પ્રવેશ
।। ઓં ઓં નમો નારાયણાય।। શ્રી વેદવ્યાસાય નમઃ ।।
શ્રી કૃષ્ણદ્વૈપાયન વેદવ્યાસ વિરચિત
શ્રી મહાભારત
ઉદ્યોગ પર્વ
ભીષ્માભિષેચન પર્વ
અધ્યાય 155
સાર
ઇંદ્રન વિજય ધનુસ્સન્નુ પડॆદિદ્દ રુક્મિયુ પાંડવરલ્લિગॆ બંદુ તાનુ તન્ન ऒંદુ અક્ષોહિણી સેનॆયॊંદિગॆ અવરॊડનॆ સેરિ યુદ્ધમાડિ અર્જુનનિગॆ સહાયમાડુત્તેનॆંદુ જંબ કॊચ્ચિકॊળ્ળલુ અવનન્નુ યુદ્ધક્કॆ સેરિસિકॊળ્ળુવુદિલ્લવॆંદુ હેળિ કળુહિસુવુદુ (1-33). દુર્યોધનનૂ રુક્મિયન્નુ તિરસ્કરિસિદ્દુદુ (34-38).
05155001 વૈશંપાયન ઉવાચ। 05155001a એતસ્મિન્નેવ કાલે તુ ભીષ્મકસ્ય મહાત્મનઃ। 05155001c હિરણ્યલોમ્નો નૃપતેઃ સાક્ષાદિંદ્રસખસ્ય વૈ।। 05155002a આહૃતીનામધિપતેર્ભોજસ્યાતિયશસ્વિનઃ। 05155002c દાક્ષિણાત્યપતેઃ પુત્રો દિક્ષુ રુક્મીતિ વિશ્રુતઃ।।
વૈશંપાયનનુ હેળિદનુ: “ઇદે સમયદલ્લિ નૃપતિ હિરણ્યલોમનॆંબ હॆસરિનિંદલૂ કરॆયલ્પડુવ, સાક્ષાત્ ઇંદ્રન સખનાગિદ્દ, ભોજર યશસ્વિની અધિપતિયાદ, દાક્ષિણ્યાત્યપતિ મહાત્મ ભીષ્મકન પુત્ર, દિક્કુગળલ્લિ રુક્મિ ऎંદુ વિશ્રુતનાગિદ્દનુ.
05155003a યઃ કિંપુરુષસિંહસ્ય ગંધમાદનવાસિનઃ। 05155003c શિષ્યઃ કૃત્સ્નં ધનુર્વેદં ચતુષ્પાદમવાપ્તવાન્।। 05155004a યો માહેંદ્રં ધનુર્લેભે તુલ્યં ગાંડીવતેજસા। 05155004c શાંઙ્રેણ ચ મહાબાહુઃ સમ્મિતં દિવ્યમક્ષયં।।
આ મહાબાહુવુ ગંધમાદનવાસિ કિંપુરુષસિંહન શિષ્યનાગિ ધનુર્વેદદ નાલ્કૂ પાદગળન્નુ સંપૂર્ણવાગિ કલિતુ તેજસ્સિનલ્લિ ગાંડીવક્કॆ મત્તુ શાંઙ્રક્કॆ સમનાદ દિવ્યવૂ અક્ષયવૂ આદ ધનુવન્નુ મહેંદ્રનિંદ પડॆદિદ્દનુ.
05155005a ત્રીણ્યેવૈતાનિ દિવ્યાનિ ધનૂંષિ દિવિચારિણાં। 05155005c વારુણં ગાંડિવં તત્ર માહેંદ્રં વિજયં ધનુઃ।। 05155006a શાંઙ્રં તુ વૈષ્ણવં પ્રાહુર્દિવ્યં તેજોમયં ધનુઃ। 05155006c ધારયામાસ યત્કૃષ્ણઃ પરસેનાભયાવહં।।
દિવિચારિગળ મૂરે દિવ્ય ધનુગળિવॆયॆંદુ હેળુત્તારॆ - વરુણન ગાંડીવ, મહેંદ્રન વિજયવॆંબ ધનુસ્સુ, મત્તુ વિષ્ણુવિન તેજોમય શાંઙ્ર ધનુસ્સુ. આ પરસેનાભયાવહ ધનુસ્સન્નુ કૃષ્ણનુ ધરિસિદ્દનુ.
