પ્રવેશ
।। ઓં ઓં નમો નારાયણાય।। શ્રી વેદવ્યાસાય નમઃ ।।
શ્રી કૃષ્ણદ્વૈપાયન વેદવ્યાસ વિરચિત
શ્રી મહાભારત
દ્રોણ પર્વ
પ્રતિજ્ઞા પર્વ
અધ્યાય 56
સાર
પાંડવ યોધરુ ચિંતॆયલ્લિયે રાત્રિયન્નુ કળॆદુદુ (1-16). કૃષ્ણનુ આયુધગળॊંદિગॆ તન્ન રથવન્નુ સિદ્ધપડિસિ ઇટ્ટિરબેકॆંદુ સારથિ દારુકનિગॆ હેળિદુદુ (17-41).
07056001 સંજય ઉવાચ।
07056001a તતોઽર્જુનસ્ય ભવનં પ્રવિશ્યાપ્રતિમં વિભુઃ।
07056001c સ્પૃષ્ટ્વાંભઃ પુંડરીકાક્ષઃ સ્થંડિલે શુભલક્ષણે।
07056001e સંતસ્તાર શુભાં શય્યાં દર્ભૈર્વૈડૂર્યસન્નિભૈઃ।।
સંજયનુ હેળિદનુ: “અનંતર વિભુ પુંડરીકાક્ષનુ અર્જુનન અપ્રતિમ ભવનવન્નુ પ્રવેશિસિ આચમન માડિ શુભલક્ષણ વેદિય મેલॆ વૈડૂર્યસન્નિભ શુભ દર્ભॆગળન્નુ હાસિદનુ.
07056002a તતો માલ્યેન વિધિવલ્લાજૈર્ગંધૈઃ સુમંગલૈઃ।
07056002c અલંચકાર તાં શય્યાં પરિવાર્યાયુધોત્તમૈઃ।।
અનંતર માલॆગળિંદ, સુમંગલ અરળુ મત્તુ ગંધગળિંદ આ દર્ભॆય હાસિગॆયન્નુ વિધિવત્તાગિ અલંકરિસિ, સુત્તલૂ ઉત્તમ આયુધગળન્નિટ્ટનુ.
07056003a તતઃ સ્પૃષ્ટોદકં પાર્થં વિનીતાઃ પરિચારકાઃ।
07056003c દર્શયાં નૈત્યકં ચક્રુર્નૈશં ત્રૈયંબકં બલિં।।
અનંતર આચમન માડિદ પાર્થનિગॆ વિનીતરાદ પરિચારકરુ અદર બળિયે રાત્રિ ત્ર્યંબકનિગॆ બલિયન્નુ કॊડુવુદર કુરિતુ માડિ તોરિસિકॊટ્ટરુ.
07056004a તતઃ પ્રીતમનાઃ પાર્થો ગંધૈર્માલ્યૈશ્ચ માધવં।
07056004c અલંકૃત્યોપહારં તં નૈશમસ્મૈ ન્યવેદયત્।।
આગ પ્રીતમનસ્ક પાર્થનુ ગંધમાલॆગળિંદ માધવનન્નુ અલંકરિસિ રાત્રિય ઉપહારવન્નુ અવનિગॆ નિવેદિસિદનુ.
07056005a સ્મયમાનસ્તુ ગોવિંદઃ ફલ્ગુનં પ્રત્યભાષત।
07056005c સુપ્યતાં પાર્થ ભદ્રં તે કલ્યાણાય વ્રજામ્યહં।।
નસુનગુત્તા ગોવિંદનુ ફલ્ગુનનિગॆ ઉત્તરિસિદનુ: “પાર્થ! મલગિકો! નિનગॆ મંગળવાગલિ. નિન્ન કલ્યાણક્કॆ નાનૂ તॆરળુત્તેનॆ.”
