ప్రవేశ
।। ఓం ఓం నమో నారాయణాయ।। శ్రీ వేదవ్యాసాయ నమః ।।
శ్రీ కృష్ణద్వైపాయన వేదవ్యాస విరచిత
శ్రీ మహాభారత
భీష్మ పర్వ
భీష్మవధ పర్వ
అధ్యాయ 113
సార
భీష్మపరాక్రమ (1-49).
06113001 సంజయ ఉవాచ।
06113001a ఏవం వ్యూఢేష్వనీకేషు భూయిష్ఠమనువర్తిషు।
06113001c బ్రహ్మలోకపరాః సర్వే సమపద్యంత భారత।।
సంజయను హేళిదను: “భారత! ఈ రీతి వ్యూహగొండ సేనెగళు పలాయన మాడదే నింతుకొండు ఎల్లరూ బ్రహ్మలోకపరరాగి సేరిద్దరు.
06113002a న హ్యనీకమనీకేన సమసజ్జత సంకులే।
06113002c న రథా రథిభిః సార్ధం న పదాతాః పదాతిభిః।।
06113003a అశ్వా నాశ్వైరయుధ్యంత న గజా గజయోధిభిః।
06113003c మహాన్వ్యతికరో రౌద్రః సేనయోః సమపద్యత।।
ఆగ సేనె సేనెగళొడనె సంకులయుద్ధవు ప్రారంభవాయితు. రథికరు రథికరొడనె, పదాతిగళు పదాతిగళొడనె, అశ్వయోధరు అశ్వయోధరొడనె మత్తు గజయోధరు గజయోధరొడనె యుద్ధమాడలిల్ల. నియమగళన్ను ఉల్లంఘిసి సేనెగళ మధ్యె మహా రౌద్ర యుద్ధవుంటాయితు.
06113004a నరనాగరథేష్వేవం వ్యవకీర్ణేషు సర్వశః।
06113004c క్షయే తస్మిన్మహారౌద్రే నిర్విశేషమజాయత।।
ఎల్లెడెయల్లియూ చదురిహోగిద్ద నర-రథ-అశ్వ-గజసేనెగళ నడువె నడెద ఆ మహారౌద్ర క్షయకారక యుద్ధదల్లి పరస్పరర నడువె వ్యత్యాసవే ఇల్లదంతాయితు.
06113005a తతః శల్యః కృపశ్చైవ చిత్రసేనశ్చ భారత।
06113005c దుఃశాసనో వికర్ణశ్చ రథానాస్థాయ సత్వరాః।
06113005e పాండవానాం రణే శూరా ధ్వజినీం సమకంపయన్।।
ఆగ భారత! శూరరాద శల్య, కృప, చిత్రసేన, దుఃశాసన, వికర్ణరు కాంతియుక్త రథగళన్నేరి రణదల్లి పాండవర సేనెగళన్ను నడుగిసిదరు.
06113006a సా వధ్యమానా సమరే పాండుసేనా మహాత్మభిః।
06113006c త్రాతారం నాధ్యగచ్ఛద్వై మజ్జమానేవ నౌర్జలే।।
ఆ మహాత్మరింద వధిసల్పడుత్తిద్ద పాండవసేనెయు చండమారుతక్కె సిలుకి నీరిన మేలిరువ దోణియు ఎల్లెల్లో సెళెదొయ్యల్పడువంతె దిక్కుపాలాయితు.
06113007a యథా హి శైశిరః కాలో గవాం మర్మాణి కృంతతి।
06113007c తథా పాండుసుతానాం వై భీష్మో మర్మాణ్యకృంతత।।
హేగె శిశిర ఋతువిన ఛళియు గోవుగళ మర్మాంగగళన్ను కత్తరిసువుదో హాగె భీష్మను పాండుసుతర మర్మాంగగళన్ను కత్తరిసుత్తిద్దను.
