గతియన్ను హొందిదరు.”
09001018a దృష్ట్వైవ చ పురో రాజన్జనః సర్వః స సంజయం।
309001018c ప్రరురోద భృశోద్విగ్నో హా రాజన్నితి సస్వరం।।
రాజన్! సంజయనన్ను నోడిద పురజనరెల్లరూ అత్యంత ఉద్విగ్నరాగి ఒట్టు స్వరదల్లి “హా రాజా!” ఎందు గోళిట్టరు.
09001019a ఆకుమారం నరవ్యాఘ్ర తత్పురం వై సమంతతః।
09001019c ఆర్తనాదం మహచ్చక్రే శ్రుత్వా వినిహతం నృపం।।
నరవ్యాఘ్ర! నృపను హతనాదుదన్ను కేళి కుమారాద్యంతరాగి సుత్తలిద్ద ఎల్లరూ ఆర్తనాదగైదరు.
09001020a ధావతశ్చాప్యపశ్యచ్చ తత్ర త్రీన్పురుషర్షభాన్।
09001020c నష్టచిత్తానివోన్మత్తాన్ శోకేన భృశపీడితాన్।।
అల్లి అవరు బుద్ధికళెదుకొండు అత్యంత శోకదింద పీడితరాగి హుచ్చరంతె ఓడి హోగుత్తిద్ద మూవరు పురుషర్షభరన్ను కూడ నోడిదరు.
09001021a తథా స విహ్వలః సూతః ప్రవిశ్య నృపతిక్షయం।
09001021c దదర్శ నృపతిశ్రేష్ఠం ప్రజ్ఞాచక్షుషమీశ్వరం।।
హాగె విహ్వలనాగిద్ద సూతను నృపతికక్షవన్ను ప్రవేశిసి అల్లి నృపతిశ్రేష్ఠ ప్రజ్ఞాచక్షు తన్న ఒడెయనన్ను కండను.
09001022a దృష్ట్వా చాసీనమనఘం సమంతాత్పరివారితం।
09001022c స్నుషాభిర్భరతశ్రేష్ఠ గాంధార్యా విదురేణ చ।।
09001023a తథాన్యైశ్చ సుహృద్భిశ్చ జ్ఞాతిభిశ్చ హితైషిభిః।
09001023c తమేవ చార్థం ధ్యాయంతం కర్ణస్య నిధనం ప్రతి।।
09001024a రుదన్నేవాబ్రవీద్వాక్యం రాజానం జనమేజయ।
09001024c నాతిహృష్టమనాః సూతో బాష్పసందిగ్ధయా గిరా।।
జనమేజయ! అల్లి కర్ణన నిధనద కురితే యోచిసుత్తిద్ద, గాంధారీ, సొసెయందిరు, విదుర మత్తు అన్య సుహృదయరు, కుటుంబదవరు, మత్తు హితైషిగళింద సుత్తువరెయల్పట్టు కుళితిద్ద అనఘ భరతశ్రేష్ఠనన్ను నోడి దుఃఖమనస్కనాగి అళుత్తా కణ్ణీరినింద తడెయల్పట్ట ధ్వనియింద సూతను రాజనిగె ఈ మాతన్నాడిదను.
09001025a సంజయోఽహం నరవ్యాఘ్ర నమస్తే భరతర్షభ।
09001025c మద్రాధిపో హతః శల్యః శకునిః సౌబలస్తథా।।
09001025e ఉలూకః పురుషవ్యాఘ్ర కైతవ్యో దృఢవిక్రమః।।
“నరవ్యాఘ్ర! భరతర్షభ! పురుషవ్యాఘ్ర! నాను సంజయ! మద్రాధిప శల్య మత్తు హాగెయే సౌబల శకుని, కైతవ్య దృఢవిక్రమి ఉలూకరు హతరాదరు!
09001026a సంశప్తకా హతాః సర్వే కాంబోజాశ్చ శకైః సహ।
09001026c మ్లేచ్ఛాశ్చ పార్వతీయాశ్చ యవనాశ్చ నిపాతితాః।।
కాంబోజరు మత్తు శకరొందిగె సంశప్తకరు ఎల్లరూ హతరాదరు! మ్లేచ్ఛరు, పర్వతేయరు, మత్తు యవనరు కూడ కెళగురుళిదరు!