07056006a સ્થાપયિત્વા તતો દ્વાઃસ્થાન્ગોપ્તું ચાત્તાયુધાન્નરાન્।
07056006c દારુકાનુગતઃ શ્રીમાન્વિવેશ શિબિરં સ્વકં।
07056006e શિશ્યે ચ શયને શુભ્રે બહુકૃત્યં વિચિંતયન્।।
આગ શ્રીમાનનુ દ્વારદલ્લિ આયુધપાણિ અંગરક્ષકરન્નુ નિલ્લિસિ, દારુકનॊંદિગॆ તન્ન શિબિરવન્નુ પ્રવેશિસિદનુ. બહળષ્ટુ ચિંતિસુત્તા અવનુ શુભ્ર હાસિગॆય મેલॆ પવડિસિદનુ.
07056007a ન પાંડવાનાં શિબિરે કશ્ચિત્સુષ્વાપ તાં નિશાં।
07056007c પ્રજાગરઃ સર્વજનમાવિવેશ વિશાં પતે।।
આ રાત્રિ પાંડવર શિબિરદલ્લિ યારૂ નિદ્રિસલિલ્લ. વિશાંપતે! ऎલ્લરન્નૂ જાગરણॆયે આવરિસિબિટ્ટિત્તુ.
07056008a પુત્રશોકાભિભૂતેન પ્રતિજ્ઞાતો મહાત્મના।
07056008c સહસા સિંધુરાજસ્ય વધો ગાંડીવધન્વના।।
07056009a તત્કથં નુ મહાબાહુર્વાસવિઃ પરવીરહા।
07056009c પ્રતિજ્ઞાં સફલાં કુર્યાદિતિ તે સમચિંતયન્।।
“પુત્રશોકદિંદ આવેશગॊંડુ મહાત્મ ગાંડીવધન્વિયુ દુડુકિ સિંધુરાજન વધॆય પ્રતિજ્ઞॆયન્નુ માડિબિટ્ટનુ! આદરॆ મહાબાહુ, વાસવિ પરવીરહનુ તન્ન પ્રતિજ્ઞॆયન્નુ હેગॆ સફલગॊળિસબલ્લનુ?” ऎંદુ અવરુ તુંબા ચિંતિસિદરુ.
07056010a કષ્ટં હીદં વ્યવસિતં પાંડવેન મહાત્મના।
07056010c પુત્રશોકાભિતપ્તેન પ્રતિજ્ઞા મહતી કૃતા।।
“મહાત્મ પાંડવનુ પુત્રશોકદિંદ તપ્તનાગિ મહા પ્રતિજ્ઞॆયન્નુ માડિ અતિદॊડ્ડ કષ્ટદ કॆલસવન્ને કૈગॊંડિદ્દાનॆ.
07056011a ભ્રાતરશ્ચાપિ વિક્રાંતા બહુલાનિ બલાનિ ચ।
07056011c ધૃતરાષ્ટ્રસ્ય પુત્રેણ સર્વં તસ્મૈ નિવેદિતં।।
સૈંધવન સહોદરરૂ વિક્રાંતરુ. મત્તુ ધૃતરાષ્ટ્રન મગનુ બહળ સેનॆ સર્વવન્નૂ અવન રક્ષણॆગાગિ નિયોજિસિદ્દાનॆ.
07056012a સ હત્વા સૈંધવં સંખ્યે પુનરેતુ ધનંજયઃ।
07056012c જિત્વા રિપુગણાંશ્ચૈવ પારયત્વર્જુનો વ્રતં।।
યુદ્ધદલ્લિ સૈંધવનન્નુ સંહરિસિ ધનંજયનુ હિંદિરુગુવંતાગલિ. શત્રુગણગળન્નુ ગॆદ્દુ અર્જુનનુ તન્ન પ્રતિજ્ઞॆયન્નુ પૂરૈસલિ.