06113008a అతీవ తవ సైన్యస్య పార్థేన చ మహాత్మనా।
06113008c నగమేఘప్రతీకాశాః పాతితా బహుధా గజాః।।
హాగెయే నిన్న సేనెయల్లియూ సహ మహాత్మ పార్థను దొడ్డ దొడ్డ మోడగళంతిద్ద బహళష్టు ఆనెగళన్ను బీళిసిదను.
06113009a మృద్యమానాశ్చ దృశ్యంతే పార్థేన నరయూథపాః।
06113009c ఇషుభిస్తాడ్యమానాశ్చ నారాచైశ్చ సహస్రశః।।
పార్థను సహస్రారు నారాచ బాణగళింద హొడెదు నరయూథపరన్ను మణ్ణుముక్కిసిదుదు కాణుత్తిత్తు.
06113010a పేతురార్తస్వరం కృత్వా తత్ర తత్ర మహాగజాః।
06113010c ఆబద్ధాభరణైః కాయైర్నిహతానాం మహాత్మనాం।।
06113011a చన్నమాయోధనం రేజే శిరోభిశ్చ సకుండలైః।
06113011c తస్మిన్నతిమహాభీమే రాజన్వీరవరక్షయే।
06113011e భీష్మే చ యుధి విక్రాంతే పాండవే చ ధనంజయే।।
రాజన్! యుద్ధదల్లి భీష్మన మత్తు పాండవ ధనంజయన విక్రాంతదింద ఆ మహాభయంకర వీరవరక్షయదల్లి బాణగళింద హొడెయల్పట్టు ఆర్తస్వరదల్లి కూగి మహాగజగళూ, ఆభరణగళన్ను ధరిసిద్ద మహాత్మర శరీరగళూ, కర్ణకుండలగళన్ను ధరిసిద్ద శిరస్సుగళూ అల్లల్లి బిద్దిద్దవు.
06113012a తే పరాక్రాంతమాలోక్య రాజన్యుధి పితామహం।
06113012c న న్యవర్తంత కౌరవ్యా బ్రహ్మలోకపురస్కృతాః।
06113013a ఇచ్ఛంతో నిధనం యుద్ధే స్వర్గం కృత్వా పరాయణం।
06113013c పాండవానభ్యవర్తంత తస్మిన్వీరవరక్షయే।।
రాజన్! యుద్ధదల్లి పితామహన పరాక్రమవన్ను నోడి బ్రహ్మలోకపురస్కృతరాద కౌరవ్యరు యుద్ధదింద హిందిరుగలిల్ల. స్వర్గవన్నే గురియన్నాగిరిసికొండ యుద్ధదల్లి సావన్ను ఇచ్ఛిసుత్తా ఆ వీరవరక్షయదల్లి పాండవర మేలె ఆక్రమణ మాడిదరు.
06113014a పాండవాపి మహారాజ స్మరంతో వివిధాన్బహూన్।
06113014c క్లేశాన్ కృతాన్సపుత్రేణ త్వయా పూర్వం నరాధిప।।
06113015a భయం త్యక్త్వా రణే శూరా బ్రహ్మలోకపురస్కృతాః।
06113015c తావకాంస్తవ పుత్రాంశ్చ యోధయంతి స్మ హృష్టవత్।।
మహారాజ! నరాధిప! శూర పాండవరూ కూడ నిన్న పుత్రరు హిందె మాడికొట్ట బహువిధద క్లేశగళన్ను స్మరిసికొళ్ళుత్తా, బ్రహ్మలోకపురస్కృతరాగి రణదల్లి భయవన్ను తొరెదు నిన్న మక్కళన్నూ నిన్న కడెయవరన్నూ ఎదురిసి సంతోషదింద హోరాడిదరు.
06113016a సేనాపతిస్తు సమరే ప్రాహ సేనాం మహారథః।
06113016c అభిద్రవత గాంగేయం సోమకాః సృంజయైః సహ।।
సమరదల్లి మహారథి సేనాపతియు సేనెగళిగె “సోమకరూ సృజయరూ ఒట్టిగే గాంగేయనన్ను ఆక్రమిసిరి!” ఎందు ఆజ్ఞెయిత్తను.
