070 సంకులయుద్ధః

ప్రవేశ

।। ఓం ఓం నమో నారాయణాయ।। శ్రీ వేదవ్యాసాయ నమః ।।

శ్రీ కృష్ణద్వైపాయన వేదవ్యాస విరచిత

శ్రీ మహాభారత

ద్రోణ పర్వ

జయద్రథవధ పర్వ

అధ్యాయ 70

సార

ద్రోణ-ధృష్టద్యుమ్నర యుద్ధ (1-34). సంకుల యుద్ధ (35-51).

07070001 సంజయ ఉవాచ।
07070001a ప్రవిష్టయోర్మహారాజ పార్థవార్ష్ణేయయోస్తదా।
07070001c దుర్యోధనే ప్రయాతే చ పృష్ఠతః పురుషర్షభే।।
07070002a జవేనాభ్యద్రవన్ద్రోణం మహతా నిస్వనేన చ।
07070002c పాండవాః సోమకైః సార్ధం తతో యుద్ధమవర్తత।।

సంజయను హేళిదను: “మహారాజ! వ్యూహవన్ను ప్రవేశిసిద్ద పురుషర్షభ పార్థ-వార్ష్ణేయర హిందె దుర్యోధనను హోద నంతర పాండవరు సోమకరొడగూడి మహా శబ్ధగళింద వేగవాగి ద్రోణనన్ను ఆక్రమణిసిదరు. ఆగ అవరొడనె యుద్ధవు నడెయితు.

07070003a తద్యుద్ధమభవద్ఘోరం తుములం లోమహర్షణం।
07070003c పాంచాలానాం కురూణాం చ వ్యూహస్య పురతోఽద్భుతం।।

ఆగ వ్యూహద ముందెయే పాంచాలర మత్తు కురుగళ నడువె ఘోరవాద అద్భుతవాద లోమహర్షణ తుముల యుద్ధవు నడెయితు.

07070004a రాజన్కదా చిన్నాస్మాభిర్దృష్టం తాదృం న చ శ్రుతం।
07070004c యాదృం మధ్యగతే సూర్యే యుద్ధమాసీద్విశాం పతే।।

విశాంపతే! రాజన్! సూర్యను మధ్యాహ్నక్కేరలు నావు ఎందూ కండిరదంతహ మత్తు కేళిరదంతహ యుద్ధవు నడెయితు.

07070005a ధృష్టద్యుమ్నముఖాః పార్థా వ్యూఢానీకాః ప్రహారిణః।
07070005c ద్రోణస్య సైన్యం తే సర్వే శరవర్షైరవాకిరన్।।

సేనెగళ వ్యూహదొందిగె ప్రహారిగళాద పార్థరు ఎల్లరూ ధృష్టద్యుమ్నననన్ను ముందిరిసికొండు ద్రోణన సైన్యవన్ను శరవర్షగళింద ముసుకిదరు.

07070006a వయం ద్రోణం పురస్కృత్య సర్వశస్త్రభృతాం వరం।
07070006c పార్షతప్రముఖాన్పార్థానభ్యవర్షామ సాయకైః।।

సర్వశస్త్రధారిగళల్లి శ్రేష్ఠనాద ద్రోణనన్ను ముందిరిసికొండు నావు పార్షత ప్రముఖరాద పార్థర మేలె సాయకగళన్ను సురిసిదెవు.

07070007a మహామేఘావివోదీర్ణౌ మిశ్రవాతౌ హిమాత్యయే।
07070007c సేనాగ్రే విప్రకాశేతే రుచిరే రథభూషితే।।

సుందరవాగి అలంకృత రథగళల్లి సేనెగళ అగ్రభాగగళల్లిద్ద అవరిబ్బరూ బేసిగెయల్లి విరుద్ధ దిక్కుగళల్లి బీసువ చండమారుతదింద పరస్పర తాగువ మహా మేఘగళంతె ప్రకాశిసుత్తిద్దరు.

