ప్రవేశ
।। ఓం ఓం నమో నారాయణాయ।। శ్రీ వేదవ్యాసాయ నమః ।।
శ్రీ కృష్ణద్వైపాయన వేదవ్యాస విరచిత
శ్రీ మహాభారత
ద్రోణ పర్వ
ఘటోత్కచవధ పర్వ
అధ్యాయ 144
సార
నకుల-శకునియర యుద్ధ (1-14). శిఖండి-కృపర యుద్ధ (15-28). రాత్రియుద్ధద వర్ణనె (29-42).
07144001 సంజయ ఉవాచ।
07144001a నకులం రభసం యుద్ధే నిఘ్నంతం వాహినీం తవ।
07144001c అభ్యయాత్సౌబలః క్రుద్ధస్తిష్ఠ తిష్ఠేతి చాబ్రవీత్।।
సంజయను హేళిదను: “యుద్ధదల్లి రభసదింద నిన్న సేనెయన్ను సంహరిసుత్తిద్ద నకులనన్ను క్రుద్ధ సౌబలను ఆక్రమణిసి నిల్లు నిల్లెందు హేళిదను.
07144002a కృతవైరౌ తు తౌ వీరావన్యోన్యవధకాంక్షిణౌ।
07144002c శరైః పూర్ణాయతోత్సృష్టైరన్యోన్యమభిజఘ్నతుః।।
బద్ధవైరిగళాగిద్ద ఆ వీరరిబ్బరూ అన్యోన్యరన్ను వధిసలు బయసి పూర్ణవాగి సెళెదు బిట్ట బాణగళింద అన్యోన్యరన్ను ప్రహరిసిదరు.
07144003a యథైవ సౌబలః క్షిప్రం శరవర్షాణి ముంచతి।
07144003c తథైవ నకులో రాజం శిక్షాం సందర్శయన్యుధి।।
రాజన్! సౌబలను హేగె క్షిప్రవాగి శరవర్షగళన్ను సురిసుత్తిద్దనో హాగె నకులను తన్న యుద్ధనైపుణ్యవన్ను ప్రదర్శిసుత్తిద్దను.
07144004a తావుభౌ సమరే శూరౌ శరకంటకినౌ తదా।
07144004c వ్యరాజేతాం మహారాజ కంటకైరివ శాల్మలీ।।
మహారాజ! సమరదల్లి శరగళింద చుచ్చల్పట్టిద్ద ఆ ఇబ్బరు శూరరు ముళ్ళుగళిద్ద ముళ్ళుహందిగళంతెయే విరాజిసిదరు.
07144005a సుజిహ్మం ప్రేక్షమాణౌ చ రాజన్వివృతలోచనౌ।
07144005c క్రోధసంరక్తనయనౌ నిర్దహంతౌ పరస్పరం।।
రాజన్! అవరిబ్బరూ కణ్ణుగళన్ను తెరెదు క్రోధదింద కెంపాద కణ్ణుగళింద పరస్పరరన్ను సుట్టుబిడువరో ఎన్నువంతె నోడుత్తిద్దరు.
07144006a స్యాలస్తు తవ సంక్రుద్ధో మాద్రీపుత్రం హసన్నివ।
07144006c కర్ణినైకేన వివ్యాధ హృదయే నిశితేన హ।।
సంక్రుద్ధనాద నిన్న బావమైదుననాదరో నసునగుత్తా నిశిత కర్ణికదింద మాద్రీపుత్రన హృదయక్కె హొడెదను.
07144007a నకులస్తు భృశం విద్ధః స్యాలేన తవ ధన్వినా।
07144007c నిషసాద రథోపస్థే కశ్మలం చైనమావిశత్।।
నిన్న ధన్వి బావమైదుననింద అతియాగి గాయగొండ నకులనాదరో పీఠదింద పక్కక్కె సరిదు మూర్ఛితనాదను.
07144008a అత్యంతవైరిణం దృప్తం దృష్ట్వా శత్రుం తథాగతం।
07144008c ననాద శకునీ రాజంస్తపాంతే జలదో యథా।।
రాజన్! అత్యంత వైరి శత్రువిన ఆ స్థితియన్ను కండు శకునియు బేసగెయ అంత్యదల్లి మోడవు గుడుగువంతె జోరాగి గర్జిసిదను.