09001027a ప్రాచ్యా హతా మహారాజ దాక్షిణాత్యాశ్చ సర్వశః।
09001027c ఉదీచ్యా నిహతాః సర్వే ప్రతీచ్యాశ్చ నరాధిప।।
09001027e రాజానో రాజపుత్రాశ్చ సర్వతో నిహతా నృప।।
మహారాజ! పూర్వదేశదవరు దక్షిణదవరు ఎల్లరూ హతరాదరు! నరాధిప! ఉత్తరదవరు మత్తు పశ్చిమదవరు ఎల్లరూ హతరాదరు! నృప! రాజరు మత్తు రాజపుత్రరెల్లరూ హతరాదరు!
09001028a దుర్యోధనో హతో రాజన్యథోక్తం పాండవేన చ।
09001028c భగ్నసక్థో మహారాజ శేతే పాంసుషు రూషితః।।
రాజన్! దుర్యోధననూ హతనాదను! మహారాజ! పాండవను హేళిద్దంతెయే అవను తొడెయొడెదు గాయగొండు కెసరినల్లి మలగిద్దానె!
09001029a ధృష్టద్యుమ్నో హతో రాజన్ శిఖండీ చాపరాజితః।
09001029c ఉత్తమౌజా యుధామన్యుస్తథా రాజన్ప్రభద్రకాః।।
రాజన్! ధృష్టద్యుమ్న, అపరాజిత శిఖండీ, ఉత్తమౌజ, యుధామన్యు మత్తు ఇతర ప్రభద్రకరూ హతరాదరు!
09001030a పాంచాలాశ్చ నరవ్యాఘ్రాశ్చేదయశ్చ నిషూదితాః।
09001030c తవ పుత్రా హతాః సర్వే ద్రౌపదేయాశ్చ భారత।।
09001030e కర్ణపుత్రో హతః శూరో వృషసేనో మహాబలః।।
నరవ్యాఘ్ర పాంచాలరూ, చేదిదేశదవరూ సంహరిసల్పట్టరు! భారత! నిన్న మత్తు ద్రౌపదియ పుత్రరెల్లరూ హతరాగిద్దారె! కర్ణపుత్ర శూర మహాబల వృషసేననూ హతనాగిద్దానె!
09001031a నరా వినిహతాః సర్వే గజాశ్చ వినిపాతితాః।
09001031c రథినశ్చ నరవ్యాఘ్ర హయాశ్చ నిహతా యుధి।।
నరరు హతరాదరు! ఆనెగళు కెళగురుళిదవు! నరవ్యాఘ్ర! యుద్ధదల్లి రథిగళు మత్తు కుదురెగళూ హతవాదవు!
09001032a కించిచ్ఛేషం చ శిబిరం తావకానాం కృతం విభో।
09001032c పాండవానాం చ శూరాణాం సమాసాద్య పరస్పరం।।
విభో! పరస్పరరన్ను ఎదురిసిద శూర పాండవర మత్తు నిన్న శిబిరగళల్లి కెలవరు మాత్ర ఉళిదుకొండిద్దారె.
09001033a ప్రాయః స్త్రీశేషమభవజ్జగత్కాలేన మోహితం।
09001033c సప్త పాండవతః శేషా ధార్తరాష్ట్రాస్తథా త్రయః।।
కాలమోహితవాద ఈ జగత్తినల్లి ప్రాయశః కేవల స్త్రీయరు మాత్ర ఉళిదుకొండిద్దారె. పాండవరు ఏళు మంది మత్తు ధార్తరాష్ట్రరు మూరు మంది ఉళిదుకొండిద్దారె.
09001034a తే చైవ భ్రాతరః పంచ వాసుదేవోఽథ సాత్యకిః।
09001034c కృపశ్చ కృతవర్మా చ ద్రౌణిశ్చ జయతాం వరః।।
అవరు ఐవరు సహోదరరు, వాసుదేవ మత్తు సాత్యకి. కృప, కృతవర్మ హాగూ విజయిగళల్లి శ్రేష్ఠ ద్రౌణి.
09001035a తవాప్యేతే మహారాజ రథినో నృపసత్తమ।
09001035c అక్షౌహిణీనాం సర్వాసాం సమేతానాం జనేశ్వర।।
09001035e ఏతే శేషా మహారాజ సర్వేఽన్యే నిధనం గతాః।।
మహారాజ! నృపసత్తమ! జనేశ్వర! ఒందుగూడిద్ద ఎల్ల అక్షౌహిణీ సేనెగళల్లి ఈ రథిగళు మాత్ర ఉళిదుకొండిద్దారె. మహారాజ! అన్య ఎల్లరూ నిధనహొందిదరు.