07070008a సమేత్య తు మహాసేనే చక్రతుర్వేగముత్తమం।
07070008c జాహ్నవీయమునే నద్యౌ ప్రావృషీవోల్బణోదకే।।

మళెగాలదల్లి ప్రవాహతుంబి రభసదింద పరస్పరర కడె హరియువ జాహ్నవీ-యమునా నదిగళంతె ఆ ఎరడు మహాసేనెగళు అతి వేగదింద పరస్పరరన్ను కూడి యుద్ధ మాడిదవు.

07070009a నానాశస్త్రపురోవాతో ద్విపాశ్వరథసంవృతః।
07070009c గదావిద్యున్మహారౌద్రః సంగ్రామజలదో మహాన్।।
07070010a భారద్వాజానిలోద్ధూతః శరధారాసహస్రవాన్।
07070010c అభ్యవర్షన్మహారౌద్రః పాండుసేనాగ్నిముద్ధతం।।

నానా శస్త్రగళే మొదలు బీసువ చండమారుతవాగి, ఆనె-కుదురె-రథగళ సంకులగళెంబ మించు మత్తు మహారౌద్ర గదెగళే మహా మేఘగళాగిరలు, భారద్వాజనెంబ చండమారుతదింద హొత్తుతంద సహస్రారు శరగళ ధారెగళన్ను పాండుసేనెయింద ఉంటాద మహారౌద్ర అగ్నియ మేలె సురిసి ఆరిసలు ప్రయత్నిసుత్తిరువంతిత్తు.

07070011a సముద్రమివ ఘర్మాంతే వివాన్ఘోరో మహానిలః।
07070011c వ్యక్షోభయదనీకాని పాండవానాం ద్విజోత్తమః।।

బేసగెయ కొనెయల్లి ఘోరవాద చండమారుతవు సముద్రవన్ను క్షోభెగొళిసువంతె ద్విజోత్తమను పాండవర సేనెగళన్ను అల్లోలకల్లోలగొళిసిదను.

07070012a తేఽపి సర్వప్రయత్నేన ద్రోణమేవ సమాద్రవన్।
07070012c బిభిత్సంతో మహాసేతుం వార్యోఘాః ప్రబలా ఇవ।।

అవరూ కూడ ప్రబలవాద అలెగళొందిగె మహాసేతువెయన్ను కొచ్చికొండు హోగలు ప్రయత్నిసువంతె సర్వ ప్రయత్నదింద ద్రోణనన్ను ఆక్రమణిసిదరు.

07070013a వారయామాస తాన్ద్రోణో జలౌఘానచలో యథా।
07070013c పాండవాన్సమరే క్రుద్ధాన్పాంచాలాంశ్చ సకేకయాన్।।

జోరాగి బందు అప్పళిసువ అలెగళన్ను పర్వతవు హేగె తడెయుత్తదెయో హాగె ద్రోణను సమరదల్లి క్రుద్ధరాగిద్ద పాండవరన్నూ, పాంచాలరన్నూ, కేకయరన్నూ తడెదను.

07070014a అథాపరేఽపి రాజానః పరావృత్య సమంతతః।
07070014c మహాబలా రణే శూరాః పాంచాలానన్వవారయన్।।

ఇతర మహాబలశాలీ శూర రాజరూ కూడ రణదల్లి ఎల్ల కడెగళింద ముత్తిగె హాకుత్తా పాంచాలరన్ను తడెదరు.

07070015a తతో రణే నరవ్యాఘ్రః పార్షతః పాండవైః సహ।
07070015c సంజఘానాసకృద్ద్రోణం బిభిత్సురరివాహినీం।।

ఆగ రణదల్లి నరవ్యాఘ్ర పార్షతను పాండవరొందిగె అరిసేనెయన్ను ఒడెయలు బయసి ద్రోణనన్ను హొడెయలు ప్రారంభిసిదను.

07070016a యథైవ శరవర్షాణి ద్రోణో వర్షతి పార్షతే।
07070016c తథైవ శరవర్షాణి ధృష్టద్యుమ్నోఽభ్యవర్షత।।

ద్రోణను హేగె పార్షతన మేలె శరవర్షగళన్ను సురిసుత్తిద్దనో హాగె ధృష్టద్యుమ్ననూ కూడ శరవర్షగళన్ను సురిసిదను.

