056 భీష్మార్జునద్వైరథః

ప్రవేశ

।। ఓం ఓం నమో నారాయణాయ।। శ్రీ వేదవ్యాసాయ నమః ।।

శ్రీ కృష్ణద్వైపాయన వేదవ్యాస విరచిత

శ్రీ మహాభారత

భీష్మ పర్వ

భీష్మవధ పర్వ

అధ్యాయ 56

సార

యుద్ధారంభ (1-20). భీష్మార్జునర రథయుద్ధ (21-28).

06056001 సంజయ ఉవాచ।
06056001a వ్యుష్టాం నిశాం భారత భారతానాం అనీకినీనాం ప్రముఖే మహాత్మా।
06056001c యయౌ సపత్నాన్ప్రతి జాతకోపో వృతః సమగ్రేణ బలేన భీష్మః।।

సంజయను హేళిదను: “భారత! రాత్రియు కళెయలు భారతర సేనెగళ ప్రముఖ మహాత్మ భీష్మను కోపోద్రిక్తనాగి సమగ్ర సేనెగళింద ఆవృతనాగి దాయాదిగళొడనె యుద్ధమాడలు హొరటను.

06056002a తం ద్రోణదుర్యోధనబాహ్లికాశ్చ తథైవ దుర్మర్షణచిత్రసేనౌ।
06056002c జయద్రథశ్చాతిబలో బలౌఘైర్ నృపాస్తథాన్యేఽనుయయుః సమంతాత్।।

అవనన్ను ద్రోణ, దుర్యోధన, బాహ్లీక, హాగెయే దుర్మర్షణ, చిత్రసేన, అతిబల జయద్రథరు ఇతర రాజర బలగళొందిగె సుత్తువరెదు ముందువరెదరు.

06056003a స తైర్మహద్భిశ్చ మహారథైశ్ చ తేజస్విభిర్వీర్యవద్భిశ్చ రాజన్।
06056003c రరాజ రాజోత్తమ రాజముఖ్యైర్ వృతః స దేవైరివ వజ్రపాణిః।।

రాజన్! రాజోత్తమ! ఆ మహాత్మ, మహారథ, తేజస్వి, వీర్యవంత రాజముఖ్యరింద ఆవృతనాద అవను దేవతెగళింద సుత్తువరెయల్పట్ట వజ్రపాణియంతె రారాజిసిదను.

06056004a తస్మిన్ననీకప్రముఖే విషక్తా దోధూయమానాశ్చ మహాపతాకాః।
06056004c సురక్తపీతాసితపాండురాభా మహాగజస్కంధగతా విరేజుః।।

ఆ సేనెయ ముందె సాగుత్తిద్ద మహాగజగళ భుజగళ మేలె కెంపు-హళదీ-కప్పు-బిళీ బణ్ణద మహా పతాకెగళు హారాడుత్తిద్దవు.

06056005a సా వాహినీ శాంతనవేన రాజ్ఞా మహారథైర్వారణవాజిభిశ్చ।
06056005c బభౌ సవిద్యుత్సంతనయిత్నుకల్పా జలాగమే ద్యౌరివ జాతమేఘా।।

మహారథగళింద, వారణ-వాజిగళింద కూడిద్ద రాజ శాంతనువిన ఆ సేనెయు మించినింద కూడిద మేఘగళంతె మత్తు మళెబరువ మున్న దివియల్లి మోడగళు తుంబికొండిరువంతె కండితు.

06056006a తతో రణాయాభిముఖీ ప్రయాతా ప్రత్యర్జునం శాంతనవాభిగుప్తా।
06056006c సేనా మహోగ్రా సహసా కురూణాం వేగో యథా భీమ ఇవాపగాయాః।।

ఆగ శాంతనవనింద రక్షితవాద రణాభిముఖవాగిద్ద కురుగళ ఉగ్ర మహాసేనెయు సముద్రవన్ను సేరువ గంగెయంతె భయంకర వేగదల్లి అర్జునన మేలె ఎరగితు.

06056007a తం వ్యాలనానావిధగూఢసారం గజాశ్వపాదాతరథౌఘపక్షం।
06056007c వ్యూహం మహామేఘసమం మహాత్మా దదర్శ దూరాత్కపిరాజకేతుః।।

నానా విధద గూఢసారగళన్ను హొందిద్ద, గజ-అశ్వ-పదాతి-రథపక్షగళింద కూడిద్ద మహా మేఘ సమనాగిద్ద ఆ వ్యూహవన్ను దూరదింద కపిరాజకేతువు నోడిదను.