05155007a ગાંડીવં પાવકાલ્લેભે ખાંડવે પાકશાસનિઃ। 05155007c દ્રુમાદ્રુક્મી મહાતેજા વિજયં પ્રત્યપદ્યત।।
ગાંડીવવન્નુ અર્જુનનુ ખાંડવદલ્લિ અગ્નિયિંદ પડॆદિદ્દનુ. મહાતેજસ્વિ વિજયવન્નુ રુક્મિયુ દ્રુમનિંદ પડॆદિદ્દનુ.
05155008a સંચિદ્ય મૌરવાન્પાશાન્નિહત્ય મુરમોજસા। 05155008c નિર્જિત્ય નરકં ભૌમમાહૃત્ય મણિકુંડલે।। 05155009a ષોડશ સ્ત્રીસહસ્રાણિ રત્નાનિ વિવિધાનિ ચ। 05155009c પ્રતિપેદે હૃષીકેશઃ શાઙ્રં ચ ધનુરુત્તમં।।
મુરન પાશગળન્નુ કડિદુ ઓજસ્સિનિંદ મુરનન્નુ કॊંદુ, ભૂમિય મગ નરકનન્નુ ગॆદ્દુ મણિકુંડલગળન્નુ દॊરકિસિકॊળ્ળુવાગ, હદિનારુ સાવિર વિવિધ સ્ત્રીરત્નરન્નુ વિમોચનગॊળિસિ હૃષીકેશનુ ઉત્તમ શાંઙ્રધનુસ્સન્નુ પડॆદિદ્દનુ.
05155010a રુક્મી તુ વિજયં લબ્ધ્વા ધનુર્મેઘસમસ્વનં। 05155010c વિભીષયન્નિવ જગત્પાંડવાનભ્યવર્તત।।
મેઘદંતॆ મॊળગુવ વિજય ધનુસ્સન્નુ પડॆદુ રુક્મિયુ જગત્તિગે ભયવન્નુંટુમાડુવંતॆ પાંડવર બળિ બંદનુ.
05155011a નામૃષ્યત પુરા યોઽસૌ સ્વબાહુબલદર્પિતઃ। 05155011c રુક્મિણ્યા હરણં વીરો વાસુદેવેન ધીમતા।।
હિંદॆ સ્વબાહુબલદર્પિતનાદ અવનુ તન્ન તંગિ રુક્મિણિયન્નુ ધીમત વીર વાસુદેવનુ અપહરિસિદ્દુદન્નુ સહિસિરલિલ્લ.
05155012a કૃત્વા પ્રતિજ્ઞાં નાહત્વા નિવર્તિષ્યામિ કેશવં। 05155012c તતોઽન્વધાવદ્વાર્ષ્ણેયં સર્વશસ્ત્રભૃતાં વરં।। 05155013a સેનયા ચતુરંગિણ્યા મહત્યા દૂરપાતયા। 05155013c વિચિત્રાયુધવર્મિણ્યા ગંગયેવ પ્રવૃદ્ધયા।।
કેશવનન્નુ કॊલ્લદે હિંદિરુગુવુદિલ્લવॆંદુ પ્રતિજ્ઞॆયન્નુ માડિ આ સર્વશસ્ત્રભૃતરલ્લિ શેષ્ઠનુ બહુદૂરદવરॆગॆ વ્યાપ્તગॊંડ, વિચિત્ર આયુધ કવચગળન્નુ ધરિસિદ, ગંગॆયંતॆ ભોર્ગરॆયુત્તિદ્દ ચતુરંગ સેનॆયॊંદિગॆ વાર્ષ્ણેયનન્નુ બॆન્નુહત્તિદ્દનુ.
05155014a સ સમાસાદ્ય વાર્ષ્ણેયં યોગાનામીશ્વરં પ્રભું। 05155014c વ્યંસિતો વ્રીડિતો રાજન્નાજગામ સ કુંડિનં।।
રાજન્! યોગગળ ઈશ્વર પ્રભુ વાર્ષ્ણેયનન્નુ ऎદુરિસિ સોતુ નાચિકॊંડુ અવનુ કુંડિનક્કॆ હિંદિરુગલિલ્લ.