07070017a సనిస్త్రింశపురోవాతః శక్తిప్రాసర్ష్టిసంవృతః।
07070017c జ్యావిద్యుచ్చాపసంహ్రాదో ధృష్టద్యుమ్నబలాహకః।।
07070018a శరధారాశ్మవర్షాణి వ్యసృజత్సర్వతోదిశం।
07070018c నిఘ్నన్రథవరాశ్వౌఘాంశ్చాదయామాస వాహినీం।।

ఖడ్గ తోమరగళే మొదలు బీసువ చండమారుతవాగి, శక్తి-ప్రాస-ఋష్టిగళింద సజ్జాగి, శింజినియే మించు మత్తు చాపద టేంకారవే గుడుగాగిరువ, ధృష్టద్యుమ్ననెంబ మోడవు, శరధారెగళే మళెగల్లుగళన్నాగిసి ఎల్లకడె చెల్లుత్త రథశ్రేష్ఠర సమూహగళన్ను సంహరిసుత్తా సేనెయన్ను ముసుకితు.

07070019a యం యమార్చచ్చరైర్ద్రోణః పాండవానాం రథవ్రజం।
07070019c తతస్తతః శరైర్ద్రోణమపాకర్షత పార్షతః।।

ఎల్లెల్లి ద్రోణను పాండవర రథద సాలన్ను శరగళింద హొడెదు మున్నుగ్గలు ప్రయత్నిసుత్తిద్దనో అల్లల్లి పార్షతను శరగళింద ద్రోణనన్ను తడెయుత్తిద్దను.

07070020a తథా తు యతమానస్య ద్రోణస్య యుధి భారత।
07070020c ధృష్టద్యుమ్నం సమాసాద్య త్రిధా సైన్యమభిద్యత।।

భారత! యుద్ధదల్లి ద్రోణను ఎష్టే ప్రయత్నిసిదరూ ధృష్టధ్యుమ్ననన్ను సమీపిసి సేనెయు మూరాగి ఒడెయితు.

07070021a భోజమేకే న్యవర్తంత జలసంధమథాపరే।
07070021c పాండవైర్హన్యమానాశ్చ ద్రోణమేవాపరేఽవ్రజన్।।

ఒందు భోజన హిందె హోయితు, ఇన్నొందు జలసంధన హిందె హోయితు. ఇన్నొందు భాగవు పాండవరన్ను సదెబడియుత్తిద్ద ద్రోణనన్ను హింబాలిసితు.

07070022a సైన్యాన్యఘటయద్యాని ద్రోణస్తు రథినాం వరః।
07070022c వ్యధమచ్చాపి తాన్యస్య ధృష్టద్యుమ్నో మహారథః।।

రథిగళల్లి శ్రేష్ఠ ద్రోణను సేనెగళన్ను సంఘటిసుత్తిద్ద హాగెయే మహారథ ధృష్టద్యుమ్నను అవన్ను ధ్వంసిసుత్తిద్దను.

07070023a ధార్తరాష్ట్రాస్త్రిధాభూతా వధ్యంతే పాండుసృంజయైః।
07070023c అగోపాః పశవోఽరణ్యే బహుభిః శ్వాపదైరివ।।

అరణ్యదల్లి రక్షకరిల్లదె హసుగళు అనేక హింస్రమృగగళింద వధిసల్పడువంతె ధార్తరాష్ట్రర సేనెయు పాండు-సృంజయరింద వధిసల్పడుత్తిత్తు.

07070024a కాలః సంగ్రసతే యోధాన్ధృష్టద్యుమ్నేన మోహితాన్।
07070024c సంగ్రామే తుములే తస్మిన్నితి సమ్మేనిరే జనాః।।

కాలనే ధృష్టద్యుమ్నన మూలక యోధరన్ను మోహిసి కబళిసుత్తిద్దానో ఏనో ఎందు ఆ తుముల సంగ్రామవన్ను వీక్షిసువ జనరు అందుకొండరు.

