ప్రవేశ
।। ఓం ఓం నమో నారాయణాయ।। శ్రీ వేదవ్యాసాయ నమః ।।
శ్రీ కృష్ణద్వైపాయన వేదవ్యాస విరచిత
శ్రీ మహాభారత
భీష్మ పర్వ
భీష్మవధ పర్వ
అధ్యాయ 67
సార
సంకుల యుద్ధ (1-41).
06067001 సంజయ ఉవాచ।
06067001a దృష్ట్వా భీష్మేణ సంసక్తాన్భ్రాతౄనన్యాంశ్చ పార్థివాన్।
06067001c తమభ్యధావద్గాంగేయముద్యతాస్త్రో ధనంజయః।।
సంజయను హేళిదను: “సహోదరరూ మత్తు అన్య పార్థివరూ భీష్మనొందిగె యుద్ధమాడుత్తిరువుదన్ను నోడి ధనంజయను అస్త్రగళన్ను ఎత్తి హిడిదు గాంగేయనిద్దల్లిగె ధావిసిదను.
06067002a పాంచజన్యస్య నిర్ఘోషం ధనుషో గాండివస్య చ।
06067002c ధ్వజం చ దృష్ట్వా పార్థస్య సర్వాన్నో భయమావిశత్।।
పార్థన పాంచజన్య మత్తు ధనుస్సు గాండీవద నిర్ఘోష హాగూ ధ్వజవన్ను నోడి ఎల్లరన్నూ భయవు ఆవరిసితు.
06067003a అసజ్జమానం వృక్షేషు ధూమకేతుమివోత్థితం।
06067003c బహువర్ణం చ చిత్రం చ దివ్యం వానరలక్షణం।
06067003e అపశ్యామ మహారాజ ధ్వజం గాండివధన్వనః।।
మహారాజ! వృక్షగళూ మరెమాడదంతహ, ధూమకేతువినంతె ఎత్తరదల్లి హారుత్తిద్ద, బహువర్ణద, చిత్రగళింద కూడిద, దివ్య, వానర లక్షణ గాండీవధన్వియ ధ్వజవన్ను నోడిదెవు.
06067004a విద్యుతం మేఘమధ్యస్థాం భ్రాజమానామివాంబరే।
06067004c దదృశుర్గాండివం యోధా రుక్మపృష్ఠం మహారథే।।
అంబరదల్లి మేఘగళ మధ్యె మించు హొళెయువంతె యోధరు మహారథదల్లి బంగారద దండవన్నుళ్ళ గాండీవవన్ను నోడిదరు.
06067005a అశుశ్రుమ భృశం చాస్య శక్రస్యేవాభిగర్జతః।
06067005c సుఘోరం తలయోః శబ్దం నిఘ్నతస్తవ వాహినీం।।
నిన్న సేనెయన్ను సంహరిసువాగ కేళిబరువ అవన గర్జనెయు శక్రన గర్జనెయంతిత్తు మత్తు చప్పాళెయూ సుఘోర శబ్ధవుళ్ళద్దాగిత్తు.
06067006a చండవాతో యథా మేఘః సవిద్యుత్స్తనయిత్నుమాన్।
06067006c దిశః సంప్లావయన్సర్వాః శరవర్షైః సమంతతః।।
భిరుగాళి మించుగళింద కూడిద మోడగళంతె ఎల్ల దిక్కుగళన్నూ ఎల్ల కడెగళిందలూ శరవర్షగళింద తుంబిసిబిట్టను.
06067007a అభ్యధావత గాంగేయం భైరవాస్త్రో ధనంజయః।
06067007c దిశం ప్రాచీం ప్రతీచీం చ న జానీమోఽస్త్రమోహితాః।।
భైరవాస్త్ర ధనంజయను అస్త్రగళింద మోహితనాగి పూర్వ-పశ్చిమ దిక్కుగళన్నే గురుతిసలాగద గాంగేయనన్ను ఎదురిసిదను.