07056013a અહત્વા સિંધુરાજં હિ ધૂમકેતું પ્રવેક્ષ્યતિ।
07056013c ન હ્યેતદનૃતં કર્તુમર્હઃ પાર્થો ધનંજયઃ।।
સિંધુરાજનન્નુ સંહરિસદે ઇદ્દરॆ અવનુ અગ્નિયન્નુ પ્રવેશિસુત્તાનॆ. એકॆંદરॆ પાર્થ ધનંજયનુ યાવુદે કારણદિંદ તન્ન માતન્નુ સુળ્ળાગિસુવુદિલ્લ.
07056014a ધર્મપુત્રઃ કથં રાજા ભવિષ્યતિ મૃતેઽર્જુને।
07056014c તસ્મિન્ હિ વિજયઃ કૃત્સ્નઃ પાંડવેન સમાહિતઃ।।
અર્જુનનુ મૃતનાગલુ ધર્મપુત્રનુ હેગॆ રાજનાગુત્તાનॆ? એકॆંદરॆ અવનુ વિજયવન્નુ સંપૂર્ણવાગિ પાંડવ અર્જુનનિગॆ હॊરિસિબિટ્ટિદ્દાનॆ.
07056015a યદિ નઃ સુકૃતં કિં ચિદ્યદિ દત્તં હુતં યદિ।
07056015c ફલેન તસ્ય સર્વસ્ય સવ્યસાચી જયત્વરીન્।।
ऒંદુવેળॆ નાવુ એનાદરૂ ऒળ્ળॆયદન્નુ માડિદ્દરॆ, દાનમાડિદ્દરॆ મત્તુ આહુતિગળન્નિત્તિદ્દરॆ અવુગળॆલ્લવુગળ ફલદિંદ સવ્યસાચિયુ અરિગળન્નુ જયિસુવંથવનાગલિ!”
07056016a એવં કથયતાં તેષાં જયમાશંસતાં પ્રભો।
07056016c કૃચ્ચ્રેણ મહતા રાજન્રજની વ્યત્યવર્તત।।
પ્રભો! રાજન્! હીગॆ પરસ્પરરલ્લિ માતનાડિકॊળ્ળુત્તા, અવનિગॆ જયવન્નુ આશિસુત્તા મહા કષ્ટદિંદ અવરુ રાત્રિયન્નુ કળॆદરુ.
07056017a તસ્યાં રજન્યાં મધ્યે તુ પ્રતિબુદ્ધો જનાર્દનઃ।
07056017c સ્મૃત્વા પ્રતિજ્ઞાં પાર્થસ્ય દારુકં પ્રત્યભાષત।।
આ રાત્રિય મધ્યॆ ऎચ્ચॆત્તિદ્દ જનાર્દનનુ પાર્થન પ્રતિજ્ઞॆયન્નુ સ્મરિસિકॊંડુ દારુકનિગॆ હેળિદનુ:
07056018a અર્જુનેન પ્રતિજ્ઞાતમાર્તેન હતબંધુના।
07056018c જયદ્રથં હનિષ્યામિ શ્વોભૂત ઇતિ દારુક।।
“દારુક! બંધુવુ હતનાદુદરિંદ દુઃખિતનાગિ અર્જુનનુ નાળॆ જયદ્રથનન્નુ સંહરિસુત્તેનॆ ऎંદુ પ્રતિજ્ઞॆયન્નુ માડિબિટ્ટિદ્દાનॆ.
07056019a તત્તુ દુર્યોધનઃ શ્રુત્વા મંત્રિભિર્મંત્રયિષ્યતિ।
07056019c યથા જયદ્રથં પાર્થો ન હન્યાદિતિ સંયુગે।।
અત્ત દુર્યોધનનુ ઇદન્નુ કેળિ સંયુગદલ્લિ પાર્થનુ જયદ્રથનન્નુ સંહરિસબારદ હાગॆ મંત્રાલોચનॆયન્નુ નડॆસિરુવનુ.