07070025a కునృపస్య యథా రాష్ట్రం దుర్భిక్షవ్యాధితస్కరైః।
07070025c ద్రావ్యతే తద్వదాపన్నా పాండవైస్తవ వాహినీ।।

దుష్ట నృపన రాష్ట్రవు హేగె దుర్భిక్ష, వ్యాధి మత్తు చోరర భయదింద ఆపత్తిగళగాగువుదో హాగె నిన్న సేనెయు పాండవ సేనెయన్ను ఎదురిసి పడెదు పలాయన మాడితు.

07070026a అర్కరశ్మిప్రభిన్నేషు శస్త్రేషు కవచేషు చ।
07070026c చక్షూంషి ప్రతిహన్యంతే సైన్యేన రజసా తథా।।

సేనెగళ శస్త్ర మత్తు కవచగళ మేలె సూర్యన కిరణగళు బిద్దు అవుగళ హొళపు కణ్ణుగళన్ను కోరైసుత్తిద్దవు మత్తు ధూళు కణ్ణుగళన్ను ముసుకిత్తు.

07070027a త్రిధాభూతేషు సైన్యేషు వధ్యమానేషు పాండవైః।
07070027c అమర్షితస్తతో ద్రోణః పాంచాలాన్వ్యధమచ్చరైః।।

మూరు భాగగళాద సైన్యవన్ను పాండవరు వధిసుత్తిరలు కుపితనాద ద్రోణను పాంచాలరన్ను శరగళింద సంహరిసతొడగిదను.

07070028a మృద్నతస్తాన్యనీకాని నిఘ్నతశ్చాపి సాయకైః।
07070028c బభూవ రూపం ద్రోణస్య కాలాగ్నేరివ దీప్యతః।।

అవన సాయకగళింద సంహరిసల్పట్ట ఆ సేనెగళు మణ్ణు ముక్కిదవు. అగ ద్రోణన రూపవు ఉరియుత్తిరువ కాలాగ్నియంతె ఆయితు.

07070029a రథం నాగం హయం చాపి పత్తినశ్చ విశాం పతే।
07070029c ఏకైకేనేషుణా సంఖ్యే నిర్బిభేద మహారథః।।

విశాంపతే! ఆ మహారథను రథ, ఆనె, కుదురె, పదాతిగళన్ను ఒందొందే బాణగళింద రణదల్లి సంహరిసిదను.

07070030a పాండవానాం తు సైన్యేషు నాస్తి కశ్చిత్స భారత।
07070030c దధార యో రణే బాణాన్ద్రోణచాపచ్యుతాం శితాన్।।

భారత! ఆగ రణదల్లి ద్రోణన చాపదింద హొరడుత్తిద్ద నిశిత బాణగళన్ను సహిసికొళ్ళువవరు పాండవర సేనెయల్లి యారూ ఇరలిల్ల.

07070031a తత్పచ్యమానమర్కేణ ద్రోణసాయకతాపితం।
07070031c బభ్రామ పార్షతం సైన్యం తత్ర తత్రైవ భారత।।

భారత! సూర్యనింద బేయిసల్పడుత్తిద్దవరంతె ద్రోణన సాయకగళింద బెందు పార్షతన సేనెయు అల్లల్లియే తిరుగతొడగితు.

07070032a తథైవ పార్షతేనాపి కాల్యమానం బలం తవ।
07070032c అభవత్సర్వతో దీప్తం శుష్కం వనమివాగ్నినా।।

హాగెయే పార్షతనింద సంహరిసల్పడుత్తిద్ద నిన్న సేనెయు ఉరియుత్తిరువ అగ్నియింద ఎల్ల కడెగళల్లి సుట్టుహోగుత్తిరువ ఒణ వనదంతాయితు.

07070033a వధ్యమానేషు సైన్యేషు ద్రోణపార్షతసాయకైః।
07070033c త్యక్త్వా ప్రాణాన్పరం శక్త్యా ప్రాయుధ్యంత స్మ సైనికాః।।

ద్రోణ మత్తు పార్షతర సాయకగళింద వధిసల్పడుత్తిద్ద సేనెగళల్లి సైనికరు ప్రాణగళన్నూ తొరెదు పరమ శక్తియింద యుద్ధమాడుత్తిద్దరు.