06113017a సేనాపతివచః శ్రుత్వా సోమకాః సహ సృంజయైః।
06113017c అభ్యద్రవంత గాంగేయం శస్త్రవృష్ట్యా సమంతతః।।
సేనాపతియ మాతన్ను కేళి సృంజయరొందిగె సోమకరు శస్త్రవృష్టిగళింద ఎల్ల కడెగళింద ముత్తిగె హాకిదరు.
06113018a వధ్యమానస్తతో రాజన్పితా శాంతనవస్తవ।
06113018c అమర్షవశమాపన్నో యోధయామాస సృంజయాన్।।
రాజన్! హీగె హొడెయల్పడలు నిన్న తందె శాంతనవను క్రుద్ధనాగి సృంజయరొడనె యుద్ధమాడిదను.
06113019a తస్య కీర్తిమతస్తాత పురా రామేణ ధీమతా।
06113019c సంప్రదత్తాస్త్రశిక్షా వై పరానీకవినాశినీ।।
అయ్యా! హిందె ధీమత రామనింద ఆ కీర్తివంతను పరానీకవినాశినీ ఎంబ అస్త్రద శిక్షెయన్ను పడెదిద్దను.
06113020a స తాం శిక్షామధిష్ఠాయ కృత్వా పరబలక్షయం।
06113020c అహన్యహని పార్థానాం వృద్ధః కురుపితామహః।
06113020e భీష్మో దశ సహస్రాణి జఘాన పరవీరహా।।
అదే శిక్షెయన్ను అవలంబిసి పరవీరహ వృద్ధ కురుపితామహ భీష్మను ప్రతిదినవూ పార్థర హత్తుసావిరరన్ను కొందు పరవీరర బలక్షయవన్నుంటుమాడుత్తిద్దను.
06113021a తస్మింస్తు దివసే ప్రాప్తే దశమే భరతర్షభ।
06113021c భీష్మేణైకేన మత్స్యేషు పాంచాలేషు చ సంయుగే।
06113021e గజాశ్వమమితం హత్వా హతాః సప్త మహారథాః।।
భరతర్షభ! ప్రాప్తవాద ఆ హత్తనెయ దివసదల్లి భీష్మనొబ్బనే మత్స్య-పాంచాలరొడనెయ సంయుగదల్లి అసంఖ్య గజాశ్వగళన్ను కొందు ఏళు మహారథరన్ను సంహరిసిదను.
06113022a హత్వా పంచ సహస్రాణి రథినాం ప్రపితామహః।
06113022c నరాణాం చ మహాయుద్ధే సహస్రాణి చతుర్దశ।।
06113023a తథా దంతిసహస్రం చ హయానామయుతం పునః।
06113023c శిక్షాబలేన నిహతం పిత్రా తవ విశాం పతే।।
విశాంపతే! శిక్షాబలదింద నిన్న తందె, ప్రపితామహను ఐదు సావిర రథిగళన్ను సంహరిసి మహాయుద్ధదల్లి హదినాల్కు సావిర పదాతిగళన్నూ, సావిర ఆనెగళన్నూ, మత్తు హత్తుసావిర అశ్వసైనికరన్నూ సంహరిసిదను.
06113024a తతః సర్వమహీపానాం క్షోభయిత్వా వరూథినీం।
06113024c విరాటస్య ప్రియో భ్రాతా శతానీకో నిపాతితః।।
ఆగ సర్వమహీపాలర వరూథినియన్ను క్షోభెగొళిసి విరాటన ప్రీతియ తమ్మ శతానీకనన్ను ఉరుళిసిదను.
06113025a శతానీకం చ సమరే హత్వా భీష్మః ప్రతాపవాన్।
06113025c సహస్రాణి మహారాజ రాజ్ఞాం భల్లైర్న్యపాతయత్।।
మహారాజ! సమరదల్లి శతానీకనన్ను సంహరిసి ప్రతాపవాన్ భీష్మను సహస్రారు రాజరన్ను భల్లెగళింద ఉరుళిసిదను.
