ప్రవేశ
।। ఓం ఓం నమో నారాయణాయ।। శ్రీ వేదవ్యాసాయ నమః ।।
శ్రీ కృష్ణద్వైపాయన వేదవ్యాస విరచిత
శ్రీ మహాభారత
భీష్మ పర్వ
భీష్మవధ పర్వ
అధ్యాయ 71
సార
పాండవ సేనెయ మకరవ్యూహ రచనె (1-12). కౌరవ సేనెయ క్రౌంచవ్యూహ రచనె (13-22). యుద్ధారంభ (23-36).
06071001 సంజయ ఉవాచ।
06071001a విహృత్య చ తతో రాజన్సహితాః కురుపాండవాః।
06071001c వ్యతీతాయాం తు శర్వర్యాం పునర్యుద్ధాయ నిర్యయుః।।
సంజయను హేళిదను: “రాజన్! స్వల్ప హొత్తు విశ్రమిసి రాత్రియు కళెద నంతర కురుపాండవరు ఒట్టిగే పునః యుద్ధమాడలు హొరటరు.
06071002a తత్ర శబ్దో మహానాసీత్తవ తేషాం చ భారత।
06071002c యుజ్యతాం రథముఖ్యానాం కల్ప్యతాం చైవ దంతినాం।।
06071003a సమ్నహ్యతాం పదాతీనాం హయానాం చైవ భారత।
06071003c శంఖదుందుభినాదశ్చ తుములః సర్వతోఽభవత్।।
భారత! అల్లి నిన్నవరల్లి మత్తు అవరల్లి రథముఖ్యరు రథగళన్ను కట్టువుదు, ఆనెగళన్ను సజ్జుగొళిసిదుదు, పదాతి-కుదురెగళు అణియాగువుదు ఇవే మొదలాద మహాశబ్ధవుంటాయితు. ఎల్లకడె శంఖ-దుందుభిగళ నాదగళ తుములవూ ఉంటాయితు.
06071004a తతో యుధిష్ఠిరో రాజా ధృష్టద్యుమ్నమభాషత।
06071004c వ్యూహం వ్యూహ మహాబాహో మకరం శత్రుతాపనం।।
ఆగ రాజా యుధిష్ఠిరను ధృష్టద్యుమ్ననిగె హేళిదను: “మహాబాహో! శత్రుతాపన మకర వ్యూహవన్ను రచిసు!”
06071005a ఏవముక్తస్తు పార్థేన ధృష్టద్యుమ్నో మహారథః।
06071005c వ్యాదిదేశ మహారాజ రథినో రథినాం వరః।।
మహారాజ! పార్థను హీగె హేళలు మహారథ రథిగళల్లి శ్రేష్ఠ ధృష్టద్యుమ్నను రథిగళిగె ఆదేశవన్నిత్తను.
06071006a శిరోఽభూద్ద్రుపదస్తస్య పాండవశ్చ ధనంజయః।
06071006c చక్షుషీ సహదేవశ్చ నకులశ్చ మహారథః।
06071006e తుండమాసీన్మహారాజ భీమసేనో మహాబలః।।
మహారాజ! అదర శిరదల్లి దృపదనూ పాండవ ధనంజయరూ ఇద్దరు. మహారథ నకుల-సహదేవరు కణ్ణుగళాగిద్దరు. మహాబల భీమసేనను అదర కొక్కాగిద్దను.
06071007a సౌభద్రో ద్రౌపదేయాశ్చ రాక్షసశ్చ ఘటోత్కచః।
06071007c సాత్యకిర్ధర్మరాజశ్చ వ్యూహగ్రీవాం సమాస్థితాః।।
సౌభద్ర, ద్రౌపదేయరు, రాక్షస ఘటోత్కచ, సాత్యకి మత్తు ధర్మరాజరు వ్యూహద కుత్తిగెయ భాగదల్లిద్దరు.
06071008a పృష్ఠమాసీన్మహారాజ విరాటో వాహినీపతిః।
06071008c ధృష్టద్యుమ్నేన సహితో మహత్యా సేనయా వృతః।।
మహారాజ! అదర పృష్ఠభాగదల్లి వాహినీపతి విరాటను మహా సేనెయింద ఆవృతనాగి ధృష్టద్యుమ్ననొందిగె ఇద్దను.