07070034a తావకానాం పరేషాం చ యుధ్యతాం భరతర్షభ।
07070034c నాసీత్కశ్చిన్మహారాజ యోఽత్యాక్షీత్సమ్యుగం భయాత్।।

భరతర్షభ! మహారాజ! యుద్ధమాడుత్తిరువ నిమ్మవరల్లి అథవా అవరల్లి భయదింద సంగ్రామవన్ను బిట్టు ఓడి హోదవరు యారూ ఇరలిల్ల.

07070035a భీమసేనం తు కౌంతేయం సోదర్యాః పర్యవారయన్।
07070035c వివింశతిశ్చిత్రసేనో వికర్ణశ్చ మహారథః।।
07070036a విందానువిందావావంత్యౌ క్షేమధూర్తిశ్చ వీర్యవాన్।
07070036c త్రయాణాం తవ పుత్రాణాం త్రయ ఏవానుయాయినః।।

కౌంతేయ భీమసేననన్నాదరో సోదరరాద మహారథ వివింశతి-చిత్రసేన-వికర్ణరూ, అవంతియ విందానువిందరూ, వీర్యవాన్ క్షేమధూర్తియూ - నిన్న మూవరు పుత్రరూ మత్తు అవర మూవరు అనుయాయిగళూ - సుత్తువరెదరు.

07070037a బాహ్లీకరాజస్తేజస్వీ కులపుత్రో మహారథః।
07070037c సహసేనః సహామాత్యో ద్రౌపదేయానవారయత్।।

కులపుత్ర మహారథి తేజస్వీ రాజా బాహ్లీకను సేనెయొందిగె అమాత్యరొందిగె ద్రౌపదేయరన్ను తడెదను.

07070038a శైబ్యో గోవాసనో రాజా యోధైర్దశశతావరైః।
07070038c కాశ్యస్యాభిభువః పుత్రం పరాక్రాంతమవారయత్।।

శైభ్య గోవాసన రాజను ఒందుసావిర యోధరొందిగె కాశ్య అభిభువిన పరాక్రాంత మగనన్ను తడెదను.

07070039a అజాతశత్రుం కౌంతేయం జ్వలంతమివ పావకం।
07070039c మద్రాణామీశ్వరః శల్యో రాజా రాజానమావృణోత్।।

పావకనంతె ప్రజ్వలిసుత్తిద్ద కౌంతేయ అజాతశత్రు రాజనన్ను మద్రర ఈశ్వర శల్యరాజను ఎదురిసిదను.

07070040a దుఃశాసనస్త్వవస్థాప్య స్వమనీకమమర్షణః।
07070040c సాత్యకిం ప్రయయౌ క్రుద్ధః శూరో రథవరం యుధి।।

క్రుద్ధనాగిద్ద అమర్షణ, శూర దుఃశాసనను తన్న సేనెయన్ను వ్యవస్థెయల్లిరిసికొండు యుద్ధదల్లి రథవర సాత్యకియన్ను ఎదురిసిదను.

07070041a స్వకేనాహమనీకేన సన్నద్ధకవచావృతః।
07070041c చతుఃశతైర్మహేష్వాసైశ్చేకితానమవారయం।।

స్వతః నానూ8 కూడ సేనెయొందిగె సన్నద్ధనాగి కవచవన్ను తొట్టు నాల్కునూరు మహేష్వాసరొందిగె చేకితాననన్ను తడెదెను.

07070042a శకునిస్తు సహానీకో మాద్రీపుత్రమవారయత్।
07070042c గాంధారకైః సప్తశతైశ్చాపశక్తిశరాసిభిః।।

శకునియాదరో ఏళునూరు గాంధారర సేనెయొడగూడి చాప-శక్తి-ఖడ్గగళొందిగె మాద్రీపుత్రరన్ను తడెదను.

07070043a విందానువిందావావంత్యౌ విరాటం మత్స్యమార్చతాం।
07070043c ప్రాణాంస్త్యక్త్వా మహేష్వాసౌ మిత్రార్థేఽభ్యుద్యతౌ యుధి।।

అవంతియ మహేష్వాస విందానువిందరు మిత్రరిగాగి ప్రాణగళన్ను త్యజిసి యుద్ధదల్లి విరాట మత్స్యనన్ను బాణగళింద హొడెదు యద్ధమాడుత్తిద్దరు.

