પ્રવેશ
।। ઓં ઓં નમો નારાયણાય।। શ્રી વેદવ્યાસાય નમઃ ।।
શ્રી કૃષ્ણદ્વૈપાયન વેદવ્યાસ વિરચિત
શ્રી મહાભારત
દ્રોણ પર્વ
ઘટોત્કચવધ પર્વ
અધ્યાય 153
સાર
સંકુલ યુદ્ધ (1-11). અલાયુધ-ઘટોત્કચર યુદ્ધ; અલાયુધન વધॆ (12-40).
07153001 સંજય ઉવાચ।
07153001a સંપ્રેક્ષ્ય સમરે ભીમં રક્ષસા ગ્રસ્તમંતિકાત્।
07153001c વાસુદેવોઽબ્રવીદ્વાક્યં ઘટોત્કચમિદં તદા।।
સંજયનુ હેળિદનુ: “સમરદલ્લિ હત્તિરદલ્લિયે રાક્ષસન હિડિતક્કॆ સિલુકિદ્દ ભીમનન્નુ તોરિસુત્તા વાસુદેવનુ ઘટોત્કચનિગॆ ઈ માતન્નાડિદનુ:
07153002a પશ્ય ભીમં મહાબાહો રક્ષસા ગ્રસ્તમંતિકાત્।
07153002c પશ્યતાં સર્વસૈન્યાનાં તવ ચૈવ મહાદ્યુતે।।
“મહાબાહો! મહાદ્યુતે! નીનૂ મત્તુ સર્વ સૈન્યગળૂ નોડુત્તિરુવંતॆ હત્તિરદલ્લિયે રાક્ષસન હિડિતક્કॆ સિલુકિરુવ ભીમનન્નુ નોડુ!
07153003a સ કર્ણં ત્વં સમુત્સૃજ્ય રાક્ષસેંદ્રમલાયુધં।
07153003c જહિ ક્ષિપ્રં મહાબાહો પશ્ચાત્કર્ણં વધિષ્યસિ।।
મહાબાહો! નીનુ કર્ણનન્નુ બિટ્ટુ રાક્ષસેંદ્ર અલાયુધનન્નુ બેગને કॊલ્લુ! અનંતર કર્ણનન્નુ વધિસબલ્લॆ!”
07153004a સ વાર્ષ્ણેયવચઃ શ્રુત્વા કર્ણમુત્સૃજ્ય વીર્યવાન્।
07153004c યુયુધે રાક્ષસેંદ્રેણ બકભ્રાત્રા ઘટોત્કચઃ।
07153004e તયોઃ સુતુમુલં યુદ્ધં બભૂવ નિશિ રક્ષસોઃ।।
આ વીર્યવાન ઘટોત્કચનુ વાર્ષ્ણેયન માતન્નુ કેળિ કર્ણનન્નુ બિટ્ટુ બકન સહોદર રાક્ષસેંદ્રનॊડનॆ યુદ્ધમાડતॊડગિદનુ. આ રાત્રિ આ ઇબ્બરુ રાક્ષસર નડુવॆ તુમુલ યુદ્ધવુ નડॆયિતુ.
07153005a અલાયુધસ્ય યોધાંસ્તુ રાક્ષસાન્ભીમદર્શનાન્।
07153005c વેગેનાપતતઃ શૂરાન્પ્રગૃહીતશરાસનાન્।।
07153006a આત્તાયુધઃ સુસંક્રુદ્ધો યુયુધાનો મહારથઃ।
07153006c નકુલઃ સહદેવશ્ચ ચિચ્ચિદુર્નિશિતૈઃ શરૈઃ।।
ભયંકરરાગિ કાણુત્તિદ્દ, ધનુસ્સુગળન્નુ કૈયલ્લિ હિડિદુ વેગદિંદ આક્રમણિસુત્તિદ્દ અલાયુધન રાક્ષસ શૂર યોધરન્નુ ક્રુદ્ધનાગિ આયુધવન્નુ ऎત્તિ હિડિદિદ્દ મહારથ યુયુધાન મત્તુ નકુલ-સહદેવરુ નિશિત શરગળિંદ તુંડરિસિદરુ.
07153007a સર્વાંશ્ચ સમરે રાજન્કિરીટી ક્ષત્રિયર્ષભાન્।
07153007c પરિચિક્ષેપ બીભત્સુઃ સર્વતઃ પ્રક્ષિપં શરાન્।।
રાજન્! કિરીટિ બીભત્સુવુ સમરદલ્લિ ऎલ્લ કડॆ શરગળન્નુ ऎરચુત્તા ऎલ્લ ક્ષત્રિયર્ષભરન્નૂ પલાયનગॊળિસિદનુ.