06056008a స నిర్యయౌ కేతుమతా రథేన నరర్షభః శ్వేతహయేన వీరః।
06056008c వరూథినా సైన్యముఖే మహాత్మా వధే ధృతః సర్వసపత్నయూనాం।।

ఆ కేతుమత నరర్షభ శ్వేతహయ వీర మహాత్మను సైన్యముఖదల్లిద్దుకొండు తన్నవరెల్లరింద ఆవృతనాగి సేనెగళ వధెగెందు హొరటను.

06056009a సూపస్కరం సోత్తరబంధురేషం యత్తం యదూనాం ఋషభేణ సంఖ్యే।
06056009c కపిధ్వజం ప్రేక్ష్య విషేదురాజౌ సహైవ పుత్రైస్తవ కౌరవేయాః।।

నిన్న పుత్రరొందిగె కౌరవేయరు ఉత్తమ సూపస్కరగళింద కూడిద యదుగళ ఋషభనొందిగిరువ కపిధ్వజనన్ను రణదల్లి నోడి విషాదితరాదరు.

06056010a ప్రకర్షతా గుప్తముదాయుధేన కిరీటినా లోకమహారథేన।
06056010c తం వ్యూహరాజన్దదృశుస్త్వదీయాశ్ చతుశ్చతుర్వ్యాలసహస్రకీర్ణం।।

రాజన్! ఆయుధగళన్ను ఎత్తిహిడిదిద్ద లోకమహారథ కిరీటియింద రక్షితవాగి ముందువరెయుత్తిద్ద ఆ వ్యూహద నాల్కూ కడెగళల్లి నాల్కు సావిర ఆనెగళిద్దవు.

06056011a యథా హి పూర్వేఽహని ధర్మరాజ్ఞా వ్యూహః కృతః కౌరవనందనేన।
06056011c తథా తథోద్దేశముపేత్య తస్థుః పాంచాలముఖ్యైః సహ చేదిముఖ్యాః।।

హిందిన దిన కౌరవనందన ధర్మరాజను హేగె వ్యూహవన్ను రచిసిద్దనో అదరంతెయే ఆయా స్థళగళల్లి చేదిముఖ్యరొందిగె పాంచాలముఖ్యరు నింతిద్దరు.

06056012a తతో మహావేగసమాహతాని భేరీసహస్రాణి వినేదురాజౌ।
06056012c శంఖస్వనా దుందుభినిస్వనాశ్చ సర్వేష్వనీకేషు ససింహనాదాః।।

ఆగ మహావేగదింద కూడి సహస్రారు భేరిగళు మొళగిదవు. ఎల్ల సేనెగళల్లి సింహనాదగళొందిగె శంఖస్వన, దుందుభి నిస్వనగళు కేళిబందవు.

06056013a తతః సబాణాని మహాస్వనాని విస్ఫార్యమాణాని ధనూంషి వీరైః।
06056013c క్షణేన భేరీపణవప్రణాదాన్ అంతర్దధుః శంఖమహాస్వనాశ్చ।।

ఆగ వీరర బాణగళ మహాస్వనగళు అవర ధనుస్సిన టేంకారగళు సేరి, క్షణదల్లియే భేరి-పణవ-ప్రణాదగళ మత్తు శంఖగళ మహాస్వనగళు కేళిబందవు.

06056014a తచ్చంఖశబ్దావృతమంతరిక్షం ఉద్ధూతభౌమద్రుతరేణుజాలం।
06056014c మహావితానావతతప్రకాశం ఆలోక్య వీరాః సహసాభిపేతుః।।

శంఖధ్వనియు అంతరిక్షదల్లి ఆవృతవాదుదన్ను, భూమియింద మేలెద్ద ధూళిన జాలవు ఉంటాదుదన్ను, మత్తు బెళకన్ను మహా కత్తలెయు ఆవరిసిదుదన్ను నోడి వీరరు తక్షణవే మేలెరగిదరు.