06113026a యే చ కే చన పార్థానామభియాతా ధనంజయం।
06113026c రాజానో భీష్మమాసాద్య గతాస్తే యమసాదనం।।
యారు పార్థ ధనంజయనన్ను సేరి భీష్మనన్ను ఎదురిసుత్తిద్దరో ఆ ఎల్ల రాజరూ యమసాదనవన్ను సేరిదరు.
06113027a ఏవం దశ దిశో భీష్మః శరజాలైః సమంతతః।
06113027c అతీత్య సేనాం పార్థానామవతస్థే చమూముఖే।।
హీగె హత్తూ దిక్కుగళిందలూ శరజాలగళింద సుత్తువరెదు భీష్మను పార్థర సేనెయన్ను సోలిసి తన్న సేనాగ్రదల్లి నింతిద్దను.
06113028a స కృత్వా సుమహత్కర్మ తస్మిన్వై దశమేఽహని।
06113028c సేనయోరంతరే తిష్ఠన్ప్రగృహీతశరాసనః।।
ఆ హత్తనెయ దినదల్లి మహాకర్మవన్నెసగి అవను ధనుస్సన్ను హిడిదు ఎరడు సేనెగళ మధ్యె నింతిద్దను.
06113029a న చైనం పార్థివా రాజన్ శేకుః కే చిన్నిరీక్షితుం।
06113029c మధ్యం ప్రాప్తం యథా గ్రీష్మే తపంతం భాస్కరం దివి।।
రాజన్! గ్రీష్మ‌ఋతువినల్లి నడునెత్తిగె బందు సుడుత్తిరువ భాస్కరనన్ను ఆకాశదల్లి హేగె నోడలిక్కాగువుదిల్లవో హాగె రాజరు అవనన్ను నోడలూ శక్యరాగలిల్ల.
06113030a యథా దైత్యచమూం శక్రస్తాపయామాస సంయుగే।
06113030c తథా భీష్మః పాండవేయాంస్తాపయామాస భారత।।
భారత! సంయుగదల్లి శక్రను హేగె దైత్యసేనెయన్ను తడెదు నిల్లిసిదనో హాగె భీష్మను పాండవర సేనెయన్ను తడెదు నిల్లిసిదను.
06113031a తథా చ తం పరాక్రాంతమాలోక్య మధుసూదనః।
06113031c ఉవాచ దేవకీపుత్రః ప్రీయమాణో ధనంజయం।।
అవన ఆ పరాక్రాంతవన్ను నోడిద దేవకీపుత్ర మధుసూదనను ధనంజయనన్ను ప్రసన్నగొళిసుత్తా హేళిదను:
06113032a ఏష శాంతనవో భీష్మః సేనయోరంతరే స్థితః।
06113032c నానిహత్య బలాదేనం విజయస్తే భవిష్యతి।।
“సేనెగళ మధ్యె నింతిరువ ఈ శాంతనవ భీష్మనన్ను బలవన్నుపయోగిసి సంహరిసిదరె నినగె విజయవాగుత్తదె.
06113033a యత్తః సంస్తంభయస్వైనం యత్రైషా భిద్యతే చమూః।
06113033c న హి భీష్మశరానన్యః సోఢుముత్సహతే విభో।।
యావ స్థళదల్లి ఈ నమ్మ సేనెయు భీష్మనింద బేరెయాగిదెయో అదే స్థళదల్లి నీను భీష్మనన్ను హిందె-ముందె హోగదంతె బలపూర్వకవాగి నిర్బంధిసు.”
06113034a తతస్తస్మిన్ క్షణే రాజంశ్చోదితో వానరధ్వజః।
06113034c సధ్వజం సరథం సాశ్వం భీష్మమంతర్దధే శరైః।।
రాజన్! తక్షణవే ప్రచోదితనాద వానరధ్వజను ధ్వజ, రథ మత్తు కుదురెగళొందిగె భీష్మనన్ను శరగళింద ముచ్చిబిట్టను.