07144009a ప్రతిలభ్య తతః సంజ్ఞాం నకులః పాండునందనః।
07144009c అభ్యయాత్సౌబలం భూయో వ్యాత్తానన ఇవాంతకః।।
ఆగ పాండునందన నకులను సంజ్ఞెయన్ను పడెదు బాయికళెద అంతకనంతె సౌబలనన్ను ఇన్నొమ్మె ఆక్రమణిసిదను.
07144010a సంక్రుద్ధః శకునిం షష్ట్యా వివ్యాధ భరతర్షభ।
07144010c పునశ్చైవ శతేనైవ నారాచానాం స్తనాంతరే।।
ఆ సంక్రుద్ధ భరతర్షభను శకునియన్ను అరవత్తు నారాచగళింద హొడెదు పునః నూరరింద అవన ఎదెయన్ను ప్రహరిసిదను.
07144011a తతోఽస్య సశరం చాపం ముష్టిదేశే స చిచ్చిదే।
07144011c ధ్వజం చ త్వరితం చిత్త్వా రథాద్భూమావపాతయత్।।
అనంతర శకునియ శర మత్తు చాపవన్ను ముష్టిప్రదేశదల్లి కత్తరిసి, త్వరెమాడి ధ్వజవన్ను మత్తు అవనన్ను కూడ రథదింద భూమియ మేలె కెడవిదను.
07144012a సోఽతివిద్ధో మహారాజ రథోపస్థ ఉపావిశత్।
07144012c తం విసంజ్ఞం నిపతితం దృష్ట్వా స్యాలం తవానఘ।
07144012e అపోవాహ రథేనాశు సారథిర్ధ్వజినీముఖాత్।।
మహారాజ! అనఘ! అతియాగి గాయగొండు మూర్ఛితనాగి బిద్ద నిన్న బావ మైదునను నోడి అవన సారథియు అవనన్ను రథద మేలె కుళ్ళిరిసి రథవన్ను దూర కొండొయ్దను.
07144013a తతః సంచుక్రుశుః పార్థా యే చ తేషాం పదానుగాః।
07144013c నిర్జిత్య చ రణే శత్రూన్నకులః శత్రుతాపనః।
07144013e అబ్రవీత్సారథిం క్రుద్ధో ద్రోణానీకాయ మాం వహ।।
రణదల్లి శత్రువన్ను సోలిసిద శత్రుతాపన పార్థ నకుల మత్తు అవన అనుయాయిగళు జోరాగి గర్జిసిదరు. క్రుద్ధనాద అవను ద్రోణసేనెయ కడె తన్నన్ను కరెదుకొండు హోగువంతె సారథిగె హేళిదను.
07144014a తస్య తద్వచనం శ్రుత్వా మాద్రీపుత్రస్య ధీమతః।
07144014c ప్రాయాత్తేన రణే రాజన్యేన ద్రోణోఽన్వయుధ్యత।।
రాజన్! మాద్రీపుత్రన ఆ మాతన్ను కేళి ధీమత సారథియు ద్రోణను యుద్ధమాడుత్తిరువల్లిగె అవనన్ను కొండొయ్దను.
07144015a శిఖండినం తు సమరే ద్రోణప్రేప్సుం విశాం పతే।
07144015c కృపః శారద్వతో యత్తః ప్రత్యుద్గచ్చత్సువేగితః।।
విశాంపతే! సమరదల్లి ద్రోణన బళి హోగుత్తిద్ద శిఖండియన్ను ప్రయత్నపట్టు కృప శారద్వతను వేగదింద ఎదురిసి తడెదను.
07144016a గౌతమం ద్రుతమాయాంతం ద్రోణాంతికమరిందమం।
07144016c వివ్యాధ నవభిర్భల్లైః శిఖండీ ప్రహసన్నివ।।
ద్రోణన సమీపదింద వేగదింద తన్న కడెబరుత్తిద్ద అరిందమ గౌతమనన్ను శిఖండియు నగుత్తా ఒంభత్తు భల్లగళింద ప్రహరిసిదను.