06056015a రథీ రథేనాభిహతః ససూతః పపాత సాశ్వః సరథః సకేతుః।
06056015c గజో గజేనాభిహతః పపాత పదాతినా చాభిహతః పదాతిః।।

రథికనింద హొడెయల్పట్ట రథికను సూత, కుదురె, ధ్వజగళొందిగె కెళగురుళిదను. ఆనెగళు ఆనెగళింద హొడెయల్పట్టు మత్తు పదాతిగళు పదాతిగళింద హొడెయల్పట్టు బిద్దరు.

06056016a ఆవర్తమానాన్యభివర్తమానైర్ బాణైః క్షతాన్యద్భుతదర్శనాని।
06056016c ప్రాసైశ్చ ఖడ్గైశ్చ సమాహతాని సదశ్వవృందాని సదశ్వవృందైః।।

అశ్వవృందగళు అశ్వవృందగళింద ఆవర్తన-ప్రత్యావర్తనగళింద నడెదు బాణగళింద సాయుత్తిద్ద, ప్రాస-ఖడ్గగళింద సంహరిసల్పడుత్తిద్ద దృశ్యవు అద్భుతవాగిత్తు.

06056017a సువర్ణతారాగణభూషితాని శరావరాణి ప్రహితాని వీరైః।
06056017c విదార్యమాణాని పరశ్వధైశ్చ ప్రాసైశ్చ ఖడ్గైశ్చ నిపేతురుర్వ్యాం।।

వీరర సువర్ణ తారాగణగళింద విభూషిత కత్తి మత్తు గురాణిగళు, పరశగళు, ప్రాసగళు, ఖడ్గగళు తుండాగి భూమియ మేలె బిద్దిద్దవు.

06056018a గజైర్విషాణైర్వరహస్తరుగ్ణాః కే చిత్ససూతా రథినః ప్రపేతుః।
06056018c గజర్షభాశ్చాపి రథర్షభేణ నిపేతిరే బాణహతాః పృథివ్యాం।।

మదిసిద ఆనెగళ కోరెదాడెగళ మత్తు సొండిలుగళ ప్రహారదిందాగి ఎలవు రథిగళు సూతరొందిగె బిద్దరు. గజర్షభరూ కూడ రథర్షభర బాణగళింద హతరాగి భూమియ మేలె బిద్దరు.

06056019a గజౌఘవేగోద్ధతసాదితానాం శ్రుత్వా నిషేదుర్వసుధాం మనుష్యాః।
06056019c ఆర్తస్వరం సాదిపదాతియూనాం విషాణగాత్రావరతాడితానాం।।

ఆనెగళ సమూహగళు వేగదింద బందు కుదురెసవారరన్ను కెడవి నెలద మేలె బిద్ద మనుష్యర ఆక్రందన మత్తు దేహద కెళగె కోరెదాడెగళింద ఆఘాతగొండ కుదురెసవారరు మత్తు పదాతిగళ ఆర్తస్వరవు కేళిబరుత్తిత్తు.

06056020a సంభ్రాంతనాగాశ్వరథే ప్రసూతే మహాభయే సాదిపదాతియూనాం।
06056020c మహారథైః సంపరివార్యమాణం దదర్శ భీష్మః కపిరాజకేతుం।।

కుదురె సవారరు మత్తు పదాతిగళ ఆ మహాభయదింద నాగాశ్వరథికరు సంభ్రాంతరాదరు. ఆగ భీష్మను మహారథరింద పరివారితనాద కపిరాజకేతువన్ను నోడిదను.

06056021a తం పంచతాలోచ్ఛ్రితతాలకేతుః సదశ్వవేగోద్ధతవీర్యయాతః।
06056021c మహాస్త్రబాణాశనిదీప్తమార్గం కిరీటినం శాంతనవోఽభ్యధావత్।।

ఐదు తాళేమరగళష్టు ఎత్తరద తాలవృక్షవే చిహ్నెయాగిద్ద ధ్వజవుళ్ళ, వేగిగళాద వీర కుదురెగళన్ను కట్టిద్ద రథవుళ్ళ శాంతనవను మహా అస్త్రగళన్ను హొందిద్ద, ప్రదీప్తనాగిద్ద కిరీటియన్ను ఎదురిసిదను.