06071009a కేకయా భ్రాతరః పంచ వామం పార్శ్వం సమాశ్రితాః।
06071009c ధృష్టకేతుర్నరవ్యాఘ్రః కరకర్షశ్చ వీర్యవాన్।
06071009e దక్షిణం పక్షమాశ్రిత్య స్థితా వ్యూహస్య రక్షణే।।
ఐవరు కేకయరు బలభాగదల్లిద్దరు. నరవ్యాఘ్ర ధృష్టకేతు మత్తు వీర్యవాన్ కరకర్షరు ఎడభాగదల్లి వ్యూహద రక్షణెగె నింతిద్దరు.
06071010a పాదయోస్తు మహారాజ స్థితః శ్రీమాన్మహారథః।
06071010c కుంతిభోజః శతానీకో మహత్యా సేనయా వృతః।।
మహారాజ! అదర పాదగళల్లి శ్రీమాన్ మహారథ కుంతిభోజ-శతానీకను మహా సేనెయింద ఆవృతనాగి నింతిద్దను.
06071011a శిఖండీ తు మహేష్వాసః సోమకైః సంవృతో బలీ।
06071011c ఇరావాంశ్చ తతః పుచ్ఛే మకరస్య వ్యవస్థితౌ।।
మకరద బాలవాగి ఇరావాన మత్తు మహేష్వాస బలీ శిఖండియు సోమకరింద సంవృతనాగి వ్యవస్థితరాగిద్దరు.
06071012a ఏవమేతన్మహావ్యూహం వ్యూహ్య భారత పాండవాః।
06071012c సూర్యోదయే మహారాజ పునర్యుద్ధాయ దంశితాః।।
భారత! మహారాజ! హీగె మహావ్యూహవన్ను రచిసి కవచగళన్ను ధరిసి పాండవరు సూర్యోదయదల్లి పునః యుద్ధక్కె హొరటరు.
06071013a కౌరవానభ్యయుస్తూర్ణం హస్త్యశ్వరథపత్తిభిః।
06071013c సముచ్ఛ్రితైర్ధ్వ్వజైశ్చిత్రైః శస్త్రైశ్చ విమలైః శితైః।।
కౌరవరూ కూడ తక్షణవే ఆనె-కుదురె-రథ-పదాతిగళొందిగె చిత్రవాద ధ్వజగళింద హొదికెగళింద మత్తు హొళెయువ హరిత శస్త్రగళొందిగె హొరటరు.
06071014a వ్యూహం దృష్ట్వా తు తత్సైన్యం పితా దేవవ్రతస్తవ।
06071014c క్రౌంచేన మహతా రాజన్ప్రత్యవ్యూహత వాహినీం।।
రాజన్! ఆ సైన్యవన్ను నోడి నిన్న పిత దేవవ్రతను సేనెయన్ను మహా క్రౌంచ వ్యూహవాగి రచిసిదను.
06071015a తస్య తుండే మహేష్వాసో భారద్వాజో వ్యరోచత।
06071015c అశ్వత్థామా కృపశ్చైవ చక్షురాస్తాం నరేశ్వర।।
నరేశ్వర! అదర కొక్కినల్లి మహేష్వాస భారద్వాజను విరాజిసిదను. అశ్వత్థామ మత్తు కృపరు అదర కణ్ణుగళాదరు.
06071016a కృతవర్మా తు సహితః కాంబోజారట్టబాహ్లికైః।
06071016c శిరస్యాసీన్నరశ్రేష్ఠః శ్రేష్ఠః సర్వధనుష్మతాం।।
కాంబోజ, ఆరట్ట మత్తు బాహ్లీకరొందిగె నరశ్రేష్ఠ, సర్వ ధనుష్మతరల్లి శ్రేష్ఠ కృతవర్మను అదర శిరోభాగదల్లిద్దను.
06071017a గ్రీవాయాం శూరసేనస్తు తవ పుత్రశ్చ మారిష।
06071017c దుర్యోధనో మహారాజ రాజభిర్బహుభిర్వృతః।।
మారిష! అదర కంఠదల్లి నిన్న పుత్ర శూరసేన, మహారాజ దుర్యోధనను అనేక రాజరింద ఆవృతనాగిద్దను.