06113035a స చాపి కురుముఖ్యానాం ఋషభః పాండవేరితాన్।
06113035c శరవ్రాతైః శరవ్రాతాన్బహుధా విదుధావ తాన్।।
ఆ కురుముఖ్యర ఋషభనూ కూడ పాండవను ప్రయోగిసిద బాణ సమూహగళన్ను బాణసమూహగళన్ను ప్రయోగిసి కత్తరిసి చూరు చూరు మాడిదను.
06113036a తేన పాంచాలరాజశ్చ ధృష్టకేతుశ్చ వీర్యవాన్।
06113036c పాండవో భీమసేనశ్చ ధృష్టద్యుమ్నశ్చ పార్షతః।।
06113037a యమౌ చ చేకితానశ్చ కేకయాః పంచ చైవ హ।
06113037c సాత్యకిశ్చ మహారాజ సౌభద్రోఽథ ఘటోత్కచః।।
06113038a ద్రౌపదేయాః శిఖండీ చ కుంతిభోజశ్చ వీర్యవాన్।
06113038c సుశర్మా చ విరాటశ్చ పాండవేయా మహాబలాః।।
06113039a ఏతే చాన్యే చ బహవః పీడితా భీష్మసాయకైః।
06113039c సముద్ధృతాః ఫల్గునేన నిమగ్నాః శోకసాగరే।।
మహారాజ! ఆగ పాంచాలరాజ, వీర్యవాన్ ధృష్టకేతు, పాండవ భీమ, పార్షత ధృష్టద్యుమ్న, యమళరు, చేకితాన, ఐవరు కేకయరు, సాత్యకి, సౌభద్రి, ఘటోత్కచ, ద్రౌపదేయరు, శిఖండి, వీర్యవాన్ కుంతిబోజ, సుశర్మ, విరాట, మహాబలి పాండవేయ ఇవరు మత్తు ఇన్నూ బహళష్టు ఇతరరు భీష్మన బాణగళింద పీడితరాగి శోకసాగరదల్లి ముళుగిరలు ఫల్గునన్ను అవరన్ను మేలెత్తిదను.
06113040a తతః శిఖండీ వేగేన ప్రగృహ్య పరమాయుధం।
06113040c భీష్మమేవాభిదుద్రావ రక్ష్యమాణః కిరీటినా।।
ఆగ కిరీటియింద రక్షితనాద శిఖండియు వేగదింద పరమాయుధవన్ను హిడిదు భీష్మన మేలె ప్రయోగిసిదను.
06113041a తతోఽస్యానుచరాన్ హత్వా సర్వాన్రణవిభాగవిత్।
06113041c భీష్మమేవాభిదుద్రావ బీభత్సురపరాజితః।।
ఆగ రణవిభాగగళన్ను తిళిదిద్ద అపరాజిత బీభత్సువు భీష్మన అనుచరరెల్లరన్నూ సంహరిసి భీష్మనన్నే ఆక్రమణిసిదను.
06113042a సాత్యకిశ్చేకితానశ్చ ధృష్టద్యుమ్నశ్చ పార్షతః।
06113042c విరాటో ద్రుపదశ్చైవ మాద్రీపుత్రౌ చ పాండవౌ।
06113042e దుద్రువుర్భీష్మమేవాజౌ రక్షితా దృఢధన్వనా।।
దృఢధన్వియింద రక్షితరాగి సాత్యకి, చేకితాన, పార్షత ధృష్టద్యుమ్న, విరాట, ద్రుపద, మత్తు మాద్రీపుత్ర పాండవరిబ్బరూ భీష్మన మేలెయే ఆక్రమణ మాడిదరు.
06113043a అభిమన్యుశ్చ సమరే ద్రౌపద్యాః పంచ చాత్మజాః।
06113043c దుద్రువుః సమరే భీష్మం సముద్యతమహాయుధాః।।
సమరదల్లి అభిమన్యువాదరో ద్రౌపదియ ఐవరు మక్కళొందిగె మహాయుధగళన్ను హిడిదు సమరదల్లి భీష్మనన్ను ఆక్రమణిసిదరు.