06056022a తథైవ శక్రప్రతిమానకల్పం ఇంద్రాత్మజం ద్రోణముఖాభిసస్రుః।
06056022c కృపశ్చ శల్యశ్చ వివింశతిశ్చ దుర్యోధనః సౌమదత్తిశ్చ రాజన్।।

రాజన్! హాగెయే శక్రప్రతిమానకల్పనాద ఇంద్రాత్మజనన్ను ద్రోణప్రముఖరాద కృప, శల్య, వివింశతి, దుర్యోధన మత్తు సౌమదత్తియరు ఎదురిసిదరు.

06056023a తతో రథానీకముఖాదుపేత్య సర్వాస్త్రవిత్కాంచనచిత్రవర్మా।
06056023c జవేన శూరోఽభిససార సర్వాంస్ తథార్జునస్యాత్ర సుతోఽభిమన్యుః।।

ఆగ రథానీకద ఎదురినింద సర్వాస్త్రవిదు, కాంచన-బణ్ణద కవచగళన్ను తొట్టిద్ద శూర అర్జునన సుత అభిమన్యువు వేగదింద అల్లిగె బందొదగిదను.

06056024a తేషాం మహాస్త్రాణి మహారథానాం అసక్తకర్మా వినిహత్య కార్ష్ణిః।
06056024c బభౌ మహామంత్రహుతార్చిమాలీ సదోగతః సన్భగవానివాగ్నిః।।

ఆ మహారథర మహాస్త్రగళన్ను నిరసనగొళిసి కార్ష్ణియు సహిసలసాధ్య కర్మవన్ను మాడి తోరిసి, మహామత్రదింద అర్పిసిద ఆహుతియన్ను తెగెదుకొండ భగవాన్ అగ్నియంతె ప్రజ్వలిసిదను.

06056025a తతః స తూర్ణం రుధిరోదఫేనాం కృత్వా నదీం వైశసనే రిపూణాం।
06056025c జగామ సౌభద్రమతీత్య భీష్మో మహారథం పార్థమదీనసత్త్వః।।

ఆగ బేగనే రక్తద నీరు మత్తు నొరెగళ నదియన్ను రచిసి రిపుగళన్ను యమనల్లిగె కళుహిసి అదీన సత్త్వ భీష్మను సౌభద్రనన్ను అతిక్రమిసి మహారథ పార్థనల్లిగె హోదను.

06056026a తతః ప్రహస్యాద్భుతదర్శనేన గాండీవనిర్హ్వాదమహాస్వనేన।
06056026c విపాఠజాలేన మహాస్త్రజాలం వినాశయామాస కిరీటమాలీ।।

ఆగ అవన అద్భుత దర్శనదింద నగుత్తా కిరీటమాలియు గాండీవవన్ను మహాస్వనదింద టేంకరిసి విపాఠజాలవెంబ మహాస్త్రజాలదింద సేనెగళన్ను నాశమాడతొడగిదను.

06056027a తముత్తమం సర్వధనుర్ధరాణాం అసక్తకర్మా కపిరాజకేతుః।
06056027c భీష్మం మహాత్మాభివవర్ష తూర్ణం శరౌఘజాలైర్విమలైశ్చ భల్లైః।।

సర్వధనుర్ధరరల్లి ఉత్తమనాద మహాత్మ భీష్మన మేలె అసక్తకర్మ కపిరాజకేతువు బేగనె విమల భల్లగళ శరజాలగళ మళెయన్ను సురిసిదను.

06056028a ఏవంవిధం కార్ముకభీమనాదం అదీనవత్సత్పురుషోత్తమాభ్యాం।
06056028c దదర్శ లోకః కురుసృంజయాశ్చ తద్ద్వైరథం భీష్మధనంజయాభ్యాం।।

ఈ రీతి సత్పురుషోత్తమరాద భీష్మ-ధనంజయరిబ్బర ధనుస్సుగళ భయంకర నినాదవన్నూ, దైన్యరహిత ఆ ద్వైరథయుద్ధవన్ను కురుసృంజయరూ లోకవూ నోడితు.”

సమాప్తి

ఇతి శ్రీ మహాభారతే భీష్మ పర్వణి భీష్మవధ పర్వణి భీష్మార్జునద్వైరథే షట్పంచాశత్తమోఽధ్యాయః।।
ఇదు శ్రీ మహాభారతదల్లి భీష్మ పర్వదల్లి భీష్మవధ పర్వదల్లి భీష్మార్జునద్వైరథ ఎన్నువ ఐవత్తారనే అధ్యాయవు.