05155015a યત્રૈવ કૃષ્ણેન રણે નિર્જિતઃ પરવીરહા। 05155015c તત્ર ભોજકટં નામ ચક્રે નગરમુત્તમં।।
પરવીરહ કૃષ્ણનિંદ રણદલ્લિ સોલન્નપ્પિદ સ્થળદલ્લિયે અવનુ ભોજકટ ऎંબ હॆસરિન ઉત્તમ નગરવન્નુ નિર્મિસિદ્દનુ.
05155016a સૈન્યેન મહતા તેન પ્રભૂતગજવાજિના। 05155016c પુરં તદ્ભુવિ વિખ્યાતં નામ્ના ભોજકટં નૃપ।।
નૃપ! અવન આ મહાસેનॆ, આનॆ, કુદુરॆગળિંદ તુંબિદ આ પુરવુ ભુવિયલ્લિ ભોજકટવॆંબ હॆસરિનલ્લિ વિખ્યાતવાગિત્તુ.
05155017a સ ભોજરાજઃ સૈન્યેન મહતા પરિવારિતઃ। 05155017c અક્ષૌહિણ્યા મહાવીર્યઃ પાંડવાન્સમુપાગમત્।। 05155018a તતઃ સ કવચી ખડ્ગી શરી ધન્વી તલી રથી। 05155018c ધ્વજેનાદિત્યવર્ણેન પ્રવિવેશ મહાચમૂં।।
આ ભોજરાજનુ ऒંદુ અક્ષૌહિણી મહાસેનॆયિંદ સુત્તુવરॆયલ્પટ્ટુ, મહાવીર્યદિંદ, કવચ, ખડ્ગ, બાણ, બિલ્લુ, ધ્વજ મત્તુ રથગળિંદ, આદિત્યવર્ણદિંદ બॆળગુત્તા પાંડવર બળિબંદુ મહાસેનॆયન્નુ પ્રવેશિસિદનુ.
05155019a વિદિતઃ પાંડવેયાનાં વાસુદેવપ્રિયેપ્સયા। 05155019c યુધિષ્ઠિરસ્તુ તં રાજા પ્રત્યુદ્ગમ્યાભ્યપૂજયત્।।
વાસુદેવનિગॆ પ્રિયવાદુદન્નુ માડલુ બયસુત્તાનॆંદુ પાંડવરિગॆ તિળિસિદનુ. યુધિષ્ઠિરનાદરો મુંદુવરॆદુ આ રાજનન્નુ પૂજિસિદનુ.
05155020a સ પૂજિતઃ પાંડુસુતૈર્યથાન્યાયં સુસત્કૃતઃ। 05155020c પ્રતિપૂજ્ય ચ તાન્સર્વાન્વિશ્રાંતઃ સહસૈનિકઃ। 05155020e ઉવાચ મધ્યે વીરાણાં કુંતીપુત્રં ધનંજયં।।
પાંડુસુતનિંદ યથાન્યાયવાગિ પૂજિતનાગિ સુસત્કૃતનાદ નંતર, રુક્મિયુ અવરॆલ્લરન્નૂ પ્રતિપૂજિસિ સૈનિકરॊંદિગॆ વિશ્રમિસિદનુ. વીરર મદ્યॆ કુંતીપુત્ર ધનંજયનિગॆ હેળિદનુ:
05155021a સહાયોઽસ્મિ સ્થિતો યુદ્ધે યદિ ભીતોઽસિ પાંડવ। 05155021c કરિષ્યામિ રણે સાહ્યમસહ્યં તવ શત્રુભિઃ।।
“પાંડવ! યુદ્ધદલ્લિ ભયવાદરॆ નાનુ સહાય માડલુ ઇદ્દેનॆ. નાનુ કॊડુવ સહાયવુ શત્રુગળિગૂ સહિસલાગદંતॆ માડુત્તેનॆ.
05155022a ન હિ મે વિક્રમે તુલ્યઃ પુમાનસ્તીહ કશ્ચન। 05155022c નિહત્ય સમરે શત્રૂંસ્તવ દાસ્યામિ ફલ્ગુન।।
વિક્રમદલ્લિ નન્નન્નુ હોલુવ પુરુષનુ યારૂ ઇલ્લ. ફલ્ગુન! સમરદલ્લિ શત્રુગળન્નુ સંહરિસિ નિનગॆ કॊડુત્તેનॆ.”