07153008a કર્ણશ્ચ સમરે રાજન્વ્યદ્રાવયત પાર્થિવાન્।
07153008c ધૃષ્ટદ્યુમ્નશિખંડ્યાદીન્પાંચાલાનાં મહારથાન્।।
રાજન્! કર્ણનૂ કૂડ સમરદલ્લિ ધૃષ્ટદ્યુમ્ન, શિખંડિગળે મॊદલાદ પાંચાલ મહારથરન્નૂ પાર્થિવરન્નૂ પલાયનગॊળિસિદનુ.
07153009a તાન્વધ્યમાનાન્દૃષ્ટ્વા તુ ભીમો ભીમપરાક્રમઃ।
07153009c અભ્યયાત્ત્વરિતઃ કર્ણં વિશિખાન્વિકિરન્રણે।।
અવરુ હાગॆ વધિસલ્પડુત્તિરુવુદન્નુ નોડિદ ભીમપરાક્રમિ ભીમનુ ત્વરॆમાડિ બંદુ રણદલ્લિ કર્ણનન્નુ વિશિખગળિંદ મુચ્ચિદનુ.
07153010a તતસ્તેઽપ્યાયયુર્હત્વા રાક્ષસાન્યત્ર સૂતજઃ।
07153010c નકુલઃ સહદેવશ્ચ સાત્યકિશ્ચ મહારથઃ।
07153010e તે કર્ણં યોધયામાસુઃ પાંચાલા દ્રોણમેવ ચ।।
આગ રાક્ષસરન્નુ સંહરિસિ નકુલ-સહદેવરૂ મહારથ સાત્યકિયૂ સૂતજનિદ્દલ્લિગॆ બંદરુ. અવરુ કર્ણનॊડનॆયૂ પાંચાલરુ દ્રોણનॊડનॆયૂ યુદ્ધમાડતॊડગિદરુ.
07153011a અલાયુધસ્તુ સંક્રુદ્ધો ઘટોત્કચમરિંદમં।
07153011c પરિઘેણાતિકાયેન તાડયામાસ મૂર્ધનિ।।
સંક્રુદ્ધ અલાયુધનાદરો અતિદॊડ્ડ પરિઘદિંદ અરિંદમ ઘટોત્કચન નॆત્તિય મેલॆ હॊડॆયતॊડગિદનુ.
07153012a સ તુ તેન પ્રહારેણ ભૈમસેનિર્મહાબલઃ।
07153012c ઈષન્મૂર્ચાન્વિતોઽઽત્માનં સંસ્તંભયત વીર્યવાન્।।
અવન આ પ્રહારદિંદ મહાબલ ભૈમસેનિયુ ક્ષણકાલ મૂર્ચિતનાદરૂ આ વીર્યવાનનુ સ્વલ્પહॊત્તિનલ્લિયે ચેતરિસિકॊંડનુ.
07153013a તતો દીપ્તાગ્નિસંકાશાં શતઘંટામલંકૃતાં।
07153013c ચિક્ષેપ સમરે તસ્મૈ ગદાં કાંચનભૂષણાં।।
આગ પ્રજ્વલિસુત્તિરુવ અગ્નિગॆ સમાન નૂરુઘંટॆગળિંદ અલંકૃત કાંચન ભૂષણ ગદॆયન્નુ સમરદલ્લિ અવન મેલॆ ऎસॆદનુ.
07153014a સા હયાન્સારથિં ચૈવ રથં ચાસ્ય મહાસ્વના।
07153014c ચૂર્ણયામાસ વેગેન વિસૃષ્ટા ભીમકર્મણા।।
ભીમકર્મિયિંદ વેગવાગિ ऎસॆયલ્પટ્ટ આ ગદॆયુ મહાધ્વનિયॊંદિગॆ કુદુરॆગળન્નૂ, સારથિયન્નૂ મત્તુ રથવન્નૂ પુડિપુડિમાડિતુ.
07153015a સ ભગ્નહયચક્રાક્ષો વિશીર્ણધ્વજકૂબરઃ।
07153015c ઉત્પપાત રથાત્તૂર્ણં માયામાસ્થાય રાક્ષસીં।।
કુદુરॆ, રથચક્ર, રથદ અચ્ચુગળુ મુરિદુહોગલુ, ધ્વજ મત્તુ મૂકિગળુ ચૂરુ ચૂરાગિ બીળલુ અલાયુધનુ રાક્ષસી માયॆયન્નુ બળસિ તક્ષણવે રથદિંદ મેલેરિદનુ.