07144017a తమాచార్యో మహారాజ విద్ధ్వా పంచభిరాశుగైః।
07144017c పునర్వివ్యాధ వింశత్యా పుత్రాణాం ప్రియకృత్తవ।।
మహారాజ! నిన్న పుత్రరిగె ప్రియవన్నుంటు మాడుత్తిద్ద ఆచార్యను అవనన్ను ఐదు ఆశుగగళింద హొడెదు పునః ఇప్పత్తరింద ప్రహరిసిదను.
07144018a మహద్యుద్ధం తయోరాసీద్ఘోరరూపం విశాం పతే।
07144018c యథా దేవాసురే యుద్ధే శంబరామరరాజయోః।।
విశాంపతే! దేవాసురర యుద్ధదల్లి శంబర మత్తు అమరరాజర నడువె నడెదంతె అవరిబ్బర నడువె ఘోరరూపద మహాయుద్ధవు నడెయితు.
07144019a శరజాలావృతం వ్యోమ చక్రతుస్తౌ మహారథౌ।
07144019c ప్రకృత్యా ఘోరరూపం తదాసీద్ఘోరతరం పునః।।
ఆ ఇబ్బరు మహారథరూ ఆకాశవన్ను శరజాలగళింద ముచ్చిబిట్టరు. ఘోరరూపవన్ను తాళిద్ద ప్రకృతియు అదరిందాగి ఇన్నూ ఘోరవాగి కాణుత్తిత్తు.
07144020a రాత్రిశ్చ భరతశ్రేష్ఠ యోధానాం యుద్ధశాలినాం।
07144020c కాలరాత్రినిభా హ్యాసీద్ఘోరరూపా భయావహా।।
భరతశ్రేష్ఠ! యుద్ధాసక్తరాగిద్ద యోధరిగూ ఆ కాలరాత్రియు ఘోరరూపవన్ను తాళి భయవన్నుంటుమాడుత్తిత్తు.
07144021a శిఖండీ తు మహారాజ గౌతమస్య మహద్ధనుః।
07144021c అర్ధచంద్రేణ చిచ్చేద సజ్యం సవిశిఖం తదా।।
మహారాజ! శిఖండియాదరో అర్ధచంద్రాకారద విశిఖవన్ను హూడి గౌతమన మహాధనుస్సన్ను తుండరిసిదను.
07144022a తస్య క్రుద్ధః కృపో రాజం శక్తిం చిక్షేప దారుణాం।
07144022c స్వర్ణదండామకుంఠాగ్రాం కర్మారపరిమార్జితాం।।
రాజన్! క్రుద్ధ కృపను అవన మేలె కమ్మారనింద మాడల్పట్ట స్వర్ణద హిడి మత్తు ముళ్ళిన తుదియుళ్ళ దారుణ శక్తియన్ను ఎసెదను.
07144023a తామాపతంతీం చిచ్చేద శిఖండీ బహుభిః శరైః।
07144023c సాపతన్మేదినీం దీప్తా భాసయంతీ మహాప్రభా।।
బీళుత్తిద్ద అదన్ను శిఖండియు అనేక శరగళింద తుండరిసిదను. మహాప్రభెయ ఆ శక్తియు బెంకియింద బెళగుత్తా భూమియ మేలె బిద్దితు.
07144024a అథాన్యద్ధనురాదాయ గౌతమో రథినాం వరః।
07144024c ప్రాచ్చాదయచ్చితైర్బాణైర్మహారాజ శిఖండినం।।
మహారాజ! తక్షణవే రథిగళల్లి శ్రేష్ఠ గౌతమను ఇన్నొందు ధనుస్సన్ను ఎత్తికొండు నిశిత బాణగళింద శిఖండియన్ను ముచ్చిబిట్టను.
07144025a స చాద్యమానః సమరే గౌతమేన యశస్వినా।
07144025c వ్యషీదత రథోపస్థే శిఖండీ రథినాం వరః।।
సమరదల్లి యశస్వి గౌతమనింద గాయగొండ రథిగళల్లి శ్రేష్ఠ శిఖండియు రథదల్లి సరిదు కుళితుకొండను.