05155023a ઇત્યુક્તો ધર્મરાજસ્ય કેશવસ્ય ચ સન્નિધૌ। 05155023c શૃણ્વતાં પાર્થિવેંદ્રાણામન્યેષાં ચૈવ સર્વશઃ।।
ઇદન્નુ ધર્મરાજ મત્તુ કેશવન સન્નિધિયલ્લિ, પાર્થિવેંદ્રરુ મત્તુ ઇતર ऎલ્લરૂ કેળુવ હાગॆ હેળિદનુ.
05155024a વાસુદેવમભિપ્રેક્ષ્ય ધર્મરાજં ચ પાંડવં। 05155024c ઉવાચ ધીમાન્કૌંતેયઃ પ્રહસ્ય સખિપૂર્વકં।।
વાસુદેવનન્નૂ, પાંડવ ધર્મરાજનન્નૂ નોડિ ધીમાન્ કૌંતેયનુ સખ્યદિંદ નસુનગુત્તા હેળિદનુ:
05155025a યુધ્યમાનસ્ય મે વીર ગંધર્વૈઃ સુમહાબલૈઃ। 05155025c સહાયો ઘોષયાત્રાયાં કસ્તદાસીત્સખા મમ।।
“વીર! ઘોષયાત્રॆય સમયદલ્લિ સુમહાબલરાદ ગંધર્વરॊડનॆ યુદ્ધમાડુત્તિરુવાગ નન્ન સહાયક્કॆંદુ યાવ સખનિદ્દનુ?
05155026a તથા પ્રતિભયે તસ્મિન્દેવદાનવસંકુલે। 05155026c ખાંડવે યુધ્યમાનસ્ય કઃ સહાયસ્તદાભવત્।।
દેવદાનવ સંકુલવુ ખાંડવદલ્લિ બॆળગિ યુદ્ધમાડુત્તિરુવાગ નનગॆ યારુ સહાયકરાગિદ્દરુ?
05155027a નિવાતકવચૈર્યુદ્ધે કાલકેયૈશ્ચ દાનવૈઃ। 05155027c તત્ર મે યુધ્યમાનસ્ય કઃ સહાયસ્તદાભવત્।।
નિવાતકવચરુ મત્તુ કાલકેય દાનવરॊંદિગॆ યુદ્ધમાડુવાગ અલ્લિ નનગॆ યારુ સહાયકરાગિદ્દરુ?
05155028a તથા વિરાટનગરે કુરુભિઃ સહ સંગરે। 05155028c યુધ્યતો બહુભિસ્તાત કઃ સહાયોઽભવન્મમ।।
અય્યા! હાગॆયે વિરાટનગરદ સંગરદલ્લિ બહળ કુરુગળॊંદિગॆ યુદ્ધમાડુવાગ યારુ નન્ન સહાયકરાગિદ્દરુ?
05155029a ઉપજીવ્ય રણે રુદ્રં શક્રં વૈશ્રવણં યમં। 05155029c વરુણં પાવકં ચૈવ કૃપં દ્રોણં ચ માધવં।। 05155030a ધારયન્ગાંડિવં દિવ્યં ધનુસ્તેજોમયં દૃઢં। 05155030c અક્ષય્યશરસમ્યુક્તો દિવ્યાસ્ત્રપરિબૃંહિતઃ।। 05155031a કૌરવાણાં કુલે જાતઃ પાંડોઃ પુત્રો વિશેષતઃ। 05155031c દ્રોણં વ્યપદિશં શિષ્યો વાસુદેવસહાયવાન્।। 05155032a કથમસ્મદ્વિધો બ્રૂયાદ્ભીતોઽસ્મીત્યયશસ્કરં। 05155032c વચનં નરશાર્દૂલ વજ્રાયુધમપિ સ્વયં।।
રણદલ્લિ રુદ્રનિગૂ, શક્રનિગૂ, કુબેરનિગૂ, યમનિગૂ, વરુણનિગૂ, અગ્નિગૂ, કૃપનિગૂ, દ્રોણનિગૂ મત્તુ માધવનિગૂ નમસ્કરિસિ, દિવ્ય તેજોમય, દૃઢ ગાંડીવવન્નુ ધરિસિ, અક્ષય ભત્તળિકॆગળિંદ કૂડિદવનાગિ, દિવ્યાસ્ત્રગળન્નુ પડॆદુ, કૌરવર કુલદલ્લિ હુટ્ટિ, પાંડુવિન વિશેષ પુત્રનાગિ, દ્રોણન શિષ્યનॆનિસિકॊંડિરુવ, વાસુદેવનન્નુ સહાયકનન્નાગિ પડॆદ નાનુ અયશસ્કરનંતॆ ભીતનાગિદ્દેનॆ ऎંદુ, સ્વયં વજ્રાયુધક્કાદરૂ હેગॆ તાને હેળલિ?