09001036a కాలేన నిహతం సర్వం జగద్వై భరతర్షభ।
09001036c దుర్యోధనం వై పురతః కృత్వా వైరస్య భారత।।
భరతర్షభ! భారత! దుర్యోధన మత్తు అవన వైరవన్ను ముందెమాడికొండు కాలనే ఈ జగత్తెల్లవన్నూ వినాశగొళిసిదను!”
09001037a ఏతచ్ఛ్రుత్వా వచః క్రూరం ధృతరాష్ట్రో జనేశ్వరః।
09001037c నిపపాత మహారాజ గతసత్త్వో మహీతలే।।
మహారాజ! ఈ క్రూర మాతన్ను కేళి జనేశ్వర ధృతరాష్ట్రను ప్రాణహోదంతాగి నెలదమేలె బిద్దను.
09001038a తస్మిన్నిపతితే భూమౌ విదురోఽపి మహాయశాః।
09001038c నిపపాత మహారాజ రాజవ్యసనకర్శితః।।
మహారాజ! అవను కెళగె బీళలు రాజవ్యసనదింద దుఃఖితనాగిద్ద మహాయశస్వి విదురను కూడ భూమియమేలె బిద్దను.
09001039a గాంధారీ చ నృపశ్రేష్ఠ సర్వాశ్చ కురుయోషితః।
09001039c పతితాః సహసా భూమౌ శ్రుత్వా క్రూరం వచశ్చ తాః।।
నృపశ్రేష్ఠ! ఆ క్రూర మాతన్ను కేళి కూడలే గాంధారి మత్తు కురుస్త్రీయరెల్లరూ భూమియమేలె బిద్దరు.
09001040a నిఃసంజ్ఞం పతితం భూమౌ తదాసీద్రాజమండలం।
09001040c ప్రలాపయుక్తా మహతీ కథా న్యస్తా పటే యథా।।
ప్రలపిసుత్తిద్ద ఆ రాజమండలవు సంజ్ఞెగళన్ను కళెదుకొండు విశాల చిత్రపటదల్లి అంకిత చిత్రగళంతె భూమియ మేలె బిద్దితు.
09001041a కృచ్చ్రేణ తు తతో రాజా ధృతరాష్ట్రో మహీపతిః।
09001041c శనైరలభత ప్రాణాన్పుత్రవ్యసనకర్శితః।।
అనంతర పుత్రవ్యసనదింద దుఃఖిత మహీపతి రాజా ధృతరాష్ట్రను కష్టదింద మెల్లనె చేతరిసికొండను.
09001042a లబ్ధ్వా తు స నృపః సంజ్ఞాం వేపమానః సుదుఃఖితః।
09001042c ఉదీక్ష్య చ దిశః సర్వాః క్షత్తారం వాక్యమబ్రవీత్।।
సంజ్ఞెగళన్ను పడెద ఆ నృపను అతి దుఃఖదింద కంపిసుత్తా ఎల్ల దిక్కుగళల్లియూ నోడుత్తా క్షత్తనిగె ఈ మాతన్నాడిదను:
09001043a విద్వన్ క్షత్తర్మహాప్రాజ్ఞ త్వం గతిర్భరతర్షభ।
09001043c మమానాథస్య సుభృశం పుత్రైర్హీనస్య సర్వశః।।
09001043e ఏవముక్త్వా తతో భూయో విసంజ్ఞో నిపపాత హ।।
“విద్వన్! క్షత్త! మహాప్రాజ్ఞ! భరతర్షభ! ఎల్ల పుత్రరన్నూ కళెదుకొండు అతీవ అనాథనాగిరువ ననగె నీనే గతి!” హీగె హేళి అవను పునః మూర్ఛితనాగి కెళగె బిద్దను.
09001044a తం తథా పతితం దృష్ట్వా బాంధవా యేఽస్య కే చన।
09001044c శీతైస్తు సిషిచుస్తోయైర్వివ్యజుర్వ్యజనైరపి।।
హాగె అవను బిద్దుదన్ను నోడి బాంధవరల్లి కెలవరు తణ్ణీరన్ను చిముకిసిదరు మత్తు బీసణిగెయన్ను బీసిదరు.
