પ્રવેશ
।। ઓં ઓં નમો નારાયણાય।। શ્રી વેદવ્યાસાય નમઃ ।।
શ્રી કૃષ્ણદ્વૈપાયન વેદવ્યાસ વિરચિત
શ્રી મહાભારત
ઉદ્યોગ પર્વ
સેનાનિર્યાણ પર્વ
અધ્યાય 152
સાર
દુર્યોધનનુ તન્ન સેનॆગળ વિભાગગળન્નુ રચિસિદ્દુદુ (1-31).
05152001 વૈશંપાયન ઉવાચ।
05152001a વ્યુષિતાયાં રજન્યાં તુ રાજા દુર્યોધનસ્તતઃ।
05152001c વ્યભજત્તાન્યનીકાનિ દશ ચૈકં ચ ભારત।।
વૈશંપાયનનુ હેળિદનુ: “ભારત! રાત્રિયુ કળॆયલુ રાજા દુર્યોધનનુ તન્ન હન્નॊંદુ સેનॆગળન્નુ વિંગડિસિદનુ.
05152002a નરહસ્તિરથાશ્વાનાં સારં મધ્યં ચ ફલ્ગુ ચ।
05152002c સર્વેષ્વેતેષ્વનીકેષુ સંદિદેશ મહીપતિઃ।।
આ મહીપતિયુ તન્ન પુરુષરન્નુ, આનॆગળન્નુ, કુદુરॆગળન્નુ અવરવર ગુણગળ આધારદ મેલॆ સારવુળ્ળવરુ, મધ્યમરુ મત્તુ કીળાદવરॆંદુ બેરॆ બેરॆ સેનॆગળલ્લિ વિભજિસિદનુ.
05152003a સાનુકર્ષાઃ સતૂણીરાઃ સવરૂથાઃ સતોમરાઃ।
05152003c સોપાસંગાઃ સશક્તીકાઃ સનિષંગાઃ સપોથિકાઃ।।
05152004a સધ્વજાઃ સપતાકાશ્ચ સશરાસનતોમરાઃ।
05152004c રજ્જુભિશ્ચ વિચિત્રાભિઃ સપાશાઃ સપરિસ્તરાઃ।।
05152005a સકચગ્રહવિક્ષેપાઃ સતૈલગુડવાલુકાઃ।
05152005c સાશીવિષઘટાઃ સર્વે સસર્જરસપાંસવઃ।।
05152006a સઘંટાફલકાઃ સર્વે વાસીવૃક્ષાદનાન્વિતાઃ।
05152006c વ્યાઘ્રચર્મપરીવારા વૃતાશ્ચ દ્વીપિચર્મભિઃ।।
05152007a સવસ્તયઃ સશૃંગાશ્ચ સપ્રાસવિવિધાયુધાઃ।
05152007c સકુઠારાઃ સકુદ્દાલાઃ સતૈલક્ષૌમસર્પિષઃ।।
05152008a ચિત્રાનીકાઃ સુવપુષો જ્વલિતા ઇવ પાવકાઃ।
મરદ કાંડગળુ, તૂણીરગળુ, કલ્લુબંડॆગળુ, તોમરગળુ, ઈટિગળુ, કલ્લુગળુ, ધ્વજગળુ, પતાકॆગળુ, શરાસન તોમરગળુ, વિચિત્રરીતિય હગ્ગગળુ, નેણુગળુ, કંબળિગળુ, કૂદલન્નુ ऎળॆયુવ આયુધગળુ, ऎણ્ણॆ, બॆલ્લ, મરળુગળુ, વિષસર્પગળુ તુંબિદ મડિકॆગળુ, મરદ મેણગળુ, ધૂળુગળુ, ગંટॆગળુળ્ળ ફલકગળુ, કॊડલિ ખડ્ગગળુ, વ્યાઘ્ર ચર્મ, ચિરતॆય ચર્મ, વસ્તિગળુ, શૃંગગળુ, પ્રાસવે મॊદલાદ વિવિધ આયુધગળુ, કુઠાર, કુદ્દાલ, મત્તુ ऎળ્ળॆણ્ણॆ-હરળॆણ્ણॆગળિંદ સુસજ્જિતરાગિ, બણ્ણબણ્ણદ ઉડુપુગળન્નુ ધરિસિદ આ સેનॆયુ પાવકનંતॆ પ્રજ્વલિસુત્તિત્તુ.
05152008c તથા કવચિનઃ શૂરાઃ શસ્ત્રેષુ કૃતનિશ્રમાઃ।।
05152009a કુલીના હયયોનિજ્ઞાઃ સારથ્યે વિનિવેશિતાઃ।
કવચિગળુ, શૂરરુ, શસ્ત્રગળલ્લિ કૃતનિશ્રમરુ, કુલીનરુ, હયવિજ્ઞાનવન્નુ તિળિદવરુ સારથિગળાગિ નિવેશિતરાદરુ.