07153016a સ સમાસ્થાય માયાં તુ વવર્ષ રુધિરં બહુ।
07153016c વિદ્યુદ્વિભ્રાજિતં ચાસીત્તિમિરાભ્રાકુલં નભઃ।।
અવનુ માયॆયન્નુ બળસિ બહળ રક્તવન્નુ સુરિસિદનુ. આ રાત્રિય આકાશવુ મિંચિનિંદ બॆળગુત્તિત્તુ.
07153017a તતો વજ્રનિપાતાશ્ચ સાશનિસ્તનયિત્નવઃ।
07153017c મહાંશ્ચટચટાશબ્દસ્તત્રાસીદ્ધિ મહાહવે।।
આગ ગુડુગુ મિંચુગળૂ, સિડિલુગળૂ બિદ્દવુ. આ મહાયુદ્ધદલ્લિ જોરાગિ ચટ ચટા શબ્ધવુ કેળિબરુત્તિત્તુ.
07153018a તાં પ્રેક્ષ્ય વિહિતાં માયાં રાક્ષસો રાક્ષસેન તુ।
07153018c ઊર્ધ્વમુત્પત્ય હૈડિંબસ્તાં માયાં માયયાવધીત્।।
રાક્ષસનિંદ નિર્મિસલ્પટ્ટિદ્દ આ રાક્ષસી માયॆયન્નુ નોડિ હૈડિંબનુ મેલॆ હારિ તન્નદે માયॆયિંદ આ માયॆયન્નુ નાશગॊળિસિદનુ.
07153019a સોઽભિવીક્ષ્ય હતાં માયાં માયાવી માયયૈવ હિ।
07153019c અશ્મવર્ષં સુતુમુલં વિસસર્જ ઘટોત્કચે।।
તન્ન માયॆયન્નુ માયॆયિંદલે નાશગॊળિસિદુદન્નુ નોડિ માયાવી અલાયુધનુ ઘટોત્કચન મેલॆ કલ્લિન તુમુલ મળॆયન્નુ સુરિસિદનુ.
07153020a અશ્મવર્ષં સ તદ્ઘોરં શરવર્ષેણ વીર્યવાન્।
07153020c દિશો વિધ્વંસયામાસ તદદ્ભુતમિવાભવત્।।
વીર્યવાન્ ઘટોત્કચનુ આ ઘોર કલ્લિન મળॆયન્નુ દિક્કુગળલ્લિ શરવર્ષવન્નુ સુરિસિ વિધ્વંસગॊળિસિદનુ. અદॊંદુ અદ્ભુતવાગિત્તુ.
07153021a તતો નાનાપ્રહરણૈરન્યોન્યમભિવર્ષતાં।
07153021c આયસૈઃ પરિઘૈઃ શૂલૈર્ગદામુસલમુદ્ગરૈઃ।।
07153022a પિનાકૈઃ કરવાલૈશ્ચ તોમરપ્રાસકંપનૈઃ।
07153022c નારાચૈર્નિશિતૈર્ભલ્લૈઃ શરૈશ્ચક્રૈઃ પરશ્વધૈઃ।।
07153023a અયોગુડૈર્ભિંડિપાલૈર્ગોશીર્ષોલૂખલૈરપિ।
07153023c ઉત્પાટ્ય ચ મહાશાખૈર્વિવિધૈર્જગતીરુહૈઃ।।
07153024a શમીપીલુકરીરૈશ્ચ શમ્યાકૈશ્ચૈવ ભારત।
07153024c ઇંગુદૈર્બદરીભિશ્ચ કોવિદારૈશ્ચ પુષ્પિતૈઃ।।
07153025a પલાશૈરરિમેદૈશ્ચ પ્લક્ષન્યગ્રોધપિપ્પલૈઃ।
07153025c મહદ્ભિઃ સમરે તસ્મિન્નન્યોન્યમભિજઘ્નતુઃ।।
ભારત! આગ અવરિબ્બરુ અન્યોન્યર મેલॆ નાના પ્રહરણગળન્નુ - કબ્બિણદ હારॆ, પરિઘ, શૂલ, ગદॆ, મુસલ, મુદ્ગર, પિનાક, કરવાલ, તોમર, પ્રાસકંપન, નારાચ, હરિત ભલ્લ, બાણ, ચક્ર, પરશુ, અયોગુડ, ભિંડિપાલ, ગોશીષ, ઉલૂખ, ઉત્પાટ સુરિસુત્તા, મત્તુ મહાશાખॆગળિંદ કૂડિદ્દ શમી, પીલુ, કદંબ, સંપિગॆ, ઇંગુદ, બદરી, સુપુષ્પિત પલાશ, અરિમેદ, હલસુ, ન્યગ્રોદ, પિપ્પલ મॊદલાદ વૃક્ષગળિંદ અન્યોન્યરન્નુ હॊડॆદુ સॆણॆસાડિદરુ.