07144026a సీదంతం చైనమాలోక్య కృపః శారద్వతో యుధి।
07144026c ఆజఘ్నే బహుభిర్బాణైర్జిఘాంసన్నివ భారత।।
భారత! యుద్ధదల్లి అవను కుసిదుదన్ను నోడి కృప శారద్వతను కొల్లువనో ఎన్నువంతె అవనన్ను అనేక బాణగళింద హొడెదను.
07144027a విముఖం తం రణే దృష్ట్వా యాజ్ఞసేనిం మహారథం।
07144027c పాంచాలాః సోమకాశ్చైవ పరివవ్రుః సమంతతః।।
రణదల్లి మహారథి యాజ్ఞసేనియు విముఖనాదుదన్ను నోడి పాంచాల-సోమకరు ఎల్లకడెగళింద సుత్తువరెదరు.
07144028a తథైవ తవ పుత్రాశ్చ పరివవ్రుర్ద్విజోత్తమం।
07144028c మహత్యా సేనయా సార్ధం తతో యుద్ధమభూత్పునః।।
హాగెయే నిన్న పుత్రరూ కూడ ద్విజోత్తమనన్ను సుత్తువరెదరు. ఆగ మహాసేనెగళొడనె పునః యుద్ధవు నడెయితు.
07144029a రథానాం చ రణే రాజన్నన్యోన్యమభిధావతాం।
07144029c బభూవ తుములః శబ్దో మేఘానాం నదతామివ।।
రాజన్! రణదల్లి అన్యోన్యరన్ను ఆక్రమణిసుత్తిద్ద ఆ రథిగళ తుములశబ్ధవు మోడగళ గుడుగుగళంతె కేళిబరుత్తిత్తు.
07144030a ద్రవతాం సాదినాం చైవ గజానాం చ విశాం పతే।
07144030c అన్యోన్యమభితో రాజన్క్రూరమాయోధనం బభౌ।।
విశాంపతే! రాజన్! ఓడిబందు పరస్పరరన్ను ఆక్రమణిసుత్తిద్ద కుదురెసవారర మత్తు ఆనెగళ యుద్ధవు క్రూరవాగి పరిణమిసితు.
07144031a పత్తీనాం ద్రవతాం చైవ పదశబ్దేన మేదినీ।
07144031c అకంపత మహారాజ భయత్రస్తేవ చాంగనా।।
మహారాజ! ఓడుత్తిద్ద పదాతిగళ కాలుశబ్ధగళింద మేదినియు భయదింద నడుగుత్తిద్ద అంగనెయంతె కంపిసితు.
07144032a రథా రథాన్సమాసాద్య ప్రద్రుతా వేగవత్తరం।
07144032c న్యగృహ్ణన్బహవో రాజం శలభాన్వాయసా ఇవ।।
రాజన్! వేగదింద ఓడుత్తిద్ద రథిగళు రథిగళన్ను తలుపి కాగెగళు మిడతెహుళగళన్ను హేగో హాగె అనేకరన్ను హిడిదు సంహరిసుత్తిద్దరు.
07144033a తథా గజాన్ప్రభిన్నాంశ్చ సుప్రభిన్నా మహాగజాః।
07144033c తస్మిన్నేవ పదే యత్తా నిగృహ్ణంతి స్మ భారత।।
భారత! హాగెయే మదోదకవన్ను సురిసుత్తిద్ద ఆనెగళు మదోదకవన్ను సురిసుత్తిద్ద ఇతర మహాగజగళన్ను దారియల్లియే ప్రయత్నపట్టు ధ్వంసగొళిసుత్తిద్దవు.
07144034a సాదీ సాదినమాసాద్య పదాతీ చ పదాతినం।
07144034c సమాసాద్య రణేఽన్యోన్యం సంరబ్ధా నాతిచక్రముః।।
అశ్వారోహిగళు అశ్వారోహిగళన్ను మత్తు కాలాళుగళు కాలాళుగళన్ను రణదల్లి ఎదురిసి సంరబ్ధరాగి యారిగూ ముందెహోగలు బిడదే యుద్ధమాడుత్తిద్దరు.