05155033a નાસ્મિ ભીતો મહાબાહો સહાયાર્થશ્ચ નાસ્તિ મે। 05155033c યથાકામં યથાયોગં ગચ્ચ વાન્યત્ર તિષ્ઠ વા।।
મહાબાહો! નનગॆ હॆદરિકॆયિલ્લ. નનગॆ સહાયવૂ બેકાગિલ્લ. નિનગિષ્ટવાદ હાગॆ, નિનગॆ સરિયॆનિસુવ હાગॆ હોગુ અથવા અલ્લિ નિલ્લુ!”
05155034a વિનિવર્ત્ય તતો રુક્મી સેનાં સાગરસમ્નિભાં। 05155034c દુર્યોધનમુપાગચ્ચત્તથૈવ ભરતર્ષભ।।
ભરતર્ષભ! આગ રુક્મિયુ સાગરસન્નિભ સેનॆયॊંદિગॆ હિંદિરુગિ હાગॆયે દુર્યોધનન બળિ હોદનુ.
05155035a તથૈવ ચાભિગમ્યૈનમુવાચ સ નરાધિપઃ। 05155035c પ્રત્યાખ્યાતશ્ચ તેનાપિ સ તદા શૂરમાનિના।।
અલ્લિગॆ હોગિ આ નરાધિપનુ હાગॆયે હેળિદનુ. અવનન્નુ કેળિદ આ શૂરમાનિનિયૂ કૂડ અવનન્નુ હાગॆયે તિરસ્કરિસિદનુ.
05155036a દ્વાવેવ તુ મહારાજ તસ્માદ્યુદ્ધાદ્વ્યપેયતુઃ। 05155036c રૌહિણેયશ્ચ વાર્ષ્ણેયો રુક્મી ચ વસુધાધિપઃ।।
મહારાજ! ઇબ્બરે આ યુદ્ધદિંદ દૂરવિદ્દરુ: વાર્ષ્ણેય રૌહિણેય મત્તુ વસુધાધિપ રુક્મિ.
05155037a ગતે રામે તીર્થયાત્રાં ભીષ્મકસ્ય સુતે તથા। 05155037c ઉપાવિશન્પાંડવેયા મંત્રાય પુનરેવ હિ।।
રામનુ તીર્થયાત્રॆગॆ મત્તુ ભીષ્મકન મગનુ હાગॆ હોગલુ પાંડવેયરુ પુનઃ મંત્રાલોચનॆગॆ કુળિતુકॊંડરુ.
05155038a સમિતિર્ધર્મરાજસ્ય સા પાર્થિવસમાકુલા। 05155038c શુશુભે તારકાચિત્રા દ્યૌશ્ચંદ્રેણેવ ભારત।।
ભારત! પાર્થિવર સમાકુલવાગિદ્દ ધર્મરાજન આ સમિતિયુ આકાશદલ્લિ તારॆગળ મધ્યॆ ઇરુવ ચંદ્રનંતॆ શોભિસિતુ.”
સમાપ્તિ
ઇતિ શ્રી મહાભારતે ઉદ્યોગ પર્વણિ ભીષ્માભિષેચન પર્વણિ રુક્મિપ્રત્યાસ્થાને પંચપંચાશદધિકશતતમોઽધ્યાયઃ।
ઇદુ શ્રી મહાભારતદલ્લિ ઉદ્યોગ પર્વદલ્લિ ભીષ્માભિષેચન પર્વદલ્લિ રુક્મિપ્રત્યાસ્થાનદલ્લિ નૂરાઐવત્તૈદનॆય અધ્યાયવુ.