07056020a અક્ષૌહિણ્યો હિ તાઃ સર્વા રક્ષિષ્યંતિ જયદ્રથં।
07056020c દ્રોણશ્ચ સહ પુત્રેણ સર્વાસ્ત્રવિધિપારગઃ।।
અવન ऎલ્લ અક્ષૌહિણિગળૂ, સર્વાસ્ત્રવિધિપારંગત દ્રોણનૂ મગનॊંદિગॆ જયદ્રથનન્નુ રક્ષિસલિદ્દારॆ.
07056021a એકો વીરઃ સહસ્રાક્ષો દૈત્યદાનવમર્દિતા।
07056021c સોઽપિ તં નોત્સહેતાજૌ હંતું દ્રોણેન રક્ષિતં।।
એકમાત્ર વીરનાદ, દૈત્યદાનવર દર્પવન્નડગિસિદ સહસ્રાક્ષનૂ કૂડ દ્રોણનિંદ રક્ષિતનાદવનન્નુ સંહરિસલુ ઉત્સાહિતનાગુવુદિલ્લ.
07056022a સોઽહં શ્વસ્તત્કરિષ્યામિ યથા કુંતીસુતોઽર્જુનઃ।
07056022c અપ્રાપ્તેઽસ્તં દિનકરે હનિષ્યતિ જયદ્રથં।।
નાળॆ નાનુ સૂર્યનુ અસ્તનાગુવ મॊદલે કુંતીસુત અર્જુનનુ જયદ્રથનન્નુ કॊલ્લુવ હાગॆ માડુત્તેનॆ.
07056023a ન હિ દારા ન મિત્રાણિ જ્ઞાતયો ન ચ બાંધવાઃ।
07056023c કશ્ચિન્નાન્યઃ પ્રિયતરઃ કુંતીપુત્રાન્મમાર્જુનાત્।।
પત્નિયરાગલી મિત્રરાગલી જ્ઞાતિ-બાંધવરાગલી કુંતીપુત્ર અર્જુનનિગિંત હॆચ્ચુ પ્રિયરુ નનગॆ બેરॆ યારૂ ઇલ્લ.
07056024a અનર્જુનમિમં લોકં મુહૂર્તમપિ દારુક।
07056024c ઉદીક્ષિતું ન શક્તોઽહં ભવિતા ન ચ તત્તથા।।
દારુક! અર્જુનનિલ્લદ ઈ લોકવન્નુ મુહૂર્તકાલવૂ નોડલુ નાનુ શક્યનિલ્લ. આદરॆ હાગॆ આગુવુદિલ્લ.
07056025a અહં ધ્વજિન્યઃ શત્રૂણાં સહયાઃ સરથદ્વિપાઃ।
07056025c અર્જુનાર્થે હનિષ્યામિ સકર્ણાઃ સસુયોધનાઃ।।
અર્જુનનિગાગિ નાનુ નાળॆ રથ-આનॆગળॊંદિગॆ ધ્વજિગળાદ શત્રુગળન્નુ કર્ણ-સુયોધનરॊડનॆ, સંહરિસુત્તેનॆ.
07056026a શ્વો નિરીક્ષંતુ મે વીર્યં ત્રયો લોકા મહાહવે।
07056026c ધનંજયાર્થં સમરે પરાક્રાંતસ્ય દારુક।।
દારુક! નાળિન મહાયુદ્ધદલ્લિ ધનંજયનિગાગિ નાનુ તોરિસુવ પરાક્રમવન્નૂ વીર્યવન્નૂ મૂરુ લોકગળૂ નોડલિ!
07056027a શ્વો નરેંદ્રસહસ્રાણિ રાજપુત્રશતાનિ ચ।
07056027c સાશ્વદ્વિપરથાન્યાજૌ વિદ્રવિષ્યંતિ દારુક।।
દારુક! નાળॆ સહસ્રારુ નરેંદ્રરૂ, નૂરારુ રાજપુત્રરૂ ગજ-અશ્વ-રથ-પદાતિ સૈન્યગળॊંદિગॆ ઓડિ હોગુવંતॆ માડુત્તેનॆ.