09001045a స తు దీర్ఘేణ కాలేన ప్రత్యాశ్వస్తో మహీపతిః।
09001045c తూష్ణీం దధ్యౌ మహీపాలః పుత్రవ్యసనకర్శితః।।
09001045e నిఃశ్వసన్జిహ్మగ ఇవ కుంభక్షిప్తో విశాం పతే।।
విశాంపతే! దీర్ఘకాలద నంతర పునః ఎచ్చరగొండ ఆ మహీపతి మహీపాలను పుత్రవ్యసనదింద పీడితనాగి గడిగెయల్లిట్ట హావినంతె నిట్టుసిరుబిడుత్తా మౌనియాగి కుళితిద్దను.
09001046a సంజయోఽప్యరుదత్తత్ర దృష్ట్వా రాజానమాతురం।
09001046c తథా సర్వాః స్త్రియశ్చైవ గాంధారీ చ యశస్వినీ।।
ఆతురనాగిద్ద రాజనన్ను నోడి సంజయనూ, మత్తు హాగెయే యశస్వినీ గాంధారీ మత్తు ఎల్ల స్త్రీయరూ రోదిసతొడగిదరు.
09001047a తతో దీర్ఘేణ కాలేన విదురం వాక్యమబ్రవీత్।
09001047c ధృతరాష్ట్రో నరవ్యాఘ్రో ముహ్యమానో ముహుర్ముహుః।।
దీర్ఘ కాలద నంతర క్షణ-క్షణక్కూ మూర్ఛితనాగుత్తిద్ద నరవ్యాఘ్ర ధృతరాష్ట్రను విదురనల్లి ఈ మాతన్నాడిదను:
09001048a గచ్చంతు యోషితః సర్వా గాంధారీ చ యశస్వినీ।
09001048c తథేమే సుహృదః సర్వే భ్రశ్యతే మే మనో భృశం।।
“యశస్వినీ గాంధారియూ, ఎల్ల స్త్రీయరు మత్తు ఎల్ల సుహృదరూ హొరటుహోగలి! నన్న మనస్సు తుంబా భ్రమెగొండిదె!”
09001049a ఏవముక్తస్తతః క్షత్తా తాః స్త్రియో భరతర్షభ।
09001049c విసర్జయామాస శనైర్వేపమానః పునః పునః।।
భరతర్షభ! హీగె హేళలు పునః పునః కంపిసుత్తిద్ద క్షత్తను మెల్లనె స్త్రీయరన్ను కళుహిసికొట్టను.
09001050a నిశ్చక్రముస్తతః సర్వాస్తాః స్త్రియో భరతర్షభ।
09001050c సుహృదశ్చ తతః సర్వే దృష్ట్వా రాజానమాతురం।।
భరతర్షభ! ఆతుర రాజనన్ను నోడి ఆ ఎల్ల స్త్రీయరూ ఎల్ల సుహృదరూ అల్లింద హొరటుహోదరు.
09001051a తతో నరపతిం తత్ర లబ్ధసంజ్ఞం పరంతప।
09001051c అవేక్ష్య సంజయో దీనో రోదమానం భృశాతురం।।
పరంతప! ఆగ అల్లి సంజ్ఞెగళన్ను పడెదు తుంబా ఆతురనాగి రోదిసుత్తిద్ద నరపతియన్ను సంజయను నోడిదను.
09001052a ప్రాంజలిర్నిఃశ్వసంతం చ తం నరేంద్రం ముహుర్ముహుః।
09001052c సమాశ్వాసయత క్షత్తా వచసా మధురేణ హ।।
బారి బారి నిట్టుసిరుబిడుత్తిద్ద ఆ నరేంద్రనన్ను అంజలీబద్ధ క్షత్తను మధుర మాతుగళింద సంతయిసిదను.”
సమాప్తి
ఇతి శ్రీమహాభారతే శల్యపర్వణి శల్యవధపర్వణి ధృతరాష్ట్రమోహే ప్రథమోఽధ్యాయః।।
ఇదు శ్రీమహాభారతదల్లి శల్యపర్వదల్లి శల్యవధపర్వదల్లి ధృతరాష్ట్రమోహ ఎన్నువ మొదలనే అధ్యాయవు.