06067008a కాందిగ్భూతాః శ్రాంతపత్రా హతాస్త్రా హతచేతసః।
06067008c అన్యోన్యమభిసంశ్లిష్య యోధాస్తే భరతర్షభ।।
భరతర్షభ! నిన్న యోధరు అవర వాహనగళు బళలిరలు అస్త్రగళన్ను కళెదుకొండు, హతచేతనరాగి అన్యోన్యరిగె అంటికొండరు.
06067009a భీష్మమేవాభిలీయంత సహ సర్వైస్తవాత్మజైః।
06067009c తేషామార్తాయనమభూద్భీష్మః శంతనవో రణే।।
నిన్న సర్వ మక్కళొందిగె అవరు భీష్మనన్నే అవలంబిసిదరు. ఆగ రణదల్లి అవరెల్లర రక్షణెయ భారవు భీష్మ శాంతనవనదాయితు.
06067010a సముత్పతంత విత్రస్తా రథేభ్యో రథినస్తదా।
06067010c సాదినశ్చాశ్వపృష్ఠేభ్యో భూమౌ చాపి పదాతయః।।
భయగొండు రథిగళు రథగళింద మత్తు సవారరు కుదురెగళ బెన్న మేలింద హారిదరు. పదాతిగళూ కూడ భూమియ మేలె బిద్దరు.
06067011a శ్రుత్వా గాండీవనిర్ఘోషం విస్ఫూర్జితమివాశనేః।
06067011c సర్వసైన్యాని భీతాని వ్యవలీయంత భారత।।
భారత! మోడగళ గర్జనెయంతిద్ద గాండీవద నిర్ఘోశవన్ను కేళి సర్వ సేనెగళూ భయదింద కరగి హోదవు.
06067012a అథ కాంబోజముఖ్యైస్తు బృహద్భిః శీఘ్రగామిభిః।
06067012c గోపానాం బహుసాహస్రైర్బలైర్గోవాసనో వృతః।।
06067013a మద్రసౌవీరగాంధారైస్త్రిగర్తైశ్చ విశాం పతే।
06067013c సర్వకాలింగముఖ్యైశ్చ కలింగాధిపతిర్వృతః।।
06067014a నాగా నరగణౌఘాశ్చ దుఃశాసనపురఃస్సరాః।
06067014c జయద్రథశ్చ నృపతిః సహితః సర్వరాజభిః।।
06067015a హయారోహవరాశ్చైవ తవ పుత్రేణ చోదితాః।
06067015c చతుర్దశ సహస్రాణి సౌబలం పర్యవారయన్।।
06067016a తతస్తే సహితాః సర్వే విభక్తరథవాహనాః।
06067016c పాండవాన్సమరే జగ్ముస్తావకా భరతర్షభ।।
విశాంపతే! భరతర్షభ! ఆగ శీఘ్రగామిగళాద అనేక గోపరు మత్తు బహుసహస్ర గోవాసనర సేనెయింద ఆవృతరాగి కాంబోజముఖ్యరు, మద్ర-సౌవీర-గాంధార-త్రిగర్తరు, సర్వకాలింగముఖ్యరింద ఆవృతనాద కలింగాధిపతి, దుఃశాసననన్ను ముందిరిసికొండు ఆనె మత్తు నరగణగళ సేనె, సర్వరాజరొందిగె నృపతి జయద్రథ, మత్తు నిన్న పుత్రనింద ప్రచోదితరాద హదిలాల్కు సావిర శ్రేష్ఠ అశ్వయోధరు సౌబలనన్ను సుత్తువరెదు ఎల్లరూ ఒట్టిగే మత్తు ప్రత్యేకవాగి రథ వాహనగళింద పాండవరొందిగె యుద్ధమాడ తొడగిదరు.
06067017a రథిభిర్వారణైరశ్వైః పదాతైశ్చ సమీరితం।
06067017c ఘోరమాయోధనం జజ్ఞే మహాభ్రసదృశం రజః।।
రథిగళు, ఆనెగళు మత్తు కుదురెగళ చలనెయింద మేలెద్ద మేఘ సదృశ ధూళు యుద్ధవన్ను ఇన్నష్టు భయంకరవాగి మాడితు.