06071018a ప్రాగ్జ్యోతిషస్తు సహితః మద్రసౌవీరకేకయైః।
06071018c ఉరస్యభూన్నరశ్రేష్ఠ మహత్యా సేనయా వృతః।।
నరశ్రేష్ఠ! ప్రాగ్జ్యోతిషదవనొడనె మద్ర-సౌవీర-కేకయరు మహా సేనెగళింద ఆవృతరాగి అదర తొడెగళాదరు.
06071019a స్వసేనయా చ సహితః సుశర్మా ప్రస్థలాధిపః।
06071019c వామం పక్షం సమాశ్రిత్య దంశితః సమవస్థితః।।
ప్రస్థలాధిప సుశర్మను తన్న సేనెయ సహిత కవచగళన్ను ధరిసి వ్యూహద బలభాగవన్ను రక్షిసుత్తిద్దను.
06071020a తుషారా యవనాశ్చైవ శకాశ్చ సహ చూచుపైః।
06071020c దక్షిణం పక్షమాశ్రిత్య స్థితా వ్యూహస్య భారత।।
భారత! తుషారరు, యవనరు మత్తు శకరు చూచుపరొందిగె వ్యూహద ఎడభాగవన్ను ఆశ్రయిసి నింతిద్దరు.
06071021a శ్రుతాయుశ్చ శతాయుశ్చ సౌమదత్తిశ్చ మారిష।
06071021c వ్యూహస్య జఘనే తస్థూ రక్షమాణాః పరస్పరం।।
మారిష! శ్రుతాయు, శతాయు మత్తు సౌమదత్తియరు వ్యూహద జఘన ప్రదేశదల్లి పరస్పరరన్ను రక్షిసలు నింతరు.
06071022a తతో యుద్ధాయ సంజగ్ముః పాండవాః కౌరవైః సహ।
06071022c సూర్యోదయే మహారాజ తతో యుద్ధమభూన్మహత్।।
ఆగ మహారాజ! పాండవరు కౌరవరు ఒట్టిగె యుద్ధక్కాగి బందు సేరిదరు. సూర్యోదయదల్లి మహా యుద్ధవు నడెయితు.
06071023a ప్రతీయూ రథినో నాగాన్నాగాశ్చ రథినో యయుః।
06071023c హయారోహా హయారోహాన్రథినశ్చాపి సాదినః।।
రథిగళు ఆనెగళ మేలూ, ఆనెగళు రథిగళ మేలూ ఎరగిదవు. అశ్వారోహిగళు అశ్వారోహిగళన్నూ రథిగళు అశ్వారోహిగళన్నూ ఎదురిసిదరు.
06071024a సారథిం చ రథీ రాజన్కుంజరాంశ్చ మహారణే।
06071024c హస్త్యారోహా రథారోహాన్రథినశ్చాపి సాదినః।।
06071025a రథినః పత్తిభిః సార్ధం సాదినశ్చాపి పత్తిభిః।
06071025c అన్యోన్యం సమరే రాజన్ప్రత్యధావన్నమర్షితాః।।
రాజన్! మహారణదల్లి రథిగళు సారథి మత్తు ఆనెగళన్నూ, ఆనెగళ సవారరు రథారోహరన్నూ, రథిగళు అశ్వారోహిగళన్నూ, రథిగళు పదాతిగళన్ను, హాగెయే అశ్వారోహిగళు పదాతిగళన్నూ, అన్యోన్యరన్ను సమరదల్లి కోపదింద మున్నుగ్గి ఆక్రమణిసిదరు.
06071026a భీమసేనార్జునయమైర్గుప్తా చాన్యైర్మహారథైః।
06071026c శుశుభే పాండవీ సేనా నక్షత్రైరివ శర్వరీ।।
భీమసేన, అర్జున, యమళరు మత్తు అన్య మహారథరింద రక్షిసల్పట్ట పాండవీ సేనెయు రాత్రియల్లిన నక్షత్రగళంతె శోభిసితు.
06071027a తథా భీష్మకృపద్రోణశల్యదుర్యోధనాదిభిః।
06071027c తవాపి విబభౌ సేనా గ్రహైర్ద్యౌరివ సంవృతా।।
హాగెయే భీష్మ, కృప, ద్రోణ, శల్య, దుర్యోధనాదిగళింద రక్షితవాద నిన్న సేనెయూ కూడ ఆకాశదల్లి సేరిరువ గ్రహగళంతె హొళెయితు.