07070044a శిఖండినం యాజ్ఞసేనిం రుంధానమపరాజితం।
07070044c బాహ్లికః ప్రతిసంయత్తః పరాక్రాంతమవారయత్।।

దారియన్ను మాడికొండు హోగలు ప్రయత్నిసుత్తిద్ద అపరాజిత పరాక్రంత యాజ్ఞసేని శిఖండియన్ను బాహ్లీకను ప్రయత్నిసి తడెదను.

07070045a ధృష్టద్యుమ్నం చ పాంచాల్యం క్రూరైః సార్ధం ప్రభద్రకైః।
07070045c ఆవంత్యః సహ సౌవీరైః క్రుద్ధరూపమవారయత్।।

అంతియవను సౌవీరరొందిగె క్రూరరాద ప్రభద్రకరొడనిద్ద క్రుద్ధ రూపి పాంచాల్య ధృష్టద్యుమ్ననన్ను తడెదను.

07070046a ఘటోత్కచం తథా శూరం రాక్షసం క్రూరయోధినం।
07070046c అలాయుధోఽద్రవత్తూర్ణం క్రుద్ధమాయాంతమాహవే।।

క్రూరయోధిని క్రుద్ధనాగి వేగవాగి రణదల్లి బరుత్తిద్ద రాక్షస శూర ఘటోత్కచనన్ను అలాయుధను ఆక్రమణిసిదను.

07070047a అలంబుసం రాక్షసేంద్రం కుంతిభోజో మహారథః।
07070047c సైన్యేన మహతా యుక్తః క్రుద్ధరూపమవారయత్।।

క్రుద్రరూపి రాక్షసేంద్ర అలంబుసనన్ను మహా సేనెయొడగూడి మహారథ కుంతిభోజను తడెదను.

07070048a సైంధవః పృష్ఠతస్త్వాసీత్సర్వసైన్యస్య భారత।
07070048c రక్షితః పరమేష్వాసైః కృపప్రభృతిభీ రథైః।।

భారత! సైంధవను కృపనే మొదలాద పరమేష్వాస రథరింద రక్షితనాగి ఎల్ల సేనెగళ హిందె ఇద్దను.

07070049a తస్యాస్తాం చక్రరక్షౌ ద్వౌ సైంధవస్య బృహత్తమౌ।
07070049c ద్రౌణిర్దక్షిణతో రాజన్ సూతపుత్రశ్చ వామతః।।

రాజన్! సైంధవన బృహత్తమ చక్రగళన్ను బలదల్లి ద్రౌణియూ ఎడదల్లి సూతపుత్రనూ రక్షిసుత్తిద్దరు.

07070050a పృష్ఠగోపాస్తు తస్యాసన్సౌమదత్తిపురోగమాః।
07070050c కృపశ్చ వృషసేనశ్చ శలః శల్యశ్చ దుర్జయః।।
07070051a నీతిమంతో మహేష్వాసాః సర్వే యుద్ధవిశారదాః।
07070051c సైంధవస్య విధాయైవం రక్షాం యుయుధిరే తదా।।

సౌమదత్తియ నాయకత్వదల్లి నీతివంతరాద మహేష్వాసరాద ఎల్ల యుద్ధవిశారదరాద కృప, వృషసేన, శల, శల్య మత్తు దుర్జయరు సైంధవన హింభాగద రక్షకరాగిద్దరు. సైంధవనిగె రక్షణెయ ఈ వ్యవస్థెయన్ను మాడి అవరు యుద్ధమాడిదరు.”

సమాప్తి

ఇతి శ్రీ మహాభారతే ద్రోణ పర్వణి జయద్రథవధ పర్వణి సంకులయుద్ధే సప్తతితమోఽధ్యాయః।।
ఇదు శ్రీ మహాభారతదల్లి ద్రోణ పర్వదల్లి జయద్రథవధ పర్వదల్లి సంకులయుద్ధ ఎన్నువ ఎప్పత్తనే అధ్యాయవు.