06067018a తోమరప్రాసనారాచగజాశ్వరథయోధినాం।
06067018c బలేన మహతా భీష్మః సమసజ్జత్ కిరీటినా।।
తోమర, ప్రాస, నారాచగళన్ను హొందిద్ద గజాశ్వరథయోధర మహాబలదింద భీష్మను కిరీటియన్ను ఆక్రమణిసిదను.
06067019a ఆవంత్యః కాశిరాజేన భీమసేనేన సైంధవః।
06067019c అజాతశత్రుర్మద్రాణాం ఋషభేణ యశస్వినా।
06067019e సహపుత్రః సహామాత్యః శల్యేన సమసజ్జత।।
అవంతియవను కాశిరాజనొందిగె, సైంధవను భీమసేననొందిగె, అజాత శత్రువు మక్కళు అమాత్యరొందిగె మద్రర ఋషభ యశస్వి శల్యనొందిగె యుద్ధమాడిదరు.
06067020a వికర్ణః సహదేవేన చిత్రసేనః శిఖండినా।
06067020c మత్స్యా దుర్యోధనం జగ్ముః శకునిం చ విశాం పతే।।
విశాంపతే! వికర్ణను సహదేవనొడనె, శిఖండియు చిత్రసేననొడనె, మత్స్యరు దుర్యోధన-శకునియరన్ను ఎదురిసి హోదరు.
06067021a ద్రుపదశ్చేకితానశ్చ సాత్యకిశ్చ మహారథః।
06067021c ద్రోణేన సమసజ్జంత సపుత్రేణ మహాత్మనా।
06067021e కృపశ్చ కృతవర్మా చ ధృష్టకేతుమభిద్రుతౌ।।
ద్రుపద, చేకితాన మత్తు మహారథ సాత్యకియరు పుత్రనొడనిద్ద మహాత్మ ద్రోణనొడనె యుద్ధ మాడిదరు.
06067022a ఏవం ప్రజవితాశ్వాని భ్రాంతనాగరథాని చ।
06067022c సైన్యాని సమసజ్జంత ప్రయుద్ధాని సమంతతః।।
హీగె సేనెయ అగ్రభాగదల్లిద్ద అశ్వసైన్యగళూ, తిరుగుత్తిద్ద ఆనె-రథగళ సైన్యగళూ సర్వత్ర పరస్పర యుద్ధదల్లి తొడగిదరు.
06067023a నిరభ్రే విద్యుతస్తీవ్రా దిశశ్చ రజసావృతాః।
06067023c ప్రాదురాసన్మహోల్కాశ్చ సనిర్ఘాతా విశాం పతే।।
విశాంపతే! మోడగళిల్లదిరువ ఆకాశదల్లి కణ్ణుగళన్ను కోరైసువ అతి తీవ్ర మించు కాణిసికొండితు. దిక్కుగళు ధూళినింద తుంబిహోదవు. సిడిలిగె సమాన శబ్ధదొందిగె ఉల్కెగళు కాణిసిదవు.
06067024a ప్రవవౌ చ మహావాతః పాంసువర్షం పపాత చ।
06067024c నభస్యంతర్దధే సూర్యః సైన్యేన రజసావృతః।।
చండమారుతవు హుట్టి ధూళిన మళెయన్నే సురిసితు. సైన్యగళు ఏరిసిద ధూళు నభవన్ను సేరి సూర్యనన్ను ముచ్చిహాకితు.
06067025a ప్రమోహః సర్వసత్త్వానామతీవ సమపద్యత।
06067025c రజసా చాభిభూతానామస్త్రజాలైశ్చ తుద్యతాం।।
ధూళినింద తుంబికొండ మత్తు అస్త్రజాలగళింద పీడితరాద సర్వ సత్త్వగళల్లి అతీవ భ్రాంతియుంటాయితు.