05152009c બદ્ધારિષ્ટા બદ્ધકક્ષ્યા બદ્ધધ્વજપતાકિનઃ।।
05152010a ચતુર્યુજો રથાઃ સર્વે સર્વે શસ્ત્રસમાયુતાઃ।
05152010c સંહૃષ્ટવાહનાઃ સર્વે સર્વે શતશરાસનાઃ।।
અરિષ્ટગળન્નુ કટ્ટિદ, કક્ષ્યગળન્નુ કટ્ટિદ, ધ્વજ-પતાકॆગળન્નુ કટ્ટિદ, નાલ્કુ કુદુરॆગળન્નુ કટ્ટિદ્દ રથગળॆલ્લવૂ ऎલ્લ શસ્ત્રગળિંદ તુંબિદ્દવુ. ऎલ્લવૂ સંહૃષ્ટ વાહનગળાગિદ્દવુ. ऎલ્લવુગળલ્લિ નૂરારુ શરાસનગળિદ્દવુ.
05152011a ધુર્યયોર્હયયોરેકસ્તથાન્યૌ પાર્ષ્ણિસારથી।
05152011c તૌ ચાપિ રથિનાં શ્રેષ્ઠૌ રથી ચ હયવિત્તથા।।
ऎરડુ કુદુરॆગળિગॆ ऒબ્બ ઉસ્તુવારિયિદ્દનુ. પક્કદલ્લિ ઇન્નॊબ્બ સારથિયિદ્દનુ. ઇબ્બરૂ રથિગળલ્લિ શ્રેષ્ઠરાગિદ્દરુ. ઇબ્બરુ રથિકરૂ હયવિત્તરાગિદ્દરુ.
05152012a નગરાણીવ ગુપ્તાનિ દુરાદેયાનિ શત્રુભિઃ।
05152012c આસન્રથસહસ્રાણિ હેમમાલીનિ સર્વશઃ।।
અલ્લિ ऎલ્લॆલ્લૂ ગુપ્ત નગરગળંતॆ શત્રુગળિગॆ જયિસલસાધ્યવાદ હલવુ સાવિર હેમમાલિ રથગળિદ્દવુ.
05152013a યથા રથાસ્તથા નાગા બદ્ધકક્ષ્યાઃ સ્વલંકૃતાઃ।
05152013c બભૂવુઃ સપ્ત પુરુષા રત્નવંત ઇવાદ્રયઃ।।
રથગળંતॆ આનॆગળિગॆ કૂડ કક્ષ્યગળન્નુ કટ્ટિદ્દરુ. અલંકારગॊંડુ રત્નવંત ગિરિગળંતॆ કાણુત્તિદ્દવુ. પ્રતિયॊંદક્કૂ એળુ જનરિદ્દરુ.
05152014a દ્વાવંકુશધરૌ તેષુ દ્વાવુત્તમધનુર્ધરૌ।
05152014c દ્વૌ વરાસિધરૌ રાજન્નેકઃ શક્તિપતાકધૃક્।।
રાજન્! અવરલ્લિ ઇબ્બરુ અંકુશધરરાગિદ્દરુ. ઇબ્બરુ ઉત્તમ ધનુર્ધરરાગિદ્દરુ. ઇબ્બરુ શ્રેષ્ઠ ખડ્ગધરરાગિદ્દરુ મત્તુ ऒબ્બનુ શક્તિ મત્તુ પતાકॆગળન્નુ હિડિદવનાગિદ્દનુ.
05152015a ગજૈર્મત્તૈઃ સમાકીર્ણં સવર્માયુધકોશકૈઃ।
05152015c તદ્બભૂવ બલં રાજન્કૌરવ્યસ્ય સહસ્રશઃ।।
રાજન્! કૌરવન બલદલ્લિ સર્વાયુધકોષકગળિંદ તુંબિદ સહસ્રારુ મત્ત ગજગળુ ઇદ્દવુ.