07144035a ధావతాం ద్రవతాం చైవ పునరావర్తతామపి।
07144035c బభూవ తత్ర సైన్యానాం శబ్దః సుతుములో నిశి।।
చెల్లాపిల్లియాగి ఓడిహోగుత్తిద్ద మత్తు పునః యుద్ధక్కె హిందిరుగుత్తిద్ద సేనెగళ ఆ తుములశబ్ధవు రాత్రియల్లి కేళిబరుత్తిత్తు.
07144036a దీప్యమానాః ప్రదీపాశ్చ రథవారణవాజిషు।
07144036c అదృశ్యంత మహారాజ మహోల్కా ఇవ ఖాచ్చ్యుతాః।।
మహారాజ! రథ, ఆనె, కుదురెగళ మేలె ఉరియుత్తిద్ద పంజుగళు ఆకాశదింద కెళక్కె బిద్ద మహా ఉల్కెగళంతె తోరుత్తిద్దవు.
07144037a సా నిశా భరతశ్రేష్ఠ ప్రదీపైరవభాసితా।
07144037c దివసప్రతిమా రాజన్బభూవ రణమూర్ధని।।
భరతశ్రేష్ఠ! రాజన్! రణరంగదల్లి హత్తి ఉరియుత్తిద్ద పంజుగళింద ప్రకాశితగొండ ఆ రాత్రియు హగలినంతెయే కాణుత్తిత్తు.
07144038a ఆదిత్యేన యథా వ్యాప్తం తమో లోకే ప్రణశ్యతి।
07144038c తథా నష్టం తమో ఘోరం దీపైర్దీప్తైరలంకృతం।।
ఆదిత్యనింద లోకదల్లి కత్తలెయు హేగె నాశవాగుత్తదెయో హాగె ఉరియుత్తిరువ దీపగళింద అలంకృతగొండు ఆ ఘోర కత్తలెయు నాశవాగిత్తు.
07144039a శస్త్రాణాం కవచానాం చ మణీనాం చ మహాత్మనాం।
07144039c అంతర్దధుః ప్రభాః సర్వా దీపైస్తైరవభాసితాః।।
మహాత్మర శస్త్రగళు, కవచగళు మత్తు మణిగళ మేలె బిద్దు అవుగళు ఒళగినిందలే ప్రకాశగొళ్ళుత్తివెయో ఎందు అన్నిసుత్తిత్తు.
07144040a తస్మిన్కోలాహలే యుద్ధే వర్తమానే నిశాముఖే।
07144040c అవధీత్సమరే పుత్రం పితా భరతసత్తమ।।
07144041a పుత్రశ్చ పితరం మోహాత్సఖాయం చ సఖా తథా।
07144041c సంబంధినం చ సంబంధీ స్వస్రీయం చాపి మాతులః।।
భరతసత్తమ! రాత్రివేళెయల్లి నడెయుత్తిద్ద ఆ కోలాహల యుద్ధదల్లి తిళియదే తందెయరు మక్కళన్ను, మక్కళు తందెయరన్ను, సఖరు సఖరన్ను, సంబంధిగళు సంబంధిగళన్ను మత్తు అళియరు మావరన్ను వధిసిదరు.
07144042a స్వే స్వాన్పరే పరాంశ్చాపి నిజఘ్నురితరేతరం।
07144042c నిర్మర్యాదమభూద్యుద్ధం రాత్రౌ ఘోరం భయావహం।।
నమ్మవరు నమ్మవరన్నే మత్తు శత్రుగళు శత్రుగళన్నే పరస్పర కొల్లుత్తిద్దరు. మర్యాదెగళిల్లద ఆ రాత్రియుద్ధవు ఘోరవూ భయంకరవూ ఆగిత్తు.”
సమాప్తి
ఇతి శ్రీ మహాభారతే ద్రోణ పర్వణి ఘటోత్కచవధ పర్వణి రాత్రియుద్ధే సంకులయుద్ధే చతుశ్చత్వారింశాధికశతతమోఽధ్యాయః।।
ఇదు శ్రీ మహాభారతదల్లి ద్రోణ పర్వదల్లి ఘటోత్కచవధ పర్వదల్లి రాత్రియుద్ధే సంకులయుద్ధ ఎన్నువ నూరానల్వత్నాల్కనే అధ్యాయవు.