07153026a વિવિધૈઃ પર્વતાગ્રૈશ્ચ નાનાધાતુભિરાચિતૈઃ।
07153026c તેષાં શબ્દો મહાનાસીદ્વજ્રાણાં ભિદ્યતામિવ।।
નાનાવિધ ગરિકાદિ ધાતુગળિંદ સમાકુલ પર્વત શિખરગળન્ને કિત્તુ પરસ્પરરॊડનॆ યુદ્ધમાડિદરુ. અવુગળ શબ્ધવુ વજ્રગળન્નુ ऒડॆયુત્તિરુવરો ऎન્નુવંતॆ મહત્તરવાગિત્તુ.
07153027a યુદ્ધં તદભવદ્ઘોરં ભૈમ્યલાયુધયોર્નૃપ।
07153027c હરીંદ્રયોર્યથા રાજન્વાલિસુગ્રીવયોઃ પુરા।।
નૃપ! રાજન્! અવરિબ્બર નડુવિન યુદ્ધવુ હિંદॆ કપીંદ્ર સુગ્રીવ-વાલિગળ નડુવॆ નડॆદંતॆ ઘોરવાગિદ્દિતુ.
07153028a તૌ યુદ્ધ્વા વિવિધૈર્ઘોરૈરાયુધૈર્વિશિખૈસ્તથા।
07153028c પ્રગૃહ્ય નિશિતૌ ખડ્ગાવન્યોન્યમભિજઘ્નતુઃ।।
વિવિધ ઘોર આયુધગળિંદ મત્તુ વિશિખગળિંદ યુદ્ધમાડુત્તિદ્દ અવરિબ્બરુ હરિત ખડ્ગગળન્નુ હિડિદુ અન્યોન્યરન્નુ હॊડॆયતॊડગિદરુ.
07153029a તાવન્યોન્યમભિદ્રુત્ય કેશેષુ સુમહાબલૌ।
07153029c ભુજાભ્યાં પર્યગૃહ્ણીતાં મહાકાયૌ મહાબલૌ।।
અવરિબ્બરુ મહાબલરૂ અન્યોન્યર તલॆગૂદલન્નુ હિડિદુ ऎળॆયુત્તિદ્દરુ, અવરિબ્બરુ મહાકાય મહાબલરૂ ભુજગળન્નુ હિડિદુ સॆણॆસાડિદરુ.
07153030a તૌ ભિન્નગાત્રૌ પ્રસ્વેદં સુસ્રુવાતે જનાધિપ।
07153030c રુધિરં ચ મહાકાયાવભિવૃષ્ટાવિવાચલૌ।।
જનાધિપ! જોરાગિ મળॆસુરિસુવ મહા મોડગળંતॆ અ ઇબ્બરુ મહાકાયગળિંદ બॆવરુ મત્તુ રક્તવુ સુરિયુત્તિત્તુ.
07153031a અથાભિપત્ય વેગેન સમુદ્ભ્રામ્ય ચ રાક્ષસં।
07153031c બલેનાક્ષિપ્ય હૈડિંબશ્ચકર્તાસ્ય શિરો મહત્।।
આગ હૈડિંબનુ વેગદિંદ આ રાક્ષસનન્નુ જોરાગિ તિરુગિસિ બલવન્નુપયોગિસિ હॊડॆદુ અવન મહા શિરવન્નુ કત્તરિસિદનુ.
07153032a સોઽપહૃત્ય શિરસ્તસ્ય કુંડલાભ્યાં વિભૂષિતં।
07153032c તદા સુતુમુલં નાદં નનાદ સુમહાબલઃ।।
કુંડલગળિંદ વિભૂષિત અવન આ શિરવન્નુ તુંડરિસિ મહાબલ ઘટોત્કચનુ તુમુલ કૂગન્નુ કૂગિદનુ.