06067026a వీరబాహువిసృష్టానాం సర్వావరణభేదినాం।
06067026c సంఘాతః శరజాలానాం తుములః సమపద్యత।।
వీరర బాహుగళింద ప్రయోగిసల్పట్ట, సర్వ ఆవరణగళన్నూ భేదిసబల్లంతహ శరజాలగళ సంఘాతదింద తుములవుంటాయితు.
06067027a ప్రకాశం చక్రురాకాశముద్యతాని భుజోత్తమైః।
06067027c నక్షత్రవిమలాభాని శస్త్రాణి భరతర్షభ।।
భరతర్షభ! భుజోత్తమరింద ప్రయోగిసల్పట్ట నక్షత్రగళంతె హొళెయుత్తిద్ద శస్త్రగళు ఆకాశదల్లి బెళకన్నుంటుమాడిదవు.
06067028a ఆర్షభాణి విచిత్రాణి రుక్మజాలావృతాని చ।
06067028c సంపేతుర్దిక్షు సర్వాసు చర్మాణి భరతర్షభ।।
భరతర్షభ! సువర్ణమయ బలెగళింద పరివృతవాగిద్ద, ఎత్తిన చర్మదింద మాడల్పట్టిద్ద, చిత్రవిచిత్ర గురాణిగళు రణాంగణద ఎల్ల దిక్కుగళల్లియూ బిద్దిద్దవు.
06067029a సూర్యవర్ణైశ్చ నిస్త్రింశైః పాత్యమానాని సర్వశః।
06067029c దిక్షు సర్వాస్వదృశ్యంత శరీరాణి శిరాంసి చ।।
సూర్యవర్ణద ఖడ్గగళింద బీళిసల్పట్ట శరీర-శిరగళు ఎల్లకడె ఎల్ల దిక్కుగళల్లి కండుబందవు.
06067030a భగ్నచక్రాక్షనీడాశ్చ నిపాతితమహాధ్వజాః।
06067030c హతాశ్వాః పృథివీం జగ్ముస్తత్ర తత్ర మహారథాః।।
అల్లల్లి గాలిగళు-నొగగళు మహాధ్వజగళు తుండాగి బిద్దిద్దవు మత్తు సత్తిరువ కుదురె-మహారథరు నెలక్కీడాగిద్దరు.
06067031a పరిపేతుర్హయాశ్చాత్ర కే చిచ్చస్త్రకృతవ్రణాః।
06067031c రథాన్విపరికర్షంతో హతేషు రథయోధిషు।।
శస్త్రగళింద గాయగొండ ఇన్ను కెలవు కుదురెగళు రథయోధరు హతరాగిద్దరూ రథగళన్ను ఎళెదు కొండు హోగుత్తిద్దవు.
06067032a శరాహతా భిన్నదేహా బద్ధయోక్త్రా హయోత్తమాః।
06067032c యుగాని పర్యకర్షంత తత్ర తత్ర స్మ భారత।।
భారత! కెలవు ఉత్తమ కుదురెగళు శరగళింద హొడెయల్పట్టు భిన్న దేహిగళాగిద్దరూ కట్టిద నొగగళన్ను ఆల్లల్లి ఎళెదుకొండు హోగుత్తిద్దవు.
06067033a అదృశ్యంత ససూతాశ్చ సాశ్వాః సరథయోధినః।
06067033c ఏకేన బలినా రాజన్వారణేన హతా రథాః।।
రాజన్! కెలవొందెడె ఒందే బలశాలి ఆనెయింద సూత, కుదురె, మత్తు రథదొడనె హతరాద రథిగళు కండుబందరు.
06067034a గంధహస్తిమదస్రావమాఘ్రాయ బహవో రణే।
06067034c సంన్నిపాతే బలౌఘానాం వీతమాదదిరే గజాః।।
అనేక సైన్యగళు సంహారవాగుత్తిద్ద ఆ రణదల్లి మదోదకవన్ను సురిసుత్తిద్ద ఆనెగళ గంధవన్నే ఆఘ్రాణిసి ఇతర ఆనెగళు ఆసక్తియన్ను కళెదుకొండవు.