07056028a શ્વસ્તાં ચક્રપ્રમથિતાં દ્રક્ષ્યસે નૃપવાહિનીં।
07056028c મયા ક્રુદ્ધેન સમરે પાંડવાર્થે નિપાતિતાં।।
નાળॆ નાનુ સમરદલ્લિ પાંડવનિગાગિ ક્રુદ્ધનાગિ ચક્રદિંદ નૃપવાહિનિયન્નુ કત્તરિસિ બીળિસુવુદન્નુ નીનુ નોડુવॆ!
07056029a શ્વઃ સદેવાઃ સગંધર્વાઃ પિશાચોરગરાક્ષસાઃ।
07056029c જ્ઞાસ્યંતિ લોકાઃ સર્વે માં સુહૃદં સવ્યસાચિનઃ।।
નાળॆ દેવ-ગંધર્વ-પિશાચ-ઉરગ-રાક્ષસ લોકગળॆલ્લવૂ નાનુ સવ્યસાચિય સુહૃદનॆન્નુવુદન્નુ અર્થમાડિકॊળ્ળુત્તવॆ.
07056030a યસ્તં દ્વેષ્ટિ સ માં દ્વેષ્ટિ યસ્તમનુ સ મામનુ।
07056030c ઇતિ સંકલ્પ્યતાં બુદ્ધ્યા શરીરાર્ધં મમાર્જુનઃ।।
અવનન્નુ યારુ દ્વેષિસુત્તારો અવરુ નન્નન્નૂ દ્વેષિસુત્તારॆ. અવનન્નુ યારુ અનુસરિસુત્તારો અવરુ નન્નન્નૂ અનુસરિસુત્તારॆ. અર્જુનનુ નન્ન શરીરદ અર્ધભાગવॆંદે નીનુ યોચિસિ તિળિદુકો.
07056031a યથા ત્વમપ્રભાતાયામસ્યાં નિશિ રથોત્તમં।
07056031c કલ્પયિત્વા યથાશાસ્ત્રમાદાય વ્રતસમ્યતઃ।।
નીનુ ઈ રાત્રિ કળॆદુ બॆળગાગુવુદરॊળગॆ નન્ન ઉત્તમ રથવન્નુ યથાશાસ્ત્રવાગિ વ્રતસમ્યતનાગિ સિદ્ધગॊળિસુ.
07056032a ગદાં કૌમોદકીં દિવ્યાં શક્તિં ચક્રં ધનુઃ શરાન્।
07056032c આરોપ્ય વૈ રથે સૂત સર્વોપકરણાનિ ચ।।
07056033a સ્થાનં હિ કલ્પયિત્વા ચ રથોપસ્થે ધ્વજસ્ય મે।
07056033c વૈનતેયસ્ય વીરસ્ય સમરે રથશોભિનઃ।।
સૂત! કૌમોદકી ગદॆયન્નૂ, દિવ્ય શક્તિ, ચક્ર, ધનુસ્સુ, શરગળન્નૂ સર્વ ઉપકરણગળન્નુ રથદલ્લિ એરિસિ, રથદલ્લિરુવ નન્ન ધ્વજદલ્લિ સમરદલ્લિ રથશોભિનિયાદ વીર વૈનતેયનિગॆ સ્થળવન્નુ કલ્પિસુ.
07056034a ચત્રં જાંબૂનદૈર્જાલૈરર્કજ્વલનસન્નિભૈઃ।
07056034c વિશ્વકર્મકૃતૈર્દિવ્યૈરશ્વાનપિ ચ ભૂષિતાન્।।
07056035a બલાહકં મેઘપુષ્પં સૈન્યં સુગ્રીવમેવ ચ।
07056035c યુક્ત્વા વાજિવરાન્યત્તઃ કવચી તિષ્ઠ દારુક।।
દારુક! ચત્રવન્નૂ, બંગારદ જાલગળિંદ કૂડિદ સૂર્યન જ્વલનદંતિરુવ વિશ્વકર્મનિંદ નિર્મિત ભૂષણગળિંદ અલંકૃતવાદ બલાહક, મેઘપુષ્પ, સૈન્ય મત્તુ સુગ્રીવગળॆંબ દિવ્ય શ્રેષ્ઠ અશ્વગળન્નુ કટ્ટિ કવચવન્નુ ધરિસિ નિંતિરુ.