05152016a વિચિત્રકવચામુક્તૈઃ સપતાકૈઃ સ્વલંકૃતૈઃ।
05152016c સાદિભિશ્ચોપસંપન્ના આસન્નયુતશો હયાઃ।।
05152017a સુસંગ્રાહાઃ સુસંતોષા હેમભાંડપરિચ્ચદાઃ।
05152017c અનેકશતસાહસ્રાસ્તે ચ સાદિવશે સ્થિતાઃ।।
અલ્લિ સવારિયલ્લિરુવ હત્તુ સાવિર વિચિત્રકવચગળન્નુ ધરિસિદ, પતાકॆગળન્નુળ્ળ, અલંકૃતગॊંડિરુવ કુદુરॆગળિદ્દવુ. પ્રતિયॊંદન્નુ ચॆન્નાગિ હિડિદિદ્દરુ. સંતોષદલ્લિટ્ટિદ્દરુ. બંગારદ પટ્ટિગળન્નુ હॊદॆસિદ્દરુ. અનેક નૂરુ સાવિર કુદુરॆગળિદ્દરૂ ऎલ્લવન્નૂ નિયંત્રણદલ્લિરિસલાગિત્તુ.
05152018a નાનારૂપવિકારાશ્ચ નાનાકવચશસ્ત્રિણઃ।
05152018c પદાતિનો નરાસ્તત્ર બભૂવુર્હેમમાલિનઃ।।
અલ્લિ હેમમાલિગળાદ, નાનારૂપવિકારગળ, નાના કવચ શસ્ત્રગળન્નુ ધરિસિદ પદાતિ નરરિદ્દરુ.
05152019a રથસ્યાસન્દશ ગજા ગજસ્ય દશ વાજિનઃ।
05152019c નરા દશ હયસ્યાસન્પાદરક્ષાઃ સમંતતઃ।।
ऒંદુ રથક્કॆ હત્તુ આનॆગળિદ્દવુ, ऒંદુ આનॆગॆ હત્તુ કદુરॆસવારિગળિદ્દવુ. ऒંદુ કુદુરॆગॆ નાલ્કૂ કાલુગળલ્લિ હત્તુ પાદરક્ષકરિદ્દરુ.
05152020a રથસ્ય નાગાઃ પંચાશન્નાગસ્યાસં શતં હયાઃ।
05152020c હયસ્ય પુરુષાઃ સપ્ત ભિન્નસંધાનકારિણઃ।।
ऒડકન્નુ મુચ્ચલુ ऒંદુ રથક્કॆ ઐવત્તુ આનॆગળન્નૂ, નૂરુ કુદુરॆગળન્નૂ, પ્રતિ કુદુરॆગॆ એળુ પુરુષરન્નૂ ઇડલાગિત્તુ.
05152021a સેના પંચશતં નાગા રથાસ્તાવંત એવ ચ।
05152021c દશસેના ચ પૃતના પૃતના દશવાહિની।।
ऒંદુ સેનॆયલ્લિ ઐનૂરુ આનॆગળૂ મત્તુ અષ્ટે સંખ્યॆય રથગળૂ ઇરુત્તવॆ. અંતહ હત્તુ સેનॆગળુ ऒંદુ પૃતનવॆનિસિકॊળ્ળુત્તદॆ. હત્તુ પૃતનગળુ ऒંદુ વાહિનિ.
05152022a વાહિની પૃતના સેના ધ્વજિની સાદિની ચમૂઃ।
05152022c અક્ષૌહિણીતિ પર્યાયૈર્નિરુક્તાથ વરૂથિની।
05152022e એવં વ્યૂઢાન્યનીકાનિ કૌરવેયેણ ધીમતા।।
આદરॆ વાહિની, પૃતના, સેના, ધ્વજિનિ, સાદિની, અક્ષૌહિણી, વરૂથિની ऎંદુ પર્યાયશબ્ધગળન્નૂ બળસુત્તારॆ. હીગॆ ધીમત કૌરવન સેનॆયુ રચિસલ્પટ્ટિત્તુ.
05152023a અક્ષૌહિણ્યો દશૈકા ચ સંખ્યાતાઃ સપ્ત ચૈવ હ।
05152023c અક્ષૌહિણ્યસ્તુ સપ્તૈવ પાંડવાનામભૂદ્બલં।।
05152023e અક્ષૌહિણ્યો દશૈકા ચ કૌરવાણામભૂદ્ બલં।।
હન્નॊંદુ મત્તુ એળુ સેરિ ऒટ્ટુ હદિનॆંટુ અક્ષૌહિણિગળિદ્દવુ: પાંડવર બલદલ્લિ એળે અક્ષૌહિણિગળિદ્દવુ. કૌરવર બલવુ હન્નॊંદુ અક્ષૌહિણિયદાગિત્તુ.
05152024a નરાણાં પંચપંચાશદેષા પત્તિર્વિધીયતે।
05152024c સેનામુખં ચ તિસ્રસ્તા ગુલ્મ ઇત્યભિસંજ્ઞૈતઃ।।
ઐદુ ઇપ્પત્તૈદુ સૈનિકરન્નુ ऒંદુ પત્તિ ऎન્નુત્તારॆ. અંથહ મૂરુ સેનામુખ અથવા ગુલ્મવॆનિસિકॊળ્ળુત્તવॆ.