07153033a હતં દૃષ્ટ્વા મહાકાયં બકજ્ઞાતિમરિંદમં।
07153033c પાંચાલાઃ પાંડવાશ્ચૈવ સિંહનાદાન્વિનેદિરે।।
આ મહાકાય, બકન દાયાદિ, અરિંદમ અલાયુધનુ હતનાદુદન્નુ નોડિ પાંચાલરુ મત્તુ પાંડવરુ સિંહનાદગૈદુ વિનોદિસિદરુ.
07153034a તતો ભેરીસહસ્રાણિ શંખાનામયુતાનિ ચ।
07153034c અવાદયન્પાંડવેયાસ્તસ્મિન્રક્ષસિ પાતિતે।।
આ રાક્ષસનુ બીળલુ પાંડવેયરુ સહસ્રારુ ભેરિગળન્નૂ, શંખગળન્નૂ મॊળગિસિદરુ.
07153035a અતીવ સા નિશા તેષાં બભૂવ વિજયાવહા।
07153035c વિદ્યોતમાના વિબભૌ સમંતાદ્દીપમાલિની।।
ऎલ્લ કડॆગળલ્લિ દીપગળ સાલિનિંદ બॆળગુત્તિદ્દ આ રાત્રિયુ પાંડવર વિજયદિંદ ઇન્નૂ વિશેષવાગિ પ્રકાશવાગિદ્દિતુ.
07153036a અલાયુધસ્ય તુ શિરો ભૈમસેનિર્મહાબલઃ।
07153036c દુર્યોધનસ્ય પ્રમુખે ચિક્ષેપ ગતચેતનં।।
ગતચેતન અલાયુધન આ શિરવન્નાદરો મહાબલ ભૈમસેનિયુ દુર્યોધનન ऎદિરુ ऎસॆદનુ.
07153037a અથ દુર્યોધનો રાજા દૃષ્ટ્વા હતમલાયુધં।
07153037c બભૂવ પરમોદ્વિગ્નઃ સહ સૈન્યેન ભારત।।
ભારત! અલાયુધનુ હતનાદુદન્નુ નોડિ રાજા દુર્યોધનનુ સૈન્યગળॊંદિગॆ બહળ ઉદ્વિગ્નનાદનુ.
07153038a તેન હ્યસ્ય પ્રતિજ્ઞાતં ભીમસેનમહં યુધિ।
07153038c હંતેતિ સ્વયમાગમ્ય સ્મરતા વૈરમુત્તમં।।
હિંદિન કડુવૈરવન્નુ સ્મરિસિકॊંડુ યુદ્ધદલ્લિ નાને ભીમસેનનન્નુ કॊલ્લુત્તેનॆ ऎંદુ અલાયુધનુ સ્વયં તાને બંદુ પ્રતિજ્ઞॆ માડિદ્દનુ.
07153039a ધ્રુવં સ તેન હંતવ્ય ઇત્યમન્યત પાર્થિવઃ।
07153039c જીવિતં ચિરકાલાય ભ્રાતૄણાં ચાપ્યમન્યત।।
પાર્થિવ દુર્યોધનનુ ભીમસેનનુ અલાયુધનિંદ નિશ્ચયવાગિયૂ હતનાગુત્તાનॆંદૂ તાનુ મત્તુ તન્ન સહોદરરુ ચિરકાલ જીવિસિરબહુદॆંદૂ તિળિદુકॊંડિદ્દનુ.
07153040a સ તં દૃષ્ટ્વા વિનિહતં ભીમસેનાત્મજેન વૈ।
07153040c પ્રતિજ્ઞાં ભીમસેનસ્ય પૂર્ણામેવાભ્યમન્યત।।
આદરॆ ભીમસેનન મગનિંદ અલાયુધનુ હતનાદુદન્નુ નોડિ અવનુ ભીમસેનન પ્રતિજ્ઞॆયુ પૂર્ણગॊળ્ળુવુદુ ऎંદુ અંદુકॊંડનુ.”
સમાપ્તિ
ઇતિ શ્રી મહાભારતે દ્રોણ પર્વણિ ઘટોત્કચવધ પર્વણિ રાત્રિયુદ્ધે અલાયુધવધે ત્રિપંચાશદધિકશતતમોઽધ્યાયઃ।।
ઇદુ શ્રી મહાભારતદલ્લિ દ્રોણ પર્વદલ્લિ ઘટોત્કચવધ પર્વદલ્લિ રાત્રિયુદ્ધે અલાયુધવધ ऎન્નુવ નૂરાઐવત્મૂરને અધ્યાયવુ.