06071028a భీమసేనస్తు కౌంతేయో ద్రోణం దృష్ట్వా పరాక్రమీ।
06071028c అభ్యయాజ్జవనైరశ్వైర్భారద్వాజస్య వాహినీం।।
పరాక్రమీ కౌంతేయ భీమసేననాదరో ద్రోణనన్ను నోడి వేగద అశ్వగళింద భారద్వాజన సేనెయన్ను ఎదురిసిదను.
06071029a ద్రోణస్తు సమరే క్రుద్ధో భీమం నవభిరాయసైః।
06071029c వివ్యాధ సమరే రాజన్మర్మాణ్యుద్దిశ్య వీర్యవాన్।।
రాజన్! సమరదల్లి క్రుద్ధనాద వీర్యవాన్ ద్రోణనాదరో భీమనన్ను ఒంభత్తు ఆయసగళింద మర్మగళిగె గురియిట్టు హొడెదను.
06071030a దృఢాహతస్తతో భీమో భారద్వాజస్య సంయుగే।
06071030c సారథిం ప్రేషయామాస యమస్య సదనం ప్రతి।।
ఆ సంయుగదల్లి దృఢవాగి హొడెయల్పట్ట భీమను భారద్వాజన సారథియన్ను యమన సదనక్కె కళుహిసిదను.
06071031a స సంగృహ్య స్వయం వాహాన్భారద్వాజః ప్రతాపవాన్।
06071031c వ్యధమత్పాండవీం సేనాం తూలరాశిమివానలః।।
ఆగ ప్రతాపవాన్ భరద్వాజను కుదురెగళన్ను స్వయం తానే నియంత్రిసుత్తా పాండవీ సేనెయన్ను అగ్నియు హత్తియ రాశియంతె నాశపడిసిదను.
06071032a తే వధ్యమానా ద్రోణేన భీష్మేణ చ నరోత్తమ।
06071032c సృంజయాః కేకయైః సార్ధం పలాయనపరాభవన్।।
నరోత్తమ! ద్రోణ మత్తు భీష్మరింద వధిసల్పట్ట సృంజయరు మత్తు కేకయురు ఒట్టిగే పరాభవగొండు పలాయనగైదరు.
06071033a తథైవ తావకం సైన్యం భీమార్జునపరిక్షతం।
06071033c ముహ్యతే తత్ర తత్రైవ సమదేవ వరాంగనా।।
హాగెయే నిన్నవర సైన్యవూ భీమార్జునరింద పీడితవాగి వరాంగనెయు సొక్కినింద నింతుకొళ్ళువంతె అల్లియే గరబడిదంతె నింతుబిట్టితు.
06071034a అభిద్యేతాం తతో వ్యూహౌ తస్మిన్వీరవరక్షయే।
06071034c ఆసీద్వ్యతికరో ఘోరస్తవ తేషాం చ భారత।।
భారత! ఆ వీరవరక్షయద వ్యూహగళల్లి నిన్నవర మత్తు అవర ఘోర నష్టగళాదవు.
06071035a తదద్భుతమపశ్యామ తావకానాం పరైః సహ।
06071035c ఏకాయనగతాః సర్వే యదయుధ్యంత భారత।।
భారత! నిన్నవరు శత్రుగళొందిగె జీవవన్నూ తొరెదు ఎల్లరూ హోరాడువ అద్భుతవన్ను నావు నోడిదెవు.
06071036a ప్రతిసంవార్య చాస్త్రాణి తేఽన్యోన్యస్య విశాం పతే।
06071036c యుయుధుః పాండవాశ్చైవ కౌరవాశ్చ మహారథాః।।
విశాంపతే! మహారథ పాండవరు మత్తు కౌరవరు అస్త్రగళన్ను తిరుగి ప్రయోగిసుత్తా అన్యోన్యరొడనె యుద్ధమాడిదరు.”
సమాప్తి
ఇతి శ్రీ మహాభారతే భీష్మ పర్వణి భీష్మవధ పర్వణి షష్ఠదివసయుద్ధారంభే ఏకసప్తతితమోఽధ్యాయః।।
ఇదు శ్రీ మహాభారతదల్లి భీష్మ పర్వదల్లి భీష్మవధ పర్వదల్లి షష్ఠదివసయుద్ధారంభ ఎన్నువ ఎప్పత్తొందనే అధ్యాయవు.