06113044a తే సర్వే దృఢధన్వానః సంయుగేష్వపలాయినః।
06113044c బహుధా భీష్మమానర్చన్మార్గణైః కృతమార్గణాః।।
ఆ ఎల్ల దృఢధన్విగళూ సంయుగదల్లి పలాయన మాడదే బహళ కృతమార్గణ బాణగళింద భీష్మనన్ను చుచ్చిదరు.
06113045a విధూయ తాన్బాణగణాన్యే ముక్తాః పార్థివోత్తమైః।
06113045c పాండవానామదీనాత్మా వ్యగాహత వరూథినీం।
06113045e కృత్వా శరవిఘాతం చ క్రీడన్నివ పితామహః।।
ఆదరె పితామనను ఆటవాడుత్తిరువనో ఎన్నువంతె తన్నన్ను ఎదురిసి బరుత్తిద్ద పార్థివోత్తమరు బిట్ట ఆ బాణగణగళన్ను తడెదు శరవిఘాత మాడిదను మత్తు పాండవర సేనెయన్ను దుఃఖక్కీడుమాడిదను.
06113046a నాభిసంధత్త పాంచాల్యం స్మయమానో ముహుర్ముహుః।
06113046c స్త్రీత్వం తస్యానుసంస్మృత్య భీష్మో బాణాం శిఖండినః।
06113046e జఘాన ద్రుపదానీకే రథాన్సప్త మహారథః।।
ఆదరె అవన స్త్రీత్వవన్ను స్మరిసి, పునః పునః ముగుళ్నగుత్తా భీష్మను పాంచాల్య శిఖండియ మేలె బాణప్రయోగ మాడలిల్ల, మత్తు ఆ మహారథను ద్రుపదన సేనెయ ఏళు రథరన్ను సంహరిసిదను.
06113047a తతః కిలకిలాశబ్దః క్షణేన సమపద్యత।
06113047c మత్స్యపాంచాలచేదీనాం తమేకమభిధావతాం।।
ఆగ తక్షణవే ఒంటియాద భీష్మనొడనె హోరాడుత్తిద్ద మత్స్య-పాంచాల-చేదిగళ సేనెయల్లి కిలకిల శబ్ధవుంటాయితు.
06113048a తే వరాశ్వరథవ్రాతైర్వారణైః సపదాతిభిః।
06113048c తమేకం చాదయామాసుర్మేఘా ఇవ దివాకరం।।
06113048e భీష్మం భాగీరథీపుత్రం ప్రతపంతం రణే రిపూన్।।
అవర శ్రేష్ఠ అశ్వ-రథవ్రాత-వారణగళింద మత్తు పదాతిగళింద రణదల్లి రిపుగళన్ను సుడుత్తిద్ద భాగీరథీపుత్ర భీష్మనొబ్బనన్నే దివాకరనన్ను మేఘగళంతె ముత్తిగె హాకిదరు.
06113049a తతస్తస్య చ తేషాం చ యుద్ధే దేవాసురోపమే।
06113049c కిరీటీ భీష్మమానర్చత్పురస్కృత్య శిఖండినం।।
ఆగ దేవాసురర నడువినంతిద్ద అవర ఆ యుద్ధదల్లి శిఖండియన్ను ముందిరిసికొండు కిరీటియు భీష్మనన్ను గాయగొళిసిదను.”
సమాప్తి
ఇతి శ్రీ మహాభారతే భీష్మ పర్వణి భీష్మవధ పర్వణి భీష్మపరాక్రమే త్రయోదశాధికశతతమోఽధ్యాయః।।
ఇదు శ్రీ మహాభారతదల్లి భీష్మ పర్వదల్లి భీష్మవధ పర్వదల్లి భీష్మపరాక్రమ ఎన్నువ నూరాహదిమూరనే అధ్యాయవు.