05152025a દશ ગુલ્મા ગણસ્ત્વાસીદ્ગણાસ્ત્વયુતશોઽભવન્।
05152025c દુર્યોધનસ્ય સેનાસુ યોત્સ્યમાનાઃ પ્રહારિણઃ।।
હત્તુ ગુલ્મગળુ ऒંદુ ગણવાગુત્તદॆ. દુર્યોધનન સેનॆયલ્લિ અંથહ યુદ્ધોત્સુકરાદ, પ્રહારિગળાદ હત્તુ સાવિર ગણગળિદ્દવુ.
05152026a તત્ર દુર્યોધનો રાજા શૂરાન્બુદ્ધિમતો નરાન્।
05152026c પ્રસમીક્ષ્ય મહાબાહુશ્ચક્રે સેનાપતીંસ્તદા।।
અલ્લિ મહાબાહુ રાજા દુર્યોધનનુ શૂરરૂ બુદ્ધિવંતરૂ આદવરન્નુ નોડિ સેનાપતિગળન્નાગિ નિયોજિસિદનુ.
05152027a પૃથગક્ષૌહિણીનાં ચ પ્રણેતન્નરસત્તમાન્।
05152027c વિધિપૂર્વં સમાનીય પાર્થિવાનભ્યષેચયત્।।
05152028a કૃપં દ્રોણં ચ શલ્યં ચ સૈંધવં ચ મહારથં।
05152028c સુદક્ષિણં ચ કાંબોજં કૃતવર્માણમેવ ચ।।
05152029a દ્રોણપુત્રં ચ કર્ણં ચ ભૂરિશ્રવસમેવ ચ।
05152029c શકુનિં સૌબલં ચૈવ બાહ્લીકં ચ મહારથં।।
પ્રત્યેકવાગિ અક્ષૌહિણિગળિગॆ પ્રણેત નરસત્તમ પાર્થિવરન્નુ કરॆયિસિ વિધિપૂર્વકવાગિ અભિષેકિસિદનુ: કૃપ, દ્રોણ, શલ્ય, મહારથિ સૈંધવ, કાંબોજ સુદક્ષિણ, કૃતવર્મ, દ્રોણ પુત્ર, કર્ણ, ભૂરિશ્રવ, સૌબલ શકુનિ મત્તુ મહારથિ બાહ્લીક.
05152030a દિવસે દિવસે તેષાં પ્રતિવેલં ચ ભારત।
05152030c ચક્રે સ વિવિધાઃ સંજ્ઞાઃ પ્રત્યક્ષં ચ પુનઃ પુનઃ।।
ભારત! દિવસ દિવસવૂ, પ્રતિવેળॆયૂ અવરિગॆ પ્રત્યક્ષવાગિ વિવિધ સૂચનॆગળન્નુ પુનઃ પુનઃ કॊડુત્તિદ્દનુ.
05152031a તથા વિનિયતાઃ સર્વે યે ચ તેષાં પદાનુગાઃ।
05152031c બભૂવુઃ સૈનિકા રાજન્રાજ્ઞાઃ પ્રિયચિકીર્ષવઃ।।
રાજન્! હીગॆ વિનયિતરાદ અવરॆલ્લરૂ અવન આજ્ઞॆયન્નુ અનુસરિસુવ સૈનિકરાગિ રાજનિગॆ પ્રિયવાદુદન્નુ માડલુ ઉત્સુકરાગિદ્દરુ.”
સમાપ્તિ
ઇતિ શ્રી મહાભારતે ઉદ્યોગ પર્વણિ સેનાનિર્યાણ પર્વણિ દુર્યોધનસૈન્યવિભાગે દ્વિપંચાશદધિકશતતમોઽધ્યાયઃ।
ઇદુ શ્રી મહાભારતદલ્લિ ઉદ્યોગ પર્વદલ્લિ સેનાનિર્યાણ પર્વદલ્લિ દુર્યોધનસૈન્યવિભાગદદલ્લિ નૂરાઐવત્તॆરડનॆય અધ્યાયવુ.
ઇતિ શ્રી મહાભારતે ઉદ્યોગ પર્વણિ સેનાનિર્યાણ પર્વઃ।
ઇદુ શ્રી મહાભારતદલ્લિ ઉદ્યોગ પર્વદલ્લિ સેનાનિર્યાણ પર્વવુ.
ઇદૂવરॆગિન ऒટ્ટુ મહાપર્વગળુ-4/18, ઉપપર્વગળુ-26/100, અધ્યાયગળુ-815/1995, શ્લોકગળુ-26687/73784.