06067035a సతోమరమహామాత్రైర్నిపతద్భిర్గతాసుభిః।
06067035c బభూవాయోధనం చన్నం నారాచాభిహతైర్గజైః।।
నారాచగళింద సంహరిసల్పట్టు తోమరసహిత కెళగె బీళుత్తిద్ద మావటిగరిందలూ అసునీగిద ఆనెగళిందలూ ఆ రణభూమియు ముచ్చి హోయితు.
06067036a సంన్నిపాతే బలౌఘానాం ప్రేషితైర్వరవారణైః।
06067036c నిపేతుర్యుధి సంభగ్నాః సయోధాః సధ్వజా రథాః।।
సేనెగళ సంఘర్షదల్లి ప్రచోదితగొండ శ్రేష్ఠ ఆనెగళు యోధ-ధ్వజగళొందిగె అనేక రథగళన్ను మురిదు ఉరుళిసిదవు.
06067037a నాగరాజోపమైర్హస్తైర్నాగైరాక్షిప్య సమ్యుగే।
06067037c వ్యదృశ్యంత మహారాజ సంభగ్నా రథకూబరాః।।
మహారాజ! ఆ సంయుగదల్లి ఆనెగళు నాగరాజనంతిరువ సొండిలుగళింద రథద నొగగళన్ను ఎత్తిహాకి మురియువుదూ కండుబందితు.
06067038a విశీర్ణరథజాలాశ్చ కేశేష్వాక్షిప్య దంతిభిః।
06067038c ద్రుమశాఖా ఇవావిధ్య నిష్పిష్టా రథినో రణే।।
ఉద్ద సొండిలుగళింద రథద మేలిద్ద రథిగళ కూదలన్ను హిడిదెళెదు మరద శాఖెగళంతె మేలెత్తి రణదల్లి జజ్జి హాకుత్తిద్దవు.
06067039a రథేషు చ రథాన్యుద్ధే సంసక్తాన్వరవారణాః।
06067039c వికర్షంతో దిశః సర్వాః సంపేతుః సర్వశబ్దగాః।।
రథగళు రథగళొందిగె యుద్ధదల్లి తొడగిరువాగ వరవారణగళు అవుగళన్ను ఎళెదుకొండు ఎల్ల దిక్కుగళల్లి తిరుగిసి అవుగళన్ను తలెకెళగె మాడి బీళిసుత్తిద్దవు.
06067040a తేషాం తథా కర్షతాం చ గజానాం రూపమాబభౌ।
06067040c సరఃస్సు నలినీజాలం విషక్తమివ కర్షతాం।।
హాగె ఎళెదుకొండు హోగుత్తిరువ ఆనెగళు నోడలు సరోవరదింద కుముదగళ జాలగళన్ను ఎళెదుకొండు హోగుత్తివెయో ఎన్నువంతె తోరుత్తిద్దవు.
06067041a ఏవం సంచాదితం తత్ర బభూవాయోధనం మహత్।
06067041c సాదిభిశ్చ పదాతైశ్చ సధ్వజైశ్చ మహారథైః।।
ఈ రీతి అల్లి ప్రాణగళన్ను తొరెద కుదురె సవారరిందలూ, పదాతిగళిందలూ, ధ్వజగళింద కూడిద మహారథగళిందలూ ఆ విశాల రణ భూమియు తుంబిహోయితు.”
సమాప్తి
ఇతి శ్రీ మహాభారతే భీష్మ పర్వణి భీష్మవధ పర్వణి సంకులయుద్ధే సప్తషష్ఠితమోఽధ్యాయః।।
ఇదు శ్రీ మహాభారతదల్లి భీష్మ పర్వదల్లి భీష్మవధ పర్వదల్లి సంకులయుద్ధ ఎన్నువ అరవత్తేళనే అధ్యాయవు.