07056036a પાંચજન્યસ્ય નિર્ઘોષમાર્ષભેણૈવ પૂરિતં।
07056036c શ્રુત્વા તુ ભૈરવં નાદમુપયાયા જવેન માં।।
ઋષભસ્વરદિંદલે ઊદલ્પડુવ પાંચજન્યદ નિર્ઘોષવન્નૂ ભૈરવ નાદવન્નૂ કેળિદॊડનॆયે નીનુ વેગદિંદ નન્ન બળિ બરબેકુ.
07056037a એકાહ્નાહમમર્ષં ચ સર્વદુઃખાનિ ચૈવ હ।
07056037c ભ્રાતુઃ પિતૃષ્વસેયસ્ય વ્યપનેષ્યામિ દારુક।।
દારુક! તંદॆય તંગિય મગન તમ્મનાદ અવન સર્વદુઃખગળન્નૂ ऒંદે દિનદલ્લિ કોપગॊંડુ કળॆદુબિડુત્તેનॆ.
07056038a સર્વોપાયૈર્યતિષ્યામિ યથા બીભત્સુરાહવે।
07056038c પશ્યતાં ધાર્તરાષ્ટ્રાણાં હનિષ્યતિ જયદ્રથં।।
આહવદલ્લિ ધાર્તરાષ્ટ્રરુ નોડુત્તિરુવંતॆયે બીભત્સુવુ જયદ્રથનન્નુ કॊલ્લુવંતॆ સર્વ ઉપાયગળિંદલૂ પ્રયત્નિસુત્તેનॆ.
07056039a યસ્ય યસ્ય ચ બીભત્સુર્વધે યત્નં કરિષ્યતિ।
07056039c આશંસે સારથે તત્ર ભવિતાસ્ય ધ્રુવો જયઃ।।
સારથે! બીભત્સુવુ યાર્યારન્નુ વધિસલુ પ્રયત્નિસુત્તાનો અલ્લિ અવનિગॆ નિશ્ચયવાદ જયવુંટાગબેકॆંદુ આશિસુત્તેનॆ.”
07056040 દારુક ઉવાચ।
07056040a જય એવ ધ્રુવસ્તસ્ય કુત એવ પરાજયઃ।
07056040c યસ્ય ત્વં પુરુષવ્યાઘ્ર સારથ્યમુપજગ્મિવાન્।।
દારુકનુ હેળિદનુ: “પુરુષવ્યાઘ્ર! નીનુ યાર સારથ્યવન્નુ વહિસિકॊંડિરુવॆયો અવન જયવુ નિશ્ચિતવાદુદુ. ऎલ્લિય પરાજય?
07056041a એવં ચૈતત્ કરિષ્યામિ યથા મામનુશાસસિ।
07056041c સુપ્રભાતામિમાં રાત્રિં જયાય વિજયસ્ય હિ।।
નીનુ નનગॆ આજ્ઞॆયિત્તિરુવંતॆયે વિજયન જયક્કાગિ ઈ રાત્રિ બॆળગાગુવુદરॊળગॆ ऎલ્લવન્નૂ માડુત્તેનॆ.””
સમાપ્તિ
ઇતિ શ્રી મહાભારતે દ્રોણ પર્વણિ પ્રતિજ્ઞા પર્વણિ કૃષ્ણદારુકસંભાષણે ષટ્પંચાશત્તમોઽધ્યાયઃ।।
ઇદુ શ્રી મહાભારતદલ્લિ દ્રોણ પર્વદલ્લિ પ્રતિજ્ઞા પર્વદલ્લિ કૃષ્ણદારુકસંભાષણॆ ऎન્નુવ ઐવત્તારને અધ્યાયવુ.